[zaloguj się]
[pdf]

GORZKO (72) av

gorzko (70), gorżko (1), gorsko (1), [horko]; gorsko Mącz; gorzko : gorżko HistAl (4 : 1).

Oba o jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. O smaku: nieprzyjemnie, paląco, cierpko; amare Cn (16): Iako to zelicżko ieſt iedno iadowite á drugie gorzkie/ tako też wam Cżarownice aby było tak iadowitho y gorzko od mego bydła pożytecżku. LudWieś B3v; RejZwierz 133v; BielKron [852]; RejAp 87; Abowiem záchorzáłemu ciáłu byś mu y czukier dał/ tedy mu ſie wſzytko gorzko widzi. RejZwierc 87; ták ſię wnich kocham iáko dziećię gdy go mátká bije/ á od pierśi gorzko pomázánych odſadza. SkarŻyw 335.

W przeciwstawieniu: »słodko ... gorzko« (7): á zać iuſz ták cżuyne ſą ſmyſly moię/ áby mogły rozeznáć co ſlotko co gorzko [suave aut amarum]? Leop 2.Reg 19/35; RejAp 88v [3 r.], Ffv, Ff3; GórnDworz F.

Szereg: »gorzko, przykro« (1): Dziwný to Trank ċarné zielie Ktemu piełunu tak wielié Gorzko/ przjkro/ to tak będzie A ſnacż ſercze zemdlij wſedzie RejKup q6.
W przen (2): Gdy vſłyſzyſz Opuść żonę dzieći máiętność/ to ieſt/ nie dbay o tho nie dla mnie/ á náſláduy mnie/ o gorzkoſz to będzie w żywocie. RejAp 89, 89.
2. Boleśnie, bardzo przykro; amare Cn (56):
a. Okrutnie, dręcząco, bezlitośnie, ciężko, źle (11): bo muſſę ſám vcirpietz zań/ ij gorzko vmrzetz. OpecŻyw 1v, 164; RejWiz 182v; Amaraco, Czinię gorsko. Mącz 7c; RejZwierc 87; Pátrz á poznay/ iáko gorzko ieſt/ iżeś opuśćiłá Páná Bogá twego SkarJedn 387.

gorzko komu, czemu (3): ty znáſs iako gorzko ieſt ſertzu memu ij duſſy moié twoié rozlącżenié nocy przyſſlé OpecŻyw 159; RejZwierc 87 marg, Aaa3v.

W przeciwstawieniu: »gorzko ... słodko« (1): A nic nie jest tako gorzko, Co się im nie widzi słodko BierRozm 19.

Szereg: »gorzko a przykro« (1): Tyć záprawdę rzecży y obycżáie chowámy/ ktore ieſliby trzimáć chciał/ tobie ſie będzie widziáło gorzko á przikro HistAl I7v.
b. Żałośnie, smutnie, rzewnie, rozpaczliwie (45): Cżego wnetże ćięſzko żáłuiąc/ ſamá ná ſię gorzko nárzekáłá SkarŻyw [237]; Grzechow gorzko żáłuiąc łáſkę otrzymáłá. LatHar 519.

gorzko czemu (1): ty wieſz oycá twego y męże iego/ że rycerze ſą/ á gorzko (ich) duſzy [amari animo sunt]/ ſą iáko niedzwiedz oſieroćiáły wpolu BudBib 2.Reg 17/8.

Zwrot: »gorzko płakać (a. opłakiwać)« = flere amare PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (42); A wyſſedſſy Piotr z onego domu/ wielmi gorzko plakál żaluiątz ijż ſie ſwégo miſtrza zaprzál. OpecŻyw 113, 15v, 22v, 67v, [80] [2 r.], 81 (27); á Alexander podłożywſzy ſzyię ſwoię pod mari/ gorſzko płácżąc ſzedł. HistAl G2v, G4v, M8v, N3; MurzNT Matth 26/75; Leop Luc 22/62; HistRzym 18; BudNT Luc 22/62; SkarŻyw 454; Lzámi twymi gorzko iż mię opłákuieſz/ Słuſznie/ s chući cżyniſz/ ktorą mnie miłuieſz. WisznTr 31, 15; LatHar 721; WujNT Matth 26/75, Luc 22/62; SkarKaz 385a; [y plakala barszo horko [plorabat amarissime] HistAl 1510 531, 539, 540.]

Synonimy: 2.a. ciężko, dotkliwie, okrutnie, srogo; b. ciężko, markotno, przykro, smutno.

ZCh