[zaloguj się]
[pdf]

CHOD (81) sb m

chód, chod-.

Fleksja
sg pl
N chód
G chodu chodów
D chodowi
A chód chody
I chodem
L chodzie, chodu

sg N chód (22). ◊ G chodu (38). ◊ D chodowi (1). ◊ A chód (6). ◊ I chodem (5); -em (1), -(e)m (4). ◊ L chodzie (6), chodu [w rymie] (1) PaprPan. ◊ pl G chodów (1). ◊ A chody (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

1. Chodzenie, stawianie kroków, krok, sposób chodzenia; incessus Mącz, Calag, Cn; gradus Mącz, Calag; gressus, itus Mącz, Calag, Cn; ambulatio, gressio, ingressus Cn (75): Poglądáy nábożná duſſo/ iako leguchno ijdzie chodem ſpratzowany OpecŻyw 49; FalZioł I 26b, IV 4b; Bowiem tam ieſth przegub ku chodowi barzo potrzebny GlabGad F3, D4v; HistAl I2; BielKron 400; Incessus citus, Prętki chód. Mącz 53a; Murcati gressus, Boyáźliwy chód/ Mácánie nogámi áby gdzie nie tráfił ná tákie żelázo. Mącz 238a; Gradus testudineus, Ták ochotny chót yáko żołwiów/ leniwy zwłaſzczá. Mącz 452d, 44b [2 r.], 104b, 147c, d, 149d (13); á przed ſpánim ſye trzebá trudźić/ bądź chodem/ álbo iázdą/ álbo czymkolwiek inym SienLek 125, 174v, 191; GórnDworz G2, V7v; HistRzym 41v, 78v; BudBib Eccli 19/27; BiałKaz C; ModrzBaz 36, 84v, 110; Chod. Gradus. Incessus. Calag 213b; twóy chód oglądáli Nieprzyiaćiele náſzy KochPs 98, 202; Więc miłe śieſtrzycżki podźmy [...]. Będźiemy tám miáły chodu Do ſamego ſłońcá wſchodu. MWilkHist G4, Gv; KochFr 82; BielRozm 26; Calep 365a; Gdy z ćiemnych mieyſc od Charonowéy wody Szedł/ zkąd wrot nie był/ ztąd vczynił chody GórnTroas 50, 35.
Zwrot: »znać, poznan po chodzie« [szyk zmienny] (2 : 1): Takież y po chodzie cżłowiek może być poznan, też z daleka GlabGad P7v; BielSat N4v; TAkći powiem wronámi to karmiono z młodu/ Wſzák to znáć po poſtáwie bá znáć y po chodu PaprPan F.
Wyrażenia: »chod mający« = umiejący chodzić (1): yſch Barbarką paſzerbyczą ſwoyą dzyeweczką kraſcha yuſch chod y mową dobra mayacza, nozem wnoczi theſz wgardlo zaklola LibMal 1544/83v.

»żołwiowy chod« (1): Testudineum istum tibi ego grandibo gradum, Chcęć tego twego żołwiowego chodn [!] przimnożic. Mącz 148c.

W przen (1): Chod moy wyproſtuy w ſłowie twoim/ á niecháy nádemną żadna złość nie pánuie. BibRadz Ps 118/133.
a. Sposób oznaczania odległości (27): nie maią drog ani przewozow tylko dziennem chodem ſwe mile mierzą. MiechGlab 23.

w G sg (26): LibLeg 9/50v; Potym odeſzli z Bethel/ á ieſzcze było máło nie milá chodu do Efraty/ tedy Rachel porodźiłá BibRadz Gen 35/16; Tedy ſię wroćili do Ieruzálem od gory ktorą zową Oliwną/ co ieſt bliſko Ieruzálem/ thák dáleko iákoby Szabath chodu [Sabbati habens iter]. (marg) To ieſt/ ná dwu tyſiącu krokow. (–) BibRadz Act 1/12, Ion 3/3; W tym theż [Dámá]ſzku byłá Iudea zyemiá Zydowſka od Ieruzálem cżterzy dni chodu BielKron 3; Do Mechy ktore ieſt w fortunney Arábiey drogi ieſt przez cżternaśćie dni chodu. BielKron 264, 55, 222v, 229, 263, 264v (18); s tąd zá trzy dni chodu ieſt do Targowiſká Miáſthá Wołoſkiego BielSpr 58v; Bo gdym ſzedł zkráiny (Arámſkiey) vmárłá v mnie Rachel w ziemi Kánááńſkiey wdrodze/ gdy ieſzcże milá ziemie chodu do Efraty (byłá) BudBib Gen 48/7, 1.Mach 5/24; HistHel C3.

2. Bieg; cursus Mącz (2):
a. Obieg, krążenie (1): Multivagus lunae cursus, Rozmáyity chód Xieżycowy [!]. Mącz 236c.
b. Zawody sportowe (1): Dromos, Latine cursus, Biég/ Chód też mieyſce zawodu. Mącz [95]b.
3. Korytarz, przejście, ścieżka; cuniculus, pergula, via Mącz (4): Cuniculus [...]. Chód álbo rów pod ziemią tayemny/ Sámołówká. Mącz 72b; Cuniculosus, Pełny chodów á sklepów pod ziemią. Mącz 72b; Pergula, Ganek przi domu wzgórę wyſtáwiony ku letniemu ſiedzeniu álbo przechadzce vcziniony/ [...] też chód álbo też ganek w ogrodzie á w ſádu z obu ſtrón winem kwieciem liściem obeſzły. Mącz 291b; Via, Drogá/ abusive, Vlicá/ chód/ scieſzká. Mącz 492a.

Synonimy: 1. iście, krok, stąpanie, ście; 2. bieg, bieganie; 3. ganek, sklep, ścieżka.

Cf CHODNIK, CHODZENIE

ZZa