![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: PIEŚNIOTWORKA | Następne hasło: PIETNADZIESTA » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
PIEŚŃ (408) sb f
e jasne.
-ś- (250), -f-, -s- (158).
| sg | pl | |
|---|---|---|
| N | pieśń | pieśni |
| G | pieśni | pieśni |
| D | pieśni | pieśniåm |
| A | pieśń | pieśni |
| I | pieśnią | pieśniami |
| L | pieśni | pieśniach |
| V | pieśni | pieśni |
sg N pieśń (178). ◊ G pieśni (19). ◊ D pieśni (1). ◊ A pieśń (58). ◊ I pieśnią (9). ◊ L pieśni (11). ◊ V pieśni (1). ◊ pl N pieśni (26). ◊ G pieśni (34). ◊ D pieśniåm (1). ◊ A pieśni (41). ◊ I pieśniami (18); -ami (16), -åmi (1) BudBib, -(a)mi (1). ◊ L pieśniach (10); -ach (7) KochPs (2), GrabowSet, LatHar (2), WujNT (2), -åch (3) LubPs, Leop, RejAp. ◊ V pieśni (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.
pieśń czego (2): Zwyćiężcy [...] ktorzy śpiewaćie pieśni wygráney bitwy wáſzey: wſpomnićie ná nędzne towárzyſze/ ktorzy ieſzcze w polu SkarKaz 639b. Cf »pieśń chwały i sławy«.
pieśń nad kim (1): Dawid płákał Saulá krolá y Ionáty ſyná iego/ y náuczył ludu żáłobney nád nimi pieśni. SkarKaz 385a.
pieśń o kim, o czym [w tym: de quo (1)] (18): Pieſń o zmártwych wſtaniu za proceſyią. OpecŻyw kt, kt [2 r.], 21, 175, 177, 190; OpecŻywSandR nlb 5v, nlb 6 [2 r.]; Pienie abo pieſn pirwſza/ ieſt o Iezuſie panie naſzym WróbŻołt B, C3v, gg4v; Przidalichmy wam Pieſn o tim ſlachetnym Trunku/ ktory po łacinie zową Aqua vitae/ a po polsku Gorzałe wino LudWieś B4; SeklPieś 15; MycPrz I [A3]; Bo ći náruſzáią pocżćiwośći/ [...] ktorzi w trącáią w ſercá y w myśli ludzkie kśięgi y pieśni/ o ſproſnych miłośćiách/ o ſzaleńſtwách/ łágodnych namowách/ krzywoprzyśięſtwách/ y o inſzych tem podobnych ſzalonych gámráckich ſztukách. ModrzBaz 53; KlonFlis G3.
pieśń czyja [= kto ułożył lub wykonał] [w tym: G sb (21), ai poss (26), pron poss (21), D sb [hebraizm] (1)] (69): Lepiey ieſt ſłucháć fukánia człowieká mądrego/ niżli ſłucháć pieśni ludźi ſzalonych. BibRadz Eccle 7/6, Ps 49/1, 75/1, 82/1; BielKron 49v; Prot Av; RejAp 99; RejPos 297; WujJud 182v, 186, 186v; Iehowá moc moiá y tarcża moiá/ [...] á pieśnią moią wyznáwáć go będę. BudBib Ps 27/7; Przednieyſzemu muzykowi/ ſynom Koráchowym ná Hálámoth pieśń. BudBib Ps 45/1, Ps 47/1, 86 arg [86/1], 87 arg [87/1], Am 5/23; CzechRozm 217; KochPs 29, 113, 156, 160; SkarŻyw 114; Echo [...] Nárćiſſowi ſię ſwoiemu po dolnych źwierzyńcách Zálecáłá pieśnią twoią KlonŻal B2v, Bv, B2v; SObie ſpiéwam á Muzom: bo kto ieſt ná źiemi/ Coby ſerce vćieſzyć chćiał pieśniámi memi? KochMuza 25, 27; KochPhaen 1; KochPieś kt, 1, 2 żp, 31; KochFrag 13, 14 żp; OstrEpit A3v; WitosłLut A4v. Cf »pieśń Dawidowa«, »pieśń Salomonowa«, Tytuły pieśni wchodzących w skład Pisma św.
pieśń czyja [= ku czci kogo] [w tym: Barankowa (8), Jehowy (2)] (14): Spiewáią też y pieſń onę Báránkowę/ kocháiąc ſie s tego/ iż przez kreẃ iego niewinną wykupieni ſą RejAp 129v, 127v, 129, 129v [2 r.], Ee4; Y roſkazał Ezechiaſz [...]/ áby też pocżęto y pieśń Iehowy [coepit canticum Domini] z trąbámi y z inſtrumenty muzyki Dawidá krolá Izráelſkiego. BudBib 2.Par 29/27, Ps 136/4; BudNT Apoc 15/3; WujNT Apoc 15/3. Cf »pieśń pańska, boża«.
W połączeniu z incipitem utworu (8): Pieſń/ Pange lingua/ Drugá/ Vexilla regis. OpecŻyw kt, 160v, 177; OpecŻywSandR nlb 5v, nlb 6; Bogárodzicá S. Woyćiechá pieśń Polakom podána. SkarŻyw 357, 355; Pánno w domu Zácháryaſzowym/ pieśnią Magnificat, y cudy/ z Synem twoim okazále wſławiona LatHar 501.
W połączeniu z liczebnikiem porządkowym (82): WróbŻołt B; druga pieśń/ notá iey. Iuż ſie godzi ſerce ſwe etc. MycPrz I [A3]v; KochPieś 2, 3, 4, 5 [2 r.], 7 (49); KmitaPsal A2, A2v, A3, A3v, A4v, A5; KochFrag 13, 15 [2 r.], 17, 18, 20 (11); CzahTr B2v; PIESN I. ná Pſalm Dawidów XIX. SzarzRyt A3, A4, B2, B2v, B3, B3v [2 r.] (13).
W połączeniach szeregowych (8): Wielkich Pánow ſynowie niemal wſzytcy w pieſzcżoćie á w roſpuſtnośći bywáią wychowáni: báwią ie táńcámi/ lutniámi/ ſproſnemi pieśniámi ModrzBaz 12, 13; NiemObr 88; KochFr 4; bądźćie nápełnieni Duchem: rozmawiáiąc ſobie w Pſálmiech/ y w pieśniách/ y w śpiewániach duchownych [in psalmis, et hymnis et canticis spiritualibus]/ śpiewáiąc y gráiąc w ſercu ſwoim Pánu WujNT Eph 5/19, Col 3/16, s. 738; SkorWinsz A2.
W porównaniach (2):
~ Jako comparatum (1): Co ſpiéwam płákáćbych miáłá: Acz mé pieśni płácz bez máłá. KochSob 67.
Jako comparandum (1): A oto ty v nich (ieſteś) iáko pieśń ſzyderſka pięknego głoſu y wdzięcżnego śpiewánia/ bo słucháią słow twoich/ ále ich cżynić niechcą. BudBib Ez 33/32. ~
W charakterystycznych połączeniach: pieśń bogata, cyjońska, czysta, dzisiejsza, dziwna, głośna, heretycka, łagodna, na ostatecznym pożegnaniu, na notę (2), nieprześpiewana, niesłychana, piękna (3), poczesna, polska (6), pospolita, prosta (2), przyjemna, smutna, szyderska, ucieszna, uczona, ulubiona, wdzięczna, wyborna, znamienita; pieśń gotować (2), powtarzać (2), słyszeć (słyszana) (3), (u)czynić (sporządzona, uczyniona) (4), wspominać, wymyślić (2), wyprawować (3); pieśni nauczać, słuchać (przysłuchiwać się) (4); pieśnią bawić, cieszyć, chwalić, darować, sławić, ukoić, witać (2), wyznawać; w pieśni mowić, opowiedzieć, podawać, pokazować (2), wychwalać, wysławiać, wznosić; wnijść w pieśniach [= śpiewając].
»pieśni pisać« = tworzyć (1): Bodayże bych był ráczéy kolebkę kołyſał/ Y z drugiemi nieważné mamkom pieśni piſał KochTr 4.
»śpiewać (a. zaśpiewać, a. przyśpiewać itp.), śpiewający pieśń; śpiewanie pieśni« = modulari carmen Mącz; cantare canticum PolAnt, Vulg; hymnum cantare Vulg [szyk zmienny] (59:1;1): WróbŻołt 136/3; RejPs 161v; SeklKat G2, G3, M2v; LubPs O3, dd6; Pieśń tę śpiewano ná oſmy ton ná inſtrumeńćie BibRadz I 291a marg, Hebr 2/12; BielKron 31, 49v, 69, 465; KwiatKsiąż P3; Modulari carmen, Nieyáką pieśń śpiewáć. Mącz 227d; Słuchaymy PROteuſá: widzę że ſię gniewa/ Przeto że ſwoiey Pieśni nierychło nam śpiewa. Prot Av; RejAp 52v, 55, 117, 118v, 127v (8); RejPos 297, 342v; BiałKat 356; HistLan D4; RejZwierc 170; BudBib Ps 97/1, 136/3, 4, 149/1; BudNT Apoc 15/2; KochPs 63, 154; [Symeon] łzy bez miáry wylawſzy/ [...]/ ſłodko bárzo y nád zwycżay [!] ſpiewáć pocżął/ pieśń onę SkarŻyw 113, 120, 348, 560; [Żmudzini] wſzytkim Bogom ktorych máią 15. ná chwałę po kuflu piwá wypiją bez dotykánia rąk w zębach trzymáiąc/ á zá tym ſpiewáią iákoby wilcy wyli pieśń ku ich chwale. StryjKron 161; KochFr 47; Iuż przeminęły z tobą Orpheu one czáſy/ Gdy zá tobą krocżyły w taniec plęśne láſy. Głuche pieśni śpiewáią v niewrotney żony/ Pieśni nieprześpiewáne/ wielowdźięcżne ſtrony. KlonŻal A4; WisznTr 8, 11; Pieśni weſołé wſzyſcy weſoło śpiéwayćie/ Y w świegotliwé ſtruny też ná lutni grayćie. PudłFr 71, 31; ArtKanc B16; KmitaPsal A2v, A3; O Boże/ pieśń nową śpiewáć tobie będę/ ná Hárfie dźieśięćioſtrunney chwalić ćię będę. LatHar ktv, 15; WujNT 615, Apoc 5/9, 14/3 [2 r.], 15/3, s. 872; SkarKaz 639b; SapEpit A4v.
»zacząć pieśń« [szyk zmienny] (5): Zácznićie pieśń [sumite psalmum] biiąć ná bębnie y przy wdźięczney harfie y przy ſkrzypicách. BibRadz Ps 80/3; BudBib 2.Par 20/22; KochPs 103, 144; Záczynayćie Troiánki pieśni Pirrhuſowi/ Płácz niechay godny będźie tákiému żalowi. GórnTroas 59.
»pieśń złożyć, składać« = carmen componere Mącz (4:1): BielŻyw 171; Mącz 38d; WujNT 615; SkarKaz 580b; Tám mądry Rotman śiedząc ná ſwey barce/ Złożył onę pieśń o świętey Bárbárce. KlonFlis G3.
»pieśni doryckie« = prawdopodobnie liryka chóralna (1): [o Kochanowskim] Ieſli náćiągnął ná dumę Phrygiyſką Poſłuſzne ſtrony/ álbo ná Lidiyſką. Ieſli Doryckie zácżął pieśni ſobie Był rowien tobie [Phoebe]. KlonŻal D4v.
»pieśń duchowna« (2): Cantional: albo Pieſni Duchowne/ z Piſma S. ku cżći á chwale ſámemu P. Bogu w Troycy iedynemu ArtKanc kt; WujNT 615.
»gamracka, sprosna, wszeteczna, rozpustna pieśń« = amatorium carmen Mącz; cantilena obscoena Modrz [szyk 5:2] (2:2:2:1): BielŻyw nlb 12; KwiatKsiąż P3; Amatorium carmen. Gámrácka pieśń. Mącz 7d; ſtrzeżże ſie plugáwey mowy/ ſtrzeż ſie ſproſnych pieśni. RejPosWstaw [1103]v; Málowania nierządnośći pełne/ rozmowy y pieśni wſzetecżne/ [...] á ktorego wieku/ ktorego pogłowia nieplugáwią? ModrzBaz 53v, 12, 82v.
»pieśń kościelna« (1): Miał [Boetius] też y żonę barzo vcżoną ktora pieſni koſcielnych nie mało złożyła BielŻyw 171.
»pieśń ku czci, ku chwale, na cześć; pieśń chwały i sławy« [w tym: ku czci a chwale (2)] (3:3:1;1): Spiewáli tedy Delborá y Bárách pieśni ſwoie ku cżći á chwale Bożey BielKron 49v; Mącz 144a; SkarŻyw 120; StryjKron 161; ArtKanc kt; SkarKaz 579b.
»pieśń nabożna« (2): [dobre uczynki trzeciego przykazania] Spiewać Pſalmy/ albo yne pyeſny nabożne SeklKat G2; RejZwierc Aaav.
»pieśń nieszporna« (1): Pieśni Nieſzporne Pośćie [= czasu postu]. ArtKanc D2v żp.
bibl. »pieśń nowa« = canticum novum PolAnt, Vulg [szyk 16:14] (30): Wpuśćił w vſtá me nową pyeśń z miłoſierdzya ſwego/ Abych chwalił á wyznawał Páná Bogá mego LubPs Lv, O3; RejAp 52v, 55 [3 r.], 117, Ee3v; A ſpiewáli iákoby iáką pieśń nową/ przed Máieſtatem RejPos 342v; SPiewayćie Iehowie pieśń nową/ bo dziwy pocżynił BudBib Ps 97/1, Ps 149/1; KochPs 45, 84, 103, 144, 166; KlonŻal C3v; NIe dár iáki koſztowny/ [...] Ofiáruięć moy Pánie [...]. Ale garść pieśni nowych KmitaPsal kt, A3; LatHar ktv; Y śpiewáli nową pieśń/ mowiąc: Godźieneś ieſt Pánie wźiąć kśięgi/ y otworzyć pieczęći ich WujNT Apoc 5/9, s. 615 [3 r.], Apoc 14/3, s. 872; SkarKaz 576a, 579b; CzahTr B2; ten kwiát ku wiośnie Oney oſtátney y wieczney [tj. ku zmartwychwstaniu] wyrośnie/ [...] Y kwitnąć będźie [...]/ Ozdobą onym/ co ná báránkową Chwałę pieśń krzyczą/ właſną/ czyſtą/ nową. SzarzRyt Dv.
»pieśń pańska, boża« = canticum Dei PolAnt; canticum Domini Vulg (3:1): LubPs dd6; Leop 1.Par 25/7; BudBib 1.Par 16/42; Prze bóg/ iáko to ma być/ áby pieśni páńſkich Głos kiedy miał być ſłyſzan w kráinách pogáńſkich? KochPs 200.
»pieśń pijańska« (1): Kalendae luceminae, pyesny pyanskye BartBydg 78b.
»pieśń pokutna« = psalm należący do tzw. psalmów pokutnych (1): (nagł) Pſalm. 31. Pienie. 31. (–) Ta pieſń ieſt wtora miedży pokutnymi WróbŻołt k5v.
»pieśń poranna« (1): Pieſni poránne. ArtKanc T5v żp.
»słowa pieśni« = verba cantici PolAnt (2): tám pytáli nas plandrownicy naſzy o słowá pieśni BudBib Ps 136/3, Ps 17/1.
»pieśń świecka, świata tego« (1:1): RejPos 297; A co [napisał] tych pieśni y nabożnych y ſwieckich/ wirſzow rozlicżnych/ Epitháphia ludziom poććiwym/ [...] to temu y licżby nie było RejZwierc Aaav.
»pieśń wesoła, wesela« [szyk 3:2] (4:1): Kośćioł S: gdy [...] ludzi do pokuty y płácżu przywodzi Alleluiey/ ktora pieśń ieſt weſela/ nieſpiewa. SkarJedn 239; SkarŻyw 348; PudłFr 71; Lutnię náwiąż (niemieſzkay) pálcy ſubtylnymi. [...] Zágray iuż pieśń weſołą SapEpit A3, B3.
»pieśń wieczorna« (1): Pieſni Wiecżorne ArtKanc T13v żp.
»żałobliwa (a. żałobna), grobowa, żałobliwie brzmiąca, na pogrzeb pieśń« = epicedium Calag [szyk 5:2] (4:1:1:1): Spiewał potym Dawid żáłobliwe pieśni/ opłákuiąc śmierć Saulowę y Ionáty. BielKron 69; Calag 255a; KlonŻal B; Nie dármo grobową pieśń me ſerce śpiewáło/ Nie dármo (ná nieſzcżęśćie) cżarney bárwy chćiáło. WisznTr 11, 15; ZawJeft 45; SkarKaz 385a.
»żałosna (a. żałościwa) pieśń« [szyk 3:2] (5): pogáni co ie zwano Traces then obyczay mieli/ iż kiedy ſie człowiek vrodził tedy ná krzćinach płákáli/ żáłoſne pieśni ſpiewáli/ wyſławiaiąc iż ſie ten człowiek ná nędzę á na wielkie niebeſpieczeńſtwo národził. RejZwierc 170; KochTr 13; WisznTr 4; KochFr 110; lego [Orfeusa] pieśni żáłośćiwe Zięły bogi nieżyczliwé KochPieś 25.
»żebracze pieśni« [= iron. o śpiewach innowierczych] [szyk 2:1] (3): Lecż żadnemu nie wolno rządu kośćielnego odmieniáć po ſwey woli/ y te żebrácże pieśni wáſze bez potrzeby wnośić. WujJud 182v, 186, 186v.
»Pieśń Świętojańska o Sobótce« = tytuł utworu J. Kochanowskiego (1): PIESN SVIENTOIANSKA o Sobótce. KochSob 55.
Tytuły pieśni wchodzących w skład Pisma Św. [w tym: Mojżeszowa (8), Mojżesza (2)] (10), trzech młodzieńców (2), Anny, Debory, najświętszej Matki Bożej, Symeonowa, Zacharyjaszowa] (17): Pieśń trzech młodzieńcow BibRadz *7d, I 118v żp, 1.Reg 2 arg, 551 żp; BielKron 31; Oto ſłyſzymy iż ſpiewáli pieſń Moiżeſzowę ſługi Bożego/ y pieſń Báránkowę. RejAp 129, 127v, 129 [2 r.], 129v, Ee4; BudNT Apoc 15/2; Pieśń Debory zá zwyćięſtwo Pánu Bogu. SkarŻyw 560 marg, 583; WujNT 188, Apoc 15/3; SkarKaz 580b.
»pieśń i chwała« (1): A ná ten cżás gdy zácżęli pieśń y chwałę [quo coeperunt cum clamore et laude]/ tedy Iehowá nápuśćił rozruch ná ſyny Hámmonowe BudBib 2.Par 20/22.
»luteń dźwięk i pieśń« (1): Spieſzmy ſye k niemu/ ſpieſzmy ſye zdźiękámi/ Y z wdźięcznym luteń dźwiękiem/ y z pieśniámi. KochPs 143.
»pieśni, granie« (1): A teraz ten wieczór ſławny/ Święćmy iáko zwyczay dawny: Niécąc ognie do świtánia/ Nie bez pieśni/ nie bez gránia. KochSob 57.
»lutnia albo pieśń« (1): Nie ſą/ Woiewodo zacny/ czáſy po temu/ Abych/ czyniąc zwyczáiowi doſyć dawnemu/ Vſzy twoie lutnią báwił/ álbo pieśniámi KochFr 84. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
»pieśń i modlitwa« (1): Pieśń y modlitwá Anny. BibRadz 1.Reg 2 arg.
»muzyka, (i) pieśń« [szyk 3:1] (4): KochFr 8; KochPs 15; Plato powiedźiał iż zá odmiáną/ Mużyki [!] zá odmiáną pieśni [...] y Rzeczpoſpolita odmienić ſię muśi. GórnRozm 23; SkarKaz 576a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
»pieśń i (abo) pienie« [szyk 1:1] (2): WróbŻołt B; O wdzięcżna pieśni y ſłodkie pienie ſtarca tego/ przj tak ſzcżęſliwym tego nędznego zywota [!] dokonániu. SkarKaz 114.
»psalm, (i, a(l)bo) pieśń« [szyk 8:4] (12): SeklKat G2v [2 r.]; Z ochotą vſtá ſpyewáły pyeśni pſalmy nowe LubPs O3; BibRadz Ps 74/1, 75/1, 82/1; BudBib Ps 86 arg [86/1], 87 arg [87/1]; KochPs 84, 166; Potym Debora prorokini y z Bárakiem Pſalm y pieśń/ dziękuiąć Pánu Bogu/ y zwyćięſtwo iemu ſamemu przypiſuiąc/ śpiewáli SkarŻyw 560; ArtKanc kt. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].
»pieśń, rym« (1): Chwalćie páná: godno dáć cześć pánu temu/ Pieśń weſoła/ ozdobny rym/ ſłuży iemu. KochPs 212.
»pieśń a śpiewanie« (2): Exodium, Skończenie Dokonánie/ Wyście/ też pieśń á ſpiewánie nieyákie/ które ná końcu gier zwykli v ſtárych ſpiewáć. Mącz 111b; RejAp 55. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].
»pieśń i taniec« [szyk 1:1] (2): Thy pieśni y ty thańce [na powitanie Saula] bywáły oprocż wſzetecżeńſtwá ćieleſnego w cżyſtośći ſerca BibRadz I 161a marg; KochPieś 48. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].
»tren albo pieśń« (1): Threń [!] ku Pánu Bogu álbo Pieśń ná tę notę iáko y oná dawna CzahTr H3v.
»pieśń a (i) wesele« = laetitia et canticum PolAnt [szyk 1:1] (2): Wdzyęcżnych pieśni á weſela od nas ſłyſzeć żądali LubPs dd5v; BibRadz 2.Par 23/18.
»pieśń albo (i) wiersz« [szyk 2:1] (3): Genethliacon carmen, Pieśń álbo wierſze ku czci národzenia cziyego vczinione. Mącz 144a, 38d; PudłFr 31.
»żołtarz i pieśni« (1): Cóż po śpiewániu żółtarzá/ y pieśni? BiałKat 356.
Synonimy: pienie, piewanie, śpiewanie.
ES