[zaloguj się]
[pdf]

GĘSTO (113) av

-ę- (111), -e- (2).

o jasne.

Fleksja

comp gęściej (3); -ej (2), -(e)j (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Zawiesiście (o konsystencji substancji ciekłych i papkowatych); dense, crasse, spisse Cn (35): á ſkurupa ſtłucżona/ roſpuſciwſzy ią wodą gęſto, y prziłożyć na zaſtrzał wyciąga ſtrzały. FalZioł IV 39a; Thy rzecży z białki kokoſzych iaiecz: mieſzać gęſto/ á potym z tego vcżynić gruzołki FalZioł V 89,1 33a, 97a, [1152]b, IV 23b, V 79 (10); Mącz 347a; warzże lepák [onę wodę] áż będźie gęſto iáko treść miodowa SienLek 53; Weźmi Mirry czyſtey/ náśieniá z łáktuki/ białego máku/ [...] ſtłucz kożde oſobno/ á roſpuść żołćią áby gęſto było SienLek 56v; Albo weźmi ſpolney mięthki ſoku álbo prochu/ á ktemu trzy częśći Aloe/ [...] á roſtworz winem iż będźie gęſto iáko ćiáſto SienLek 74v; Weźmi [...] ſtárégo ſádłá/ [...] á ſmaż w tym roſchodniku thák wielé/ iż gdy rozewré roſchodnik/ może gęſto być iáko dźiećinny pápinek SienLek 167, 47, 61, 62, 66v, 117v (21); Kędy błotá ſą/ ták też ſtaw/ ſpuśćiwſzy/ piaſcżyſte grunty/ błoty/ ſpławámi poważay: koſztuiąc iáko gęſto błoto ſádźić GostGosp 112.

W charakterystycznych połączeniach: gęsto być (23), okładać, rozmącić, rozpuścić (2), sadzić (2), uczynić, (z)mieszać (2); jako błoto, ciasto (4), dziecinny papinek, kasza, maść (6), ołow, treść miodowa.

Szereg: »(nie, barziej) gęsto ani (niżli) rzadko« [szyk 1 : 1] (2): przydać k temu wodki rożaney iżeby tak nie było barzo gęſto/ ani też barzo rzadko FalZioł V 91; SienLek 132v.
[Niektóre użycia, zwłaszcza typu „gęsto było” itp. mogą być też interpretowane jako N a. A sg n ai.]
2. Ciasno, blisko, zwarcie; jedno obok drugiego; confertim Calep, Cn; crebro, dense, spisse Cn (26): Liſt około prętu długo á gęſtho ſie kładzie FalZioł I 154d, I 147c; Thakież y za morzem Chwalenſkim, ale ſą lpdzie nam podobni, [...] nie tak gęſto iako v nas, ale potroſze tu y owdzie mieſzkaiąci. MiechGlab 64; RejWiz 78v; RejZwierz 143; WyprKr 19v; BibRadz 2.Reg 17/12; á ták gęſto drzęwo ich rośćie/ iż ſie trudno miedzy nie wedrzeć BielKron 446, 315v, 452v; Densare defluentem capillum, Lazącym włoſóm porádźyć áby gęſto rosły. Mącz 82a; pothym ziąwſzy ón chleb/ poſyṕ grynſzpanem gęſto/ iż wſzędy przylnie. SienLek 18.lv, 171; BielSat N3v; BielSpr 67; Strum M4v, Pv; áby z chorągwiámi gęſto ſzli [frequentes incederent]/ á iżby káżdy żołnierz ſobie broń y ſtráwę niosł. ModrzBaz 112; Tátarowie grad żelázny z łukow ná Litwę gęſto puśćili StryjKron 416; BielSjem 40; Confertim – Gęſto, czizbąm. Calep 237a; Iák ptaſzek żałobliwy Po towárzyſzu cżęſto/ Gdźie gáłązki tkwią gęſto/ Styſkuie GrabowSet S2.

W charakterystycznych połączeniach: gęsto iść, kłaść (się) (2), posypać, puścić, rość (obrastać, wyrastać) (4), sadzić, spleść, tkwić, uderzyć.

Szeregi: »gęsto, (abo) ciasno« [szyk 1 : 1] (2): Mącz 118b; Záś w ćiągnieniu tego nawięcey trzebá pilnowáć/ áby ile może być/ żołnierze/ w ſpráwie á ćiáſno ábo gęſto ſzli [per angustias viarum exercitus ducatur] ModrzBaz 111.

»gęsto i miąższo« (1): Takież włoſi im cżęſciej ie ogala, tim gęſciey y mięſſzey obraſtaią dla przybywania materiey. GlabGad B.

»lub rzadko lub gęsto« (1): Nie pátrząc ná Pogány/ lub rzadko lub gęſto. Potkánie vcżyniwſzy plác otrzymywáli CzahTr H.

3. Często, wielokrotnie powtarzając się w czasie; crebro, persaepe Mącz, Cn; compluries Calep; centies, crebra, crebre, crebrius, frequenter, identidem, iterum atque iterum, iterum et saepius, multoties, pluries, plurimum, saepernumero, saepicule, semel atque iterum Cn (44): Komuciem barzo á gęſto żyła bije/ tam krew á kolera panuie. FalZioł V 12v; RejWiz 192; Bo záprawdę kto gęſto/ przepieruie ſłowy/ Ieſt to ſzpieg napewnieyſzy/ od ſzaloney głowy. RejZwierz 133v; Aleć iuż y kowale kuiąc y ſloſárze piłuiąc gęſto o tym mowią RejZwierc 182; TEn ſie s Turki vganiał dość mężnie y cżęſto/ Od nich był mocą wielką gromion bárzo gęſto. PaprPan Ee4; ModrzBaz 140v; miał Pan Bog káżdego cżáſu y w káżdym práwie ſtu lat y gęśćiey/ ſwoie Greki ktorzy kośćioł Rzymſki ocżyśćiáli SkarJedn 265; KlonKr B4; GosłCast 35, 52; A ia co dáley/ lepiey ćień głęboki Błędow mych widzę: ktore gęſto iędzą Strwożone ſerce vſtáwiczną nędzą SzarzRyt A.

W charakterystycznych połączeniach: gęsto bić, bywać (2), czynić, doświadczać, mowić (2), nawiedzać (2), obiecywać, opowiadać, powstawać, pytać, rość, (w)spominać (2), wyzywać (2); gęsto chorujący.

Szereg: »często, (a, i) gęsto« [szyk 31 : 2] (33): Gdyż tak czesto á gęſto c[z]iniż wzmiankę bliznego/ pytąmcie ktory ieſt moy blizny? SeklKat M4v; KromRozm II dv; GliczKsiąż C4v, H6, N3; Czemuż my y licemiernicy cżęſto a gęſto [frequenter] pośćimy Leop Matth 9/14; BielKron 308; Memoriam nominis alicuius celebrare, Na kogo cżęſto á geſto wſpomináć. Mącz 45d; Pollicitor, Częſto á gęſto obiecuyę/ zálecam ſie. Mącz 308c; Tenasmus, τενεσμο῾ς Gdy ſie komu częſto á gęſto ná przechod chce Mącz 444a; Valetudinarius, Chory/ częſto á gęſto choruyący/ nátárgnionego zdrowia. Mącz 474c, 67c,86c, 96c, 104c, 136c (16); RejZwierc 143; ZapMaz II G 61/78v; SkarJedn 22; CzechEp 301; Doktor Luther nam powiádał/ gdy Bieſá piſmem świętym/ álbo ſtátecżną rozmową/ nie mogł od ſiebie odbyć/ tedy go cżęſto gęſto vſzcżypliwymi ſłowy/ álbo śmieſzną iáką ſpráwą odegnał. ReszPrz 51, 7; Calep 228a; LatHar 3; JanNKar A2v; SkarKaz 454as
*** Bez wystarczającego kontekstu (8): Dense, Gęſto. Denso, Czmię gęſto. Mącz 82a, 82b, 409b [2 r.]; Addenseo – Gęſceię, Gęſto czinie. Calep 22a, 235a, 306b.

Synonimy: 2. ciasno, ściśle; 3. często, ustawicznie.

cf NIEGĘSTO

AL