Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: CHODZĄC

Następne hasło: CHODZENIE »

CHODZĄCY (111) part praes act

chodzący (101), chodząc (10); chodząc RejWiz, BielKron (4), KochPs, ActReg; chodzący : chodząc LibMal (1 : 1), Mącz (16 : 1), SkarŻyw (6 : 1).

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	chodzący, chodząc	f	N	chodzącå
	G	chodzącego		G	chodząc(e)j
	D	chodząc(e)mu		D
	A	chodząc(e)go, chodząc		A	chodzącą, chodząc
	L	chodzącym		L

pl
N	m pers	chodzący
N	subst	chodząc(e)
G		chodzących, chodząc
D		chodzącym
A	m pers	chodząc(e)
A	subst	chodząc(e)
I	m	chodzącymi

sg m N chodzący (34) [w tym: -i (3)], chodząc (1) SkarŻyw. ◊ G chodzącego (6); -ego (1), -(e)go (5). ◊ D chodząc(e)mu (4). ◊ A chodząc(e)go (17), chodząc (5) LibMal, BielKron, KochPs, ActReg. ◊ L chodzącym (1) [zapis: -im]. ◊ f N chodzącå (2). ◊ G chodząc(e)j (1).◊ A chodzącą (2) RejPos, SkarŻyw, chodząc (1). BielKron. ◊ pl N m pers chodzący (8). subst chodząc(e) (2).◊ G chodzących (6) [w tym: -ich (1)] BudBib (4), CzechRozm, GrabowSet, chodząc (3) RejWiz, BielKron (2). ◊ D chodzącym (4). ◊ A m pers chodząc(e) (6). subst chodząc(e) (6). ◊ I m chodzącymi (2) [w tym: -imi (1)].

Sł stp s.v. chodzić, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) i XVIII w. s.v. chodzić.

Znaczenia

1. Przenoszący się z miejsca na miejsce, poruszający się na nogach (58)
- a. Udający się w określonym celu; uczestniczący (5)
  - α. O pasieniu bydła (1)
2. Zachowujący się, będący, pozostający (27)
- Przen (2)
- a. Ulegający, posłuszny (6)
- b. Chodząca czym = ciężarna (2)
3. Noszący się, ubierający się; noszący coś stale przy sobie (21)
4. Rozchodzący się, krążący, funkcjonujący, działający (5)
- a. O zegarku (1)

1. Przenoszący się z miejsca na miejsce, poruszający się na nogach; ambulans, ambulatorius Cn (58): GlabGad P7v; Vſlyſſeli/ rozumyey Adam z Yewą/ głos páná Bogá chodzącego w ráyu KromRozm II m4v; Leop Act 3/9; BibRadz 2.Reg 3/29; BielKron 271; Retrogradus, [...] Wſpák chodzący. Mącz 354c [idem Calep 921a], 99a, 324d, 393b; RejAp 14; Y vźrzawſzy Iezuſá chodzącego/ pocżął mowić RejPos 274; nielza też cżłowiekowi chodzącemu ſpráwić krokow ſwych. BudBib Ier 10/23; A mimo chodzący bluznili go BudNT Matth 27/39 [idem LatHar 700], Matth 15/31, Mar 8/24; CzechRozm 38v; SkarŻyw 99, 100, 160; MWilkHist I3; CzechEp 262; Calep 921a; LatHar 700; WujNT Matth 15/31, Mar 8/24, Act 3/9.

chodzący za kim, za czym (6): SkarŻyw 309; widząm go często za Senatory chodząc y znimi się zamykaiąc. ActReg 170; Assecla ‒ Naſzladownik. vel, Słuſzka wſzedze zamnąchodzący. Calep 104a, 198b, 768b, 1118a.

chodzący po czym (16): wſchakze nyewydzial yedno chodzacz go ſnya po ſſadu LibMal 1547/132v; vyźrzeli Iezuſá chodzącego po morzu Leop Ioann 6/19 [idem WujNT]; OrzRozm Q3; BielKron 54v; Mącz 371c; Abo ieſliby też kto potkał dzyewecżkę dobrowolnie chodzącą po polu RejPos 343, 84v, 288v; ModrzBaz 42v; SkarŻyw 81, 279; Calep 953b; WujNT Matth 14/26, s. 60, Mar 6/49, Ioann 6/19.

Wyrażenia: »na (czterech) nogacli chodzący« (2): Quadrupedańs, Ná czterech nogách chodzący. Mącz 335c; y wnet go zdrowego y ná nogach chodzącego ogłądał. SkarŻyw 472.

»pieszo chodzący« (2): Pedisequus ‒ Sługa pieſzo zápanem chodząci. Calep [768]b, [768]a.

»i tam, i sam chodzący« (1): Sectarius, [...] Kiernos przed trzodą y tam y ſám chodząci/ wodz trzodny. Mącz 384d.

Szeregi: »chodzący albo jeżdżący« (1): Anteambulo ‒ Wprzod chodzącij, albo iezdzacij. Calep 74a.

»chodzący albo latający« (1): Scoenobates, [...] Błazen po powroźiech chodzący álbo latáyący. Mącz 371c.

a. Udający się w określonym celu; uczestniczący (5):

Wyrażenia: »chodzący z pozwy« = doręczyciel pozwów (1): yeſlibi slachta [...] kogo Chodzączego sposwy, vbyl abo ranyl MetrKor 40/822.

»do stoła chodzący« (2): Convictor, Do ſtolá chodząći/ máyąci ſtráwę s kim Mącz 501a; Calep 257a.

»na wojnę chodzący« (1): wſzytko śrebro święte/ ktore ſię przyidzie do domu Iehowy/ śrebro (też ná woynę) chodzących [transeuntis] BudBib 4.Reg 12/4.

α. O pasieniu bydła [za czym] (1): Canis pecuarius, Pies zá bydlem chodzący. Mącz 286a.

2. Zachowujący się, będący, pozostający; ambulans Vulg, PolAnt; peregrinans PolAnt (27): RejWiz 115; BudBib Lev 17/10, 12, 13, Ios 8/35; CzechEp 30; Calep 586a; iżbyśćie ſię odłączyli od káżdego brátá nieporządnie chodzącego WujNT 2.Thess 3/6, Rom 4/12.

chodzący przed kim (1): ktory ſtrzeżeſz przymierza/ y miłoſierdzia sługam ſwym chodzącym przed tobą wſzem ſercem ſwoim. BudBib 3.Reg 8/23.

chodzący w czym(6): Ten że tho Eufámian był cżłowiek ſpráwiedliwy á w Przykazániu Bożem pilnie chodzący HistRzym 123, 38v; RejPos 51v; BudBib I 182a marg; CzechRozm 30; Vweſeliłem ſię bárzo/ iżem nálazł z dźiatek twych chodzące w prawdźie WujNT 2.Ioann 4.

Wyrażenie: peryfr. »dwiema drogoma chodzący« = postępujący obłudnie (1): Biádá mężowi/ dwoiákiego ſercá/ y dwiemá drogomá chodzącemu. March³ V8.

Przen (2): Vſtrzeżeſz ſie też ſpráwy chodzącey w cyemnośći LubPs V; áby vmyſł/ śćieſzką iego chodzący/ mogł tego doſtáć cżego żąda CzechEp 133.

a. Ulegający, posłuszny; ambulans Vulg [wedle (a. według) czego] (6): KromRozm II g3v; Iáko Pan krolá wedle woley ſwey chodzącego rzędzić/ ſpráwowáć/ á wyſłuchawáć racży. LubPs E4v marg; RejPos 44v, 330; Cić ſą ſzemrácze/ nárzekácze/ chodzący wedle pożądliwości ſwych WujNT Iudae 16, 18.

b. Chodząca czym = ciężarna; praegnans Mącz (2):

Wyrażenia : »bydłem chodząca« (1): Horda, Krowá bydłem chodząca. Mącz 158a.

»dziećmi chodząca« (1): Praegnans, Czieſzka/ dziećmi chodząca. Mącz 317d.

3. Noszący się, ubierający się; noszący coś stale przy sobie (21):

chodzący pod czym (1): Pinnatus, Pod puſzem/ pod piérzem chodzący. Mącz 300c.

chodzący z czym (4): Clavator ‒ Zbuławą chodząci. Calep 204b, 406b, 636b, 1115b.

chodzący na czym (2): Soleatus, Ná trepkách ná pátynkách chodzący. Mącz 398d; Calep 461b.

chodzący w czym (10): ktorzy byli wielćy iáko obrzymowie/ v skorzánym odzieniu chodzący. HistAl K6; LibMal 1550/ 154; Pileatus, W czapce chodzący. Mącz 299d, 376c, 460b; KochPs 100; KmitaSpit C6; á wielkim ſkaźcom R. P. w złotych łáncuchách chodzącym ſie kłániáią. PowodPr 79. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »nago chodzący« (4): BielŻyw 160; nálazł tám ludzie nágo chodzące HistAl [I]3; BielKron 444, 447.

»wilk w owczym odzieniu chodzący« = udający łagodność (1): Azaſz nie to ieſt wrodzona złość fáłſzerzow/ kłamcow matácżow/ wilkow w owcżym odzieniu chodzącjch CzechRozm 81v.

»w żałobie chodzący« (1): Sordidatus, W Záłobie chodzący Mącz 403a.

4. Rozchodzący się, krążący, funkcjonujący, działający (5): Też gdy vwarzyſz korzeń tego ziela w oczcie, ieſt dobre lekarſtwo na rany chodzącze z mieſthcza na mieſtcze FalZioł I 102c, ‡‡ 3a; Cżemu bob albo też y groch acżkolwie warzony wſzakoż cżyni Veⁿtoſitates to ieſt wiatri chodzące miedzi błonami wnętrznemi. GlabGad I2; GrabowSet E2v.

a. O zegarku (1): Automata – Zegarek ſąm chodząci. Calep 119a.

Synonimy: 1. idący, stąpający.

Cf CHODUJĄCY,CHODZIĆ

ZZa