[zaloguj się]
[pdf]

CHYBIĆ (68) vb pf

chy- (67), chi- (1).

Fleksja
inf chybić
praet
sg pl
1 m -m chybił m pers
2 m -ś chybił m pers
3 m chybił m pers chybili
f chybiła m an
n chybiło, chybi(e)ło subst
conditionalis
sg pl
2 m m pers byście chybili
3 m by chybił m pers
impersonalis
praet chybiono
participia
part praet act chybiwszy

inf chybić (14). ◊ fut 1 sg chybię (1). ◊ 2 sg chybisz (3). ◊ 3 sg chybi (10). ◊ 2 pl chybicie (3). ◊ 3 pl chybią (5). ◊ praet 1 sg m -m chybił (1). ◊ 2 sg m -ś chybił (1). ◊ 3 sg m chybił (8). f chybiła (6). n chybiło (6), chybi(e)ło (1) ActReg. ◊ 3 pl m pers chybili (3). ◊ con 3 sg m by chybił (2). ◊ 2 pl m pers byście chybili (1). ◊ impers praet chybiono (1). ◊ part praet act chybiwszy (2).

Sł stp brak, Cn s.v. chybiam, Linde XVI – XVIII w.

1. Nie trafić do celu; aberrare Mącz (32):
a. O pociskach, ciosach: spudłować (18): RejZwierz 42; ſtrzelono ná iey ſyná krolewicá z árkábuzá niewiedząc kto/ ále chybiono BielKron 316v.

chybić kogo, czego (11): á thák miernie bijących z proce/ że też y włoſu niechybili [ut capillum quoque possent percutere] Leop Iudic 20/16; BielKron 106, 112, 303; HistRzym 55v; A cżemużeś rękę ſpalił? Dla tego iż cie chybiłá RejZwierc 86v, 86v; BielSpr 4; PaprPan Hh2v; Xiądz z dziáłá vderzył/ Náſzych chybił/ ſwych pobił StryjKron 537, 135.

W przen [czego] (5): RejWiz 107; oni ná mię náłożą/ mnie Papieżá chybią/ á was pewnie o Króle nie chybią. OrzQuin K3.
Zwrot: »nie chybić szyje« = zabić (2): A márniká káżdego ſámá złość pobiye/ A ieſli chybi głowy/ nie chybi mu ſzyie. RejWiz 107, 80.
b. Zboczyć, zbłądzić, zmylić drogę (14):
Zwroty: »chybić drogi« (1): Wáruy chybić nádoł drogi RejZwierc 237.
»chybić toru« (2): Y iákoć Słońce toru ſwego chybić może KołakCath C; RybGęśli Cv.
W przen (3): Niewjnaſſie nazbyt wlewo Bocz tam błedne Wrota Bo to mj wierż yeſli chybiſs Iże ſię ochynieſs RejKup ee8.

chybić czego (2): RejAp 104v; kreſu/ do ktorego ſię myślą zánośiſz/ nie chybiſz. LatHar +6.

Przen: Zboczyć z właściwej drogi postępowania [czego] (8):
Zwroty: »chybić brodu« (3): RejZwierz A5v; OrzRozm I4v; Bo w żadney dobrey ſpráwie nie chybi ten brodu PaprPan F4v.

»chybić celu« (2): Aberrare a scopo, Chybić celu/ Niezgádnąć. Mącz 108b, 373d.

»chybić mostu« (1): Ale rádzęć ták po proſtu/ Ieſli nie chceſz chybić moſtu. RejZwierc 183v.

»portu chybić« (2): Od czego ieſli odſtąpićie/ Portu chybićie OrzQuin A4; RejZwierc Av.

2. Omieszkać, ominąć [kogo, czego] (9): BierRozm 25; Strzeſz ty pánie czynſzu winy Iać niechybię dzieſięćiny RejRozpr Kv, Cv; Ano koniec roſkazánia ieſt miłość/ z cżyſtego ſercá y ſumnienia dobrego/ y z wiáry nie obłudney. Ktorych niektorzy chybiwſzy [aberrantes]/ tráfili do prożney mowy. BudNT 1.Tim 1/6; PaprPan Cc3v; tyś miał w ſwych kśięgách/ co dniá którego Przyróść miáło/ ániś tam chybił żadnego. KochPs 203; Lecz fortuná tobie Lepiéy ſłuży: bo pátrzyſz ná to/ coć ieſt miło: Mnie ſmutnégo z żalem mym dawno to chybiło. PudłFr 58; Kiedy ſłońce ſwégo wſchodu/ Albo chybiło zachodu? KochFrag 18; KlonWor 5.
3. Zawieść, nie ziścić się (21): Natura non errante, gdy nye chyby natura BartBydg 96b; RejFig Dd4v; Wiedzćież theraz iż nic nie chybi z tego co Pan mowił [non cecidit de sermone Domini] przećiw domowi Achábowemu BibRadz 4.Reg 10/10; Prot A4; GrzepGeom P; PaprPan Hh3v; KochPs 141; Nie chybiło to proroctwo. SkarŻyw 269; że ná cokolwiek iednoſtáynie wſzyſcy ſye zezwaláią/ to trudno chybić ma: y ztąd vróſł ón głos záwołány: Voxs [!] populi, voxs Dei. KochWr 19; ActReg 69; KlonWor 78.

chybić kogo (8): Grzeſznego potępyenie chybić nie może. LubPs C2 marg; Bowiem iáka robotá/ táka też zapłátá/ A nigdy to nie chybi/ łgarzá páná brátá. RejZwierz 124; BibRadz I 73v marg; RejAp 31v; RejZwierc 191; ZapKościer 1583/54. Cf Fraza.

chybić komu (2): y potym cżęſto kroć dawałem w takiech przygodach thakim paniam: nigdy mi niechybiło FalZioł III 7d; Y niechybiłá mu tá probá. PowodPr 58.

Fraza: »chybiła [kogo] nadzieja« [szyk zmienny] (2); BielKron 195; Fefellit spes, Chybiłá mie nádzieyá/ álbo Moyá nádzieyá o ziemię. Mącz 116d.
4. Niewłaściwie, źle postąpić, wykonać coś nienależycie (4): A chceſzli nic nie chybić/ álbo Przekopy nie vwyſzſzyć/ Tedy puſzczay zá ſobą wodę Strum I3v.
Zwrot: »chybić przysięgi« = nie dotrzymać (1): Ieslyby czlovyek albo swyadek kthory chybil przyszyangy Thedy yvſſ wvyną wpada LibLeg 6/116v.
a. Odstąpić od wzoru (o tekstach przekładowych); discedere Cn [czego] (2): że te kśięgi zEbreyſkiego [...] á zGreckiego przełożyli/ ale ſie iáwnie [...] pokazáło/ że jGreckiego y Ebreyſkiego na wielu mieyſcach chybili BudBib bv; LatHar +5.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): In limine offendere, Ná początku chybyć. Mącz 193d; Calag 188a.

Synonimy: 1. b. obłądzić się; 2. omieszkać, opuścić, przepomnieć, zamieszkać, zaniedbać, zapamiętać.

Formacje pochodne: pochybić, uchybić; chybiać, pochybiać, uchybiać; pochybnąć; pochybować.

Cf CHYBIENIE

KW