[zaloguj się]
[pdf]

CHOWAN (328) part praet pass impf

chowan (160), chowany (52), chowan a. chowany (116); chowan BierEz, HistJóz (3), BielŻyw (2), LibLeg, RejPs (2), ComCrac, BielKom, GroicPorz (2), UstPraw (2), BibRadz, BielKron (16), SienLek, RejPos, HistLan (2), RejZwierc (3), BudBib, BiałKaz (2), CzechRozm, ModrzBaz (2), ActReg, GostGosp, Phil, VotSzl; chowany RejWiz, RejZwierz, BielSpr, SkarŻyw, CzechEp, Calep; chowan : chowany FalZioł (3 : 4), HistAl (1 : 3), Diar (1 : 1), Leop (2 : 1), Mącz (3 : 1), PaprPan (2 : 1), StryjKron (5 : 1), WujNT (1 : 1), SarnStat (93 : 33).

o jasne. ◊ W formach niezłożonych m i n sg oraz f pl: -å- (124), -ą- (1) ComCrac. ◊ W formach niezłożonych f: -a- (11), -å- (8); -a- SarnStat (10); -å- GroicPorz, Leop (2), BielKron (3), SienLek; -a- : -å- RejZwierc (1 : 1). ◊ W formach złożonych i N pl m pers a jasne. [W SarnStat we wszystkich formach N sg f -a-].

Fleksja
sg
mNchowån, chowany fNchowanå, chowana, chowan(a) nNchowåno, chowané
A Achowaną A
pl
N m pers chowani
G chowanych
L chowanych
inne formy
pl N m i n subst - chowané; pl N f subst - chowané, chowany

sg m N chowån (74), chowany (16); ~ (praed) chowån (73), chowany (9); chowany Diar; chowån : chowany FalZioł (1 : 3), StryjKron (5 : 1), SarnStat (34 : 4); ~ (attrib) chowany (7). ◊ f N chowanå (21), chowana (21), chowan(a) (18); ~ (praed) chowana (21), chowanå (21); -a HistJóz, HstAl, GroicPorz, Leop (2), BielKron (3), SienLek, RejZwierc (2); -å BielSpr, CzechEp; -a : -å SarnStat (10 : 19). ◊ A chowaną (1). ◊ n N chowåno (61), chowané (15); -é (10), -(e) (5); ~ (praed) chowåno (61), chowané (14); -é HistAl (2), Leop; -o : -é WujNT (1 : 1), SarnStat (49 : 9); ~ (attrib) chowané (1). ◊ pl N m pers chowani (15). subst m i n chowané (38); -é (23), -(e) (15). f chowané (42), chowany (4); -é (28), -(e) (14); ~ (praed) -é (40), -y (4); -y RejPs (2), GroicPorz; -é : -y FalZioł (1 : 1); ~ (attrib) chowané (2). ◊ G chowanych (1). ◊ L chowanych (1).

Sł stp s.v. chować, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. chować.

1. Przechowywany, gromadzony, odkładany (na potem); condititius, pensilis Cn (15): y przyſzła żyznoſtz ſiedḿ lat [...] y wſſelka obfitoſtz zboża wmieſcyech byłá chowaná HistJóz C, B2v; zimie kopany ma być then korzeń/ á przez czały rok może być chowany. FalZioł I 97b, I 39d, 54a, 81d, III 6d, IV 4a, V 118v; Mącz 262d; ModrzBaz 83v; áby lod nie ginął/ á ná cżás źimie był chowan. GostGosp 70; SarnStat 98.

chowan na co (2): y też Fijołki vſuſzone maią być chowane na lekarzſtwa FalZioł V 118; ModrzBaz 50v.

Szereg: »chowan albo gotowan« (1): zboże [...] aby też wmyeſcyech było chowáno a gotowano na ſiedḿ lat głodnych HistJóz B2v.
2. Ukrywany, trzymany w zamknięciu (57):
a. O ludziach (18):
α. Chroniony (1): Téż żadna ſtroná nie ma żadnégo álbo żádnych poddánych drugiéy ſtrony w Páńſtwách chowáć y ćiérpieć (marg) Ci którzy odpowiedáią/ niech od żadnéy ſtrony nie będą chowáni. (‒) SarnStat 1113 marg.
β. Więziony (17): BielKron 153v; mężobóycá [...] ma bydź ná dno do wieże wſádzon/ y przez dwie lećie y dwánaśćie niedźiél chowan SarnStat 1170.
Wyrażenia: »w ciemnicy chowany« (1): zá więźniá y poimáńcá od nich mian/ [...] á práwie w ciemnicy będąc áż do tych czáſſow chowány StryjKron 692.

»pod strażą, w straży (a. stroży) chowan« [szyk 6 : 2] (6 : 2): RejPs 73; A przethoż Piotr był chowan pod ſtrażą [servabatur in custodia] BibRadz Act 12/5; BielKron 402v; Witołtá [...] Iágeło poſłał do Krewá z Wilná/ y tám był pod vczćiwą ále bárdzo twárdą ſtrażą chowan StryjKron 467, 437, 467, 617; ReszHoz 130.

»chowan urzędnie« (1): tedy ten więzyeń ma być chowan vrzędnie UstPraw F4.

»w więzieniu chowan« [szyk 3 : 1] (4): BielKron 147v, 360; poſtánowili/ Aby tákowe dzieći w wiezyeniu do ſmierći były chowáne/ ktoreby rodzicow ſwych żywnoſcią y potrzebámi opátrowáć nie chciáły. RejPosWstaw [414]; StryjKron 512.

Szereg: »pojman i chowan« (1): iakom iest y poiman y chowan na wet y odprawion od niektorych zwoiska ActReg 13.
b. O przedmiotach: trzymany w bezpiecznym miejscu (39): [Ptolome]us barzo praczował aby w greczką m[owę był] [Zakon Boga] przełożon, á w krolewſkiey librariey był [chowan] BielŻyw 111; UstPraw G2v; BielKron 38, 42; SienLekAndr a2v; RejZwierc [238]; Chybá żebyſmy rozumieli ten Rzecżypoſpolitey ſkarb być wárownieyſzym/ gdyby na inſzem mieyſcu był chowan [asservaretur] ModrzBaz 123; KochPs 67; Ogień vſtáwicżny od kápłanow chowány. SkarŻyw 492 marg; StryjKron 295; A té księgi ſpraw ich poſpołu z kśięgámi ſpraw Koronnych Tribunálſkich bydź máią chowáné. SarnStat 872, 20 [2 r.], 280, 356, 363, 369 (11).
Wyrażenia: »cale chowany« (1): Liſty cále máią bydź chowáné. SarnStat 1118 marg.

»pod kluczem, pod zamknieniem klucza, za kluczami chowan« [szyk 6 : 4] (8 : 1: 1): Vſtáwiliſmy/ iż kſięgi zyemſkie máią być chowáne pod trzemi kluczmi UstPraw G2v; tego przepomniawszy ze Korona zapieczęciami y Kluczami tak Koronnych iako y Litewskich Senatorow według Constitutiey miała bydz chowana ActReg 40; GostGosp 20; SarnStat 744, 748 [2 r.], 822, 912, 938, 1152.

»pod pieczęcią, za pieczęcią chowan« (1 : 1): ActReg 40; Akt Zamkowych kśięgi ná ratuſzu pod pieczęćią Woiewody [...] niech będą chowáné. SarnStat 537.

»rządnie chowan« (1): Sieći ſárnie [...] máią bydź w dobrym záwárćiu/ pod iednego klucżem/ rządnie chowáne GostGosp 20.

»wiernie chowan« (7): UstPraw E3v; któré ſkrzynie z témiż Kśięgámi wiernie będą chowáné [observabantur fideliter JanStat 436] ná Rátuſzách Miaſt SarnStat 938, 334, 411, 420, 538, 944.

3. Grzebany (o umarłych) (2): Ciáłá zacnieyſzych pocżćiwie chowáne były BielKron 384v, 141v.
4. Utrzymywany, żywiony; będący w służbie (58): ComCrac 12; owa postronna obrona należy na służebnym ludu, ktory za podatkiem chowany bywa Diar 41, 81; Leop Esth 2/8; BibRadz Dan 1/5; HistLan A4v, D3v; ModrzBaz 110v; ReszHoz 128, 139; Zołnierze Cudzoziemce tak iezdni iako y Piechota abychowani nie byli oprocz potrzeby woienney ActReg 42; LatHar 124; któré chłopſtwo w mieśćiéch y w miáſteczkách bywa chowáné [foventur JanStat 1094] nieobácznie: nie przypátruiąc ſie którémi robotámi żywnośći ſzukáią SarnStat 919, 376, 427, 432, 519, 647 [2 r.], 674.

chowan z czego (1): Sinowie tych ktoryſzby dla poſpolitego dobra zeſzli z tego ſwiata, aby z poſpolnego ſkarbu chowani byli. BielŻyw 6.

Szereg: »przymowan i chowan« (1): niedopuſcza abi taczi bily przymowanj y chowany ſktorich bi myal trudnoſcz yaką myecz LibLeg 10/120v.
α. Traktowany (13): Iże w wielkiey hoynośći był/ Cudnie chowan nic nie robił. BierEz L2v; a ták vpominam was áby był obycżáiem kſiążęcym chowan BielKron 224; w Zárnowcu/ tám byłá chowaná iáko inna wdowá BielKron 374v, 344v; Lautulus Pieſzczący/ Subtilno chowány. Mącz 186a; iż v Alexándrá wielkiego wielkim doſtátkiem był chowan. Phil F; SarnStat 929.
Wyrażenie: »poczciwie, bez poczciwości, w poczciwości chowan« [szyk 5 : 1] (4 : 1 : 1): Kapłany ich [...] wydał pod ſrogoſć mieczową á pánny ich/ bez wſſey poczćiwoſći były chowany RejPs 117; Krol Ian [...] przybieżał do Polſki [...] á thám był pocżćiwie chowan kilko mieſięcy. BielKron 420, 42, 402v; BielSpr 48; PaprPan Gg4v.
β. Pielęgnowany (4): FalZioł V 35; j rozum przeto ma chowan być aby ſie podle niego ſprawowano. BielŻyw 92; Fotus, Ciepło chowam [!]. Mącz 135b.

chowan w czym (1): Nie tylko też o tym ćiele náſzym wſzytko myſlić ſie nam godzi/ iákoby w doſtátku á w powadze było chowano BielKom nlb 4.

a. Wychowywany (o dzieciach) (10): á ieſli będzie dziewká będzie chowaná według náſzego obycżáiu. HistAl H3, A6v; BibRadz Is 60/4; áby ieſli ſie mu ſyn kiedy vrodzi/ áby nie był chowan á zginął BielKron 20, 132v; BiałKaz I3, I4; PaprPan Gg4v; ReszHoz 128.

chowan w czym (1): niechay thedy będzie chowáne w dobrey pámięći/ iákoby był moy ſyn HistAl A6v.

b. Hodowany, domowy, oswojony; (animal) mite atque domesticum, domesticus, domitus, manum patiens Cn (11): FalZioł IV 9d, 17c; RejWiz 77; Ná teyże rzece trzy álbo cżterzy tyſiące Lábęćiow domowych chowánych záwżdy widáć. BielKron 277v; Mącz 372c.
Przysłowie: Ale ſtára przypowieść/ przyiaciel iednány/ Właſnie ták pożytecżny iáko Wilk chowány. PaprPan Hh.
Wyrażenie: »doma, w domu chowany« (1 : 1): FalZioł IV 25c; ZOraẃ domá chowány/ wolno ſobie chodzi RejZwierz 125v.
α. Dziko żyjący (3): Lagopus ‒ Kuropatwa, miedzi alpami chowana. Calep 579a; Nomorivagus ‒ Poleſie biegaiąci, wleſie chowani. Calep 695a, 933a.
5. Chroniony, tajony, zawarty, uczestniczący (o Matce Boskiej) [w czym] (10): yſz to yeſth yedna panna od uyekow wboſtwye ſthworzona y chouana wſkarbye boſtwa naſzego PatKaz II 51, 22, 22v, 27, 28, 73v [2 r.], 74, 83v.
Szereg: »skryt i chowan« (1): A przeto ona [Maria] byla przed wſzemy uyeky wtayemnyczach boſkych ſkryta y chouana PatKaz II 40v.
6. Dochowywany, przestrzegany, zachowywany (182): RejPs 166v; LibLeg 11/153v; HistAl G4v; TA Ceremonia [...] wźiętá ieſth s ſtárádawnego zwyczáiu/ kthory był chowan między Ludém Izráelſkim. GroicPorz 13v, a2, 14, o4; KrowObr 227v, 230v; Leop Deut 18/3; BielKron 288v; Sancta fides induciarum, Wzięcie przymierza króm náruſzeniá ma być chowano. Mącz 366d; RejPos 64v; WujJud Nn5v; Zátym pomálucżku wſzedſzy złośćiwy zwycżaj miaſto zakonu ieſt chowan BudBib Sap 14/16; CzechRozm 99, 101; CzechEp 40; ReszList 148; TRADICIE, ábo vſtáwy od Apoſtołow procz piſmá podáne/ máią być chowáne. WujNT Cccccc2, 80, 237 marg, 463, 464 marg, 487; ZA zezwoleniém Senatu y Poſłów źiemſkich vſtáwiamy ſtátut/ który wiecznémi czáſy ma bydź chowan [observandum JanStat 11]. SarnStat 14; GGyż [!] prózné ieſt práwo/ ieſli nie będźie chowano: A chowáné bydź niemoże/ áżby ku wiádomośći przyſzło [Cum vana sit lex, nisi observetur: observari vero nequit, nisi innotescat JanStat 137] SarnStat 50; TYm Státutem ſkázuiemy ná wieki bydź chowano [observandum JanStat 125]/ iż dárowánia ſtale y mocnie máią ſtać SarnStat 95; ABy w Króleſtwie iednákość byłá chowáná [servetur JanStat 1055] wagi y miáry/ vſtáwiamy SarnStat 279; vſtáwiamy/ áby dawność w przerzeczonych zaſtáwách byłá chowáná [esse observandam JanStat 552] trzydźieśći lat SarnStat 781; Stáré zwyczáie w Sądźiech y we wſzyſtkim máią bydź chowáne. SarnStat 1078 marg, 15, 49, 54, 55, 56 (128).

chowan komu (2): gościom y poſłom ma być wiárá chowaná. BielKron 54v, 407v.

chowan przeciwko komu (2): A tákowy przerzeczony ſzácunek ſkázuiemy/ áby był chowan z łáſki náſzey przećiwko ſzláchćie [Praedictam autem taxam literarum nostrarum observandam decrevimus, favore nobilitatis Regni nostri JanStat 290] SarnStat 326; y było to niektórych czáſów przećiwko rozumowi chowano [fuerit observatum JanStat 630] SarnStat 580.

chowan ku czemu (1): Statut poſliedni [...] telko kv ſpravąm ſądownem ma bycz chovąn az do Seymv ComCrac 17v.

chowan za co (5): chcemy/ áby to zá práwo było chowano [volumus id pro iure observari JanStat 644]: áby káżdému było wolno od ſkazánia Sędźiégo [...] ápellowáć/ ná roki główné SarnStat 535, 729, 807, 823, 1212.

W charakterystycznych połączeniach: chowan do czasu (2), mocno (5), niezgwałcenie (6), na wieczne czasy (wiecznie, na wieki) (24), wszędy (3), z dawna (7); chowane (-y, -a) granice (3), jednakość (4), obyczaj (zwyczaj) (26), prawo (20), przymierze (3), sprawiedliwość (3), statut (16), uchwala, ustawa (12), wiara (4).

Fraza: »miara ma być, jest chowana« (3 : 1): RejJóz L4v marg; SPánie á Czućie/ iáko y ine rzeczy známienićie ćiáło odmieniáią/ kiedy wnich ſwa miárá nie będźie chowaná. SienLek 11; Miárá w káżdey rzecży ma być chowáná. RejZwierc 15 marg, Aaa4v.
Wyrażenia: »w całości chowan« (1): aby tha przyaſzny [...] byla wczaloſczy chowana. LibLeg 7/9v.

»pod winą chowan« (1): A coby kolwiek/ ná Ratuſzu [...] vrádzono y zámkniono było/ ſtale pod vłożoną winą ma być chowano GroicPorz b4v.

»we wszystkim chowan« (1): Spráwiedliwość we wſſyſtkim ma być chowaná. Leop Prov 28 arg.

Szeregi: »czynion i chowan« (1): iaka spraviedivoſcz [!] ma bicz cziniona y chowana myedzi Lvdzmy pogranicznemy Corony Polskiey a zyemye Moldawskiey LibLeg 6/155v.

»dzierżan, (i) chowan« [szyk 4 : 2] (6): y pogáninowi ma być wiárá y ſłowo dzyerżano y chowano BielKron 407v; SarnStat 369, 382, 902, 1110, 1216.

»chowan i egzekwowan« (1): przez Ráyce w mieśćiéch y w miáſteczkách [ustawa] ma bydź chowáná/ y exequowána [custodire et exequi debet JanStat 280]. SarnStat 287.

»chowan, (i) strzeżon« [szyk 2 : 1] (3): tá to iſta Conſtitucia [...] byłá dźierżáná/ ſtrzeżoná y chowána SarnStat 952, 369, 382.

»chowan i szafowan« (1): iákoby ten depozyt Rzeczypoſp: chowan y ſzáfowan miał być VotSzl D4v.

»trzyman i chowan« [szyk 1 : 1] (2): y tákże ná potomné czáſy tych vſtaw porządek we wſzytkim niech będźie chowan y trzyman [in omnibus servetur et manu tenaetur JanStat 501]. SarnStat 821, 1218.

»chowan i wypełnian« (1): Státuty chcemy y roſkázuiemy/ áby [...] iáko komu należą chowány y wypełniány były. UstPraw K3.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Quemadmodum est asservatus, Iáko go chowano/ którym ſpoſobém yeſt chowan. Mącz 340a.

Synonimy: 1. gotowan; 2. przechowywany, więziony; 4. wychowywany, żywiony; 6. dzierżan, przestrzegany, trzyman.

Cf CHOWAĆ

DM