[zaloguj się]
[pdf]

1. CHROST (126) sb m

-ó- (46), -o- (8); -o- Oczko; -ó- :-o- Mącz (20 : 7).

Fleksja
sg pl
N chróst chrósty
G chróstu, chrósta chróstów
A chróst chrósty
I chróstem chróstami
L chróście chrósciéch, chróstach
inne pl N a. A - chrósty

sg N chróst (19). ◊ G chróstu (29), chrósta (2); -u : -a RejFig (1 : 1), KlonWor (1 : 1). ◊ A chróst (9). ◊ I chróstem (24); -em (2), -(e)m (19). ◊ L chróście (11). ◊ pl N chrósty (3). ◊ G chróstów (10); -ów (5), -(o)w (5). ◊ A chrósty (14). ◊ N a. A chrósty (1). ◊ I chróstami (1). ◊ L chrósciéch (5) BielKron, Mącz, BielSpr, SarnStat (2), chróstach (1) SkarŻyw; -éch (2), -(e)ch (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (XVIII) – XVIII w.

1. Krzaki, zarośla, podszycie leśne, w szczególności roślinność nadrzeczna, także krzewy cierniste; virgultum Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; frutetum, virgetum Mącz, Cn; arbor, brya, dumetum, dumus, ruscum, ruscus, salicetum, salictum, saltus Mącz; arbustum, fruticetum, virectum Cn (73): the chrosty przothkowye naschy vysshey shesczy dzyesząd la(d)th dzyerszily w pokoyv. [...] Iako ya tho vyem ysh. te chrosty o ktore (nass) pozywa pan Bricti (pa) slachetne Clymvntha Marczyna zyemaky y yana Ianowego. ZapWar 1526 nr 2337, 1524 nr 2313, 2336, 1526 nr 2338; Virgultum: [...] Chroſt. Mymer1 20; BartBydg 171; Wloką go záłeb do chroſtu RejRozpr Bv, B; RejFig Aa2v [2 r.], Bb5, Cc6, Cc6v; á położyli ſie dwie mili od Dąbrowná miedzy chroſty w ćiſzy BielKron 383v, 309v, 342, 448v; Delitescunt in virgultis atque graminibus, Lezą w chrośćiech álbo w trawiech. Mącz 185a, 27b, 82b, 97d, 138b, 354a (19); RejZwierc 114v, 163, 163v; ieſli pieſzy lud maſz przeciw nieprzyiaćielowi iezdnemu/ ſtáwiay w mieyſcách nierownych/ gdzieby były błotá/ doliny/ chroſty. BielSpr 15v, 7v, 10v, 36v, 41v [2 r.], 53; y ſzukał S. Benedictá/ po leśiech y przykrych gorách/ y chroſtách SkarŻyw 249, 286; StryjKron 442; y wykopáią láſy/ chróſty/ gáie/ dąbrowy/ przerzeczeni kmiećie z pól ich ták wypráwnych nam/ y náſzym potomkóm dźieśięćinę płáćić będą powinni. SarnStat 189, 189, 901, 903; KlonFlis F2v; tłuſte woły poymuie zá rogi/ Wywodźi ie do chroſtu niezwykłymi progi. KlonWor 35, 3, 20.
Zwrot: »zarosnąć, porosły (a. zarosły) chrostem« [szyk zmienny] (2 : 5): á iż zaroſło chroſthem iáko w leſie [virgulta nata, sicut in saltu Vulg] BibRadz 1.Mach 4/38; BielKron 66v, 411v, 448v; Confragosa loca et obsita virgultis, Zárosłe y zágęſtwione álbo zágęſzczone chroſtem. Mącz 387b; ſam iáchał ze ſtem koni táiemnie w gory poroſłe chroſtem BielSpr 43v, 41v.
Wyrażenia: »dziki chrost« (1): á ſkoro podrośćie/ Lowi źwierz rozmáity pilno w dźikiem chrośćie [Venatu invigilant pueri sylvasque fatigant] ModrzBaz 110.

»chrost gęsty« [szyk 2 : 2] (4): RejPs 124v; ſzukał go po ſkáłach poroſłych chroſtem gęſtym. BielKron 66v, 441; BielSpr 26v.

Szeregi:»chrost, (albo) ciernie« (2): ktorego gdy Abráám vyrzał w chroſcie álbo ćirniu ſtoiąc/ wzyął go BielKron 13; CzechRozm 235.

»chrost albo trzcina« (2): Albo tám záſádźi w chróśćie álbo w trzćinie żónę albo kogo inſzégo Strum I, I.

2. Gałęzie drzew i krzewów, najczęściej długie i giętkie rózgi używane do wyplatania np. płotów; także służące jako opał; ferula, frons, sepes, vimen Mącz (53): Iakom ya nyeskazyl plotha Rokythovego anym kolow dambovych y Chrosthu vasznosczy polgrzywny ZapWar 1505 nr 1949; ktori się viedzie [...] o vczynienye novey grobley s ziemye przerzeczoney chrostem Dambowym vierzbovem ZapWar 1549 nr 2661, 1510 nr 2075, 1535 nr 2446; SeklKat Y2 [2 r.]; Roście w zyemi korzenie/ á ná wirzchu ſzcżepy/ A pod nimi podzyáła przedſię s chroſtu ſklepy. RejWiz 56; A gdy Páweł názbierał nie máłą gromadę chroſthu Leop Act 28/3; á ktoby rąbił chroſt álbo drwá w wielkich leśiech UstPraw E4; BielKron 3, 8, 316, 452v; KochSat C3; Fascis cocularius, Wiązánká z chroſtu/ álbo z rokićiny. Mącz 119a, 82a, 87d, 125a, 415a, 496d, 499a; RejPos 225v; Czynią to ludźie rozmáitym obyczáiem/ iedni/ vbiwſzy z chróſtu mocno koſz Strum G3, E4, E4v, F2, [H]v, H2 (20); bo gdźieby tho w namiećie/pod brogiem/ álbo w cháłáſu z chroſtu vplećionym było/ y głowie wiátr z kurzáwą záwádźi Oczko 26v; SkarŻyw 403 [2 r.]; GórnRozm M; Calep 947a; GostGosp 32; WujNT Act 28/3.

W charakterystycznych połączeniach: chrost brzozowy (2), dębowy, sosnowy, suchy (2), wierzbowy.

Szereg: »chrosty i gałęzie« (1): Tego cżáſu miáſta ich obronne opuſzczone będą/ iáko chroſty y gáłęźie opuſzcżone przed ſyny Izráelſkimi [sicut derelictio rami et frondis, quos dereliquerunt a facie filiorum Israel] BibRadz Is 17/9.
a. Szałas stawiany przez Żydow na święto Kuczek (3): A gdy przyſzedł cżas kucżkom/ to ieſt/ gdy pod chroſtem ſiedzą BielKron 97, 39, 465.

Synonimy: rokicina; 1. ciernie, krzak, krzewie, krzewina, zarośle; 2. okrzes.

Cf [CHROŚCIE], [CHROŚCIEC], CHROŚCINA, [CHROŚCINIEC], CHROŚLINA, CHROŚNIAK

MM