1.
Całkowicie, w całości, nie w częściach, bez reszty (19):
Mily panie niechay ale Spyſe ſwe reieſtra czale. RejKup F;
A ieſli Chriſtus tu ieſt cále [...] tedy wáſzá nádźieiá vpádłá CzechRozm 265v;
CzechEp 215,
365,
[385];
Który Státut cále maſz wysſzéy. SarnStat 467,
513,
[630],
637,
639,
1092.Wyrażenie: »we wszem (a. na wszytkim) cale« [szyk 3 : 1] (4): on był w cżęśći: á ten cále ná wſzytkim táki/ iákiego prorok opiſał. CzechEp [381]; SarnStat 1038, 1059, 1188.
Szeregi: »cale i rozdzielnie« (
1):
A ták tám cále y rozdźiélnie, co do źiemſtwá, á co ná ſąd Stárośći y karánié iego przychodźi, znaydźieſz. SarnStat 513.»tak we wszem cale, jako też jakiejkolwiek części« (3): od ſwégo tego właśćiwégo/ prawdźiwégo/ á práwégo ćiáłá/ y od głowy Korony Polſkiéy ták we wſzem cále/ iáko téż iákiéykolwiek częśći ſwoiéy nigdy oderwána áni odłączona żadnym ſpoſobem áni kſztałtem nie może bydź czáſy wiecznémi. SarnStat 1038 [idem (2)] 1059, 1188.
»zupełnie i cale« = plene et integre JanStat (3): [dobra] zupełnie y cále niech wrócą SarnStat 1069, [994], 1109.
2.
Zupełnie, kompletnie, bez wyjątku; dobrze, doskonale, słusznie, bez zarzutu, w najwyższym stopniu;
constanter, fideliter Mącz (133):
A yzeby thy rzeczy y thy posthanovyenya them czaley y pilney bily zachovyvany LibLeg 6/157v;
Nagotuy Wagy Michale Bychmy rozeznali czalé Miedzy temi czo ſię Sądżą RejKup aa7,
y4v,
z6,
Bb;
Naydźye przedſye/ mym zdánim/ co mu pożytek przynyeſye/ zwłaſſczá kto cále/ á nye z zákáżonym vmyſlem/ do czytánya przyydźye. KromRozm III A3;
Diar 50;
On puſtelnik co ſiedzyał ná oney złey ſkále/ Ten práwie ſwięty żywot był wykonał cále. RejWiz 132,
122,
136;
LeszczRzecz A3 [2 r.],
A3v [2 r.];
Tobye ya powinne ſluby Boże ku twey chwale/ Oddam záwżdy wyznawáyąc w ſercu ſwoim cále LubPs O2,
H3,
Z5;
BibRadz I *4,
351b marg;
Constanter et fideliter permanere in amicitia populi Romani, Być nienáruſzonym prziyacielem ludu Rzymskiego/ álbo záchowáć ſie cále przećiw Rzimiánóm. Mącz 126b;
Ale gdy ſie kto wiernym á ſtałym ſercem vciecże ku Pánu ſwoiemu/ á práwie cále ocży ſwoie obroći ku ſwiętemu Máyeſtatowi iego RejPos 354;
GrzegŚm A3,
15,
36;
WierKróc B2;
gdy ſie ſłow ſámych Ezáiaſzowych cále trzymáć będźiemy/ á nie ták ſie tylko ná kilku z nich wieſzáć iáko cżynią Zydowie CzechRozm 141;
Ale to iuż teraz widzę/ iż y ſámi cále prawdy nie doſzli. CzechRozm 222v,
22,
33,
52v,
56v,
65 (
13);
będącemu mi ná modlitwie/ ſen przypadł táki/ iſz ánim ſpał cále/ ánim teſz cżuł cale SkarŻyw 565;
CzechEp 9,
52,
241,
342;
CzechEpPOrz *2v;
był ſynod w Aquilegi/ ná ktorym dopiero/ ná ten błąd cále zezwolili. NiemObr 137,
81;
Ale ſłużyć Bogu cále/ A przeſtáwáć ná ſwym mále KochMRot B3v;
ArtKanc A9v,
Cv;
ActReg 133,
139;
Iáko bowiem Szwiec nie może cále ſwego rżemięſłá odpráwowáć/ gdyby rázem chciał być y Szewcem y Bárwierzem Phil 2,
B3;
Oſtátek téy Formy naydźieſz w drugiéy częśći Metryki, zkąd cále będźieſz mógł wypełnić list. SarnStat 637,
*6,
657,
957,
1203,
1280;
CiekPotr 82;
Toż ia o niey cále rozumiem że y mną ſynem ſwym niepogárdźi CzahTr A2v,
F3.Zwroty: »cale (od)da(wa)ć (się)« [
szyk zmienny] (
10):
ále ſámego śiebie cále oddáie Pánu Bogu GrzegŚm 22;
Potym ieſli ſię cále wedle ćiáłá oddał Chriſtus vcżniom ſwym CzechRozm 265,
180,
209v,
213,
227;
NiemObr 113;
ArtKanc O4;
Phil N3;
WujNT 564.»cale (się) podda(wa)ć« [szyk zmienny] (4): CzechRozm 158v; NiemObr 179; Błogoſłáwiony cżłowiek/ co Iákubowemu/ Bogu vfa/ y cále ſwą myśl poddał iemu GrabowSet D2; Poddawáiąc ſię cále Bozkiey opátrznośći. WujNT 806.
»cale przesta(wa)ć [na kim, na czym]« (13): gdy ſie cále ná łáſkę Bożą/ w Chriſtuſie Iezuſie okázáną/ ſpuśćiſz: y cále też ná ſpráwiedliwośći Chriſtuſowey przeſtánieſz. CzechRozm 209v, 20v, 22, 84v, 175v, 206 (9); ále mu też cále wierzę/ y ná nim cále przeſtawam CzechEp 339, 198; CzechEpPOrz *; NiemObr 36.
»cale się spuścić (a. spuszczać)« [szyk zmienny] (11): żeby ſie nam nie trzebá ſpuſzcżáć/ cále we wſzyſtkim/ ná ſámę łáſkę Bożą CzechRozm 212, 113v, 209v, 211v, 231v, 232, 245, 256; CzechEp 24 [2 r.], 126, 136.
»cale (u)wierzyć« [szyk zmienny] (8): Kto teraz ma Ewánielią y oney cále wierzy, ten iey nie ma bes cudow, ále z cudámi. CzechRozm 190 marg, A3, 22, 209, 259, *3; CzechEp 74, 107, 223, 339; NiemObr 93; ActReg 139.
Wyrażenie: »cale we wszy(s)tkim (a. na wszem)« [szyk 4 : 1] (5): choćiaſz y tám we wſzyſtkim cále porownánie nie może być. CzechRozm 52, 212; ktoryby nie tylko ſam cále ná wſzem od iednego żywego Bogá Izráelſkiego odſtąpił CzechEp 33, 7, 339.
Szeregi: »po części, a nie cale« (
1):
ktorych ſie ieſzcże y po dziś dźień żydowie/ y to iuż tylko po częśći/ á nie cále trzymáią CzechRozm 71v.»cale a (i) prawdziwie« (3): toć ku wielkiey poćieſze wiernych náleży/ iż ony nie giną/ gdy cále á prawdźiwie mrą GrzegŚm 51; CzechRozm 65v; CzechEp 65.
»prawie a cale« (1): Tám dopiro będźye práwye á cále ſwyęty koſcyoł KromRozm III D2v.
»cale i z serca« (1): áni bez wſzey omyłki/ onym cále y z ſercá wierzy. CzechEp 107.
»cale i skutecznie« (1): W ktorym to [...] muśiáło tylko być w cżęśći/ co ſię potym cále w Antychriśćie y ſkutecżnie wykonáć miáło CzechEp 370.
»cale i szczyrze« [szyk 2 : 2] (4): CzechRozm 70v; SkarŻyw 535; CzechEp 106; Y owſzem iemu ſię ſzcżyrze y cále oddawamy NiemObr 113.
»cale i we wszytkim« (1): Ktoremu piſmu ś. opowiádamy ſię/ iż z łáſki Bożey cále y we wſzytkim wierzymy NiemObr 93.
»zgoła i cale« (1): áni też przyznawa zgołá y cále żadnemu [...]/ żeby on miał być zwierzchnośćią iego. CzechEp [384].
»cale i (a) zupełnie (a. zupełno)« (7): Iż też żaden prze krewkość ćiáłá ſwego [...] zakonu onego cále y zupełnie wypełnić nie mógł. CzechRozm 207v, 167, 177, 207v; ReszPrz 59; SarnStat *8v.
3.
Bez uszkodzenia, bez uszczerbku, w stanie nienaruszonym, bez zmian, bez skazy;
integre JanStat (45):
WujJud Bv;
Stáraymyſz ſie byſmy ią [wolność] potomkom oddáli/ Wſzák nam Przodkowie cále do ręku podáli. Przes Przywileie Conſtitucie. MycPrz I B3;
SkarŻyw 312 [2 r.];
Y ták znáyduią, że Naiemnik Conductor winien cále rzecz po ſkończeniu naymu wróćić y oddáć SarnStat 1272,
343,
414.Zwroty: »cale (do-, za-)chow(yw)ać, (za)chowany« =
integre conservare JanStat [
szyk zmienny] (
15 :
5):
KromRozm II t3v,
y2;
KromRozm III Ov;
Więc chociay s piętrá mowią/ iákoby niedbále/ Lecż przedſię co przyſtoi/ to chowáią cále. RejZwierz 70v;
BibRadz I *3;
OrzRozm M2v;
á iákoś raz ná krzcie záſlubił dzyerżeć iemu wiárę/ iż mu ią záwżdy cále záchowywáć będzyeſz RejPos 90;
CzechRozm 60v;
SkarJedn 397;
ZapKościer 1582/ 33;
CzechEp 343;
NiemObr 54:
Liſty cále máią bydź chowáné. SarnStat 1118 marg;
Ale ták, żeby żoná ná tym nic nieſzkodowáłá, á mąż cále tego winien dochowáć co mu zwierzono. SarnStat 1270,
275,
361,
838,
952,
1258;
GosłCast 18.»cale trzymać« (2): to ma bydź cále y nienáruſzenié trzymano SarnStat 441, 163.
»cale zosta(wa)ć« (4): Prowiſia pánny do ſzćia zá mąż/ z częśći iéy należącéy/ cále zoſtáwáć ma SarnStat 591, 636, 637, [1023].
»cale zostawować« (1): Nic iednák tym żadnému nieuymuię: owſzem co cyiégo ieſt, cále zoſtáwuię. JanNKar Av.
Wyrażenie: »we wszem (a. we wszytkim) cale« [szyk 2 : 1] (3): OrzRozm M2v; CzechEp 119; ták iż iné wſzyſtkié ſpráwy vrzędowi Podſkárbſtwá Koronnégo należącé/ wedle przywileiu y Státutu/ we wſzem cále á ſkutecżnie záchowáné bydź máią. SarnStat 361.
Szeregi: »cale a dostatecznie« (
2):
Bo zaprawdę rádźibychmy to widźieli/ áby tá święta praca y w namnieyſzym punkćie nie byłá naruſzona/ y owſzem áby ták cále á doſtátecżnie byłá na iaśnią podaná/ żeby ſię ná wſzem wſzytkim podobałá BibRadz I *6;
CzechRozm 209v.»cale i nienaruszenie« (3): ZapKościer 1582/33; iż przy tytule Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo y doſtoieńſtwách [...] wedle opiſánia Przywileiu Królá Alexándrá cále y nie náruſzénié zoſtáć ma SarnStat [1023], 441.
»cale a nieomylnie« (1) : yáko rozne od prawdy á podánya ápoſtolſkyego/ ktore/ powyeda/ w Rzymſkim koſcyele przez tylo namyáſtkow Pyotrowych cále á nyeomylnye záchowáne yeſt. KromRozm III Ov.
»cale a pewnie« (1): ále y krom piſmá vſtáwy y podánya páńſkye y ápoſtolſkye ták vſtne/ yáko ćiche álbo obrzędne cále á pewnye záchowywa KromRozm II y2.
»cale i spokojnie« [szyk 1 : 1] (2): tedyby nigdy żaden z nich cále y ſpokoynie w Kroleſtwie ſwym ſwey zwierzchnośći vżywáć nie mogł. CzechRozm 184; SarnStat 1252.
»cale i (a) skutecznie« (4): ZapWar 1548 nr 2669; CzechRozm 177; przeto iż też żaden zakonu cale we wſzytkim y ſkutecżnie nie wypełnił CzechEp 119; SarnStat 361.
»wiernie i (a) cale« = fideliter et integre, fideliter et integraliter JanStat (3): A ſtąd káżdy obácżyć może/ iáko wy wiernie á cale piſmá przywodźićie. WujJud 194v; SarnStat 188, 275.
a.
Zdrowo, z zachowaniem życia, bezpiecznie (2):
Potym go pocżął głáſkáć/ Lwiſko ſie przewráca/ A on go thu zá nogi y zá vſzy máca. Wſtawſzy ſzedł poſkákuiąc przed nim áż ku ſkále/ Ná ktorey ſtał on domek/ doprowádził cále. RejWiz 109.Szereg: »cale i bez obrażenia« (1): Ieſtli tedy mie ſſukácie/ dáycie tym (to ieſt apoſtolom) odeydz/ tzale ij bez obrażeniá. OpecŻyw 105v.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}