[zaloguj się]
[pdf]

DROGA (4483) sb f

dró- (559), dro- (224); dró- Strum, Oczko (16), KochDz, KochMuza, KochWz (2), KochProp (4), KochWr (6), KochCz, KochPij (2), OrzJan (24), JanNKar (3), JanNKarGórn; dro- OpecŻywSandP (2), MurzHist (17), MurzNT (26), KochZg, KochTarn, OstrEpit (2); dró- : dro- OpecŻyw (18:46), Mącz (199:23), OrzQuin (7:21), BiałKat (4:4), KochPs (24:21), KochTr (1:2), KochJez (3:3), KochFr (4:9), KochPhaen (5:2), KochMRot (9:2), KochPieś (6:2), KochSob (3:1), PudłFr (5:2), ZawJeft (13:2), GórnTroas (6:3), KochFrag (3:2), WyprPl (10:3), SarnStal (153:4), SiebRozmyśl (14:20), GosłCast (10:3); a jasne.

Fleksja
sg pl du
N dróga drógi dródze
G drógi dróg
D dródze drógåm
A drógę drógi dródze
I drógą drógami dróg(o)ma
L dródze drógach
V drógo

sg N dróga (459). ◊ G drógi (709). ◊ D dródze (28). ◊ A drógę (1290). ◊ I drógą (365). ◊ L dródze (682). ◊ V drógo (5). ◊ pl N drógi (129). ◊ G dróg (207). ◊ D drógåm (8); -åm (7), -am (1) Leop. ◊ A drógi (264). ◊ I drógami (140); -ami (122), -åmi (2), -(a)mi (16); -ami :-åmi Leop (4 : 1), BudBib (9 : 1). ◊ L drógach (168); -ach (114), -åch (37), -(a)ch (17); -ach: -åch RejPs (3 : 1), LubPs (4 : 6), Leop (10 : 5), BielKron (6 : 2), BudBib (6 : 2), StryjKron (1 : 2). ◊ du N (cum nm) dródze (10) KrowObr 76v, 76v marg, Rr2, Leop Ez 21/19, BibRadz Mar 11/4, BielKron 277v, 433 [2 r.], WujNT Mar 11/4, SkarKaz 578a. ◊ A (cum nm) dródze (17) RejWiz 164, Leop Ez 21/19, BibRadz Ez 21/19, BielKron 226v, 417, KwiatKsiąż F2, RejAp 124, GórnDworz P3v, ModrzBaz 97, KołakSzczęśl Cv, SkarKaz 578a. ◊ I (cum nm) dróg(o)ma (2) MiechGlab 25, March3 V8.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Trakt, gościniec, ulica, ścieżka; via Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calag, Calep, Cn; iter, limes Mącz, Cn; veha Mącz, Calep, Cn; strata Mącz (799): Dwie myſzy były śię zetkáły/ Gdy po drodze źiárná zbieráły BierEz M3v, D3, D3v, F2v, L3, O2v, P3; Nieſſcżęſni żydowie wiodątz pana Iezuſa ſromotnie po oné drodze za ſſyię go bili OpecŻyw 111v, 21, 30v, 71v [2 r.], 73v [3 r.], 78 (26); OpecŻywSandR nlb 3; ZapWar 1522 nr 2287 [2 r.], 1542 nr 2606, 1548 nr 2669; Murm 27; Mymer1 7; TarDuch B7, C2, C8, E; FalZioł I 79b, V 117; BielŻyw 72, 77; GlabGad Bv; MiechGlab 16, 23; WróbŻołt 79/13, 88/42, 139/6; LibLeg 6/118v, 11/153v, 174v; Nadrodze Chlopowy yednemu gdi yachal a wthen czaſz chlop na wozie ſpal ſuknya vkradl LibMal 1548/147, 1543/68, 1544/93v [2 r.], 1545/99, 1547/134v, 135v (10); RejRozpr F2v; Zabieżmy mu gdżie na drogę padńmyſz na kolana RejJóz Mv, B8v, P5v; SeklKat M4v; RejKup k4v, x4v; Tamże ná onym mieyſcu kazał Alexander miedzy dwie drodze poſtáwić dwá ſlupy marmurowe bárzo wielkie HistAl L3v, B4, B6, Cv, K8v [2 r.], L, L4; MurzNT Matth 13/19, Mar 10/46, Luc 19/36; KromRozm III C7v; BielKom B4, D3v; GliczKsiąż Iv; LubPs ee2v, ee4; GroicPorz i4v, m3 [2 r.], nv, ov; A chceſz ieſztze więcey ſwiádeſtwá/ iż thego/ nie od Bogá maćie/ że obrázy w kośćielech/ y po drogách ſtáwiaćie? KrowObr 113, 57, 83v, 113v, 114, 115 [2 r.], 116v; RejWiz 23, 46, 81v, 131v, 138 (9); A oto wielmożność Bogá Izráelſkiego ſſlá drogą od wſchodu ſlońcá [per viam orientalem] Leop Ez 43/2, Deut 1/33, Ios 24/17, Iudic 5/10, 9/37, 2.Reg 16/5 (57); UstPraw F [2 r.]; RejFig Bb5, Bb6v, Cc7, Dd3 [2 r.], Dd5, Dd5v [2 r.]; RejZwierz 33; A Anná ſiedźiáłá wyglądáiąc y tu y owdźie ku drodze zá ſynem ſwoim [circumspiciens filium suum in via]. BibRadz Tob 11/4, Gen 14/17, 35/19, Lev 19/14, 26/22, Num 22/23 (53); Byli też Wiátores/ co drogi opatrzali. BielKron 119v, 16, 18v, 23, 31v, 42v [2 r.] (36); KochSat A3v; Flexuosa et obliqua via, Krziwa y tám y ſám ſie wiyąca drógá. Mącz 256c, 5d, 36a, 55b, 62b, 74d (43); OrzQuin Iv, M4v, Aav [2 r.], Aa4v [2 r.]; SienLek 189, 191; RejAp 18v, 137; GórnDworz Q7v; [zagadka o łodzi] Wiele drogą chodźi/ á ſládu nie rodźi. HistRzym 24, 24, 52, 56v, 59, 63v (11); Iáko ná ten cżás thy ſwięte ludzi potkáłá [pociecha]/ iż ſie im wnet okazáłá drogá/ tám gdzie ſie pytáli. RejPos 36v, A6, 1v [2 r.], 62, 62v, 63 (38); KuczbKat 405; Skępcá márnego pyęknie podle drogi/ Mogłby záwieśić cżáſem y zá nogi. RejZwierc 217, 20v, 21v, 51, 66v, 69 (19); BielSpr 8, 19v, 25v, 27, 53 [3 r.], 65v [2 r.]; WujJud 9v [2 r.], L13; A Anná ſiedźiáłá wyglądáiąc y tu y owdzie ku drodze [in via] zá ſynem ſwoim. BudBib Tob 11/4, Gen 48/7, Deut 22/4, 27/18, 1.Reg 26/3, Ez 41/11 (20); BudNT Matth 8/28, 13/20 [19], Mar 8/27, Luc 19/36, Act 25/3, 26/13; ModrzBaz 35, 53, 78, 84v [2 r.], 104; SkarJedn 92; Calag 558a; Kreẃ po drogách żywa płynie/ Iáko gdy déſzcz wielki linie KochPs 119, 139, 206; SkarŻyw 101, 108, 187, 253 [2 r.] (13); MWilkHist G4v, H4v, K3; Potym chudziná mniemáiąc iżby do Litwy ſzedł/ álbo do Zmodźi/ zbłądził w leſiech/ bo nie drogą ſzedł/ ále známionuiąc ſię po Słońcu przez gęſte láſſy/ y błotne ſtárzyny dárł ſię gdzie mogł StryjKron 442, 72, 390, 442, 537, 747 [2 r.]; CzechEpPOrz *; KochJez B; KochDz 107; KochMRot Cv; ReszList 176; BielSjem 33; KochPieś 9, 38; ArtKanc E5v, F13v, F15, K18; GórnRozm G4, G4v, L4; ZawJeft 5; Calep 69b, 116a, 132a, 227b, 463a [9 r.] (16); GostGosp 62, 90, 166; Phil O4 [2 r.]; ZapKościer 1588/77; KochCz A3v; LatHar 326, 352, 354, 361; WujNT Matth 8/28, 13/4, 19, 20/30, 21/8 (24); WysKaz 7; Dróg ſzérokość iáko ma bydz poſtánowiona. SarnStat 1234, 188, 292, 293, 480, 494 (47); SiebRozmyśl H3; KmitaSpit C3v; PowodPr 49; SkarKaz 123b, 315a [2 r.]; ná ten cżás kot chodząc też dla żywnośći po drodze/ poyźrzy w bok/ y vyźrzy ſkowronká w dołku CzahTr K3v, Ev, E3v, Fv, F3v, K3v, K4v; PaxLiz C3v, D3v; KlonWor 23.

W połączeniu z nazwą miejscową [w tym: nazwa w N (4), nazwa w G (1)] (5): A gdy ią nálaſl Angioł Páńſki/ przy ſthudni v wody ná puſzcży/ ktora ieſth ná drodze Sur [qui est in via Sur]/ rzekł do niey Leop Gen 16/7, Num 21/33; BibRadz Gen 16/7; SkarŻyw 63; Drogi Sionu [...] zoſtáły w żáłobie y płácżu/ iż niemáſz ktoby nimi chodźił ná nabożeńſtwo. PowodPr 9.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [droga + przymiotnik (18), przymiotnik + droga (2)] (20): yako kady gyda oth wagla godzathkowskyego mosthv drogą yardanowska ZapWar 1527 nr 2376, 1550 nr 2683; MetrKor 46/114v, 57/117, 59/276v; LibMal 1543/67, 1554/192v; Leop 4.Reg 3/20; BielKron 30v, 39; O Cyiońſkiey drodze pytáć ſię będą [Siion interrogabunt de via] BudBib Ier 50/5, Num 21/33, Ios 12/3, Is 15/5, Ier 2/17, 18; CzechRozm 77v; SkarŻyw 429, 601; ZapKościer 1580/6v.

W charakterystycznych połączeniach: podle drogi siedzieć (7), stać (2); drogę opuścić, zagrodzić (3), zaskoczyć (3); na drogę iść (2), wypchnąć, zabieżeć (2), zachodzić (3), zajść (5); drogą chodzić (6), ciągnąć, iść (idący) (31), jechać (2), wywieść; na drodze iść (5), jechać (2), (s)potkać się (7), stać (6), zabieżeć (3), zachodzić, zajść (2), zastępować (zastępujący, zastępowanie) (9), zjechać się; po drodze iść (6), jeździć (4); przy drodze siedzieć (siedzący) (8); droga bezpieczna (2), dylowana, krężysta, krzywa, nagacona, niechodzona, stara (2), (u)brukowana (2), zagrodzona.

Przysłowia: wcżem oni ták ſye máyą yáko groch przy drodze GliczKsiąż B2; RejZwierc 217, 227.

iáko on kámień co przy drodze dármo leży RejZwierc 23.

Skępiec iáko głog co drapie przy drodze RejZwierc 217, 74v, 105v.

Fraza: »droga szła« (1): záſtáłá Oycá ieſzcże trochę ziewáiącego y rucháiącego ſie/ leżącego práwie w mieyſcu ciáſnym/ przez ktore tylko drogá ſzłá Phil O4.
Zwroty: »drogi patrzać« = nie zjeżdżać z drogi (1): PAtrz iáko ſie ty kołá/ nadobnie zgadzáią/ Iedno bieżąc zá drugim/ gdy drogi pátrzáią. RejZwierz 138v.

»drogę położyć [ = zbudować]« [szyk zmienny] (2): Drogę położyſz [viam pones] áby przyſſedł miecż do Rábbát miáſta ſynow Ammonowych/ y do Iudy do Ieruzálem naobronnieyſſego. Leop Ez 21/20, Ez 21/18.

Wyrażenia: »bita droga« = strata via BartBydg; via trita Mącz [szyk 2 : 1] (3): Strata via, brukowana vlicza vel byta droga BartBydg 151; Mącz 492a; WujNT Luc 3/5.

»ciasna droga; ciasność drog« = arcta a. stricta via Mącz (6; 1): tám złe przebywánie/ y ciáſna drogá miedzy ieźiory/ ták iż muśi po iednym koniu iecháć ieden zá drugim. BielKron 227; Mącz 10a, 15a, 421b; A ieſliby ciáſnemi drogámi [per angustias viarum] woyſko ſzło/ przeto trzebá zpilnośćią vbiegáć mieyſcá ſpoſobnieyſze ModrzBaz 111; SkarKaz 123a [2 r.].

»dobra droga« = po której łatwo przejechać; facilis via Mącz (7): Mącz [114]a; Po kámienie do młynow w dobrą drogę ná ſániách ieźdźic GostGosp 63; Koły do iázu dobre/ godne/ źimie w dobrą drogę nagotowáć GostGosp 86, 50, 76, 86, 90.

»dobrowolna [= publiczna, dostępna dla wszystkich] droga« = strata publica JanStat [szyk 29 : 18] (47): yakom yą nyewzyala dw szyekyerv sluzebnykom slyachethny katharzynye sphalanth na dobrowolney drodze ZapWar 1512 nr 2107, 1504 nr 1920, 1508 nr 1974, 1975, 2026, 1509 nr 2058 (41); Winá náſzá Krolewſka/ to ieſt ſiedmnadzyeſta/ [...] niema być ni zkogo braná iedno o czworę rzecz: á to o ſpalenie/ o drapieſtwo ná dobrowolney drodze. UstPraw G2, A2v; SarnStat 182, 214, 515, 605.

»droga gościnna« = gościniec, droga publiczna (1): Poſłał tedy Moiżeſz s Kades do krolá Edom/ proſząc áby mogł przez iego zyemię z ludem iść drogą gośćinną [via publica Vulg Num 20/17] BielKron 41v.

»kamienista droga« = scrupulosa via Murm, BartBydg; calculosa via Mącz [szyk 3 : 1] (4): Murm 123; BartBydg 140b; Calculosa via, Oſtra á kámieniſta drógá. To yeſt w którey wiele kámienia. Mącz 31b; CiekPotr 71.

»kozackie drogi« = manowce, wertepy, tajne szlaki (1): Náſyłał tedy záwżdy Kozackimi drogámi z Ziwibundem Litewſkim Xiążęciem ná plundrowánie kráin Ruſkich/ Roku 1213. StryjKron 265.

»krolewska droga« = szeroka, publiczna droga; via regia Murm, Mącz [szyk 4 : 3] (7): Via regia. Wyelka Drogá krolewſka. Murm 27; Leop Num 21/22; Mącz 221b, 329b, 492a; CzechRozm 97; Téż vſtáwiamy: áby Stároſtowie náſzy nie ſądźili nie rozdźielnié/ iedno cżtery Artykuły: o rozbićie ná dródze Królewſkiéy/ gdźie Kupcóm gwałt bywa czynion SarnStat 911.

»niepogodna droga« (1): Quo nunc capessis tu te hinc adversa via, Gdzie ſie bierzeſz w tak niepogodną drogę. Mącz 35c.

»nierowna droga« (1): Anfractus, Lomiſte á nie rowne drógi/ skáliſte á opocziſte mieiſcá. Mącz 9c.

»droga oliwna« = wysadzana oliwkami albo prowadząca w kierunku Góry Oliwnej (1): á wſſyſtek lud ſſedł przećiw drodze Oliwney ktora pátrzy ku puſzćżey [contra viam quae respicit ad desertum]. Leop 2.Reg 15/23.

»droga ostra« = kamienista, wyboista; calculosa a. salebrosa via Mącz; scrupulosa via Murm [szyk 5 : 3] (8): Patrzay iako ijdzie ſám bog boſymi noſſkami/ przez tak daleką ij oſtrą drogę OpecŻyw 36, 10v; BartBydg 140b; HistAl K8; MurzNT Luc 3/5; Mącz 31b, 364d; y mieyſcá krzywe ſię wyproſtuią/ á drogi oſtre ſtáną ſię bitymi [erunt ... aspera in vias planas] WujNT Luc 3/5 [przekład tego samego tekstu MurzNT ].

»[kogo] pełne drogi« = tłok na drodze (1): Wiecháło ich [naszych] pięćdzieſiąt bucżno w miáſto kotcych/ Fráncuzow pełne drogi/ chcąc widzieć ſtroy obcych. StryjWjaz A4.

»(po)przeczna (a. przecznia) [= boczna] droga« = iter transversum, obliqua via Mącz (4): Obliqua via, Poboczna/ przeczná drógá. Mącz 256c, 194a, 488d; Potym poprzecżnemi drogámi co dźień oboz ruſzáiąc wodźił ModrzBaz 112.

»droga pospolita [= publiczna]« = tritum iter Mącz [szyk 8 : 5] (13): Przykázuiemy też to áby od tego miáſtá Perskiego áż do Macedoniey drogá była iáwná y poſpolita HistAl G4v; Mącz 450c; GórnRozm G4; Drógi poſpolité y cłá áby nie były mijáné. SarnStat 1235, 43, 504, 515, 528, 625 [3 r.] (10).

»rowna droga« = campestre iter, via inoffensa, plana via Mącz (5): Záſię theż rowney drodze nie vfay [ne confidas in via sine offendiculo]\á ſtrzeż ſię y dzieci twoich. BibRadz Eccli 32/23 [25], Deut 2/8; Mącz 33a, [114]a, 261a.

»rozstanie, rozbieżenie, rozchodzenie drog« = compitum, divortium viarum Mącz, Cn; quadrivium Calep, Cn [szyk 13 : 2] (12 : 2 : 1): Leop Ez 21/21; A Krol Bábilońſki ſtánie miedzy rozſtániem dwu drog ſzukáiąc wieſzcżby BibRadz Ez 21/21, Ez 21/19, Matth 22/9; BielKron 20; Trivium, Trzech dróg roſtánie/ trzidroże Mącz 492d, 54b, 62b, 487d, 488a, 492d; A thák idźcie ná rozbieżenie drog [Matth 22/9] RejPos 238; StryjKron 161; Calep 883a; WujNT Matth 22/9.

»droga sanna« (1): Kmiotkiem ſprzężáiem/ w Ieśieni á Zimie ma Pan álbo Vrzędnik nawięcey robić: [...] á drogi ſánney nie opuſzcżáć. GostGosp 38.

»solna droga« (1): salaria via, Solna drógá w Rzymie którą ſól od morzá przywożono Mącz 364c.

»(u)torowana droga« = callis Mącz, Calep; via trita Mącz; via celeberrima a. consularis a. illustris a. lata a. militaris a. praetoria a. publica a. tritissima Cn [szyk 3 : 1] (4): á gdy by ſie w ten cżás ſnieg wielki tráfił/ każe ſługom ſnieg od miotáć poſłowi/ á ſam na torowáney drodze będźie ſtał BielKron 434v; Mącz 32a, 492a; Calep 152b.

»wielka droga« = via regia Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz; via militaris Mącz (9): Murm 27; Mymer1 7; BartBydg 169b; Regia via, Wielka drogá/ Gośćiniec też ſtolec á mieſzkánie królewskie. Mącz 349d, [95]b, 221b, 329b, 492a [2 r.].

»wolna [= publiczna] droga« (2): Iakom ya nyeros byl ych bratha rodzonego Iana mybiesczika navolney drodze ZapWar 1546 nr 2648; ComCrac 20.

»zła droga« = nie nadająca się do użytku; deterrima via Mącz [szyk 11 : 1] (12): Deterrima via, Bárzo zła drógá. Mącz 451a, 492a; KochJez Bv; ActReg 5v, 6, 74; A tramy áby ſie we złą drogę áni lećie nie woźiły GostGosp 60, 28 [2 r.], 50, 76; bo mogłá go zła dróga, powódź, álbo niemoc zátrzymáć. SarnStat 1280.

Szeregi: »droga, (i, a, też) gościniec« (9): Mącz 221b, 329b, 349d, 492a; RejPos 36v; STároſtowie ſámi máią bronić Kupcom: áby iedno drógámi zwyczáynémi y gośćincmi [nonnisi viis consuetis, et publicis stratis JanStat 1040]/ [...] ieźdźili pod ſtráceniém rzeczy SarnStat 1235, 289, 947, 1234.

»(tak) na (po) drogach i (jako) w mieściech« (2): Diar 72; tedy táki káżdy ták ná drógách iáko y w mieśćiéch záſtány/ ſól którą powieźie/ tráćić będźie SarnStat 967.

»pole i droga« (3): Mącz 403d; Nie wychodzćie ná pole/ y ná drogę [ad agrum et per viam] nie chodzćie BudBib Ier 6/25; StryjWjaz B2.

»droga, (albo, i) ścieżka (a. stegna)« [szyk 4 : 4] (8): wſzákże nálezli dwie drodze álbo ſcieſzki przez poſrodek gor rozdzielne HistAl K8, L; Leop Is 35/9; Mącz 370d, 382a; BudBib 4.Esdr 16/33; Kmiećie drog niepotrzebnych y ſtegen przez żytá z źimy ſtrzedz máią GostGosp 34; GosłCast 66.

»ulice i drogi« (3): RejPos 239; O iáko biegał Iozeph á nieſpiąc w nocy y we dnie z namilſzą małżonką ſwoią/ rzewno płákáli/ po vlicách y drogách/ pytáiąc ſkárbu y ſercá ſwego. SkarŻyw 244; GrochKal 17.

»bądź na drogach, bądź we wsiach i miasteczkach« (1): [gdyby je ktokolwiek] bądź ná drógách/ bądź we wśiách y miáſteczkach [sive in viis, sive in villis et oppidis JanStat 588]: którymkolwiek ſpoſobem śmiałby náiácháć/ álbo zgwałćić: niech będźie oſądzón/ iż obráźił Máieſtat Królá Iego M. SarnStat 43.

2. Trasa, szlak, którędy się idzie lub jedzie; ślad, trop; kierunek; przestrzeń do przebycia od jednego punktu do drugiego, odległość, dystans; via Mącz, Calag, Cn; iter Mącz (423): ijnſſą drogą do kroleſtwa ſwego ſie zaſié wezbrali ij iechali. OpecŻyw 25, 32; MetrKor 46/114v, 57/119v [2 r.], 59/271 [2 r.], 280v [2 r.]; TarDuch B; FalZioł IV 6b; MiechGlab 19, 25, 26, 58; Thym yeſth y bandzie zaſzią wroczicz ſią do szwich zyemy volno drogamy kthoremy ony zaſzią chczą LibLeg 6/159v, 6/78v, 11/77, 182; WróbŻołt aa5v [3 r.], 109/7; RejPs 157; RejWiz 89v; Ktorą drogą poćiągniemy [per quam viam ascendemus]? On mu odpowiedział: Puſſczą Idumeyſką. Leop 4.Reg 3/8, Ex 13/21, Deut 1/22, 31, 17/16, 3.Reg 13/9 (16); BibRadz Deut 28/25 [2 r.], Ios 10/10, Ier 3/13, I 358c marg, Ez 21/20; Nábrawſzy Hiſzpani korzenia wſzelkiego do okrętow ledá zacż/ puśćili ſie do Hiſzpániey dwiemá drogámi BielKron 446v, 45, 47, 55, 83, 191v (23); Iter devium, Daleko z drógi/ nie proſta drógá. Mącz 175d, 418d, 492b, c, d [2 r.]; RejAp AA7v; GórnDworz Ii6 [2 r.]; RejPos 35v, 37, 68v, 87, 293 marg, 327; RejZwierc 95, [121]; BielSpr 58, 59 [2 r.]; BudBib Gen 28/20, Deut 1/22, 31, Iudic 8/11, Iob 6/18 (12); BiałKaz Mv; BudNT Iac 2/25; ze trzech rzecży trudnych ku poznániu: to ieſt/ drogi Orłowey ná niebioſách: drogi Wężowey ná ſkále Drogi Okrętowey ná morzu: natrudniey poznáć drogę Młodzieńcá z Almą CzechRozm 130v, 130v [3 r.], 131; ModrzBaz 78v; SkarJedn 309, 310; Calag 48a; KochPs 58; SkarŻyw 244, 403, 481 [2 r.], 581; KochJez A3v; NiemObr 96; KochFr 128; KlonŻal B4v; KochSz A3 [2 r.], Bv, B2; KochSob 64; ArtKanc C14; GórnRozm G2v; KochProp 6; Calep 116a; GostGosp 14, 86; LatHar 633; KołakSzczęśl Cv; WujNT Matth 2/12, 4/15, s. 14 marg [2 r.], 512, Iac 2/25, Apoc 16/12; WysKaz 7; Iáko bowiém źrzódło ſkoro z brzegów wyleie, dźieli ſie ná wiele częśći, á kożda część náyduie ſobie właſné drógi, którémi bieży JanNKar C3v; ZAkázuiemy wſzyſtkim Kupcom: áby z rzeczámi y z kupiámi ſwémi nie śmieli przez nowé drógi y mieyſcá przechodźić [per novas vias et loca transire JanStat 1035] SarnStat 1235, 288, 491, 881, 966, 967 (20); SiebRozmyśl G; SkarKazSej 688b; Idź rowno z wodą/ ſámá ćię ná grzbiećie Ponieśie Wiſłá y ná pruſkim świećie Stáwi z komięgą y s tráftą leniwą/ Swą drogą krzywą. KlonFlis E3, D2, F2 [3 r.], F4, G2 [2 r.], G4v [2 r.], H4; Rzekł tám drugi nieborak idąc zá ſwym ſtádem/ Sćigáiąc prętko świeżym ſwych ćiołakow śládem/ Radbym był vrzędnie ſwoy dobytek licował/ Lecż mi ſzátan podobno drogę wynicował. KlonWor 22.

W połączeniach z bliższym określeniem kierunku [w tym: droga czego, kogo (11), przez co (7)] (18): OpecŻyw 31; Druga droga przez Belz do Wlodzimirza Wolyn MetrKor 59/219v, 57/118, 119, 59/278; Leop Deut 1/40; Pátrzayćież ieſli drogą gránic ſwych poydźie do Bethſámes BibRadz 1.Reg 6/9; BudBib Num 14/25, 2.Reg 4/7, Ier 52/7 [2 r.]; tylko tą drógą przez Głogów [ea via, per Głovoviam JanStat 1035] y przez iné mieyſcá/ którędy zſtárádawná ieſt zwyczay/ ieźdźic máią. SarnStat 1236, 1236. Cf »droga poganow«.

W połączeniach z bliższym określeniem odległości (17): Poydziem drogę trzech dni [viam trium dierum] w puſczą Leop Ex 8/27, 4.Reg 3/9, Sap 18/14, 1.Mach 5/24; BielKron 264; Mille passus/ Tyſiąc Kroków przinośi/ málem czini godźinę drógi. Mącz 221c, 184a, 221c, 339d; BudBib Num 10/33 [2 r.], 33/8, 1.Mach 5/24; á co mieſiąc cżterey ich chodziło/ po dochody klaſztorne/ do innego imienia ktore ten klaſztor miał opodal/ kilá dni drogi SkarŻyw 183, 470; WujNT Luc 2/44; SkarKaz 422b. [Możliwe też znacz. 4].

W charakterystycznych połączeniach: pamiętać drogę; drogą iść (4), wrocić się (6); droga in(sz)a (23), krzywa (3), kupiecka, (nie)świadoma (2), nieznajoma (2), ojcow, trudna, utarta, własna; niebezpieczność drog (2).

Zwroty: »chybiać (a. uchybić) drogi« (3): RejZwierc 237; zna to [męstwo Olechnowiczów] Moſkwićin/ zna Tátárzyn ſrogi/ Gdy chybia drogi. ModrzBazStryj ¶ 2v; CzahTr Hv.

»iść, jechać itp. w swą drogę, swą drogą« = udawać się w obranym sobie kierunku [szyk zmienny'] (10 : 9): Leop 1.Reg 25/12; A wroćił ſię [Abram] ſwą drogą od południá áż do Bethel BibRadz Gen 13/3, Iudic 18/26, 19/9, 1.Reg 1/18, Tob 10/15, Act 8/39; GórnDworz Ov; BudBib Gen 32/1, Iudic 19/27, Ier 2/23, Tob 10/15; HistHel B3v; á trochę ſię chlebem pośiliwſzy/ w drogę ſwoię ſzli. SkarŻyw 356, 452; KochSz A3; KochSob 67; WujNT Act 8/39; Ponieważ pielgrzym/ [...] drogą ſwoią idźie/ nie vſtępuiąc áni w prawo ani w lewo WysKaz 5.

»naprowadzić, nawieść na (prawą) drogę« = wskazać właściwy kierunek; in iter et viam inducere, dirigere ad rectum iter Mącz [szyk zmienny] (1 : 1): Dirigere aliquem ad rectum iter, Náprowádźić ná práwą drógę. Mącz 350c, 96c.

»powiadać (a. powiedzieć), oznajmić drogę« = wskazać kierunek [szyk zmienny] (2 : 1): Ow mu drogę powiáda/ boby ſam nie tráfił RejZwierz 115; BielKron 13; PaxLiz C3v.

»(swej) drogi patrzyć (a. patrzać)« = iść we właściwym kierunku; pergere iter a. viam Mącz (2): Pergere iter, Drógi ſwoyi pátrzáć/ przed ſię yść Mącz 350d, 492a.

»drogę ukazać (a. pokazać, a. ukazować itp.)« = iter iudicare, viam commonstrare Mącz; ostendare viam Calag [szyk zmienny] (20): Prośił by nád nim lutość miał/ Drogę mu k miáſtu vkazał BierEz A3; BielŻyw 88; Leop Ex 13/21, Deut 1/33; OrzRozm Qv; BielKron 190v, 267v; Mącz 54b, 85c, 231c; OrzQuin A4; HistRzym 29 [2 r.]; Gdyż/ iáko tu ſłyſzyſz/ iż Anyoł Boży vkázował drogę onym ſwiętym pániam/ kędy go ſzukáć miáły. RejPos 109v; BudBib Deut 1/33; Calag 123b; SkarŻyw 259; CiekPotr 2; KlonFlis F3v; KlonWor 51.

»drogi umylić, pobłądzić; (z)mylić drogę; (o)mylna, obłędliwa droga; z drogi błądzący« = perplexum iter Mącz [szyk zmienny] (2 : 1; 2; 2 : 1; 1): Więc ſie mu Kápłan przygodził/ Ktory był drogi pobłądził. BierEz A3, Hv; POtym z onych fráſunkow młodzyeniec vbogi/ Poſzedł głowę ſpuśćiwſzy/ y vmylił drogi. RejWiz 158; Mącz 304b, 492a; RejPos Ooo5v; RejZwierc 173; ModrzBaz 51 v; KlonWor 21.

»ustąpić (a. zstępić, a. zstępować), ustąpienie, ustęp (z) drogi« = zejście z wytyczonego kierunku, z obranej trasy; decedere a. declinare a. deflectere de via, divertere via, erratio Mącz; aberratio, diverticulum, exorbitare Calep [szyk zmienny] (16 : 2 : 1): ZapWar 1527 nr 2376; GlabGad P7v; BibRadz Is 30/11; Potym Markus Kráſus cżłowiek łákomy iádąc przećiwko Tátárom/ [...] z drogi do Ieruzalem ſtąpił BielKron 265v; Erratio, Zbłądzenie/ Vſtąpienie z drógi. Mącz 108b, 44d, 57d [2 r.], 108b, 130a [2 r.], 227d (11); Calep 4b, 335b, 390b; Krotko poſzedſzy dobrze/ áliśći pocżuią [konie] Woźnicę nieſpráwnego: Z drogi vſtępuią. RybGęśli Cv.

»drogę wiedzieć, znać« = viam cognoscere a. noscere a. scire Vulg [szyk zmienny] (22 : 1): Oni ćię tám doprowádzą/ Bowiem drogę dobrze wiedzą. BierEz Hv; OpecŻyw 95v [2 r.]; Leop Tob 5/2, 7; BibRadz Iob 28/7, Ps 142/8; Ioann 14/4, 5; Praca ſzalonego ktory drogi niewie do miáſta/ trapienie mu przynośi [VulgEccle 10/15]. BielKron 81v; KochSat A2; RejPos 291v [2 r.], 293 [2 r.]; BudNT Ioann 14/4, 5; Więc miłe śieſtrzycżki podźmy Choć ćiemno/ wſzák drogę wiemy. MWilkHist G4; StryjKron 602; KochProp 12; WujNT Ioann 14/4, 5; SarnStat 106.

»z prawej drogi wykroczyć« = zboczyć z trasy (1): De recta regione deflectere, Z práwego kreſu álbo z práwey drógi wykroczić. Mącz 349d.

»(wy)pytać (się) drogi« = iter explorare, indagare viam Mącz [szyk zmienny] (6): SeklKat A4v; Odſzedł go precż Philozoph/ fam zoſtał vbogi/ Niewie gdzyeby ſie zá nim potym pytáć drogi. RejWiz 46; Do Syonu będą drogi pytáć [in Sion interrogabunt viam]/ thám obroćiwſſy twarzy ſwoie Leop Ier 50/5; BibRadz Ier 50/5; Mącz 306b, 492a.

Wyrażenia: »bliższa droga« ‒ compendiosum iter Mącz; viarum compendium JanStat [szyk 2 : 1] (3): Mącz 288d; StryjKron 672; Aby drógi bliżſzé y paſzé dobré/ któré ſą przy tych dwu miáſteczkách więtſze/ [...] tym rychléy wabili do śiebie. SarnStat 1228.

»dalekość drogi; daleka droga« [szyk 12 : 1] (7; 6): OpecŻyw 10v; BielŻyw 33; vpomynek then maly kthory na thak krothkyem czaſzye przes thak daleką drogą mogl bicz przenyeſzyon V. C. M. poslaly LibLeg 7/32, 7/31v; MetrKor 57/116v, 59/275v; RejPos 182, 311v; StryjKron 71; gdyby [takowy] ná ón rok prze dálekość drógi iácháć niechćiał/ wolno będźie w ſwoim Grodźie przed vrzędem Stárośćim [świadectwo dać] SarnStat 614, 32, 1151; SkarKaz 387a.

»droga morska« = via maris Vulg (3): Leop Is 9/1; Drogi Morſkié/ Gwiazdy niebieſkié/ wiátry ſłuſzné/ Porty pewné/ ná thym burliwym Morzu [kompas] vkázuie OrzQuin A4; BudBib Is 9/1.

»droga niedaleka« (1): Z ogrodá do ſtodoły drogá nie dáleka KlonWor 34.

»niezwykła (a. niezwyczajna) droga« = nieuczęszczana (4): MetrKor 40/826; Gedimin [...] táiemnymi y niezwyczáynymi drogámi/ dziewiątego dniá Márcá/ do Márgrábſtwá Brandenburſkiego znowu wćiągnął StryjKron 406; ále dla wielkiego głodu w Wołoſzech/ y ná wſzyſtkich Tureckich gośćincach pánuiącego/ muſieliſmy iácháć nie zwykłą drogą/ przez Multáńſką/ Bulgárſką/ Tribálſką ziemie StryjKron 777, 72.

»droga poganow, pogańska« = wiodąca do miejsca zamieszkania pogan; via gentium Vulg (5 : 1): OpecŻyw 54v; KromRozm II y; Ná drogę pogánow nie vdawayćie ſię/ y do miáſth Sámárythanow nie chodźćie. BibRadz Matth 10/5 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 54v, BudNT, CzechRozm 235, WujNT]; BudNT Matth 10/5; CzechRozm 235; WujNT Matth 10/5.

»prosta droga« [w tym: prostą drogą (8)] = compendiosa via Mącz; via recta Vulg; semita recta PolAnt (13): WróbŻołt 106/7; y vmyſlił Alexander proſtą drogą ku pułnocney ſtronie iecháć HistAl L, F3; Y prowádźił ie proſthą drogą/ iż przyſzli do miáſtá w ktorem mięſzkáli. BibRadz Ps 106/7 [przekład tego samego tekstu WróbŻołt], Sap 10/10; BielKron 63; Mącz 175d, 492a; BielSpr 27; iáko ſkoro obaczył iż nie ku Kámieńcowi gdzie byłá blizſza y proſcieyſza droga [...] ále ná Pokucie ciągnie StryjKron 672, 672; SkarKaz 387a; KlonWor 23.

»w puł drogi« [w tym: w puł drogi być (2), leżeć (2), zginąć (1)] (5): Tolsburg. Zamek nád odnogą wyſzey pomienioną: á práwie w puł drogi miedzy Nerwą miáſtem á Rewlem leży. KwiatOpis A4v; SkarŻyw 183; MWilkHist I2v; GrabowSet E3v; CzahTr Hv.

»stara(dawna) droga« = dawno wytyczony szlak; vetus iter, antiqua strata JanStat [szyk 12 : 4] (16): Takiez y naſchim kupczom [jest wolno chodzić] do ziemye Moldawskiey y do Turek Stara dawnemy drogami kupczicz LibLeg 6/78v, 6/159v, 11/182; UstPraw F3 [2 r.]; áby wſzyſcy y káżdy kupiec/ [...] chcąc iecháć ku Wrocłáwiowi álbo Sląſku/ ſtárémi drógámi ieźdźili/ to ieſt/ przez Srzem y Poniec. SarnStat 976, 287, 288 [2 r.], 960, 969, 1098 (11).

»droga szabatu« = odległość około pół mili, której Żydom nie wolno było w szabat przekraczać (1): Tedy ſię wroćili do Ieruzálem od gory ktorą zowią Oliwną: ktora ieſt blizko Ieruzálem/ máiąc drogę ſzábátu [sabbati habens iter] WujNT Act 1/12.

»wodna droga« (1): ma brath nasz knam thy wſziczkye vpominky ſvkna y zlothe na dzyen ſwyethego Ierzego wyeſnego poſilacz wodną drogą LibLeg 10/97.

»zamotana droga« = labirynt (1): LABYRINTHVS ‒ Labierinth, zamotana droga. Calep 575a.

»droga zwyczajna (a. zwykła)« = trasa wyznaczona dla kupców i przewozu towarów, na której pobierano opłaty; solitum iter, via consueta JanStat [szyk 7 : 2] (9); Item zadny kupyecz aby nyezmyal yeſzdzicz yiedno zwiklimy drogamy MetrKor 40/826; żeby ſámi ſobie ſól Pruſką ze Gdańſká/ z Królewcá/ y z innych miaſt Pruſkich drógámi zwyczáynémi/ y któré przez nas poſtánowioné będą/ woźić mogli SarnStat 389, 288, 1098, 1132, 1222, 1230, 1234, 1235.

Zestawienie: »czarna droga« = czarny szlak tatarski między dopływami Dniepru i Bohu (1): Tegoż roku Tátárowie wtárgnęli do Ruſkich kráin cżarną drogą BielKron 405v.
Szeregi: »droga, (a) ścieżka« = via et semita Vulg [szyk 2 : 1] (3): WróbŻołt 76/20; Ná morzu drogá twoiá/ á śćieſzki twoie ná wodách mnogich/ lecż ſládu twego nie znáć. BudBib Ps 76/19 [20] [przekład tego samego tekstu WróbŻołt, KochPs 114]; KochPs 114.

»droga abo ślad« (1): trudno ſie Wężá vſtrzec ma ktoby ſię ná ſlad iego ſpuſzcżáć miał/ ábo Okrętu rozboynicżego/ ieſliby tylko przed ſobą drogę okrętową ná wodzie vpátrował: Bo tám trzebá ná co innego pátrzyć/ niſz ná ſámę drogę ábo ſlad CzechRozm 131.

Wyrażenie przyimkowe: »z drogi« = nie po drodze; a via, devium Cn (6): RejWiz 103v; A wſzák ia wiem iż w tey wśi mieſzkáią Wáłáſzy/ Więcey niż milá z drogi RejFig Bb8v, Aa4v; Nobis erit periucundum et tibi non sane devium, Nam będzie bárzo miło/ á tobie nic z drógi nie będźie. Mącz 492d; StryjKron 72; Bądź pozdrowion Koralu/ Diámenćie drogi/ Tobieć ieſt záwſze gotow/ Dwor moy wſzák nie zdrogi. PaxLiz D3v.
W przen (27): Ale coſmy trochę z rzecży vſtąpili/ wroćmy ſie záſię ná drogę do niey. GliczKsiąż C4v.
Zwroty: »iść (a. chodzić, a. pojść) swą (a. swoją) drogą« = toczyć się dalej [szyk zmienny] (7): ocući ſie ieſzcże lepiey/ on dobry towárzyſz/ á widząc że niemáią áni ſwiece/ áni ſwiátłá żadnego/ á przedſię grá á ſwar/ idzie ſwą drogą/ pocżnie ſie dziwowáć GórnDworz T2v; CzechRozm 114v; Oczko 30; CzechEp 332; GórnRozm A3; wſzákże poſági zápiſáné ſwą drógą iśdź máią. SarnStat 591, [idem] 637.

»mieć swą drogę« = rozwijać się według własnych zasad, toczyć się dalej (4): Ale tho iuż niech ma ſwą drogę. GórnDworz M; káżda rzecż ma ſwą drogę [rebus aliis itta constare]. ModrzBaz 143; CzechEp 166; SarnStat 91.

Wyrażenie przyimkowe: »z drogi« [w tym: było (7), będzie (1), mowi (2), zda się (1); z przeczeniem (14)] = nie tak jak powinno być, źle, od rzeczy; non abs re fuerit, non incommodum fuerit Modrz (14): od wſſech ludźi dźyerżany y téyony [prawa] być máyą/ y to nye z drogi. KromRozm III D6v, D4v; SienLek 155; GórnDworz L14v; nie zdrogiby było [non incommodum fuerit]/ dárowáć mieſzkánie żołnierzom ná onych mieyſcách gdźie ich służby trzebá ModrzBaz 126v, 45v, 63, 75v, 83, 92, 95v, 131v; Oczko 33v; Tedy gdy w nich tákiego co zdrogi obacżyſz/ Więc ſzácuy wedle zdánia ſwego iáko racżyſz. CzahTr A4v; GosłCast 17.
3. Przejście, przejazd; dostęp do czegoś; via Mącz, Cn; commeatus, iter Mącz (183): SLimacżki ziemſkie [...] roſzki miewaią: aby ſobie gothowali drogę tymi roſzkami. FalZioł IV 32a; WróbŻołt 67/5, aa4v; ſtánął miedzy niemi/ y iákoby vćiął onę nawáłność/ y przećiął onę drogę/ ktora do żywych wiodłá [illa quae ad vivos ducebat viam]. Leop Sap 18/23, Is 57/14; LeszczRzecz A5v; BibRadz Iob 28/26, Apoc 16/12; Heptaporos, Co ſiedm dróg álbo wychodów ma. Mącz 154d, 36d, 235a, 312a; RejAp 134, 137; GórnDworz Bb4v; HistRzym 103v; RejZwierc [193]v; BudBib Is 57/14 [2 r.]; CzechRozm 58, 168; Oczko 20; KochPs 110; CzechEp 301; Nie nowiná to Struſom/ ná wſzeláką trwogę Ciáły ſwemi záwáláć złym poháńcom drogę. KochFr 116; WisznTr 20; KochTarn 77; KochProp 11; GórnTroas 29; czy wáſzá kró: M. nie baczy/ że iuż [cesarz turecki] drógę przez Węgry ma do Polſki otwártą? OrzJan 101, 73, 75, 83, 85, 90, 114; WujNT Hebr 9/8; WysKaz 33; SarnStat 1001, 1002.

droga do czego, do kogo (9): Drogi onym [diabłom] do mnie niemáſz/ doleſć mię niemogą OrzList d3; poſtáwił Cherubiny ku wſchodowi Sądu Eden/ [...] ku ſtrzeżeniu drogi do drzewá żywotá. BibRadz Gen 3/24, Hebr 9/8; BielKron 119v, 262; Mącz 283c; RejPos 127; MycPrz II A4v; StryjKron 692.

droga k czemu (1): Y który to bóg drógą nam k dómu záwiéra? GórnTroas 16.

Zwroty: »dać (dobrowolną) drogę« [w tym: komu (4)] = dare viam, praebere iter Vulg [szyk zmienny] (6): O ſtatecznie prosche [...] abi on dal dobrowolną drogę zenye y ſinom naſzim abi bili przepvſczeny wczalosczy do nas LibLeg 10/63v; Kto dał náwálnemu dżdżowi bieg/ y drogę grzmiącemu piorunowi [et viam sonantis tonitrui]. Leop Iob 38/25, Is 57/14; Dziś nie vſłyſzycie Moiżeſzá/ [...]kthory przez morze dał drogę ſuchą BielKron 32; SkarŻyw 481 marg; LatHar 632.

»drogę otworzyć; droga się otworzyła, otworzona« [w tym: komu (3)] = viam facere a. pandere, patefactum iter Mącz; dare viam PolAnt [szyk zmienny] (7; 2: 2): bo ieſli thego nie vcżyniſz iuż Grekom otworzemy drogę do wſzytkiey Aziey. BielKron 297v, 258, 308v; Patefactum iter ad urbem, Otworzona drógá do miáſtá. Mącz 283c; Viam facere, Otworzić drógę/ puśćić dobrowolnie yecháć y przyecháć. Mącz 492a, 275b; BudBib Sap 14/3; MycPrz II A4v; drogá ſię otworzyłá Alárykowi/ ktory był od oſtátká woyſká Rádágezego Krolem Godſkim poſtánowiony. CzechEp [377]; OrzJan 74, 102.

»torować drogę [komu]« [szyk zmienny ] (3): ináczéy niebędźie mogło bydź/ iedno zgołá muśi ſobie Tátáry ſwémi drogę torowáć. OrzJan 10, 74, 134.

»(u)czynić drogę; uczyniła się droga« [w tym: komu (5)] = facere viam Vulg, Cn [szyk zmienny] (6; 1): Leop Iob 19/12, Is 57/14; Furyus Kámillus Diktatorem będąc/ obegnał Fáliſki/ pod ktorymi zamek wzyął/ zyemią drogę do niego vcżyniwſzy. BielKron 119v, 47; StryjKron 390; OrzJan 83; Vcżynił gwałtem drogę przez kruki/ przez kánie. KmitaSpit B4v.

»z drogi ustąpić (a. zstąpić), ustępowanie« [w tym: komu (5)] = dać pierwszeństwo; de via cedere a. cessio Modrz [szyk zmienny] (5 : 1): Vſtáwiono też/ áby ná potkániu káżdy męſzcżyzná im [paniom] z drogi vſtąpił y pocżćiwie pozdrowił. BielKron 110, 434v; Bo owo cżapki zdeymowánie/ kłániánie/ z drogi vſtępowánie [de via cessio]/ niemoże być właſnym imieniem cżći ábo doſtoynośći názwáno ModrzBaz 40, 39v, 84v; Vſtąpię mu z poćienia z drogi: o vrzędy Nie bedę się v Dworu z nim vbiegał nigdy CiekPotr 38.

»zabieżeć (a. zabiec a. zabiegać) [komu] (w) drogę, w drodze« = fieri obviam Calag [szyk zmienny] (13 : 3): MurzNT Ioann 4/51; LubPs O4; Anyoł tedy Boży poſłał Heliaſzá áby im drogę zábieżał. BielKron [842]v, 298v, 352v; Słuchayże iakiemi głoſy ty tłuſzcże przez Duchá s. ſpráwione wołáły/ zábiegáiąc drogę iemu. RejPos 3v, 212, 213 [2 r.], 242v, 347v; RejZwierc [282]; Calag 159b; OrzJan 101; POſyłam w twóy dom Muzy/ o S[t]ároſto Zacny/ Którym/ by niezábieżał w drodze kto niebáczny/ Záiédź w drogę z ochotą OstrEpit Av; LatHar 188.

»zaciągać drogę [komu]« = wyruszać na spotkanie nieprzyjaciela; facere iter PolAnt (2): Z támtąd gdy ſię ruſzył ná dźiewięćioro ſtáiań/ á záćiągał drogę Tymotheuſzowi/ wyrwało ſię nań przez pięć tyſięcy Arábcżykow z piąćią ſet iezdnych. BibRadz 2.Mach 12/10 [idem] BudBib 2.Mach 12/10.

»(za)hamować drogę [komu]« (3): niewolno nikomu ná nich [rzekach] iázow czynić/ tákowych ktoreby hámowáły drogę kupcom iádącym wodą/ w ſtátkách wſzelákich. UstPraw E2v; BielKron 226v; KochFr 88.

»zajechać [komu] (w) drogę« [szyk zmienny] (9): wloſchiwſchi maſkary naſzią zaiachali mu drogą i pobrali mu ony pienyandze wſſitki LibMal 1543/61; Leop 1.Mach 11/6; RejZwierz 31v; BielKron 225, 300v; záiechał mu drogę Ionátas [et exiuit Ianathas in occursum eius]/ z cżtermidzieſty tyſięcy mężow przebránych ku boiowi BudBib 1.Mach 12/41; Zájédź drógę śmiele nieprzyiaćielowi/ A záſtaẃ ſye o ſwóy lud pogáninowi. KochPs 28; KmitaPsal A4v; OstrEpit Av.

»zajść (a. zachodzić) [komu] na, w, drogę« [szyk zmienny] (14 : 5 :1): ya kom ya nye zashedl droghy wnoczy Slachethnemv pyotrwy ZapWar 1512 nr 1902; RejKup t4, y6v; Melchiſedek záſzedwſzy mu w drogę błogosłáwi mu. BibRadz Gen 14 arg, Ier 41/6, Eccli 9/3, Matth 28/9; BielKron [852]; RejPos 108, 309; BudBib Eccli 9/3; Tám przed Betániam záſzedtſzy Martá drogę Pánu/ miáłá śnim tę rozmowę BiałKaz C3, C3 [2 r.], G3v; ZawJeft 6, 19; niechay y miłość nie gáśnie: ábym [...] záſzedł ná drogę tobie wiekuiſtemu oblubieńcowi grzeſzney duſze moiey. LatHar 643; SiebRozm [M2]; PaxLiz Dv.

»zamknąć, zawierać (a. zawrzeć) drogę; zamknienie drogi; droga zawarta« [w tym: komu (7)] = interdicere a. negare commeatus Mącz; intercludere Calep [szyk zmienny] (6 : 4; 3; 1): O Zamknieniu drogi do Sliąska a do Vęgier. ComCrac 12v, 12v [2 r.]; Powiádáią theż v nas/ iż im Thurcy żámknęli drogę do ich kráiny BielKron 262, 191v, 210, 245v, 412; Mącz 87c, 217b; KochSz Bv; Calep 550a; GórnTroas 16; Otóż ponieważ [cesarz turecki] widźi/ że mu dźielnośćią wáſzéy K. M. drogá do Polſki záwárta [...] vſłał ſobie [...] mocną drogę źiemią Węgierſką y Wołoſką do Polſki OrzJan 75.

»drogę zasiadać« = urządzać zasadzkę (1): Máło ná tym: ále y drógi záśiada/ Gdźie/ iáko inny zbóycá/ niewinné zbada [sedet in insidiis Vulg Ps 9/8] KochPs 15.

»zastąpić (a. zastępować) drogę« [w tym: komu (8)] = intercludere Calep [szyk zmienny ] (13): yakom ia iemv drogy nyezasthąpil ZapWar 1545 nr 2514, 1509 nr 2068, 1514 nr 1904, 1522 nr 2282, 1538 nr 2576, 1547 nr 2644, b. r. nr 2114; PatKaz III 153v; BibRadz Num 22/22, 34; BielKron [852]; KochSz B2v; Calep 550a.

Wyrażenia: »przestrona droga« (1): Bo nie miał [jeleń] przeſtroney drogi/ W gałęźiu vwiązł zá rogi BierEz Kv.

»sucha droga« [szyk 4 : 3] (7): BielKron 32, 47 [2 r.]; Morze im [Izraelitom] vſtąpiło y ſuchą drogę dáło. SkarŻyw 481 marg; KochFr 89; ZawJeft 19 [2 r.].

»wolna droga« (5): Czy Myeſzczanye Wladymyrſczy proſchą wolnich drog MetrKor 57/119v [idem] 59/280v; Leop Is 57/14; Seon krol Amoreyſki broniąc iem wolney drogi poráżon. BibRadz Deut 2 arg; GórnTroas 29.

Szereg: »droga albo (i) przeszcie (pospolite)« = via et transitus JanStat [szyk 4 : 3] (7): PRzekaźcá drógi álbo przeſzćia poſpolitégo [aut viae aut transitus publici JanStat 606]/ gdyby tego który pod obroną poſpolitéy przeſpiecznośći iedźie/ vpornie zábił/ ma zań zápłáćić ſto y dwádźieśćiá grzywien poſpolitych SarnStat 610 [idem 934]; Téż niech będźie wolné przeſzćie y drogá wſzyſtkim Kupcom SarnStat 1077 [idem 1111, 1121], 610, 934 [2 r.], 1111, 1121.
W przen (12):
Zwroty: »[komu] być na drodze« = być przeszkodą (1): To iuż teras prawie wydze Czo mowyl iuż tu ſam ſłyſę. Tem [!] my to pyen był nadrodz[e] Ze tak baczys żłie obodze. RejKup n4v.

»drogę hamować, psuć, zakazować [czemu]« = nie pozwolić ujawnić się, tłumić (1 : 1 : 1): By inych wiele tákich s ciebye przykład bráli/ Przyrodzoney buynośći drogę hámowáli. BielKom C6; Praca złą myſl odeymuie/ Złoſciam ludzkim drogi pſuie BielKom D7; NIewiém co zá ſtrách/ ſerce mé zdéymuie/ Członki drżą/ trwogá drógę zákázuie Zwyczáyney mowie: A głos w vśćiéch ſtoi ZawJeft 6.

»drogę okazać [czemu]« = pozwolić ujawnić się (1): Lepyey ták ná cżás zoſtań w ſpokoynym milcżeniu/ Niżby drogę okazał vmyſłu ſwoiemu. BielKom C5.

»ustępić [komu] drogi« = przyznać rację (1): ia kwáſzey rádzie przyſádzę kilko ludzi vcżonych/ co wam wtey rzecży pomogą rádzić/ á vſtępić tym drogi/ ktorzy lepſzą á prawdziwą drogę ták w piſmie s. iáko w rzecży poſpolitey vkażą BielKron 213.

»zachodzić (a. zajść), zabieżać sobie w drogę« = spotykać się [szyk zmienny] (3 : 1): Y tym ſpoſobem miłośierdźie y prawdá záchodzą ſobie w drogę [Ps 84/11: obviaverunt sibi; potkáły ſie z ſobą Wujek]/ ſpráwiedliwość y pokoy wzaiem pocáłowánie biorą. WysKaz 23, 21 [2 r.], 22.

»drogę zastępić« (1): O iáki tám przy śmierći poſtrách gdy żewſząd [!] ćiemnośći ogárną y ony cżarne piekielne woyſká/ drogę záſtępią. SkarŻyw 115.

Wyrażenie: »przetarcie drogi« (1): Cżego kiedy dowiedzie/ (w cżym mu y to moię przetárcie drogi nie záwádzi) tedy tho [...] żeby mi odpuśćił/ iż Polaki/ á nie Włochy w tym Diálogu mieć chczę GórnDworz B5v.
4. Zmiana miejsca, podróż, wędrówka, marsz, wyprawa; iter Mącz, Calag, Calep, Cn; via Mącz, Cn; abitus, commeatus, cursus, profectio Mącz (925): BierEz A4 [2 r.]; Iuż téż podz ij ty ſ nimi do Eijptu oględuiątz iako ijm tą dróga cięſſká OpecŻyw 28v; ZapWar 1527 nr 2534; HistJóz C3, E; FalZioł V 52V; WróbŻołt 79/10; RejPs 59v; Iuſz mu drogá nie ták ſpora Kłuſſe milę do wieczorá RejRozpr Gv; LibMal 1544/92v; RejJóz D7; RejKup v3v, v4, ee5v; MurzNT Matth 10/10, k. 121 marg; Poſpolicye ktho chce áby po Nyemyecku vmyał/ do Nyemyec potrzebá áby drogę przed ſię wzyął. GliczKsiąż L2; LubPs E3, gg6v; RejWiz 90 marg, Dd4; Leop Ex 19/17, 2.Reg 19/20; A gdy ſię wypełniły dni drogi [impleti sunt dies viae]/ á oni ſię nie wroćili/ tedy rzekł Tobit BibRadz Tob 10/1, 1.Reg 15/18, Matth 10/10; Goski A2, A2v, A4; OrzRozm Bv; BielKron 17, 17v, 97v, 187, 258v, 413, 456; Iter consumere in rebus gestis legendis, Wſziſtkę drógę ſtráwić ná czitániu hiſtoriey. Mącz 433a, 15c, 54a, 116a, [169]d, 175d (23); SienLek 176v; GórnDworz P2v, P3, Y7v; RejPos 19; BiałKat 326; BielSat Gv; A naprzod Vrzędowi pokornie dzyękował/ Iż ni pracey ni drogi namniey nie litował HistLan Ev; RejZwierc [272]; BudBib Ios 9/11, Tob 10/15; HistHel C3v, C4v; CzechRozm 200; ModrzBaz 130v, 140v; Calag 131a, 395a; ktorey [wody] gdy ſię nápiły bydlętá/ wnetże śiłę wzięły/ y pośpieſzną iey drogę vcżyniły SkarŻyw 403, A4v, 52, 57, 134, 208 (11); KochJez B3v; Dam ći parę wirſzyków/ Mielecki/ ná drogę. KochFr 20, 48, 129; KochWz 136; KochPam 83; KochPieś 7; KochSob 63; ActReg 14, 24, 128; Calep 566b [2 r.], 1120b [3 r.]; GrochKal 5; GrabowSet Vv; Chćiałbym ćię w imię páńſkié dźiś w drógę wypráwić. WyprPl C, Cv, C2, C3v; LatHar 126, 197, 273, 632; WujNT kt, przedm 26, Matth 10/10, Mar 6/8, s. 187, 212, 228 marg; WysKaz 6 [2 r.]; JanNKarGórn G4v; SarnStat 674, 974, 1214; PowodPr 4, 54; SkarKaz 162a, 351a, 422b, 519a, 552a; CiekPotr 31, 55, 57, 59, 68; GosłCast 48; BOG ćię tu żegnay/ bo mi pilno w drogę/ Mieſzkáć nie mogę. KlonFlis G2, G4; KlonWor 22, 32; PudłDydo [B5].

droga dokąd (11): OpecŻyw 30v; BibRadz 2.Par 19/4, Luc 13/22, Act 20/1; BielKron 436; Cum ad Mutinam iter dirigerem, Gdym był złożił drogę do Mutyny/ To yeſt gdym ſie był vdał ná drógę/ álbo gdym ſie do Mutyny przibliżał. Mącz 350b, 87c; StryjKron 602; ActReg 128; WujNT Luc 13/22; Abowiem kiedyby kto z Polſki máiąc drogę do Rzymu/ ſzedł przez Sląſko WysKaz 10.

droga skąd (1): iego ſwięté miloſci cięſſa ta droga byla z Eijptu/ niżli do Eijptu/ a to przeto ijż tam dzieciątkiem będątz/ na ręku był nieſion OpecŻyw 30v.

droga z kim (12): RejKup Bbv; BibRadz Eccli 8/18, 1.Mach 9/60; SienLek 176v; Bo wiem że to cżęſto widaſz/ iż káżda drogá z miłym towárzyſtwem y wdzięcżnieyſza y weſelſza bywa. RejZwierc 138, 199; BudBib 1.Mach 9/60; KochPs 36; SkarŻyw 286, 537; KochFr 47; tadroga zkrolem bedzie wm cięszka bo rozchod wielki pieniedzy ActReg 86.

W charakterystycznych połączeniach: drogę konać (2), poczynać, przedsięwziąć (2), zaczynać (2); w drogę kwapić się (3), wyprawić się (2); droga ciężka (7), dobra, krotka, łatwa, niebezpieczna (5), pewna, pilna, trudna (3).

Przysłowia: quia non cuilibet licet adire Corintum, to ieſt/ nie káżdemu w drogę do Korintu RejZwierc 112v.

Bédźie [!] czáſu dość: drógá nie vćiecze PudłFr 25.

Fraza: »ustały wszytki drogi« (1): A zá onych dni Iahel gdy ſnadź mieyſcá żadnego/ Beſpiecżnego nie było/ vſtáły wſzytki drogi LubPs gg6v.
Zwroty: »brać się (a. wybierać się, a. wezbrać się) na, w drogę« = parare se itineri Calag [szyk zmienny] (4 : 3): Simulatione itineris uti, Vdáwáć ſie zá tego yákoby ſie ná drógę brał. Mącz 510b; RejPos 311; RejZwierc 131v; Calag 450a; SkarŻyw 212; Dwá bráćia z śioſtrą wdrogę ſię wybráli KlonFlis G4; KlonWor 23.

»w puł drogi być« [szyk zmienny] (2): Medium iter capessendo, Gdy w puł drogi byli. Mącz 35c; SkarŻyw 134.

»iść (a. pojść, a. wyjść, a. chodzić itp.) w, na drogę« = iter terere Mącz [szyk zmienny] (84 : 16): A żołw záśię nie mieſzkáiąc/ Szedł ſobie w drogę ſkakáiąc BierEz L3v, A4v [2 r.], P [2 r.], R3, R3v; OpecŻyw 30; FalZioł V 52; Na drogę pieſzki nie chodzą Tatarzy. MiechGlab **3v, s. 23; RejJóz M, N2, P2; RejKup f5v, p7, v3v, v4, Bbv; BielKom F4; LubPs gg6v; RejWiz 22v, 107v, 141v, 164; Leop Deut 6/7, 11/19, Iudic 19/27, 2.Reg 19/24, Tob 5 arg; RejFig Dd3, Ee2; BibRadz Gen 18/5, 19/2, 21/14, 22/3, Ex 14/15 (17); W Byku Dobrze ieſt ſiać y ſzcżepić y wino rozſadzać/ budować/ w drogę iść/ przedawać Goski *2v, A4 [2 r.], *2v, *3 [2 r.], *3v [3 r.], *4 [2 r.], *4v [2 r.]; BielKron 17, 29, 403v; Mącz 450c; OrzQuin Mv; SienLek 158v; Tedy Euſtáchius niewiedząc nic o ſwych dziećiách/ idąc w drogę bárzo, płákał HistRzym 129, 29, 70v, 96v; RejPos 141; BiałKat 326; RejZwierc 170, 173, 199; BudBib 1.Reg 15/20, Prov 7/19, Tob 4/16, Sap 13/19; KochPs 36, 58, 121; SkarŻyw 121, 183, 286, 346, 582; KochFrag 42; LatHar 226; WujNT Mar 2/23, 10/17, Luc 13/22, 33; JanNKar F4; SkarKaz 422b; CiekPotr 68; Muśi w inſzą póśdź drógę GosłCast 62, 73.

»w, na drogę jechać (a. wyjeżdżać itp.), wyjeżdżanie (a. jechanie)« [szyk zmienny] (35 : 12 : 2): March1 Av; Prawowac ſie mozeſz, kupczyc, krew puſzczac w drogę wyyezdzay. FalZioł V 53, I 124c, V 50 [2 r.], 52 [3 r.], 52v [2 r.], 53 [3 r.], 54; LibLeg 7/36, 11/42; HistAl H4v, L6, M; RejWiz 13, 192; Tedy iáchał Kroł Acház w drogę przećiwko Teglátffalázár [perrexitque rex Achaz in occursum Theglathphalasar] Krolowi Aſyriyſkiemu Leop 4.Reg 16/10, Luc 10/33; RejFig Bb8v, Cc3v, Cc4v, Dd4, Dd5v; RejZwierz 121; BibRadz Act 8/36; GórnDworz P2v, T2; RejPos 282v; RejZwierc 131v, 173, Aaa4v; SkarŻyw 355; KochFr 15; KochMRot B4v; PudłFr 34; Calep 484a; Lecz nim poiedźieſz ná ták niebeſpieczną drógę/ Iák ſie tám maſz ſpráwowáć/ porádzęć co mógę. WyprPl C3, Bv, B3v; LatHar 632; A gdy dáley iecháli w drogę [dum irent per viam]/ przyſzli nád iednę wodę WujNT Act 8/36; CiekPotr 10, 12; CzahTr L3.

»(na-, z-)gotować się na, w drogę; gotow w, na drogę; gotujący się na drogę« = accingere sese itineri, adornare abitum, iter aliquo conferre, parare abitum Mącz [szyk zmienny] (7 : 1; 2 : 1; 1): Kupiec powieda yż gotow nate drogę Chocza ſie nie vbrał RejKup v3v, c4; Leop Ios 1 arg; Iam adornavit abitum, Yuſz ſie nágotował ná drógę. Mącz 104c, 54a, 175d, 279c; GórnDworz P2v; RejPos 210v; ModrzBaz 116v; MWilkHist C2v; Heliaſzá ná drogę cżterdzieśći dni y nocy gotuiącego ſię/ podpłomykámi przez Anyołá pośilono LatHar 200.

»drogę odprawić (a. odprawować)« = iter absolvere, conficere iter a. viam, iter explicare, persequi viam Mącz [szyk zmienny] (13): Conficere iter pedibus, Pieſzki drogę odpráwić. Mącz 175d, 71c, [303]b, 324d, 386a, 492a; SkarŻyw 411, 575; BOday ſczęśliwie tę drógę odpráwił KochPieś 15; PudłFr 45; OrzJan 74; CiekPotr 62; KlonWor 4.

»(po)ciągnąć w drogę« [szyk zmienny] (3): On więc koſz ná ſię podźwignał [!] A w drogę przedśię poćiągnął BierEz B; Wierę iuż iedźmy rządnie/ á pyeſze pogromić/ Niech tych gęśi przeſtáną/ ciągnąc w drogę gonić. RejZwierz 102v; ModrzBaz 116v.

»Bogu drogę swoję polecać« (3): Y opuſzcżáiąc dom bogáty/ y miłego oycá/ [...] Bogu drogę ſwoię polecáła. SkarŻyw 13, 355, 356.

»w drogę (po)wędrować« (3): Aby ſie tym z żonámi w drodze ſtráwowáli/ Kiedy będą precż z miáſtá w drogę wędrowáli. HistLan F3; RejZwierc 170; PudłFr 79.

»puścić się (a. puszczać się) na, w drogę« = iter arripere, iter committere, committere se viae, in viam se dare, ingredi iter Mącz [szyk zmienny] (11 : 8): RejKup v6; á pocáłowawſzy go puſćiłá go w drogę dobrowolnie. HistAl M; BielKom Bv; Leop Eccli 5/11, Is 56/11; In viam dare se, et committere se viae Pusćić ſie ná drógę. Mącz 492a, 91d, 148a, 201b, 211d, 233d, 266b; SienLek 176v, 178; RejZwierc 137; SkarŻyw [282]; WyprPl Bv; WujNT 661; Niewychodzćie ná rolą/ áni ſię w drogę puſzcżayćie [Vulg Ier 6/25] PowodPr 8.

»ruszyć się (a. ruszać się) w drogę« (3): BibRadz 1.Mach 9/60; Ruſzáią ſie od pułnocy w drogę/ ná południe ſtáną/ także zoſtáną ná noc BielSpr 53v; BudBib 1.Mach 9/60.

»w, na drogę śpieszyć się (a. pośpieszać się, a. śpiać się)« = contendere Calep [szyk zmienny] (9 : 2): Chodzień ieden gdy w drogę śpiał/ Idąc táko ſobie gadał BierEz L3, R2v; RejKup v6v, v8, y8; á ták iuż więc teraz pánie Myſzkowſki wſtaway/ á poſpieſzay ſie w drogę. GórnDworz T7v, S3v; RejPos C4v; KochSob 66; Calep 251b; Phil C3.

»drogę (u)czynić« = iter facere Vulg, PolAnt; agere iter Cn [szyk zmienny] (13): MurzNT Mar 2/23; BibRadz Sap 11/2; Goski A3; Trzy drogi cżynił do Moſkwy á káżdą raz inſzą drogą BielKron 436, 435; Mącz 444d; SkarŻyw 28, 92, 212, 243, 596; WitosłLut A4v; A wy piękne Chárytes/ kędy ſię śpieſzyćie/ Dokąd idźieſz Orphee/ gdźie drogę cżynićie? SapEpit B3.

»udać się w, na drogę« = iter dirigere Mącz [szyk zmienny] (4 : 1): á ták vdawſzy ſie w drogę przez piętnaſcie dni iezdzili HistAl L; BibRadz Ruth 1/7; Mącz 350b; GórnTroas 41; PaxLiz C2.

Wyrażenia: »daleka droga; dalekość drogi« = immensum iter Mącz [szyk 30 : 8] (36; 2): Vmyi temu gośćiowi nogi/ Ktory przyſzedł z dálekiey drogi. BierEz D2; RejPs 27v; LibLeg 11/42; GliczKsiąż M; Leop 1.Mach 8/19; BibRadz 3.Reg 19/7; BielKron 85, 403v; Mącz 166a; GórnDworz P2v; RejPos 311; RejZwierc Aaa4v, 131v [2 r.]; BudBib Prov 7/19; BiałKaz M4; ModrzBaz 125v; pieſzo nawięcey do klaſztorow/ drogi dálekie y ćięſzkie odpráwował. SkarŻyw 411, 26, 28, 51, 113, [282], 300; StryjKron 722; KlonŻal C4; WerGośc 238; WisznTr 5, 8, 16; KochPam 84; PudłFr 79; GórnTroas 43; WyprPl Bv; SiebRozmyśl H3v; SkarKaz 8b, 245b, 518a.

»długa droga« (6): KochPs 152; Po długiey drodze/ przyſzedł [św. Wilhelm] do włoch/ bliſko Luki. SkarŻyw 167, 27, 167, 196; LatHar 196.

»pi(e)rwsza droga« (5): Ieſzczem ia was pirwſzą drogą niebożątka poznał RejJóz O7v; BielKron 435v; Rzekł Páweł S. do Bárnáby: nawiedzmy bráćią/ á pośilmy one wſzytkie duſze/ ktoreſmy pierwſzą drogą Pánu Chryſtuſowi pozyſkáli. SkarŻyw 537, 537 [2 r.].

»drogą spracowany, zemdlony; spracowanie drogi« = de via ineptus Modrz [szyk 4 : 1] (2 : 2; 1): także on na drodze niewiedzieć ieſtli od iadu albo od ſpracowania drogi zdechł. MiechGlab 68; ModrzBaz 125v; Tátárowie ſwieży ná ſprácowánych y drogą zemdlonych vderzyli StryjKron 260; SiebRozmyśl H3v; KlonWor 20.

»towarzysz na, w drogę; towarzysz drogi« (1 : 1; 1): Itinerum et periculorum meorum socius, Towárzyſz dróg moych y wſzelákich niebeſpiecznośći. Mącz 398a; SkarŻyw 51, 99.

Szeregi: »cug a droga« (1): Extendere se magnis itineribus, Wielkie cugi á drógi czinić. Mącz 444d.

»droga, (i, albo, jako) gospoda« [szyk 4 : 3] (7): ComCrac 16v; boć wáſz Bog ieſt/ á podobno też teráz ſkiem mowi/ álbo ieſth gdzie w goſpodzie/ álbo ná drodze [aut in deversorio est aut in itinere]/ álbo też ſpi/ trzeba go obudzić Leop 3.Reg 18/27; Bo kogo ty ſwym Duchem będzieſz racżył rządzić Y w goſpodzie y w drodze nikt nie może zbłądzić. RejZwierc [272], 78, [272]; ActReg 18; SkarKaz 245b.

Wyrażenia przyimkowe: »na drodze« = w czasie podróży (73): Prowádz iego miloſtz botz ſám ijdzie/ a rozmáwiáy s nijm na dródze ſprawy twoie. OpecŻyw 39, 28v; HistJóz Cv, D3v; MiechGlab 68; KromRozm II r4v; Leop 3.Reg 18/27; Powieść ſſalonego ieſt iákoby brzemię ná drodze [narratio fatui quasi sacrina in via] Leop Eccli 21/19; BibRadz Gen 42/38, 2.Esdr 2/6; Pytano też y poſłow iáko ſie ná drodze mieli BielKron 434v, 14v, 52v, 142v, 212, 218v (11); Bonis auspicijs eas, meliori auspitio redeas, Boże day ábyć ſie fortunnie ná dródze wodźiło/ á yeſzcze fortunniey k nam ſie prziwróćił. Mącz 21d, 54b; RejPos 111v [2 r.], 306; RejZwierc 78, 137v; BudBib 2.Esdr 2/6; ModrzBaz 53; SkarŻyw 57, 89, 101, 167, 196 (18); SarnStat 362; Tę ktora cię ná dródze ſamá potráfiłá/ Rádośći nás ſpołecżney/ obu nábáwiłá. PaxLiz Ev, D4, E4v.
~ Zwroty: »na drodze być« [w tym: z kim (2)] = odbywać podróż [szyk zmienny] (13): Wſzákeś przedtym śiłá mowił/ Kiedyś zemną ná drodze był BierEz B4v; OpecŻyw 104v, 171v; MurzHist N2v; BielKron 66, 118v; Mącz 492b; HistRzym 41v; RejPos 256v; StryjKron 320; W zółtych czapkách Zydowie niech chodzą po vlicách, pod winą pułkopkową: wyiąwſzy żeby ná dródze byli [nisi forte in itinere sint JanStat 1127]. SarnStat 262, 262; SkarKaz 422b.

»ustać na drodze« = deficere in via Vulg [szyk zmienny] (8): OpecŻyw 52; BibRadz Mar 8/3; [Dawid gonił łotrzyki mając z sobą sześćset mężów] s ktorych dwie ſcie vſtáli ná drodze/ y zoſtáli przy tłumocech nád rzeką Beſſor BielKron 68; RejPos 182, 182v; BudNT Matth 15/32; StryjKron 432; á ieſli ie opuſzczę głodne do domow ich/ vſtáną ná drodze WujNT Mar 8/3 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 52, BibRadz, RejPos 182, 182v]. ~

»w drodze« = w czasie podróży; in via Mącz, Vulg; inter viam Cn (196): gdy yuż myeli iechać mowił ym a byśćie ſyę nie gnyewali wdrodze HistJóz E, E; ComCrac 16v; ZapWar 1548 nr 2669; MurzNT Matth 10/9, Mar 8/27, Luc 24/32; LubPs Kv, S3v; GroicPorz dd3; KrowObr 146; Leop 1.Mach 10/74; [konie] áby nie były przedawány w drodze iedno ná iármárcech UstPraw K2v, F; RejFig Cc4v; WyprKr 15, 50; BibRadz Ex 23/20, Deut 23/4, 1.Reg 15/2, Is 10/24, Iudith 13/18 (9); BielKron 105v, 138, 434v, 465v; Antecedere quempiam magnis itineribus, Vprzedzać kogo kilkiem dni w drodze. Mącz 44c, 30c, 123c, 304b, 346b, 380c (10); GórnDworz P4, R, Bb7; HistRzym 28v; RejPos 257, 282, 283, 284; HistLan F3; KuczbKat 210; RejZwierc [272] [2 r.]; BielSpr 6v, 53; BudBib Gen 48/7, Deut 22/6, Ios 5/4, 5, 7, Iudith 13/19, 2. Mach 9/28; BudNT Luc 10/4, 13/35, Act 9/27; StryjWjaz kt; CzechRozm 55v, 246v; Bo v nas Woiewodowie/ ſą wodzowie ná woynie: á Káſztellani zbieráią powiáty y w drodze ſpráwuią [in expeditionem educendi magistri]. ModrzBaz 117v; KochPs 44; SkarŻyw 82, 244, 328, 354, 402, 490; MWilkHist F4v, K3, K3v; StryjKron 427, 612; ZapKościer 1582/34; CzechEp ktv, 60; Páni domá co chce to ie/ pije/ A mąż w drodze iśćie nie vtyie. BielSjem 6; PudłFr 34, 43, 77; ArtKanc C16v, C18; A niechay ćie [Bog] prowádźi mocą świętą ſwoią/ Niech ćię w drodze ſzcżęśći Pan z cżeládźią twoią. KmitaPsal A4v; ActReg 15, 18, 59, 61, 64 (10): GórnTroas 20; WyprPl Bv, C2, C2v, C3v; WujNT Matth 20/17, Mar 8/27, 9/33, 34, Luc 9/3 (13); WysKaz 5; SarnStat 16, 268, 292; CiekPotr 12, 85; A ták ſkąd mię tá rádość/ dźiś w drodze potkáłá PaxLiz D4v, E, E2v [2 r.], E3, E4v.

~ w drodze skąd (3): KochJez B3v; Potkałem się wdrodze zMiechowa zPanem Starostą Czakowskim. ActReg 64; LatHar 548.

W połączeniu szeregowym (1): Bądź nam/ Pánie/ w wypráwie pomocą/ w drodze poćiechą/ w vpaleniu ochłodą/ we dżdżu y źimnie przykryćiem/ w vtrudzeniu rátunkiem LatHar 633.

Zwroty: być w drodze« [w tym: z kim (8)] = podróżować; in via esse, cursum tenere Mącz [szyk zmienny ] (37): MurzHist C3; MurzNT Matth 5/25; KrowObr 224 [2 r.]; Zgádzay ſie z Adwerſarzem á przećiwnikiem ſwoim prętko pokiś ſnim ieſzcże w drodze [dum co in via] Leop Matth 5/25 [przekład tego samego tekstu MurzNT, RejPos 177v, 178v, CzechRozm 246v, WujNT]; BibRadz Gen 24/27, 2.Reg 13/30, 4.Reg 10/13, Act 9/3, 2.Cor 11/26; BielKron 97v; Mącz 73d, 492a; RejAp 191; GórnDworz Bbv; RejPos 177v, 178v, 242v; BudBib 2.Reg 13/30; HistHel B3v, C, C4v; BudNT a4; CzechRozm 246v; SkarŻyw 89, 471; Ale to iednák Królowa przed ſwymi iuż będąc w dródze w głos powiádáłá KochWr 33; WujNT Matth 5/26 [25], Mar 10/32, Act 9/7, 10/9, 26/13, 2.Cor 11/26; SarnStat 262, 622, 1173; PaxLiz D4.

»iść, idący, chodzący w drodze« = znajdować śię w podróży; ambulare in via Vulg [szyk zmienny] (9 : 2 :1) : OpecŻyw 112; A gdi w drodze [osieł] idzie nikomu nie z ſtąpi FalZioł IV 4b; MurzNT 136 marg, Mar 10/52; BudBib Deut 1/33; SkarŻyw 411; Potym záśię dwiemá s nich/ chodzącym w drodze/ widzian ieſt w inſzey poſtáwie [Vulg Mar 16/12] MWilkHist 13 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 172, WujNT], K3v; CzechEp 114; WujNT Mar 10/52, 16/12, Luc 9/57.

»w drodze jechać« [w tym z kim (1)] [szyk zmienny ] (4): Tryffon lepak gdy iáchał w drodze [iter faceret] z Antiochuſem Krolem młodym/ zábił ij zdrádą. Leop 1.Mach 13/31; UstPraw F; GórnDworz M5, S4.

»w drodze spracować się, spracowany« [szyk zmienny] (2 : 1): HistAl G6; IAN TARNOVVSKI Hetman Polſki: gdy iednego cżáſu iechał do Włoch przez Báworſką źiemię/ chćiał zſtąpić do domu niektorego śláchćicá/ áby tám w drodze ſię ſprácowawſzy [de via fessus] [...] ſobie odpocżynął ModrzBaz 47; CzechEp 185.

»ustać [= osłabnąć] w drodze« (1): á niechcę ich opuśćić głodnych/ áby nie vſtáli w drodze [ne deficiant in viα]. WujNT Matth 15/32.

Wyrażenie: »towarzysz w drodze« = commilito Mącz (3): BibRadz Act 19/29; Mącz 221b; Lukaſz ś. [...] był vczeń y náſládowcá Páwła ś. y towárzyſz we wſzytkich drogách iego. WujNT 187.
Szeregi: »w biegu i w drodze« (1): w biegu y drodze nędzá wam lekka będźie. SkarKaz 551a.

»w drodze i w ciągnieniu« (1): Oney [manny] pożywano w drodze y w ćiągnieniu do ziemie obiecáney WujNT 330. ~

»z drogi« = z podróży; ex itinere, de a. e via Mącz, Vulg; a via Cn (46): BierEz D2; A ten liſt im piſał z drogi KromRozm II v3v; KrowObr 131v; RejWiz 141v; Leop 3.Reg 13/26; OrzList 14; BielKron 197; Mącz 130a, 505c, 509a; RejZwierc 152; Iákoż z drogi niemáłey/ ieść mu ſie iuż chciáło HistHel B2, Bv; Boć ie z tąd gośćinnemi domámi zową/ że do nich z drogi gośćie z ſtępuią [quo ex itinere solemus divertere]. ModrzBaz 36v; SkarŻyw 51, 113, 336, 452; KochTr 12; StryjKron 717; KochJez A4v; KmitaPsal ktv; ActReg 25, 55, 120; SkarKaz 8b; O moy oycze, ó oycze, witay zdrow Z tey drogi. CiekPotr 90; RybWit kt.

~ Zwroty: »z drogi przyjechać« = viam venire Mącz (3): KrowObr 180; Mącz 492b; płáći mnie tey nocy Straż trzymáć, choćiam z drogi dopiero przyiechał. CiekPotr 67.

»przyjść z drogi« = venire de via Vulg [szyk zmienny] (6): BierEz D2; LibLeg 10/124v; ábowiem przyiaćiel moy przyſſedł z drogi do mnie [venit de via ad me] Leop Luc 11/6 [przekład tego samego tekstu BibRadz, WujNT], 2.Reg 11/10; BibRadz Luc 11/6; WujNT Luc 11/6.

»uchodzić się, spracować się, zmęczyć się, spracowany, utrudzon, zmordowany z drogi« = de a. e via languere Mącz; fatigatus ex itinere Vulg [szyk zmienny] (2 : 1 : 1 : 5 : 1 : 1): Gdy przyſſedl [Jezus] ku niktoré ſtudnij/ ſiádl nad nią zmęcżywſſy ſie z drogi/ ij odpocżywál [Vulg Ioann 4/6] OpecŻyw 49 [przekład tego samego tekstu OpecŻywSandR nlb 2v, TarDuch B4v [2 r.], BibRadz, LatHar 557, WujNT], 49; OpecŻywSandR nlb 2v; TarDuch B4v [2 r.]; BibRadz Ioann 4/6; Mącz 183d, 492b; Rzecże Iulianus: iſz to dziś być nie może/ bom ſię z drogi ſprácował. SkarŻyw 212; LatHar 557; WujNT Ioann 4/6. ~

W przen (17):
Zwroty: »(po)szczęścić, pofortunić drogę; droga szczęści się; uczynić, dać szczęsną (a. szczęśliwą) drogę; szczęśliwa pozdarzyła się droga« = umożliwić komuś osiągnięcie celu podróży, spełnienie zamiarów; prosperum iter Vulg, PolAnt; dirigere viam PolAnt [szyk zmienny] (4 : 1; 2; 2 : 1; 1): WróbŻołt 67/20; Day wąm Pan Bog ſcżeſną drogę RejKup T; Leop Ios 1/8; RejFig Ee2; On tedy człowiek dźiwował ſię iey/ obaczáiąc milczkiem ieſzli mu pan poſzczęſćił tę drogę iego czyli nie. BibRadz Gen 24/21, Gen 24/40, 42, 56, Deut 28/29, Is 48/15, Tob 10/15.

»ustawać w puł drogi« = nie dokończyć zamierzonej czynności (1): A thák nie vſtaway w. m. w puł drogi: ábowiem kiedy w. m. [...] powieſz j wyſłowiſz białychgłow vcżynki/ [...] wiele ſie ich thym popráwi. GórnDworz Z4.

Wyrażenie: »za jedną drogą« = za jednym razem (5) : Eadem opera, Zá yednym rázem/ zá yedną drógą. Mącz 264d, 504a; KochPs 25; KochTr 14; Zwiedźi cżarny Pont y Maeotim ſrogą/ Zá iedną drogą. KlonFlis D2.
Przen: Życie doczesne jako podróż, wędrówka do żywotα wiecznego; wędrówka duszy do raju (49): RejKup d3v, r4; Abowiem ſłuchay á ſłuchay pilnie/ cżym cie ten twoy Pan ná tę drogę twoię roſkázuie pośilić RejPos 185; RejZwierc 136 [2 r.], 137v [2 r.]; KołakCath C2v; tą trochą podłey pracey/ w zoſtáwieniu piſmá/ náuki ktoram w imię Chryſtuſowe rozśiewał/ zámykam wiek moy/ y dni ty złe y krotkie drogi moiey. SkarKaz )(2, 245b [6 r.], 246.

W porównaniu (1): ABowiem páthrzay káżdy iż cżás żywotá náſzego wſzytek ieſt iáko droga kthora nas wiedzie do celu á do kreſu náſzego RejZwierc 137.

Zwrot: »gotować się, gotow na drogę« [szyk zmienny] (2 : 1): RejKup h6v, v6v; Ktho ſie wcżás w drogę gothuie/ Then nabeſpiecżniey wędruie. RejZwierc 118.
Wyrażenia: »czas drogi do Pana« (1): iáko thu iuż [każdy wierny] wie y rozumie cżás drogi ſwey do Páná ſwoiego RejPos 286.

»daleka droga« [szyk 3 : 1] (4): RejPs 34; RejPos 182 marg; Maſz [...] y wypráwę ná dáleką onę á niebeſpiecżną wieku przyſzłego drogę LatHar 678, 203.

»koniec drogi naszej« (2): ták y my idźiem do śmierći/ ktora ieſt końcem drogi náſzey SkarKaz 422b, 551a marg.

»nędzna droga« (4): kto nas opátruie przy tey to nędzney drodze náſzey. RejPos 211v, 183v, 184, 211v.

»(o)błędna (a. obłędliwa) droga« (6): RejPos 183v [2 r.], 184, 212v; Y iáko ieſt rzecż ſtráſzna vſtąpić álbo ná lewo álbo ná práwo s tey trudney á bárzo obłędney drogi náſzey RejZwierc 137v, 138v.

Szereg: »żywot i droga« (1): Y widźim iáko ſie rozżarzyły chęći á prágnienia máiętnośći/ ták/ że choć żywotá y drogi przed ſobą máło máią/ żywnośći álbo chlebá názbyt ſzukáiąc/ ledwie ſie cżáſem w Indyach á w świátach nowych zoſtawáią. GostGospSieb +2v.
Wyrażenie przyimkowe: »na drodze« (16): RejPos 211v, 212v, 231; A ná tey drodze nie máſz pewnego czáſu/ iáko długo ná niey być. Iednemu krotka/ drugiemu długa. SkarKaz 422b.
~ Zwroty: »być na (tej) drodze« (3): Wſſakeś ták ſlychał o bodze/ Iż gdy był tu ná tey drodze/ Potwierdziwſſy zakon wſſytek Tu wſſem ludziom ná pożytek. Ná to ſtan duchowny ſpráwił RejRozpr A3v; LubPs aa6v; Gdyż pokiſmy tu ná drodze/ powſtáć y popráwić ſię z łáſki Bożey nie trudno. SkarKaz 353a.

»(po-,u-)sta(wa)ć na (tej) drodze« (8): abowiem tak będąc rozmaitem dobrodzieiſtwem twoiem ſwiętem otrzezwieni nigdy vſtac na tey drodze niebędziemy moc RejPs 94v, 140; rácż ożywić [Panie] nędzne duſze náſze tym ſiedmiorákim chlebem Duchá twego ſwiętego/ ábychmy niebożątká nie zgłodnieli á nie poſtháli gdzye ná tey márney drodze/ tego mizernego żywotá náſzego RejPos 186, 183v, 184 [2 r.], 185, 186.

Wyrażenie: »na drodze wędrowania« (1): A toć ſnadź będzie napilnieyſza iuż ná tey drodze tego wędrowánia twego/ ábyś ſie pythał co naproſciey drogi do Páná ſwego RejZwierc 173. ~
a. Pielgrzymka, wędrówka, chodzenie do miejsc kultu religijnego (52): ále mniemaią ze by ie [grzechy] pan Bog dla oney drogy/ albo kapice/ miał przepamiętać/ albo ie odpuſcić SeklKat F2; RejKup i5, Kv, m6, x3, x7v; SkarŻyw 134, 353 [2 r.]; LatHar 502; Prożno tedy ći ludźie gárdzą mieyſcy świętymi/ y drogi do nich gánią SkarKaz 41b, 39b [3 r.], 40a, b, 123b, 157b; Delicye opuśćić/ á prowádzić ſrogi Zywot/ iák potrzebuie ſpoſob támtey drogi. Zebyś ſię z támtąd wroćił prawdźiwym Pielgrzymem. KlonWor 53, 52.

droga dokąd (4): obiecał drogę do Lorethu pieſzo/ boſo/ y o czudzey ſtráwie GórnDworz T3v; SkarŻyw 133; SkarKaz 41b, 45b.

droga z kim (1): ná tę drogę z tobą wiem pewnie iſz ſię nie vproſzę SkarŻyw 133.

W połączenia szeregowym (2): ktorzy zagrzechy chcą doſſyc vczinic poſti/ drogamy/ pieniądzmi/ mſzamy/ odzienym/ chodzenym/ zaſlugy ſwemy albo luczkimy wymiſly SeklKat O4v; SkarKaz 385b.

Zwroty: »na drogę jechać (a. jeździć)« (2): Na dwie drodzem też nieieſdzył Czom wniemoczy obieczal był. RejKup i3v; SkarKaz 41b.

»drogę odprawować (a. odprawić)« [szyk zmienny] (3): SkarŻyw 411; StryjKron 52; drogi z rodźicámi ná mieyſcá święte odpráwował pełniąc zakon Boży. SkarKaz 39b.

»drogę (u)czynić« (5): SkarŻyw 92; Stądże ſię zá vmárłe modlim/ ofiáruiem/ poſty y iáłmużny y drogi czynim SkarKaz 385b, 40b, 41b [2 r.].

Wyrażenia: »droga daleka« [szyk 1 : 1] (2): Do grobu náſzego ś. Woyćiechá przed piąćią ſet lat Otto Ceſarz dáleką drogę do Gniezná vczynił SkarKaz 41b, 40b.

»droga nabożna« [szyk 3 : 2] (5): SkarŻyw 348; O drogách nabożnych y o práwie Bożym ná nie. SkarKaz 39a, 40b, 41a, Oooob.

»droga obiecana, poślubiona« [szyk 1 : 1] (1 : 1): BielKron 56; tráfił ſię gość ieden zdáleká [...] ktory miał poſlubioną drogę do Hieruzálem. SkarŻyw 133.

»droga święta« [szyk 1 : 1] (2): SkarKaz 41b; Trzebá ná świętey drodze/ bárzo cżęſto klękáć/ Trzebá płákáć/ trzebá ſię Bogá ſwego lękáć KlonWor 53.

Szeregi: »pielgrzymowanie i droga« (1): A iſz do nich [kościołów] y krolowie pielgrzymowánia y drogi cżynią.SkarŻyw 92.

»droga i (u)trudzenie« (2): ſzedł do grobu Iákubá S. do Kompoſtelle/ od wſchodu ſłońcá aſz ná zachod/ długą y ćięſzką bárzo drogą y trudzenim. SkarŻyw 167; SkarKaz 161a.

Wyrażenia przyimkowe: »na drodze« (4): á ná oney drodze mogł temu doſyć vcżynić, wſzytkich [świętych ciała] pokornie náwiedzał SkarŻyw 355; SkarKaz 45b; Y ty co ná tey drodze ſwe właſne [talary] vtracaſz/ Y ty co ſię tám co rok ná iáłmużnę wrácaſz KlonWor 52, 53.

»w drodze« (5): Stem ſie nam przidze poſtawić Bo trudno czo wdrodze ſprawić RejKup x3; Ieśli Pan Bog będzie zemną y ſtrzec mię będzie wtey drodze/ ná ktorą idę [...] będzie mi P. Bogiem moim SkarŻyw 347, 167, 346; SkarKaz 41a.

b. Droga męki Chrystusowej, droga krzyżowa (36): ROZPAMIĘTYWANIE NIEWINNEY MĘKI PAN A ZBAWICIELA NASZEGO, Y ONYCH dróg iego, któré czynil dla zbáwienia náſzégo, w onéy męce ſwoiey. SiebRozmyśl B2; Piąta drogá twoiá byłá o moy namilſzy dobrodźieiu/ kiedy ćię oni złośliwi żydowie do onéy ćięmnice prowádźili SiebRozmyśl C, B2v [2 r.], B3 [3 r.], B4 [2 r.], B4v [2 r.], C (34).
Zwrot:»cirpieć drogi ciężkie« (2): A dla ſlow ktore pochodżą ż vſt moich/ iam ćirpiał drogi cięſzkie. WróbŻołt E6v, E6v.
Szereg: »droga a męka ciężka« (1): dla kazania mego a ſlow twoich Cirpiałem drogi a męki cięſzkie. WróbŻołt E6v.
5. Sposób, metoda, nauka, przykład, środek do osiągnięcia czegoś, możliwość; dostęp; wyjście; w tekstach biblijnych i o tematyce religijnej często sposób postępowania konieczny do osiągnięcia szczęścia w życiu pozagrobowym; postępowanie, wyroki boskie; via Mącz, Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat; ratio Mącz, Vulg, Modrz, JanStat; iter Mącz, Vulg; methodus Mącz, OrzRozm; occasio Modrz, JanStat; cursus Mącz; facultas Modrz; potestas JanStat (2103): Ieſzcże ćię wſkuſzę tą drogą BierEz Sv; BielŻywGlab nlb 8; á tać ieſt droga [iter] przez ktorą ia vkażę temu kthory mie cżci zbawienie od boga. WróbŻołt 49/23, E2, 106/40, nn5, nn6, pp7v (9); RejPs 25v, 35v, 66v, 77, 96v (9); RejRozpr I; SeklWyzn g; LibLeg 11/182; Nie po pieniądzachcy droga. Donieba/ y ku Laſcze bozey [...] I nakſey by drogy maczać Nietak ten pieniadz vtraczać. RejKup 18v, c3, g7, 17v, n7, ſ8; MurzHist F2, Tv; MurzNT 46, 108v; BielKom F7; Przywyedzye go [nauczyciel] ſwą náſſcżepyoną náuką nye tylko o ſzkodę cyáłá yego/ ále y duſſe ſámey/ thák yáko ſam do pyekłá ſie doſtánye/ tą drogą theż diſcipułá ſwego záwabi. GliczKsiąż L5v, E3; LubPs Bv, B4v, F3v marg, G, X4 (11); GroicPorz B4, kk3v; SeklPieś 19v; KrowObr 76v [2 r.], 165, 175, 176, Rr2; Bowiem iedno dwie drodze wſzędy wſpominano/ We wſzytkich pewnych piſmiech/ co ie ná ſwiát dano. RejWiz 164, 7v, 97, 134v [2 r.], 143v, 180v; Ia Pan Bog twoy/ ktory ćię vcżę vżytecżnych rzecży y ſpráwuię ćie ná drodze po ktorey chodziſz [gubernans te in via, qua ambulans]. Leop Is 48/17, Iob 38/24, Ps 2/12, 16/4, 49/23, 84/14 (10); BibRadz Ps 24/8, 12, 49/23, Ier 32/39, 42/3 (16); iuż teraz baczę co nam należy ná Kápłanie/ á ktorą drogą może od Krolá ten ſtan być nápráwiony. OrzRozm K3v, D, K2v, Qv, S2v; Iáko niewieſz ktora ieſt droga duchá/ álbo iáko ſie ſkłádáią kośći w żywocie brzemienney niewiáſty BielKron 82, 45v, 105, 386, 403v; GrzegRóżn B, D3v; KwiatKsiąż F2, H3; Hac non successit, alia aggrediemur via. Nie chciáła nam tędy fortuná folgowáć/ ynſzą drógą skoſztuyemy. Mącz 45a, 151d, 397a, 475d, 492b; Ná to był Pan Bóg tego Pogániná [Arystotelesa] oświéćił/ áby ón ludźiem wypiſał drogę/ która po Grecku μέθoδoς ſye ſłowi: to ieſt/certa via et ratio docendi, diſcendi, et ſciendi OrzQuin Mv, Mv, P2v [2 r.]; RejAp 124, 182, 184v, 189 [2 r.]; Alexander Papa VI. tho ieſt/ nie drogą przyſtoyną/ ále mocą á gwałtem przyſzedł był ky [!] Papieſtwu. GórnDworz O5, Dv, G3, I4v, P3v, Cc6v (10); HistRzym 47v, 83v, 104; Przeklęcie wam záſię kłádę/ ieſli odſtępicie z drogi kthora ieſt wam vkazána od niego. RejPos 63v, 2, 9v, 11v, 12, 12v [2 r.] (34); HistLan B4v; KuczbKat 5 [2 r.], 425; A gdzieżbyś chciał ná rádę moy ſtáruſzku miły/ By cie żadne przypadki z drogi nie zwodziły. RejZwierc 180, 119, 130 [2 r.], 137v [4 r.], 174v, 180, 269v; WujJud 18v [2 r.]; Ale ſkoro ſię vchilili ſtey drogi [recesserunt a via] ktorą im zámierzył/ dopuśćił ná nie bárzo wiele walk ktoremi ſą dziwnie zniſzcżeni BudBib Iudith 5/16 [20], Deut 8/2, Iob 31/7, Is 45/2, Ier 15/19, Mal 3/7, I 299a marg; BudNT Act 22/4; StryjWjaz C3; CzechRozm 173v, 227 [2 r.], 247, 266; Bo to ieſt naſnádnieyſza drogá/ ktorą łácniuchno przyść możemy do odpuſzcżenia grzechow náſzych ModrzBaz 67v, 57v, 68, 71, 133 [2 r.]; SkarJedn 257; KochOdpr B2; Oczko 8v, 38 [2 r.]; táki [wierny] niewątpliwie Ma wodzem páná/ który go ſpráwuie Témi drogámi/ co ie ſam lubuie. KochPs 35; SkarŻyw A4v, 16, 27, 538; StryjKron A3v; CzechEp 67, 73 [3 r.], 153; NiemObr 79, 84, 98; KochFr 21, 131; KochMuza 26; Oná/ iáko byłá białagłowá roſtropna/ rádá byłá téy dródze/ którą mogłá ſye nád nieprzyiaćielem lekkośći ſwéy pómśćić. KochWz 140; KochMRot C; ReszPrz 62; WisznTr 23; ArtKanc G13v, L19v, S17; BielRozm 6; GórnRozm F2v, M3; A tá iſta drógá/ ieſt wiárá náſzá/ á náuká iego świętá. KochWr 23; ZawJeft 34; ActReg 107, 111, 161; GórnTroas 37; Zbáwićielu/ ćiebie Prośiem/ zwiedź gwałtem z drogi/ w ktorey ćię gniewamy GrabowSet L2v, B4, B4v, D2v, D4, L, M3v (12); OrzJan 49, 74, 102; LatHar +6, 2, 161, 171, 613, 673; KołakSzczęśl B4v; ále w wierze y w religiey [chrześcijanie] máią ſię trzymáć powſzechnośći/ to ieſt ſtárey y vbitey drogi. WujNT 253, Act 22/4, s. 494 marg, Act 24/22, s. 496, Hebr 10/20; PowodPr 6, 54; SkarKaz 155a, 552a [2 r.], 553b, 610b; CzahTr E4; GosłCast 25, 50, 53; Dwie rzeczy ma w ſobie káżde Práwo: Drogę ktorą iść/ iáko świecá w ćięmnośći vkázuie: á karánim/ áby z niey nie vſtępował groźi. SkarKazSej 696a, 657a.

droga czego (229): Pierwſza drogá świebodnośći/ Ma naprzod ſwoie ćięſzkośći BierEz F, F; OpecŻyw 52v, 74 [2 r.], 95; PatKaz I 15v; BielŻyw 137; BielŻywGlab nlb 11; Ty znaſz iżem drogę przykażania twego przebieżał [Viam mandatorum tuorum cucurri] To ieſt rządziłem ſie według przykazania twego. WróbŻołt 118/32, 106/17, 118/13, 29, 30, 104, nn8; RejPs 44, 171, 174v, 179v, 183, 188v; SeklWyzn d2; RejKupSekl a2; HistAl G3; MurzHist B4v, D2v [2 r.]; Wſzytko ſie mu dobre rodzi/ Kto drogą miernośći chodzi BielKom E8v, B6, D5; LubPs D3v, F4v marg, H4, K2v, T2(14); KrowObr A4v [2 r.], 86v, 88v, 99v, 137v, 160, 237; RejWiz 62v; Mąż ktoryby pobłądził od drogi náuki: między wielą obrzymow będzie mieſzkał. Leop Prov 21/16, 4.Esdr 5/1, Ps 106/17, Eccli 34/22, Is 57/17, Ier 23/14; BibRadz Prov 9/6, 2.Petr 2/2; BielKron 2, 82, 141v, 218v, 317; KwiatKsiąż A3, F2; Trita laudis via, Vtárta drógá chwały/ to yeſt chwałá od wielu ich komu prziſądzona. Mącz 450c, 157a; OrzQuin 12; HistRzym 40v, 60v, 65v, 127; RejPos 8v, 23, 57, 64v [2 r.], 68 (19); WujJud ktv; BudBib 4.Reg 8/27, Is 40/14, 57/17; ModrzBaz 4v, 14, 23v [2 r.], 89v, 98, 129, 135; SkarJedn 307, 401; KochPs 180, 199; SkarŻyw 2, 36, 463; StryjKron 16; NiemObr 72, 84; BielSjem 3; Y ná drogę vznánia twego/ poprowádzę ćię ſam z miłośierdźia ſwoiego ArtKanc L10v, D20, N13; GrabowSet D, D4, G2v, N4, Ov (9); LatHar 112, 168, 191, 226, 678; WujNT 374, Act 16/17, 2.Petr 2/2, s. 860; SarnStat 986; Zwiedźże mię z drógi zátrácenia wiecznégo SiebRozmyśl C3, C3; Dwie drodze ſpraw Bozkich. SkarKaz 578a marg; KlonWor ded **2. Cf »droga cnoty«, »droga mądrości«, »droga pokoju«, »droga sprawiedliwości«, »droga śmierci«, »droga zjednania«, »droga żywota«.

droga do czego (237), do kogo [tylko w odniesieniu do Boga] (30): OpecŻyw 107v; RejPs 176; Tak ſlychamy jż do Boga Dobrowolná ma bycż droga RejKup x8v; MurzNT 108v; BielKom F3, F6; GliczKsiąż Q3v; LubPs C2v, N3v, O4v; GroicPorz n4, cc3v; Weyrzy ná náſze wzdychánie/ do żywotá drogo/ śiroth poćieſzyćielko/ grzeſznych náwroćićielko. KrowObr 176, 164v, 176v; RejWiz 80, 89, 95v, 101, 135, 135v, 138, 139; Leop Prov 6/23; BibRadz I *4v; Otoż maćie cośćie wiedźieć chćieli/ do dźielnośći wielkiey drogę. OrzRozm Q2, Pv, Qv; BielKron 446; GrzegRóżn O2; Mącz 384a; OrzQuin A3, Bv, Gv, Hv, Pv marg; Prot C4; RejAp 46, 110; GórnDworz A2v, Aa5v, Bb3v; Iużby to byłá drogá do wſzetecżnego żywotá káżdemu złoſnikowi ſwowolnemu. RejPos 235, 9, 10, 13, 26, 36v (32); GrzegŚm A2; HistLan F3; KuczbKat 385; A tu iuż maſz bárzo ſnádną drogę y bárzo łácny hándel do wſpomożenia ſwego. RejZwierc 14v, 2, 144, 173 [2 r.], 201, 206, 212v, 256v; WujJud 133v; BudBib Prov 7/27, Sap 18/23; Chriſtus Iezus [...]/ był też iuż w onychże ofiárách/ przodkom náſzym Pośrzednikiem y drogą do Bogá. CzechRozm 24v, 9, 78v, 149, 174, 259 (14); Gánią to niektorzi com powiedział/ iákoby to byłá drogá do tyráńſtwá [via ad tyrannidem] ModrzBaz 96v, 7v, 9 [2 r.J, 21, 23v, 26v (31); SkarJedn 82, 84, 257, 344; Oczko 3v, 11v [3 r.]; KochPs 21, 171; dziwne ma Pan Bog drogi/ do przyćiągnienia ku ſobie duſz ludzkich. SkarŻyw 127, 14, 28, 55, 74, 118 (14); KochTr 24; StryjKron 507; Bo Iezuſá Meſyaſzá ktory ieſt drogą do Bogá Oycá/ nam przed ocży wyſtáwia CzechEp 120, 16, 23 [2 r.], 29, 73, 107 [3 r.] (19); NiemObr 85; KochFr 80; KochMRot A2v, A4v; ReszList 152, 187; Bo iż pijańſtwo ieſt drogá do pſoty/ y do cudzołoſtwá/ y do innych grzechow ćieleſnych. WerGośc 254, 210; á zá tym nie miał Krol żadney drogi do zniewolenia poddánych ſwoich GórnRozm C3v, F3, G; PaprUp A2; ActReg 3v, 110, 149, 164; Phil N4; Inſzéy drógi nie mamy do woyny ſkończenia. GórnTroas 39; GrabowSet I; OrzJan 34, 94; KochFrag 43; WyprPl A2v; LatHar 3, 126, 581, 663, 671; KołakSzczęśl [D]; Drogá do poznánia prawdy/ ieſt żywot pobożny. WujNT 337, 12 9, 163, 722 marg, 873 marg, Zzzzzv, Dddddd; WysKaz 48; JanNKar A2v; SarnStat 397; SiebRozmyśl F3v; SkarKaz 40b, 42b [2 r.], 82a, 277b, 422b, 578a, 637a; CiekPotr 48, 88, 91; CzahTr L4; GosłCast 66; PaxLiz D2v, E2 [2 r.]; Zgodá y iedność/ do mądrośći drogá. SkarKazSej 661a marg, 673a. Cf »droga do nieba«.

droga ku czemu (74): BierEz D4v, G3v; FalZioł V 61v; złe rozmawianie ieſt iawna droga ku grzechom BielŻywGlab nlb 12; WróbŻołt X, kk5; GliczKsiąż E7v, H2v, N5v; LubPs aa4v [2 r.]; Inna drogá ku wyzwoleniu s Powołánia. GroicPorz o2, o2v, hh4v, nn4; RejWiz 136; Leop Iudith 12/8, Ps 1 arg; OrzRozm A, C3v, Dv, E2, O2v (9); BielKron 3v, 8, 36, 138v, 263, 417; KwiatKsiąż D4; Viam affectare ad aliquid, Lápáć á chwytáć drógi ku czemu. Mącz [114]d, 129a, 219c, 279b, 288d, 351a, 492b [2 r.]; OrzQuin H4 marg; GórnDworz Z3; HistRzym 135v; RejPos 12v, 152, 169v, 285 [2 r.], 289v, 295; Przykazánie Boże drogá ku zbáwieniu BiałKat 43v marg; KuczbKat 160; BielSpr 33v; BudNT przedm d; CzechRozm 20v; ModrzBaz 17, 18v, 54v; StryjKron 612; CzechEp 103; NiemObr 73; ArtKanc 14, R20; KochProp 15; KochWr 36; GostGospSieb +2; Phil G4v; GrabowSet C2; Iam ieſt śrzodek y miárá w drodze k wſzelkiey rzecży RybGęśli C2v; áni będźie miał drógi ku dowodowi ná nie ná wieki [neque probationis viam habiturus est perpetuo. JanStat 102] SarnStat 326, 1222; SzarzRyt B4v.

droga czyja (518): A ty dziécię prorokiem nawyſſego będzieſs/ bo przeydzieſs przed oblicżém pańſkim ſprawiatz drógi iego [Vulg Luc 1/77]. OpecŻyw 12v, 23v, 37v, 48; PatKaz III 87v; TarDuch D7v; Vczyń miły panie doskonałe poſzćie moie w drogach twoich [in semitis tuis] WróbŻołt 16/5, 1/1, B, 1/6 [2 r.], 13/3, E2 (26); RejPs 51, 107v, 115v, 127, 177v, 178; RejKup e3; KromRozm I D2v; MurzNT Luc 1/76, 7/27; KromRozm III G5; BielKom B5, B5v, B6, B8v, Cv, C3; A złoſnicy márnie zginą ná káżdey ſwey drodze LubPs Bv, B [2 r.], C2v, D2, E2, F4v [2 r.] (46); SeklPieś 19v; KrowObr 151v, 152v; Leop Deut 11/22, 28, 30/16, 3.Reg 3/14, 13/33 (69); BibRadz Gen 6/12, Deut 28/9, 3.Reg 8/58, 11/33, 38 (57); OrzRozm T4v; BielKron 3v, 4v, 42v, 76v, 79v, 81v (12); KwiatKsiąż Fv; De curriculo deflexit consvetudo maiorum Obłądźiliſmy ſie zá náſzemi ſtárſzémi/ Vſtąpiliſmy z ych drógi. Mącz 74a, 397a, 490a; RejAp [14]v [2 r.], 29, 102, 127v, 129v; HistRzym 88v; RejPos 2, 8v, 9, 9v, 12v (35); RejPosWiecz3 98v; BiałKat 23v; HistLan F5v; KuczbKat 400; RejZwierc B2, B4v, 105v, [121] [2 r.], 137 (20); Iáko drogi iego [Boga] rowne ſą ludziam świętym [viae eius rectae sanctis] ták złośnikom ſą nie rowne. BudBib Eccli 39/28 [29], Gen 6/12, Deut 8/6, 30/16, 1.Reg 8/3, 3.Reg 8/25 (68); MycPrz I [A3]v; BudNT Matth 11/10, Mar 1/2, Act 14/16 [15], 1.Thess 3/11, Iac 1/8, 5/20, 15/3; StryjWjaz C2; CzechRozm 4v, 38v [2 r.], 100v, 131, 149, 173v (11); Wiádomośći drog twoich niechcemy [Scientiam Viarum Tuarum nolumus Vulg Iob 21/14]. ModrzBaz 28v; SkarJedn 9; KochPs 21, 24 [2 r.], 34, 38, 48 (15); Pytáć go kazali/ cżemu vtártą drogą świętych Oycow nie idzie SkarŻyw 30, 79, 501; CzechEp 23, 252, 283, 340 [2 r.]; NiemObr 7; Ktoć ſię dźiatki Bogá boi/ Ten ná iego drógách ſtoi KochMRot A2v, A2v, B4; ReszPrz 10, 106 [3 r.]; KochPieś 26; ArtKanc A18, K14v, M, N16, O16v, P16v, Q15, T14v; BielRozm 9; ZawJeft 32; Zmiłuy ſię Oycże/ pomoż chętliwemu Ná twoie drogi/ poday rękę iemu GrabowSet M4v, Cv, D4v [2 r.], Gv, G3, G4 (20); KochFrag 18; LatHar 16, 46, 82, 83, 165 (19); KołakSzczęśl B4; Drogą Kaimową ſię haeretycy vdáią WujNT 835, Matth 11/10, Mar 1/2, Luc 1/76, 7/27, Rom 3/16 (13); SiebRozmyśl [A2]v, [A3]v, [A4] [2 r.], B2, K2; Spráwiedliwy P. Bog we wſzyſtkich drogách ſwoich/ y święty we wſzyſtkich dźiełách ſwoich [Vulg Ps 144/17]. SkarKaz 4a, 277b, 280b, 384b, 551a, 552a marg, b, 638a; CzahTr B2, H4; GosłCast 56; SkarKazSej 697a, 707a; SapEpit A4v; SzarzRyt Bv.

cum inf (16): Vkaż drogę oyttza poznatz/ Y ſyna iego milowatz OpecŻyw 177v; RejJóz O8v; BielKom A3;BielKron 239v, 334v; RejPos 127, 127v [2 r.]; RejZwierc [282]; Strum I2; áby oná naywyżſza władnośći iego możność/ niepodawáłá mu przeſtroney drogi przewodźić/ á ná wet [!] y broić cobykolwiek chćiał [ei suppeditet ac porrigat occasionem quoduis perpetrandi]. ModrzBaz 22v, 75v, 126v; Oczko 11v; Aby więc kogo pan niéporwał ſrogi/ A porátowáć nie będźie drogi. KochPs 76; KochFr 102.

W połączeniach szeregowych (18): SeklKat Pv; Zbáwićielką [ją zowiecie]/ żywotem/ nádzieią/ vbłagánim/ wodzem/ tartzą/ drogą/ rzetznitzką thego ſwiáthá. KrowObr 164v, 165, 165v, 166 [4 r.], 166v, 192 (14); CzechRozm 219v; CzechEp 121; ſą [opisane] wſzyſtkié zdrády/ chytrośći/ y drógi/ którémi [naród turecki] krześćiiáńſtwo wſzyſtko pośiada OrzJan 3.

W charakterystycznych połączeniach: drogi (do)pytać (wypytać) się (5), (na)uczyć (36), strzec (14); (od, z) drogi odstąpić (ustąpić, zstąpić) (30), odwodzić (odwieść, zwieść, zwodzić) (29), skłonić się (2), uchylić się (3), zbieżeć (5); drogę objawić (4), sprawować (sprawiać) (5), (u)czynić (5); drogą postępować (3); droga człowiecza (3), fałeszna, insza (36), jawna (3), łacna (łatwa) (7), nieprzystojna (2), nikczemna, obiecana, przeciwna, rozkoszna (4), snadna (10), szczera, śliska, trudna (7), ubita, utarta (2), zacna (2); droga chwały, kłamstwa, mandatow, mierności, miłosierdzia, nauki (2), niewolej, obaczenia, obłudności, dobrych obyczajow, pielgrzymowania (2), pisma, pociech, potępienia, powołania, prawości, przepaści, przykazania (5), radości, rozkazania (3), rozkoszy, roztropności, rozumienia, rozumu (4), serca (2), świadectwa, świata (tego) (6), światłości (2), świebodności, uznania (3), wiary (2), wolej (2), zatracenia, zdrowia.

Przysłowia: ſproſna mowá pewna do vpadu drogá KochFr 80.

fortuná błędliwemi drogámi chodzi BielKron 130v.

A niezwodz zdrogy nikogo Boć to barzo zlie niebogo. RejKup L.

Zwroty: »chodzić, iść drogą [jaką a. czyją]; chodzić po, w(e) drodze [jakiej a. czyjej]« = postępować (jak kto, zgodnie z kim, czym); ambulare viam Vulg [szyk zmienny] (44 : 22; 13 : 10): OpecŻyw 107v; BielŻywGlab nlb 11; Bogoſlawieni wſzytci ktorzi ſie boią pana boga ktorzy chodzą w drogach iego. To ieſt w przykazaniu bożym. WróbŻołt 127/1, 31/8, 100/6, 118/3, qq7; RejPs 165v; MurzHist 28v; BielKom B6, E8v; LubPs X3, aa4v, aa5, bb4, cc6, eev; tą drogą będziećie chodzić [per viam ... ambulabitis] Leop 5/33, 11/22, 2.Par 21/6, Ps 100/6, Prov 14/2 [2 r.], 28/18; BibRadz 3.Reg 8/58, 4.Reg 21/22, Ps 100/6, Prov 9/6, 15, Ier 7/23, Bar 4/25 [26]; Ale y błazen chodząc po drodze ſwoiey/ iż ſam błazen/ ine tákież ma zá błazny. BielKron 81v, 4v, 45, 78v, 82, 130v (8); Viam vulgarem ingredi, Wielką poſpolitą drógą yść/ wedle poſpolitego obyczáyu żyć. Mącz 511c; RejAp 102, 158v; GórnDworz Mm6v; HistRzym 122v [2 r.]; Izali nie on Pan ktoremu wſzyſcy zgrzeſzyli/ á niechcieli ſłucháć zakonu iego/ áni chodzić po drogach iego. RejPos 204v, 112 [2 r.], 280, 349v [2 r.], 350v; RejZwierc B2, 138 [2 r.], 138v [3 r.], 142 marg, 206 (11); WujJud ktv, 42v; BudBib Eccli 49/11; ModrzBaz 23v, 86v; SkarŻyw 76; A w Papieſtwie ich nie máło ktorzy drogą ſwoią bárzo przeſtroną idą CzechEp 23, 260; NiemObr 78; ArtKanc O3v, P20v; GórnRozm K3v; GórnTroas 42; GrabowSet O2, Q4v; WujNT 860; Co wam po tym że ieſzcże y ieſzcże chodźićie drogámi trudnymi y prácowity mi? WysKaz 7, 13, 21; SiebRozmyśl Bv, M; SkarKaz )( 2v, 279b, 351a; SkarKazSej 662a; Przeto naydźieſz tákowych/ ktorzy gdy nie mogą Trzeźwych ludźi oſzukáć; Więc idą tą drogą: Hándluią z piiánymi/ proſzą na litkupy KlonWor 68.

»chodzić, iść drogami [czyimi]« = naśladować kogoś; ambulare in viis [aliquibus] Vulg, PolAnt; ingredi vias Vulg [szyk zmienny] (45 : 2): BielKom B4v; LubPs S4v; Leop Deut 30/16, 3.Reg 3/14, Ez 16/47; Ten ſię ſpráwował dobrze przed Pánem/ chodząc wſzytkimi drogámi Dawidá oycá ſwego BibRadz 4.Reg 22/2, 3.Reg 11/33, 38, 15/26, Ps 80/14, Prov 2/20, 3/23; BielKron 3v, 76v, 79v, 83v [2 r.], 86, 87; á dźiatki rádźi rodźiczow drogámi chodzą KwiatKsiąż Fv; RejPos 316v, 349; RejZwierc 206; WujJud 40 [3 r.], Nn2; WujJudConf 39v; BudBib Deut 8/6, 30/16, 1.Reg 8/3, 5, 4.Reg 8/27 (9); MycPrz I [A3]v; BudNT Act 14/16 [15]; CzechRozm 38v [2 r.]; CzechEp 340 [2 r.]; KochMRot A3v; WujNT 14/15; Vpomina ćię tedy/ [...] Iedno byś go miłował: á drogámi iego Chodźił/ pilnuiąc we wſzem woléy Páná ſwégo. SiebRozmyśl [A3]v; SapEpit A4v.

»dwiema drogami chodzić, idący, chodzący« = postępować obłudnie (1 : 1 : 1): March3 V8; Biedaſz ſercam lękliwym y rękam leniwym/ y grzeſznikowi dwiema drogámi idącemu [ingredienti duas semitas]. BibRadz Eccli 2/13 [14] [przekład tego samego tekstu March3 V8, SkarKazSej 662a]; SkarKazSej 662a.

»mieć drogę« [w tym: ku czemu (3), do czego (2), na kogo (2)] [szyk zmienny] (8): Iużći mam ná Pánią drogę/ A ſwych ſie krzywd pomśćić mogę BierEz C3; Aieſtli czo z miłoſierdzia racżyſz znami czynić To w twey moczy my nie mamy drogi z tego wynić RejJóz O8v; KromRozm III B3v; BielKron 200v, 254v; Strum I2; ModrzBaz 97; Ná koniec maſz dróg wielé krzywdy ſwéy wétowáć KochFr 102; BielRozm 9; Phil G4v; SarnStat 326, 397; SkarKaz 40b.

»naśladować, naśladowanie drogi« [w tym: czyjej (5)] [szyk zmienny] (11 : 1): RejPs 33v, 166v; KromRozm I D2v; Ten ſie záchowawał w boiáźni Bożey/ náſláduiąc drogi prádzyádá ſwego BielKron 84; Stoikow drogi náſládował BielKron 156; HistRzym 122; RejPos 277v; KochPs 24; SkarŻyw 74; GrabowSet P3v; ktorzy opuśćiwſzy proſtą drogę obłądźili ſię/ náśláduiąc drogi Báláámá z Boſorá [secuti viam Balaam ex Bosor] WujNT 2.Petr 2/15 [przekład tego samego tekstu KromRozm I D2v]; SarnStat 943.

»drogę otworzyć (a. otwierać, a. otwarzać); droga otworzyła się; otworzenie (a. otwarcie) drogi; droga otwarta« [w tym: do czego (12), ku czemu (2)] = aditum a. viam aperire Modrz; viam patefacere Jan Stat [szyk zmienny] (17; 4; 2; 1): RejPs 173v; RejKup b5; Diar 67; KwiatKsiąż I; Támże iuż tá gwiazdá iáko otworzyłá drogę do przepáści RejAp 110, 183v; GórnDworz Ff3; RejPos 13, 26, 28; RejPosRozpr b3; ták iáko ſie do tego [nieporozumienia] drogá otworzyłá y przykład ná mieyſcách nowego teſtámentu pokázał. CzechRozm 149, 9, 149v; Nic ſię tám niedźieie/ coby niemiáło drogi otworzyć [viam aperiat] ku źle cżynieniu ábo źle myśleniu. ModrzBaz 54v, 10v, 44, 53; KochPieś 44; SkarŻyw 354; CzechEp [397], [412]; GrabowSet V2v; SarnStat 194.

»(po)da(wa)ć, podający drogę; doda(wa)ć (a. poda(wa)ć), podanie drogi; droga podaje się, podana« [w tym: do czego (26), ku czemu (6), na co (3), cum inf (2)] = dare viam Vulg, PolAnt; dare a. porrigere a. praebere occasionem, viam monstrare a. tradere Modrz [szyk zmienny] (44 : 1; 9 : 2; 6 : 3): Zrządzenie pierwſze po Bodze/ Dáło ludziem tu dwie drodze BierEz F; OpecŻyw 52v; FalZioł V 61v; On ſie ná to pirwey obrał/ Drogę Impreſorom podał/ Piſmá Polſkie imprimowáć BielKom A3, B2v, B8v; GliczKsiąż B7, E8v; GroicPorz n4, hh4v; Wſzákoż Minerwá ſwiętá tá mi drog dodáłá Doſyć ſłuſznych/ ná cżym ſie moiá myſl wieſzáłá. RejWiz 85, 95v; Leop Ez 16/43; Porucżam tho potym komu inſzemu młodſzemu piſáć zá gotowym podánim drogi BielKron Mmmm2, 6v, 8, 263, 400, 411, 417; BielKronCies Mmmm3; Mącz 129a; OrzQuin A3, M; RejPos 72v, 115v, 116v, 183v; BiałKat 91; Ták iż ieden s przyiacioł podał mu tey drogi/ Iákoby miał z głowy ſwey pozbyć oney trwogi. HistLan B4v, F3, F5v; RejZwierc 182, 256v; WujJud 21; BudBib 3.Reg 8/32, Ier 32/39; Ktora tedy niewiáſtá zá bieśiádámi chodźi/ ktora ſię w towárzyſtwo wiela ludźi wdawa/ áza niepodawa drogi do tego/ áby ſię kto o iey ſtátecżność ſtárał [an non aperit fenestram ad suam pudicitiam oppugnandam]? ModrzBaz 55, 7v, 18v, 22v, 23v, 37v (14); Oczko 11v, 34; SkarŻyw 132, 582; CzechEp 269; ReszList 147; KochWr 23; ActReg 107 [2 r.]; GostGospSieb +2; WyprPl A2v; LatHar 663; GosłCast 66; Wſzákeś bacżył mądrość iey/ ktorą ma od Bógá/ Záś do Bogactw z rodźicow/ podáie ſie drógá. PaxLiz E2.

»(prze-, wy-, z-)naleźć (a. najdować itp.) drogę; najdują się drogi; naleziona droga; znalezienie drogi« [w tym: do czego (19), ku czemu (5)] = inire rationem a. viam Mącz; invenire viam a. semitam Vulg; invenire rationem Modrz [szyk zmienny] (77; 1; 1; 1): Tákową drogę naydziemy/ Iáko z tego wynidziemy BierEz A2; WróbŻołt kk5; RejKup bb2v; MurzNT 29v [2 r.]; RejWiz 62v, 134v, 135v; OrzRozm C3v; Po wykonániu lath (Othomanus) XXVIII. vmárł/ wybran ſyn iego Orkánes ná Kroleſtwo Thureckie/ kthory napierwey do Europy drogę przenalazł woiowáć. BielKron 239v, 82, 195v, 248v, 251, 267, 317; KwiatKsiąż F2; KochZg B; Mącz 105a; OrzQuin Hv; GórnDworz E7, P3v, Bb3v, Ee3v; HistRzym 65v; Lácno Pan drogę znaydzye ku podpárciu wiáry pocżętey. RejPos 285 marg; nieſpráwiedliwemu iuż dawno nálezyoná drogá do zginienia iego. RejPos 334v, 18v, 23, 53v, 69 [2 r.], 127 [2 r.] (25); RejZwierc 2, [282], 46, 100, 129, 144, 201 [2 r.]; BudBib 4.Esdr 14/21 [22], Iudith 13/25; CzechRozm 217; Lecż gdy cżyſtość ſerdecżną ſtráći/ áza ſię niełácno do ćieleſnego wſzetecżeńſtwá ſkłoni/ by iedno mogłá náleść drogę/ iákoby to ſnádnie ſpráwić [modo commoditates adsint rei commode perſiciendae] ModrzBaz 54v, [16], 35, 112; Oczko 25; KochPs 158; SkarŻyw 2, 126, 134; ReszHoz 128; GórnRozm F3, H3; ZawJeft 22; ActReg 108; OrzJan 34; WujNT 30, Act 9/2; CzahTr C4; GosłCast 26.

»sta(ną)ć na, w drodze« = stare in via Vulg [szyk zmienny] (7 : 1): BOgoſlawiony mąż ktory nieodſzedł w radę złoſnikow/ ani ſtanął na drodze grzeſznych ani ſiedział na ſtolczu zarażonym. WróbŻołt 1/1 [przekład tego samego tekstu LubPs B, KrowObr 151v, Leop, KochPs 190, LatHar 737], B; LubPs B; KrowObr 151v; Leop Ps 1/1; KochPs 190; ále ieſliby [ksiądz kanonik] o ſobie rozumiał/ iż ſtoi ná drodze práwey/ Pánu Bogu z tego dźiękuiąc/ innych [...] w ćichośći duchá/ vcżył y nápominał NiemObr 17; LatHar 737.

»szukać drogi« = quaerere viam PolAnt; captare occasionem, inire rationem Modrz [szyk zmienny] (34):Szukayćie teſz czáſem drogi Aby wżdy wytchnął vbogi RejRozpr Gv; LubPs aa6; RejWiz 43v; BielKron 41, 111, 219v; Mącz 279b; Aleć prozuo [!] nam inéy drogi nád tę ſzukáć/ którą nam podał dobry Miſtrz ARIſtoteles OrzQuin H4; GórnDworz E2, O2v, T8v, L18v; A przedſię iáko tháko ſzuka tey drogi/ iákoby przewiodł vpor ſwoy RejPos 247, 14, 62, 163v, 178, 186, 227, 293v; HistLan Bv; RejZwierc 176, 192; WujJudConf 214v; BudBib 1.Mach 12/40; ModrzBaz 32, 35v, 78; SkarJedn 257; KochPs 91; KochWr 34; PaprUp Fv; ActReg 110; ſzukałem y vżywałem drog rozmáitych do popárćia rzeczy/ áż y do obrázy. JanNKar A2v.

»ukazać (a. pokazać, a. ukazować itp.) drogę; ukazuje się, pokazała się droga« [w tym: do czego (41), ku czemu (13)] = ostendere rationem Mącz, Modrz; tradere viam Mącz; demonstrare a. ostendere viams Vulg, PolAnt; occasionem designare, viam indicare Modrz [szyk zmienny] (147; 1; 1): Bowiem ie dobrze náucżał/ Drogę ku cnoćie vkázował. BierEz G3v, L; OpecŻyw 95, 177v; PatKaz III 149; Svltan Czeſarſ vielky. ktori vkazvye lyvdzyam drogą. MetrKor 46/117, 46/46v, 175; LibLeg 7/40v; RejPs 60v, 176, 211v; SeklWyzn a4; SeklKat E2v, R; RejKup Z; [Chrystus] Y drogę náuką y przykłádem żywotá ſwego pokazał kędy ktemu przyſć możemy y mamy. KromRozm II b2v; BielKom E6v; GliczKsiąż A2v, E7v, L4, Q3v; LubPs K2, N3v, O4v; KrowObr 206v; RejWiz 80, 86v, 135v, 136; Leop Eccli 49/11; BibRadz I *5v, Ex 18/20; drogę nam ku cudzemu potwarzą pokazáli OrzRozm E2, O2v, Pv, Qv [2 r.], Q2, Q2v; BielKron 3v, 32, 138v, 141v, 213 (9); Mącz 347b, 492b; OrzQuin Gv; GórnDworz A2v, B5v, N7, Z3, Z4v, Dd, Mm6; iużeś dał y vkazał hoyne drogi/ iáko ma być przeiednano to ſwięte Boſtwo twoie. RejPos 252v, 10, 11, 46v, 68v, 72 [2 r.] (31); HistLan Cv; KuczbKat 385; RejZwierc 130, 186, 192, 206; BudBib Ps 85/11; BudNT 1.Cor 12/30 [31]; CzechRozm A3v, A7; KarnNap A2v; Zda mi ſię że doſyć vcżynię powinnośći mey/ ieſli drogę do niektorych praw vkażę [si quasi indices legum quarundam proposuero]/ ábo też niektorych praw dotknę. ModrzBaz 73v, 2, 44v, 89v, 108v, 135; SkarJedn 82, 307; Oczko 11v; KochPs 21, 44, 155, 208 [2 r.]; Zácżym Pan Bog koronuiąc ćierpliwość iego/ więtſzą mu drogę/ do náwrocenia y pozyſkánia pogáńſtwá vkazał. SkarŻyw 230, 14, 28, 55, 118, 125 (9); CzechEp *3, 16, [413]; NiemObr 14; ReszPrz 93; ReszList 152, 187; WerGośc 210; ArtKanc D20, Q19v; GórnRozm G; Owa nievmiéſz ieno gánić/ co ieſt łácno: ále vkazać drógę/ iákoby to nápráwić/ to by mądrégo rzecz. KochWr 41; ActReg 40, 164; GostGosp 62; GrabowSet E3v; WujNT 1.Cor 12/31; SarnStat 417, 986, 1222; PowodPr 21; A ieſli ſię chce náuczyć/ vkaż mu drogę do kápłanow Bożych. SkarKaz 277b, 40a, 637a [2 r.].

»(u-, za-)słać drogę; droga się ściele« [w tym: do czego (9), ku czemu (4)] [szyk zmienny] (20; 1): GliczKsiąż A2v, H2v, N5v; WujJud 133v; Błędy X. K. iemu drogę do zbáwienia á mnie do piſánia porządnego zásłáły. CzechEp 107 marg, 36, 103, 107; Więc pátrzay dáléy/ iáko ſie drógá ku złému śćiele. KochWr 36; ActReg 3v, 149; Phil N4; KochPij C3; GrabowSet A3; OrzJan 94; LatHar +2v, 581; Kácerze dziſieyſzy drogę śćielą Antychriſtowi. WujNT 174 marg, 103, 860, Yyyyy4v.

»drogę wiedzieć« [w tym: do czego (2), ku czemu (1)] = scire viam Vulg; occasionem cognoscere Modrz [szyk zmieny] (12): Iednęſz tę drogę k temu wiem/ Poſłuchayże żeć ią powiem. BierEz D4v; MurzHist A4v; MurzNT 29v; LubPs aa; Leop Is 58/2; RejPos 132; GrzegŚm 35; ModrzBaz 112v; GrabowSet Q2; Dwie drodze w wieku ludzkim prawdźiwe być wiémy: Iedná do Niebá druga do piekłá. KołakSzczęśl Cv; SkarKaz 42b; CzahTr Bv.

»wymyślić drogę« [szyk zmienny] (2): Liſzká k niemu przemowiłá/ Iużem drogę wymyśliłá: Iáko iuż ztąd winidziewá BierEz H3v; BielKron 253.

»drogę zagrodzić (a. zagradzać, a. przegrodzić); droga zagrodzi się (a. zagradza się); zagrodzenie (a. zagradzanie) drogi« [w tym: do czego (14), do kogo (2), czemu (2)] = odjąć możliwość, sposobność; obsepire iter Mącz; ansam praeripere, facultatem a. occasionem praecidere, viam praecludere Modrz [szyk zmienny] (24; 5; 2): szukamy tego, jakobyśmy zagrodzili na przyszły sjem drogę takiem wykładom recesu tego, jakie teraz słyszemy. DiarDop 118; GroicPorz 1, cc3v; BielKron 199v; BielKronCies Mmmm3; Przegrodźił mędrkom drogę do błędu wſzelkiego GrzegRóżn O2, N2; Mącz 75c, 384a; RejPos 184; HistLan C4v; CzechRozm 260v; Bo tym ſpoſobem y poſtronnym roznych narodow zágradza ſię drogá dopieráć ſię pánowánia [Sic enim et extraneis praeripitur ansa ambiendi impena nationum diversarum] ModrzBaz 75v, 21, 73v, 93v, 126v; KochTr 24; CzechEp [407]; NiemObr 6, 85; KochMRot A4v; ReszHoz 137; ZawJeft 41; KochFrag 43; LatHar 3, 219, 671; Ták krolowie y práwá poſpolite dopuſzczáią mnieyſzych złośći/ áby drogę zágrodźili do więtſzych. WujNT 163; CiekPotr 48; SkarKazSej 673a.

»zamknąć (a. zamykać) drogę; zamkniona droga; zamknienie drogi; zamknęła się droga« [w tym: czemu (23), do czego (4), do kogo (2), ku czemu (1)] = odjąć możliwość; dividere viam PolAnt; praecludere viam Modrz, JanStat; interdicta potestas JanStat [szyk zmienny] (25; 5; 3; 1): Mi the rzecz chczemi obvarowacz i opatrzicz abi thakowim naiazdom bila droga zamkniona. ZapWar 1545 nr 2646; SeklKat A4v; KromRozm III K2; DiarDop 107; RejWiz 135; RejAp 46; GórnDworz Mmv; BudBib Sap 18/23; CzechRozm 259; Zámknęłáby ſię też y onym drogá/ ktorzi aż do Rzymu/ ábo do inſzych niektorych kráin biegaią ModrzBaz 91, 7; CzechEp 90; KochPij C3; A dla zámknienia drógi potwárzam ludzkim/ żadnému tych dóbr nie będźiemy dáwáć SarnStat 408, 72, 113, 293, 296, 572 (21).

»(z)gotować, gotujący drogę; gotowanie drogi; droga się gotuje« [w tym: komu (19), do czego (2), ku czemu (2)] = przygotować grunt, stwarzać możliwości; parare a. praeparare viam Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (44 : 1; 3; 1): Oto iá przeſylám aniola przed oblicżem twym/ ktory zgotuie drogę twą przed tobą [Vulg Matth 11/10]. OpecŻyw 48 [przekład tego samego tekstu MurzNT, Leop, HistRzym 83v, RejPos 8v, BudNT, CzechRozm 256v, LatHar 684, WujNT]; MurzNT Luc 1/76, 3/4; Leop *2v, Mar 1/3; BibRadz Luc 1/72 [76]; BielKron 137; HistRzym 83v; Stroycie pokutę s pirwſzych obłędliwości ſwoich/ á gotuycie drogę przećiwko Pánu ſwemu RejPos 12, 8v, 9, 11v [2 r.], 12, 12v (10); KuczbKat 160; RejPosRozpr b4; BudNT Matth 11/10, Mar 1/2, 3; CzechRozm 256v; SkarJedn 384; SkarŻyw 306; CzechEp 135, 153, 303, 304, 305; ArtKanc A18; OrzJan 104; LatHar 46, 529, 684 [2 r.]; Skąd znáć iż Ian gotował drogę do Sákrámentu pokuty y ſpowiedzi/ ktora potym od Chriſtá Páná vſtáwiona byłá WujNT 129, Matth 3/3, 11/10, Mar 1/2, 3, s. 174 (10); SkarKaz 551b marg, 581b.

Wyrażenia: »droga bezpieczna (a. przezpieczna)« = via tuta Modrz [szyk 6 : 4] (10): w vąthplyuych rzeczach droga pewnyeyſza a przeſpyecznyeyſza ma bycz obyerana PatKaz I 15v; RejPs 85; LubPs M, O2, gg3; BibRadz Bar 5/7; RejPos 37v, 72; ModrzBaz 87v; Wiem iż káżdemu z was pokoy miły/ [...] zgodá miła. Do tego wam tedy drogę beſpiecżną/ pewną/ bliſką pokázuiemy ReszPrz 93.

»bliższa droga« = via compendiaria Mącz, Modrz; via proxima Mącz [szyk 4 : 1] (5): Mącz 288d, 492b; A przeto kto chce znáć łáſkę páńſką/ niemáſz lepſzey y bliſzſzey drogi/ iáko ią záſłużyć GórnDworz K8v; HistRzym 135v; ModrzBaz 17.

»droga boża (a. boska)« = via Dei a. Domini Vulg [szyk 24 : 1] (25): Miſtrzu wiémy ijżes práwdziwy/ a drógę bożą w práwdzie naucżáſs [Vulg Matth 22/16] OpecŻyw 74v [przekład tego samego tekstu Leop, RejPos 250, WujNT], 53, 62v; MurzNT Mar 12/14; Leop Matth 22/16; BielKron 4v, 32, 78v [2 r.], 93; RejPos 250; WujJud 40; CzechRozm 184; SkarJedn 10; błogoſłáwionyś ſtárcze Abrámi/ nie máſz nád ćię wdrodze Bożey nikogoſz doſkonálſzego. SkarŻyw [236], 269, 352; WujNT Matth 22/16, Mar 12/14, Luc 20/21, Act 18/26, 19/9, s. 838; Sądy y drogi Boſkie od ludzkich ſą/ iáko niebo od źiemie dálekie y rozne PowodPr 40; SkarKaz 40a.

»chytra droga« [szyk 1 : 1] (2): naleźli [Turcy] chytrſzą drogę tho ieſt gdzie mocą niemogą tedy zá pieniądze przewiodą BielKron 248v, 155v.

»ciasna, wąska, zwąziona droga« = arta via Vulg [szyk 18 : 4] (14 : 7 : 1): OpecŻyw 16; TarDuch B4; RejKup q3; MurzHist V3v; MurzNT 28v, 29v; Abowiem bárzo ciáſna drogá do tey cnoty/ Trzebá zawżdy cżuynośći/ y pilney roboty. RejWiz 101, 89; RejAp 189; SkarŻyw 62; CzechEp 23 [2 r.]; NiemObr 78, 115; Dayże nam ſtałemi być wiecżny Zbáwićielu/ Wąſką drogą przechodźić przez nieprzyiaćioły ArtKanc K4v, O3v; GrabowSet I3; ćiáſna braná/ y wąſka ieſt drogá [arta via] ktora wiedźie do żywotá WujNT Matth 7/14 [przekład tego samego tekstu CzechEp 23 [2 r.], NiemObr 115], przedm 37, s. 30; WysKaz 13; SkarKaz 637a.

»droga ciemna, ciemności« = via tenebrosa PolAnt (1 : 1): BibRadz Prov 2/13; Opuśćiwſzy proſtą drogę/ chodzą po drogách ćiemnośći [Vulg Prov 2/13]. WujJud ktv [przekład tego samego tekstu BibRadz].

»droga cnoty, cnotliwa« = via virtutis Modrz [szyk 5 : 1] (4 : 2): Iedno zecż prawie nie roſly iawnie na łbie rogi Abis mię była mogła zwieſc z mey cznotliwey drogi RejJóz H5; GórnDworz Ee3; nie śmieli opuśćić drogi cnoty/ y niełácno ſię mogli do tyráńſtwá ſkłonić. ModrzBaz 91v, 133; SkarKaz 122a; GosłCast 35.

»dobra (a. lepsza) droga« = bona via PolAnt [szyk 26 : 8] (34): WróbŻołt Y2, kk4v; A ty ſię iuż Popie vznay A tych plotek wieczey niebay: Bo iemy choremu ſkodzys Wſedy zdobrey drogy zwodzys. RejKup k7v, d5v, ſ3; DiarDop 100; Młodzyeńcże poſtoy máło będę prośić Bogá/ Być byłá okazána do cnot lepſza drogá BielKom F6, D3v; KrowObr C3, 207v; BielKron 177, 213, 219, 227v; KwiatKsiąż F2; Mącz 288d; GórnDworz A2v, K8v, Ee6v, Hh3, Kk2v; á ktora drogá lepſza tedy chodzćie ią/ á naydziećie odpocżynienie duſzam wáſzym BudBib Ier 6/16, 1.Reg 12/23, 3.Reg 8/36, I 189d marg, 2.Par 6/27; SkarJedn 296; SkarŻyw 294, 308; OrzJan 26; Przećiw haeretykom y fortelom ich nie máſz lepſzey drogi/ iáko w proſtoćie świętey do tego áppellowáć czego z początku vczono WujNT 576; SarnStat 195; GosłCast 26; SkarKazSej 707a.

»krotsza droga« (2): Compendium, aliquando etiam pro itinere abbreviato, Krótſza á lepſza drógá/ Krótkie opiſánie niektórey rzeczy. Methodus. Mącz 288d; Calep 226b.

»droga mądrości« = via intellectus PolAnt (2): Człowiek ktory vbłądźi z drogi mądrośći odpoczywa w zebrániu vmárłych. BibRadz Prov 21/16; RejPos 149v.

»droga do nieba« [szyk 26 : 4] (30): PatKaz III 126v; Droga do nieba ſcieſzką wezwana bo ieſt barzo ciaſna. WróbŻołt nn8v; SeklKat A4v, E2v [2 r.], E3, R; Bo cziáſná droga donieba A cziankiégo brzucha trzeba. RejKup q3, f6v, 16v, 18v, o5v, p8v, t2, x8v; MurzNT 29v [2 r.]; Iż Pan Kryſtus ſam ieſt thylko drogá do niebá KrowObr B, 165; RejWiz 143; KwiatKsiąż F2v; GórnDworz Mm6; KochMon 33; CzechRozm 64v; KochMRot A2v; A ieſli komu drogá otwárta do nieba/ Tym co ſłużą oyczyznie KochPieś 44, LatHar 422; WujNT przedm 37; WysKaz 16; SzarzRyt D2.

»droga niebezpieczna« [szyk 5 : 1] (6): A ſnadz wnádzieię twoię ſmiał bych ſie ſam opuſćić wnaniebeſpiecznieyſſe drogi RejPs 205, 39v; Iam niebogá przyſzłá ná ták niebeſpiecżną drogę/ Ze/ poććiwie żywſzy/ vmrzeć krom zmázy nie mogę. KochZuz A3v; RejPos 289v; GrabowSet L; KochFrag 14.

»droga niepomazana (a. niezmazana), niepokalona« = via immaculata Vulg [szyk 6 : 2] (5 : 3): Będę ſpiewał á będę rozmyſlał w drodze niepokaloney [...] to ieſt w Euangeliey WróbŻołt 100/2 [przekład tego samego tekstu Leop ], gg8, 100/6; Iák ſie w niepomázáney drodze ſwej mam záchowáć LubPs X2v, Ev [2 r.]; Leop Ps 100/2, 6.

»(o)błędna (a. obłędliwa), (o)mylna, błędliwości droga« = error viae Vulg [szyk 24 : 5] (18 : 10 : 1): RejKup t2; Trudno cżłeku z błędliwych drog wynidź BielKom E4v, B3v; LubPs E2, Pv, bb4, cc2; BibRadz Iac 5/20; BielKron 83; Bo gdzye ſie tám obroćiſz wſzędzye mylne drogi A ták rádzęć ku Pánu nieboże vbogi RejPos Ooo5v, 52v, 65v, 178, 181v, 182 (13); NiemObr 80; ZawJeft 27; A Długoż Pánie/ tá moiá błędliwa Duſzá/ bez twey świátłośći Chodźić zá ſmyſłem będźie/ żáłobliwa/ Ktory/ iák wodz chytrośći/ Onę záłudza w drogi błędliwośći? GrabowSet E2, D3; WujNT Iac 5/20; PowodPr 54; SkarKaz 279a.

»droga ojca, ojcowska« = via patris Vulg, PolAnt [szyk 8 : 3] (8 : 3): Aby pokuſam ſwieckim/ nie dáli ſie zwodzić/ Oycowſkiemi drogámi/ záwżdy mogli chodzic BielKom B4v; Leop 2.Par 20/32, Bar 2/33; BibRadz 3.Reg 15/26; BielKron 83v, 86; Tákże y my niechodźimy z łáſki Bożey drogámi Oycow náſzych WujJud 40, 40; WujJudConf 39v; Wiedzże iż przy ſtárey oycowſkiey drodze ſtoię/ dla ktorey święći Biſkupi wygnáni ſą od ćiebie SkarŻyw 300; KochMRot A3v.

»droga pańska, pana [= Boga]« = via Domini Vulg, PolAnt [szyk 54 : 3] (53 : 4): MurzNT Luc 3/4; Láſkáwe ſą wſſytki drogi záwżdy Páná tego LubPs G, D2 marg, Ev, Ov, aa4v, dd6v; KrowObr C3, 58v, 206 [2 r.], 206v [2 r.]; Bom pilnie ſtrzegł Páńſkich drog/ á niecżyniłem nie złego od Bogá niego. Leop Ps 17/22, *A3v, Eccli 5/12, Mar 1/3, Ioann 1/23, *2v; BibRadz Gen 18/19, Iudic 2/22, 4.Reg 21/22, Ez 18 arg; BielKron 45; RejAp [14]v marg, 74v, 158v, Dd4; RejPos 293 marg; WujJudConf 157; BudBib Ez 18/25; BudNT Mar 1/3; CzechRozm 116v; CzechEp 153; NiemObr 80; Dobrym ludźióm Páńſkié drogi/ Nigdy nie vczynią trwogi KochMRot A3; ZawJeft 5, 15; GrabowSet M3v; LatHar 40, 684; WujNT Matth 3/3, Mar 1/3, Luc 3/4, Ioann 1/23, Act 13/10 (9); WysKaz 21 [3 r.]; PowodPr 7 [2 r.]; SkarKaz 350b, 421b.

»pewna, nieomylna droga« = via proxima Mącz [szyk 21 : 7] (23 : 5): PatKaz I 15v [2 r.]; Iednák nigdzyey tu nie wyedzą pewney ſwoyey drogi LubPs aa; BibRadz I *3v; KwiatKsiąż A3; Mącz 492b; ábyśćie mi dozwolili/ ſkrytych onych vżyć náuk/ [...] któré nas pewną drogą/ do niepewnych rzeczy wiodą. OrzQuin H4, E, H4, Mv; Abowiem tám znaydzyeſz [...] wſzytki nieomylne drogi ná pocżćiwe poſtępki twe RejPos 226v, 241 [2 r.], 293 [2 r.]; BiałKat 43v [2 r.]; BielSat H2; RejZwierc 207v; ModrzBaz 61v, 96v; SkarŻyw 582; CzechEp 327; NiemObr 72; KochMRot A2v; ReszPrz 93; ZawJeft 34; Zwiędła iuż twoiá młodość/ gotuy ſię do Bogá/ Ráczey niźli do świátá/ pewnieyſzać tám drogá. ZbylPrzyg B2v.

»poczciwa droga« (7): RejWiz 19; Abowiem nic nas nie vwodzi naſnádniey s tey poććiwey drogi iedno omylne towárzyſtwo á ich obłudne przykłády y obycżáie. RejZwierc 137v, B4v, 105v, 138 [2 r.], 142.

»drogi pogańskie« = obyczaje pogańskie; viae gentium Vulg (1): Drog Pogáńſkich niechćieyćie ſie vcżyć [cf Wedle dróg Pogáńſkich (marg) Obyczáiów Hebr. (‒) nie vczćie ſie Wujek]: y známion niebieſkich niechćieyćie ſie bać Leop Ier 10/2.

»droga pokoju, pokojowa« = via pacis Vulg, PolAnt (13 : 1): OpecŻyw 12v, 97; i naprowadźił nogi naſze na drogę pokoiu. MurzNT Luc 1/79 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 12v, 97, BibRadz, RejPos 16, LatHar 46, WujNT]; LubPs D2; Leop Rom 3/17; BibRadz Luc 1/75 [79], Rom 3/18 [17]; RejPos 16, 296v; KochMRot A4; ArtKanc A18v; LatHar 46; WujNT Luc 1/79, Rom 3/17.

»prawa droga« = via recta Vulg, PolAnt; via perfecta PolAnt [szyk 36 : 12] (48): BielŻywGlab nlb 11; RejPs 65, 176; Is mi mey nedze vkroċy Na prawą droge nawrocy.RejKup O, m8, n7v, n8v, p5v; KromRozm I D2v, Ev; MurzHist C4v; Diar 84; BielKom E; Położ mi zá práwą drogę on zakon twoy ſwięty LubPs aa6, K2, N3v, R2, Y4v marg, aa4v (10); KrowObr 58v, 164v, 206 [2 r.], 206v [2 r.]; BibRadz Ps 100/2, 6; GórnDworz E4, Mmv; HistRzym 122; RejPos 147, 147v, 184; RejZwierc B2, 138v [2 r.], 212v, Bbbv; WujJud 146v; BudBib 1.Reg 12/23, Prov 14/12; Poſtánowił mię ná drodze práwéy/ Z chęći ku ſłudze ſwemu łáſkáwéy. KochPs 33; CzechEpPOrz *; NiemObr 17.

»droga prawdziwa, prawdy« = via veritatis Vulg [szyk 44 : 24] (42 : 26): bo przyſſedl k wám ſwięty ián/ naucżaiątz drogi práwdziwé [Vulg Matth 21/32] OpecŻyw 74v; WróbŻołt 118/30, nn8; RejPs 188v; SeklKat R; MurzHist D2v [2 r.]; DiarDop 101; LubPs F4v marg, T2, aa6 [2 r.], eev marg; przes ktore [doktory] drogá prawdy miáłá być ſromoconá [Vulg 2.Petr 2/2]. KrowObr 88v [przekład tego samego tekstu 86v, 99v, 137v, 160, 237, BibRadz, BudNT, WujNT], A4v [2 r.], 86v, 99v, 137v, 160, 237; Leop 4.Esdr 5/1, Eccli 34/22; BibRadz I 108c marg, 2.Petr 2/2; ktorzy lepſzą á prawdziwą drogę ták w piſmie s. iáko w rzecży poſpolitey vkażą BielKron 213, 84 [2 r.], 141v, 218v; GrzegRóżn O2v; Prot A2v; RejAp 74v, 102; HistRzym 57, 83v, 127; RejPos 251, 283v, 287, 339v, 350v; RejZwierc 116, 137v, 195v, 206; BudBib 4.Esdr 5/1; BudNT 2.Petr 2/2, Apoc 15/3; CzechRozm 23v, 173v; KarnNap C3; Bo ponieważ krewność/ powinowáctwo/ przyiaźń/ y nieprzyiaźń/ [...] wiele ludźi od prawdźiwey drogi odwodźi [a recto aberrare faciant] ModrzBaz 75; SkarJedn 401; KochPs 66; SkarŻyw 463; CzechEp 105, 141; NiemObr 80 [2 r.], 84; ReszPrz 68; ArtKanc D20, M18v; Prowadz me vſtá/ po drodze prawdźiwey GrabowSet K, P3v; WujNT 2.Petr 2/2; CzahTr C4.

»prosta droga« = recta via Vulg, Modrz; rectum iter Vulg; simplex et aperta ratio Modrz [szyk 29 : 10] (39): WróbŻołt Ev; RejPs 93v; BielKom Cv, E6v; Bom ia tę naproſtſſą drogę ná wſſem ſobie obrał LubPs aa6, G2v, Y4v, aa4v, ee5; RejWiz 138; Leop Prov 14/2, Eccli 49/11, Dan 3/27; BibRadz I *3v; Pátrzayćiéſz tu/ iáko zá rádą Aryſtotelá/ począwſzy od Oká/ proſtą drogą wykłádu Króleſtwá Polſkiégo przyſzliſmy. OrzQuin I2, Cv, Aa2; RejPos 240v; BielSat [I4]; RejZwierc 138 marg, Aaa4v; WujJud ktv; WujJudConf 74v; BudBib Eccli 49/11; Do wſzytkich ſpraw pocżciwych maſz tu drogę proſtą PaprPan H, Ev; Mnoſtwo kśiąg [o prawie] niech będźie zárzucono: proſta á iáſna vmiárkowána drogá/ niech będźie otworzona [simplex et aperta ratio aequitatis aperiatur]. ModrzBaz 98, 26v, 58v; KochPs 208; SkarŻyw 573; BielSjem 13; Rzeczpoſpolita wáſzá nie tylko dáleko vſtąpiłá z poſtánowienia Lycurgowego/ ále zgołá drogę proſtą zárżućiwſzy/ vdáłá ſię iákąś dźiwną śćieſzką GórnRozm K3, K3v; LatHar 221; KołakSzczęśl Cv; WujNT Act 13/10, 2.Petr 2/15; SkarKazSej 662a.

»przestrona, szeroka droga« = spatiosa via Vulg [szyk 11 : 2] (8 : 5): Wſedy znaydę Pana Boga A ſzyroka kniemu droga. RejKup k4; HistRzym 122v; RejPos 57; ále y ludźie od świątośći y pobożnośći odwodzą/ śćieląc im do piekłá przeſtroną drogę WujJud 133v; BudNT Matth 7/13; ModrzBaz 22v; SkarŻyw 463; CzechEp 23, 106; PaprUp A2; LatHar 581; Abowiem ſzeroka braná/ y przeſtrona ieſt drogá ktora wiedźie ná zátrácenie WujNT Matth 7/13 [przekład tego samego tekstu HistRzym 122v, BudNT, WysKaz 13]; WysKaz 13.

»przewrotna, nieprawa, niesłuszna, nieprawości droga« = via iniqua a. perversa, via iniquitatis Vulg [szyk 6 : 5] (7 : 2 : 1 : 1): ktory przewrotnemi idzie drogámi/ zá raz vpádnie. Leop Prov 28/18, Ps 106/17, Prov 21/8, Ier 3/21; BibRadz Prov 21/8; BielKron 42v; WujJud ktv; Nie długo wtákim ſtánie niepráwey drogi trfał SkarŻyw 352; GórnRozm M2v; GrabowSet M3, P3v.

»droga słuszna, słuszności« [szyk 12 : 6] (17 : 1): nie inſſego ſobie potrzebnieyſſego nienayduię iedno obroćić nogi ſwoie ná drogę ſluſſnoſći RejPs 179v, 183, 185, 188v, 210v, 211v; LubPs S, ee6v; Rácż mię tego náucżyć/ co ieſt ſłuſzna drogá. RejWiz 186, 135v; BielKron 334v; RejPos 126v, 130; ſpráwiedliwego/ iáko Prorok powiáda/ záwżdy Pan wywiedzie ná drogi ſłuſzne á pocieſzliwe RejZwierc [203]v, 5v, 146v; tyráńſtwu ieſteſmy posłuſzni/ á słuſzne drogi y ſpráwiedliwość odrzucamy [aequitatem et iusticiam repudiemus]. ModrzBaz 30; ActReg 111.

»droga sprawiedliwości, sprawiedliwa« = via iustitiae a. iustificationis Vulg, PolAnt [szyk 38 : 7] (29 : 16): TarDuch B4; WróbŻołt Ev, R3, 118/27, 33; A zá łáſką twoią [Boga] ieden krok moy nie vſtąpi zdrogi ſpráwiedliwoſći RejPs 38, 17v, 33v, 34, 61v, 173v, 188, 211v; HistAl G3v; MurzHist R4; LubPs B2v, F3; KrowObr 63; Leop Ps 118/33, Sap 3/3, Eccli 34/22; BibRadz Matth 21/32, II 14c marg; RejAp 29; A práwie cie doſiąga [czart] zá nogi/ Ieſli ſpádnieſz s ſpráwiedliwey drogi RejPos B, 37v, 138, 184 [2 r.], 253 [2 r.], 318, 335, 339v; BudNT Apoc 15/3; WerGośc 209 [2 r.]; ArtKanc Q6v; Y wręku ći zwyćięſtwo máią/ Którzy dróg ſpráwiedliwych iego [Boga] przeſtrzégáią. ZawJeft 13; WujNT Matth 21/32, 2.Petr 2/21; SkarKaz 119a, 519b; GosłCast 44; KlonWor ded **2.

»droga śmierci« = via mortis PolAnt (4): BielKom D5; Oto kládę przed wámi drogę żywotá y drogę śmierći. BibRadz Ier 21/8, I 393d marg; BudBib Prov 14/12.

»święta, świętobliwa droga« = via sancta Vulg [szyk 20 : 8] (24 : 4): A ſtrzeż pilnye drog ſwyętych przykazánya yego [Boga] LubPs K2v, P3v, R5 [2 r.], aa5, bb6v, cc6; Leop Is 35/8; RejAp 29; RejPos 28, 184, 275, 277v, 296v, 349v; RejZwierc 192; Mnie okaż/ pánie/ drogi świętobliwé KochPs 34, 24 [2 r.], 114, 122; SkarŻyw 269, 308; GrabowSet O2, X2v; SiebRozmyśl B2; CzahTr B2; SzarzRyt Bv.

»wolna droga« = swoboda postępowania [szyk 3 : 1] (4): Wolną drogę iemu na złe Y na dobre dać raczył. RejKup B; Diar 22; LubPs C2v; KochPs 178.

»wymyślona droga« = herezja [szyk 2 : 1] (3): gdyż nas ſam [Pan] iáſnie przeſtrzegáć racży/ iż żadną iną wymyſloną drogą nie może nikt trefić do niego [Boga] RejPos 351, 147, 299.

»droga zbawienna, zbawienia« = via salutis Vulg [szyk 37 : 8] (29 : 16): OpecŻyw 52v; RejPs 174v, 178; SeklKat I2v; RejKupSekl a2; począł vczyc drogi zbawiennyi náprzód dom ſwói i przyiacioły MurzHist C, A4v, B4v, E3v, Hv, N; KromRozm II c4v; KromRozm III Av; LubPs aa6 marg; KrowObr 114v, 132v; BielKron 139v, 277v; A prełat go wiedzie do ſtároſty/ tho ieſt do ſpowiedniká/ przez kthore bywa wiedzion ná drogę zbáwienia HistRzym 40v, 65v; RejPos 23, 64v, 318; BiałKat 93v; CzechRozm 145, 173v, 174, 223v; SkarJedn 296, 307; SkarŻyw 4, 355; CzechEp 72, 105, 260; CzechEpPOrz *; ReszPrz 68; Mowi Chryzoſtom o obżárſtwie/ iż to ieſt zwodnik z drogi zbáwienney dobrowolny. WerGośc 214; BielSjem 3; ArtKanc A18v; LatHar 112; RybGęśli D3v; Ci ludźie [apostołowie] ſą ſłudzy Bogá nawyżſzego/ ktorzy wam oznáymuią drogę zbáwienia. WujNT Act 16/17; SiebRozmyśl C3; CzahTr L4v.

»droga zjednania« (3): Iż oná [Maryja] ieſt vlitzká żywotá/ wrotá zbáwienia: Drogá náſzego ziednánia KrowObr 152v, 153v, 154v.

»droga zła (a. złościwa, a. złośliwa), złości« = via iniqua a. mala, via iniquitatis Vulg [szyk 22 : 19] (36 : 5): Oddal odemnie miły panie drogi złoſci WróbŻołt 118/29, 118/101, 104, 128; LubPs aa5v, bb4, bb5, eev; Ale kto ná złe drogi iuż więc myſl ſwą vda/ Wierę iuż tám nádzyeiá bywa bárzo chuda. RejWiz 135v; Leop 3.Reg 13/33, 4.Reg 17/13, 2.Par 7/14, Prov 28/6, 10, Bar 2/8, Ez 33/11, Zach 1/4; BibRadz 2.Par 7/14, Ion 3/8, 10; Acz (po prawdźie) do dobrey ſławy tá zła drogá Prot C4; GórnDworz Aa4; RejPos 72, 84v; BiałKat 23v; BudBib 3.Reg 13/33, I 374b marg, Ier 25/5, 36/3, 7, Ion 3/8, 10; CzechEp 260; ReszPrz 106; ArtKanc K14v, N16; niechay opuśći niezbożny drogę ſwą złośliwą/ á mąż myśli złe ſwoie [Vulg Is 55/7]. KołakSzczęśl B4; SkarKaz 245b, 279b, 551b; CzahTr F2.

»droga żywota, życia« = via vitae Vulg (27 : 3): abyſcie drógą ciaſną żywota oſtrégo tym wolniey za panem Iezuſem poſſlij. OpecŻyw 16; PatKaz I 9v; BielŻywGlab nlb 11; BLogoſláwieni ſą ći ktorzy tu niewinnie żywą ná tey drodze żywotá ſwego RejPs 175; MurzHist B2v, B4v, V3v; LubPs D3; KrowObr 186; Leop Act 2/28, Zz3v; BibRadz Ier 21/8, I 393d marg, Eccli 33/11 [12]; RejPos 112, 178, 181v, 183, 183v, 185v; GrzegŚm 25; BudBib Eccli 4/14; Rychley ſię bał vpadku/ ábo osłábienia drog żyćia ſwego w pokoiu/ á niſzli w oney woynie. SkarŻyw 238, 497; GórnRozm A3; LatHar 209; KołakSzczęśl Cv [2 r.]; WujNT Act 2/28; Iáko mowi Mędrzec: Mándat ieſt świecá/ y Práwo ieſt świátłość: á drogá żywotá gromienie kárnośći SkarKazSej 696a.

Szeregi: »droga i forta« [szyk 3 : 2] (5): RejAp 183v; Wąska drogá y ćiáſna fortá do żywotá, xięza ſię nią nie wćiſną. CzechEp 23 marg, 23; WysKaz 13 [2 r.].

»drogi, fortyle« (1): Nuż kiedy do dárow/ do vpominkow przydzie/ [...] náyduią ſie tákie do tego drogi/ tákie forthyle/ iż/ áby [biała głowa] nie wzięłá/ obronić ſie żadną miárą niemoże. GórnDworz Bb3v.

»droga a (i) gościniec« [szyk 8 : 3] (11): Ale oto maſz ſwieżą drogę á tárty gośćiniec do niego [Bogu] RejPos 9,112, 178 [2 r.], 185, 196v, 240v (10); z niego [rozmyślania] drogá y gośćiniec podáie ſie do odpráwienia przyſtoynego rozlicżney Chrześćijáńſkiey powinnośći LatHar 663.

»kształt albo droga« (1): gdy nas prziyaćiele karzą/ błędy vmysłowe vbaczamy/ Ktory kxalt [!] albo droga ieſt nabliſzſza ku poprawieniu. KwiatKsiąż D4.

»metodus to jest droga« (2): W tym Dyálogu/ pokázuie ſye METHODVS, to ieſt/ Drogá ku prawdźiwey Exequucyey. OrzRozm A [idem] Dv.

»nauka a (albo, i) droga« [szyk 5 : 3] (8): KromRozm II c4v; KromRozm III Av; Brevis rerum praeceptio, Krótká nauká álbo drógá ku poſpolitey nauce. Mącz 351a; Vdayże ſie tedy zá nim á zá tymi drogámi iego/ á zá ſwiętemi náukámi iego RejPos 275v, 8v, 64v; RejZwierc 192; SkarKaz 488a.

»droga, (a, i) obyczaj« = ratio aut via Mącz [szyk 4 : 2] (6): Mącz 105a, 219c, 347b; ná co nam téż Polakom pewnie przyydźie/ tymże obyczáiem y drogą/ ná co y Czechom było przyſzło. OrzQuin Z2; RejPos 162v; KlonWor ded **2.

»drogi, (a, i, albo) postępki (myśli)« (9): Chodził [Joram] drogámi á poſtępki Krolow Iſráelſkich [ambulavitque in viis regum Israel] Leop 2.Par 21/6; RejAp 29 [2 r.]; A thám [...] naydzyeſz wſzytki drogi y poſtępki ku poſtánowieniu pocżćiwego żywotá ſwego RejPos 169v, 295, 329v; RejZwierc 200; CzechRozm 131; LatHar 42.

»droga, (i) prawda, (i) (żywot)« = via et veritas et vita Vulg [szyk zmienny] (33): Rzekl mu iezus: Iaciem droga/ práwda/ ij żywot/ a żádny niemoże przydz ku bogu oyttzu/ iedno przez mię [Vulg Ioann 14/6] OpecŻyw 95v [przekład tego samego tekstu SeklKat E3, KromRozm II b3, KromRozm III A5, SeklPieś 19v, KrowObr 155, Leop, BibRadz, SarnUzn B8v, RejPos 280, 291 v, 293, 339, RejZwierc 137v [2 r.], BudNT, CzechRozm 4, 11v, 64v, ArtKanc P5, P7, LatHar 626, WujNT, SkarKaz 488a]; SeklKat E3; KromRozm II b3; KromRozm III A5; SeklPieś 19v; KrowObr 155; Leop Ioann 14/6; BibRadz Ioann 14/6; GrzegRóżn O2v; SarnUzn B8v; A gdyż iáko ſłyſzymy/ iż iednáſz tá ieſt ſámá drogá/ y prawdá/ w tym iedinym Synu RejPos 294v, 275, 280, 283v, 287, 291v, 293, 339; RejZwierc 137v [3 r.]; BudNT Ioann 14/6; CzechRozm 4, 11v, 64v; CzechEp 341; ArtKanc P5, P7; LatHar 626; WujNT 362, Ioann 14/6; SkarKaz 488a, 552b.

»droga, (a(l)bo) przyczyna« [szyk 3 : 2] (5): Mącz 129a, 279b; Iáko wiele ieſt przycżyn/ iáko wiele drog [Quot sunt occasiones, quot viae]/ do krzywoprzyśięſtwá wiodących ModrzBaz 140v, 32, 37v.

»droga i przykład« (1): A náſzláduiąc dróg y przykłádów Przodków náſzych/ [uchwaliliśmy] SarnStat 943.

»droga a przystępek« (1): iuż ſie wſzytko wypełniło cżego nam iedno byłá potrzebá ku ználezyeniu drogi á przyſtępku do thych hoynych á ſwiętych obietnic iego. RejPos 240v.

»droga, (i) rada« [szyk 2 : 2] (4): LubPs B; RejPos 257v; RejZwierc 256v; [Litwini] ſzukali tei Drogi y Radi/ iakobi ſie tego nadwami pomſcieli PaprUp Fv.

»droga, (i, a) sposob« = via et ratio Modrz [szyk 7 : 3] (10): MurzHist B4v; A przeto z Rzymſkich praw trzebá wźiąć drogę y ſpoſob ſtánowienia praw ModrzBaz 98, 2, 96v, 135; SkarŻyw 14; NiemObr 72; Phil 3; GrabowSet S3v; Tá ieſt ná tym świećie drogá y ſpoſob przyśćia do żywotá wiecznego, áby ludzie przez wiárę poználi [...] Bogá WujNT 374.

»droga, (i, a) sprawa« = via et opera Vulg [szyk 13 : 1] (14): ábowiem tobie nie ſą táiemne drogi y ſpráwy człowieká namnieyſſego. RejPs 188; Leop 2.Par 13/22; Popraẃćie drog wáſzych y ſpraw wáſzych/ á będę mięſzkał z wámi ná mieſcu tym. BibRadz Ier 7/3, Iudic 2/19, Ier 7/5, Ez 14/22, 23; RejPos 216v, 281 v, 289v, 299; BudBib Ez 14/22, 23; CzechRozm 130v.

»droga, (i, a) ścieżka« [szyk 5 : 1] (6): BibRadz Prov 9/15; [chrześcijański człowiek] chodzi wedle woley iego [Boga] drogámi á ścieſzkámi iego/ wedle krześćiáńſkiey powinnośći ſwey. RejPos 349v, 184v; KochPs 34, 204; GrabowSet G3v.

»drogi i śrzodki« (2): mogąc záwſze otrzymáć odpuſzczenie grzechow náſzych/ przez drogi y śrzodki nam do tego podáne. A te drogi y śrzodki ſą świątośći kośćielne wſzyſtkie ReszList 147.

»[nie] droga, (a, ani) wymysł« (4): iż żadną iną drogą/ áni żadnym inym wymyſłem nie może żaden przyść do tych nieprzebránych ſkárbow RejPos 293v, 124, 293, 293v.

»drogi i wynalazki świata tego« (1): Ná kthorym [świecie] ſie zyáwi wiele omylnych ludzi/ vkázuiąc wam rozlicżne drogi y wynálaſki ſwiátá tego RejPos 258v.

6. astron. Orbity ciał niebieskich (11): Słońce ſie też ſwą drogą/ k zachodu chyliło. HistHel Cv; SkarŻyw 258; Arkturów iáſny płómień górnych náſzladuie Dróg KochPhaen 16; Vyźrzyſz tám drógę/ Białomléczną názywáią/ Téy bárwy inſzá kołá niebieſkié nie máią. KochPhaen 18, 6, 14 [2 r.], 15, 23; KochFrag 18.
Zestawienie: »świętego Jakuba droga« = droga mleczna (1): Lacteus orbis circulus est in coele, vulgo Swiętego Iákubá drógą zową. Mącz 181b.
7. med. Przewody, kanały w organizmie ludzkim (37): Też ma mocz otwierać wnętrzne drogi przez ktore pochodzi vrina w miecherz FalZioł I 69d; Nie godzi ſie o wypędzeniu płodu pomyſlac/ albo praczować/ażby [...] macicza była odmiękcżona/ aby droga ku wyſzciu była otworzona. FalZioł V 34, I 9a, 11b, 27d, 41a, 74c (18); Bowiem na pocżątku ſpania wſtępuią w głowę dymy grube ktore wſzitki drogi w mozgu zatikaią GlabGad L5, D7v, I5v, K5, L2, L3 (12); Gula, Gardźiel álbo drógá w ſziy którą potráwá ſchodźy do żołądká. Mącz 150b, 420a; gdyż ſámé wody śiárczáné z śiebie moc tę máią/ áby dołem zżołądká/ y z dróg tych otworzyſtſzych/ plugáſtwá pędźiły Oczko 15, 16, 22v, 32.
a. Jako polski odpowiednik hebr. wyrazu „orach”, znaczącego drogę; w połączeniu „orach kannaszim” oznacza menstruację (1) : Bo Abráhám y Saráh (byli) ſtárzy (y) weſzli we dni y przeſtał był Sarze zwycżay (marg) w Hebrey: droga. (‒) iáko niewiaſtam. BudBib Gen 18/11.
8. praw. Proces, droga sądowa (?) (2):
Wyrażenie: »droga roczna« (2): A za kazdą Drogą Roczną pyęczdziessyąth zlothych sprawa nyewysthempvyącz poth thym ze zakladem ma dacz tha tho anna Lesczynska ZapWar 1549 nr 2662 [idem] 1550 nr 2676.

Synonimy: 1. gościniec, ścieżka, ulica; 2. ścieżka, ślad; 3. przeście; 4. bieg, ciągnienie, cug, podroż, wyprawa; a. pielgrzymowanie, trudzenie, wyprawa; 5. kształt, metodus, nauka, obyczaj, postępek, przyczyna, przykład, przystępek, rada, sposob, sprawa, śrzodek, wymysł, wynalazek; 7. drożka.

Cf DROGOMYLNY

SB