[zaloguj się]
[pdf]

FIGIEL (48) sb m

e jasne.

Fleksja
sg pl
N figiel figle
G figl(o)w
D figl(o)m
A figle
I figl(e)m figlmi
L figl(o)ch

sg N figiel (1). ◊ I figl(e)m (1). ◊ pl N figle (13). ◊ G figl(o)w (13). ◊ D figl(o)m (3). ◊ A figle (14). ◊ I figlmi (1). ◊ L figl(o)ch (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Niegodziwy czyn, sprawka; zbytki (35): RejKup q6; (marg) Złym do ich myſli pomaga dyabeł do cżáſu. (—) A pilnie tego ſtrzeże áby go nie ználi/ Bo pewnieby od onych ſwych figlow przeſtáli. RejWiz 139v; Ktorzy niebo y Bogá ledá zacżby dáli/ Aby iedno ſwym figlom ná wſzem dokłádáli. RejWiz 140, 28, 140, 171v, 177v; nadobny ſtátek [przystoi] młodemu cżłowiekowi. [...] Ale náſz poſkoczny názbyt/ á ná coż ſie iego figle przygodzą? bo y ſobie ſzkodzi y ludziom. (marg) Wierći proch. (‒) RejZwierc 164; Ieſli też pieſzo/ to álbo przez ſtoły álbo przez łáwki ſkacże/ iednego nogą w bok/ drugiego ſzpadą po gębie [...] Owa niewiem áni rozumiem nacż ſie ony figle iego przygodzą. RejZwierc 164, 144v, 267v; GosłCast 62.
Zwrot: »figle stroić« (1): A on w ſwey káżdey ſpráwie rozne figle ſtroi RejWiz 11.
Wyrażenia: »figle dworskie« (1): A ták dziwnych á dziwnych przypadkow/ niżli ſie dobrze przypátrzyſz figlom dworſkim/ będzie około ciebie. Ale ſie przedſię nic nie ſlizay ná tey gołoledzi RejZwierc 25v.

»figle nikczemne, wszeteczne, złościwe« (1 : 1 : 1): Y łotrowſkie to cżynią co to w mocy máią/ Iż tych figlow nikcżemnych wolno dopuſzcżáią RejWiz 42; RejPos 115; Do Swiátá. [...] Iedno mię proſzę wypuść s ſwych figlow wſzetecżnych. Bo wolę náſládowáć poććiwych á wiecżnych. RejZwierc 271.

a. Chytrość, sprawka, sztuczka diabelska, pokusa; machina, techna, artificium, dolus Cn (18): rozwodził Solon Philozoph/ o náturze y o mocy cżártowſkiey od Bogá nádáney/ y o figloch ich/ y iáko ſie z nimi obchodzić mamy/ á nic ſie ich nie bać. RejWiz A7v; A by nie iego [czarta] figle nie znáćby żadnego. Kto wiernie kto niewiernie s Pánem ſie obchodzi RejWiz 136, 109v; RejAp 105v; Nie dáyże mu ſie zwodzić/ ácżći będzie rozlicżnych a ſmácżnych drog podawał do roſkoſzy twoiey. A poznaſz wnet figle iego/ gdy cie będzie wiodł do łákomſthwá/ do łupieſtwá/ do nádętey myſli twoiey RejPos 115v, 26, 80, 331v.
Zwroty: »stroić figle« (1):ieſt związan áby nie ſzkodził ludziom/ to ieſt wierzącym/ nie iżćiby on przedſię nád niewierniki nie miał ſtroić figlow ſwoich. RejAp 166.

»figle (u)kazować« (3): (marg) Swyát ná złe wiedzye (–) Aleć rádzę ſtoy mocno á nie dáy ſie zwodzić. Boć będzye dziwne cżacżka figle vkázowáć RejWiz 51; RejPos 71v, 264.

»figlow użyć« (1): Pátrzayże iáko tu dyabeł chytry/ nie zámieſzkał ſwych figlow vżyć RejPos 36.

Wyrażenia: »chytre figle« (2): Przeciwko mocy á chytrym figlom cżártá ſproſnego. RejPos 76v, 205.

»figle czartowskie, czarta« (1 : 1): Z dawná figle Cżartowſkie. RejPos 205 marg, 76v.

»figlem zwiedziony« (1): ſzátan [...] ſtárał ſie záwżdy [...] áby tym ſtárym figlem iego ludzye bywáli zwiedzieni RejAp 34v.

Szereg: »figle a pokusy« (1): thák muśi być áż do ſkońcżenia [...] ſwiátá/ á wżdy muſzą trwáć ty figle á ty pokuſy tego wężá chytrego [= szatana] RejPos 239v.
2. Podstęp, wybieg, fortel, sposób (5):
Zwroty: »figlow używać« (1): Stárzy Hetmáni co przed tym bywáli/ Więcey niż mocy figlow vżywáli. RejZwierc 228v.

»wymyślać figle« (1): rozumiał Pan iż ſobie miał ſwiát wymyſláć dziwne ofiáry/ dziwne nabożeńſtwá/ dziwne figle ku vbłagániu ſwięthego Boſtwá iego RejPos 116v.

Szereg: »figle, ekscepcyje, fortele« (1): Po wſzytkim/ Dłużnikowi złemu przyidźie ziecháć: Muśi figlow/ excepcyi/ fortelow zániecháć. KlonWor 74.
W przen (2): niefortuná nigdy więtſzego miſterſtwá ſwego nie vżywa/ iedno gdy ſie o tego pokuśi kto iey figlow nigdy nie ſkosztował [...] á lekce ią ſobie waży. RejZwierc 150.
Zwrot: »figle okazać« (1): [cnota] nigdy też miſterniey figlow ſwych nie okaże/ iedno kiedi z nią [niefortuna] walczy/ á iż ſie iej ná wſzem ſprzećiwi. RejZwierc 150.
3. Żart; złośliwy żart, psikus (2): Cżęſto tákie figle leieſz/ Ze wſzyſtkiego śię wyśmieieſz. BierEz C3v; RejZwierz 52.
4. Sztuczka magiczna, kuglarska (5):
Zwroty: »figle broić« (1): powietrze ieſt onymi duchy/ Ták mocnie oſadzono/ co zową złyduchy. Ci też wierz mi ſwych figlow nie zmieſzkáią broić/ A rozlicżnie vmieią ty błazenki ſtroić RejWiz 138v.

»figle okazować (a. ukazować)« (2): Y cżárnokſiężnicy to cżęſto powiedáią/ [...] Iż gdy ſie im duchowie vkázowáć máią/ Tedy ſzumy wiatrowe naprzod przychadzáią/ A potym ine figle ſwoie okázuią RejWiz 150; RejFig Cc3v.

Wyrażenie: »figle czartowskie« (2): (marg) Figle cżártowſkye ná powietrzu (‒) [...] Miecż pokręći by świder/ poſzwy będą cáłe/ Tákże ine kuglárſtwá zać tám będą máłe RejWiz 150v [idem] RejWiz Cc5v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): f figa/ trafno/ figiel MurzOrt Bv.

Synonimy: 1. zbytki; 2. fortel; 3. firleje, żart; 4. czary.

IM