[zaloguj się]
[pdf]

GĘŚL (57) sb f

gęśl (30) [w znacz. 2.], gęśli, gęśle prawdopodobnie pl t (27) [w znacz. 1.]

gęśl (57), [gąśl].

Fleksja
sg pl
N gęśl gęśli, gęśle, gąśle
G gęśli
A gęśli, gęśle
I gęślami
L gęśli gęślåch

sg N gęśl (20). ◊ L gęśli (9). ◊ pl N gęśli (5) FalZioł, KochPs, KochFr, KlonŻal, RybWit, gęśle (1) WerGośc, [gąśle]. ◊ G gęśli (2). ◊ A gęśli (5) RejPs, KochPs, KlonŻal, KochPieś, WitosłLut, gęśle (3) HistRzym, KochPieś, OstrEpit. ◊ I gęślami (6). ◊ L gęślåch (6); -åch (3) Leop (2), BielKron, -ach (1) GliczKsiąż, -(a)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Strunowy instrument muzyczny (smyczkowy lub szarpany); psalterium Vulg; citharae genus quadrangulum Cn (27): Vidamy też iż gędziec (możeli ſie tego vwarować) nigdy ſie tego niędopuſzcża [!] aby ſtruny na ięgo [!] gęſlach nie ſtworne były BielŻywGlab nlb 10; LubPs M; A wźiąwſzy Apollon gęſle/ pocżnie gráć bárzo wdzięcżnie/ á plęſáć wybornie HistRzym 13; Ciebie ia nowym rymem/ pánie/ y wdźięcźnemi [!] Wyſłáwiáć będę gęślámi ſwemi [in psalterio decachordo psallam tibi Ps 143/9] KochPs 209, 215; KlonŻal D; Złączaćie ſwóy wdźięczny głos z gęślámi mownymi KochMuza 26; KochSob 68; RybGęśli A3; WitosłLut A2; Zá tym Wieyſkie Gęśli/ (kto ſłychał) ku cżći Páńſkiemu przyiáchániu hurmem gruchnęły. RybWit C2v; [Gąſle/ Cythara Volck Fff2d.]

W połączeniach szeregowych (12): Trąbami ij organy/ bębny ij też zwony/ gęſlami/ ſkrzipitzami ij wſfytkim nárzędem/ takież wſſech ſwiętych piénijm ij gloſem anielſkim/ ciebie doſtoyno chwálitz dziéciątko z matuchną. OpecŻyw 19v; FalZioł V 51 v; RejPs 219v; GliczKsiąż H2; Wſſyſcy byli pod ręką oycá ſwego rozſſykowáni ku ſpiewániu w kośćiele Páńſkim/ ná cymbalech/ ná gęſlach/ ná lutniach [distributi erant in cymbalis et psalteriis et citharis]/ ku ſlużbam domu Bożego wedle Krolá Leop 1.Par 25/6, 1.Par 25/1; BibRadz 1.Reg 18/6; KochPs 139; á poki ſłynie Lutnia/ y mowné gęśli/ Sappho nie zginie. KochFr 65; WerGośc 212; KochPieś 10; OstrEpit A2.

W charakterystycznych połączeniach: gęśli mowne (3), wdzięczne, złote (2).

Zwrot: »gąść na gęślach« (1): potkaſz ſie s Proroki sſtępuiącemi z gory Páńſkiey/ ſpiewaiąc weſele/ gędąc ná gęſlach y prorokuiąc BielKron 64.
Szereg: »psałterz to jest gęśli« (1): Na Pſałterzu, to ieſt na gęſlach, ktore był tobie Dawid ſprawił. WróbŻołt ff3v.
Przen: Poezja (2): Chćieliſmy twe gęśli oddáć páſterſkiemu Bogu KlonŻal B3.
Wyrażenie: »Dawidowe gęśli« = psałterz (1): Y teraz ći z Libanu nioſę Dawidowé Złoté gęśli/ á przy nich Polſkie pieśni nowé KochPs 2.
2. Tytuł zbioru wierszy lirycznych oraz jego części (30): W Pierwſzey Gęśli kártę przewroćiwſzy w pierwſzym wierſzu nie dołożono togo [!] słowká Roki. RybGęśli A4; Gęśl pirwſza. RybGęśli B, A4 [8 r.], Bv [2 r.], B2, B2v, B3v (29).

Tytuł (1): Ianá Rybinſkiego Gęśli ROZNORYMYCH. Kśięgá I. RybGęśli kt.

Synonimy: 1. gędźba, psałterz; 2. pieśń.

AL