Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: CZCZONY

Następne hasło: CZCZYCA »

CZCZY (77) ai

czczy (66), tszczy (8), tczy (2), czcy (1); czczy BierEz, OpecŻyw, BielKron, LeovPrzep, Mącz (21), Prot, SienLek (21), WujJud (4), KochFr, KlonŻal, BielRozm, Calep (4), OrzJan (2), GostGosp, RybGęśli; tszczy BudNT; tczy HistLan, Calag; czcy KrowObr; czczy : tszczy FalZioł (2 : 4), BudBib (2 : 3).

Fleksja

sg
m	N	czczy	f	N	czczå, czcz(a)	n	N	czczé
	G	czcz(e)go		G	czcz(e)j		G
	A	czczy		A	czczą		A
	I	czczym		I	czczą		I

pl
N	subst	czczé
G		tczych
A	subst	czczé
I	m	czcz(e)mi
	f	czczymi, czcz(e)mi
	n	czczémi

sg m N czczy (20) [w tym: -i (1)]. ◊ G czcz(e)go (4). ◊ A czczy (5). ◊ I czczym (3). ◊ f N czczå (5), czcz(a) (1). ◊ G czcz(e)j (2). ◊ A czczą (4). ◊ I czczą (2). ◊ n N czczé (7); -é (1), -(e) (6). ◊ pl N subst czczé (8); -é (4), -(e) (4). ◊ G tczych (1). ◊ A subst czczé (4); -é (2), -(e) (2). ◊ I m czcz(e)mi (1). f czczymi SienLek (6), czcz(e)mi FalZioł (2). n czczémi (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Pusty; opuszczony, niezamieszkały (40)
- a. Próżny wewnątrz, nie napełniony; dziurawy (36)
  - α. O owocach, zbożu, roślinach (7)
  - β. Zwietrzały, zepsuty; nie zapłodniony (o jajku) (4)
2. Będący na czczo; pochodzący od człowieka będącego na czczo (19)
3. Daremny, próżny, bezcelowy, nic nie znaczący (14)
4. Nie opatrzony, nie wspomożony (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (2)

1. Pusty; opuszczony, niezamieszkały; inanis, vacuus Mącz, Cn; obinanis Mącz (40): Mensa inanis, Czczy ſtół/ to yeſt niemaſz nie ku yedzeniu. Mącz 167b; Vacua praedia, Czcże. Mącz 472b, 167b; Spatium – Mieſcze prozne, czczę. Calep 995b.

a. Próżny wewnątrz, nie napełniony; dziurawy; cassus, cavus, concavus, vanus Mącz, Cn; fistulosus, ieiunus, obinanis, ventosus Mącz (36): iednę ma chrzęſlkę wzdłuż w miaſto grzbieta/ w nim ieſt tſzcża wſzytka, iakoby ią ſwidrem przewierciał FalZioł IV 34d; Calamus, etiam Káżda rzecz która z ſwego przirodzenia czcza/ álbo dęta yeſt Mącz 31a; Fistulosus, Wydrożony/ Wywierciány/ Czczy/ To yeſt/ Co wiele rur/ y dziur w ſobie ma/ Dziuráwy. Mącz 129a; Tumulus honorarius, Próżny/ czczy grób/ który tylko ná pámiątke ku czći komu wyſtáwiony yeſt. Mącz 468c; Ventosum horreum, Czcza próżna ſtodołá. Mącz 483d, 42c; Ale ſadzele dźiuráwé ktoré łáćinnicy/ fiſtułę/ zową/ niemogą ich Polacy właſniey zwáć/ iedno wrzody álbo ſadzele czczé SienLek 126v; Głowy czczey léczenié SienLek S2, 36v, 126v [2 r.], 127 [2 r.], 127v [3 r.], T, T2v; HistLan C2; BudBib Ex 38/7; áby ládá z cżym nie ieźdźił/ áni ze cżcżym wozem ná zad/ kiedy mu ieſt dáć co wźiąć GostGosp 28.

Wyrażenia: »czcza głowa« (1): Cożći po tákiey podobie/ Kiedy niemáſz mozgu w tobie. Twarzyć doſyć á cżcza głowá/ Cudze ocży iteż mowá BierEz I.

»czcza kaleta« (3): Prot Bv; Dźiwna rzecz iáko ćiężko czczą nośić kálétę KochFr 43; BielRozm 15.

Zestawienie: lek. »czcze jelito« = intestinum ieiunum; część jelita cienkiego (1): Ieiunum intestinum est, Czcze yelito przes które pokarm prętko przechodźy. Mącz 164d.

α. O owocach, zbożu, roślinach (7): BielKron 16v; Ut cassa nux, Czczi orzech. Mącz 38c.

Wyrażenie: »czczy kłos« (2): KrowObr 242v; Muticus, ut mutica spica, Czczy kłos Mącz 239d.

Zestawienie: »czczy owies« (1): Murinum hordeum, seu Phoenix seu Lolium murinum, Czczy owies owieſek/ álbo myſzy owies/ źiele yeſt [...] owſowi podobne. Mącz 238c.

Szereg: »lekki a czczy« (1): Cassum granum et inane, Lekkie a czcze ziárno. Mącz 38d.

W przen (1): WInne drzewo tſzcże [vacua] Izráel/ owoc (áza) położy ſobie? BudBib Os 10/1.

β. Zwietrzały, zepsuty; nie zapłodniony (o jajku); hypenemius, subventaneus Mącz; obinanis Calep, Cn (4): Hypanemium, sive Hypenemium ovum. [...] Czcze yáye z ktorego ſie nic wylądz nie może. Mącz 160d, 483d [2 r.]; Obinanis – Czczij, prozni. Calep 713b.

2. Będący na czczo; pochodzący od człowieka będącego na czczo; ieiunus Mącz, Calag, Calep; sobrius Calag; impastus Calep (19): Zywe ſrebro tzcżemi ſlinami ſamemi bywa gaſzono FalZioł III 35c, IV 15d, 22b; Ieiunus, Poſzczący ſie/ też który yeſzcze nic nie yadł/ czczy. Mącz 164d; Twiérdzą to niektorzy/ że práwéy pánny czczé śliny/ biélmo spądza SienLek 166, 11v, 63, 68, 80, 82, 172, 183; Cαlαg 368b; Impastus ‒ Nie nakarmiony, nie napaſiony, czczy. Calep 509b, 501a.

W charakterystycznym połączeniu: czcza ślina (10).

Wyrażenie: »żołądek czczy« [szyk 2 : 1] (3): SZcżkawka bywa dzieciom z wielkiego iedzenia/ albo też cżaſem [...] z cżcżego żołądka. FalZioł V 42, V 42v; SienLek 97v.

W przen (1): Trzy rázy ten ſz⟨cżę⟩śliwy/ kto płennymi ſnopy Cżcżą ſtodołę nákarmił RybGęśli B4.

3. Daremny, próżny, bezcelowy, nic nie znaczący; cassus, vanus Mącz (14): OpecŻyw 128v; Mącz 38c, 475b; Otoſz maſz iáko oni dźielą te rzecży/ á iáko w nich przedśię chleb proſtym chlebem y cżcżym znákiem zoſtawa WujJud 254, 232v; WujJudConf 249v; KlonŻal C3v.

Wyrażenia: »czcza rzecz« (3): mowili cżcże (rzecży) [vana somnia] poćieſzáiąc BudBib Zach 10/2, Is 40/17, 23.

»czcze słowa« (4): kto nam będźie ták nieżyczliwy/ y ták złégo ná nas ſercá/ coby ćię czczémi ſłowy/ bez iſtoty rzeczy/ odwodźić miał OrzJan 115.

Szeregi: »czczy i daremny« (1): ábym ie przynamniéy témi czczémi y dáremnémi przezwiſki przymiérza/ [...] mógł wygubić. OrzJan 115.

»czczy i prozny« (1): Pierwſzych dwu thyśięcy wiek miał być czczy y prozny LeovPrzep Hv.

»czczy i pozwierzchny« (1): Bo ſtárych Sákrámentarzow [...] náukę odrzucáią: ktorzy cżcżym y pozwierzchnym znákiem cżynili Sákrámeⁿt ołtarzowy. WujJud 173.

4. Nie opatrzony, nie wspomożony (1): Wdowy odſyłałeś cżcże [vacuas]/ á rámioná ſierot tárły ſię. BudBib Iob 22/9.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Inanis, Prożny/ czczy/ dármy Mącz 167b; Ventosus, Wietrzny Metapho. Puſty/ próżny/ czczy. Mącz 483d.

Synonimy: 1. dęty, dziurawy, prożny, pusty, wydrożony; β. prożny, wywietrzały, zwietrzały; 2. głodny, nienakarmiony, nienapasiony, poszczący się; 3. darmy, daremny, prożny, pusty, pozwierzchni.