[zaloguj się]
[pdf]

GROMNICA (61) sb f

gromnica (60), gromlica (1) LibMal.

-o- (7), -ó- (4); -o- : -ó- SarnStat (5 : 1); a jasne.

Fleksja
sg pl
N gromnica gromnice
G gromnice gromnic
A gromnicę gromnice
I gromnicą gromnicami
L gromnicy gromnicåch

sg N gromnica (8). ◊ G gromnice (1). ◊ A gromnicę (2) [w tym: -ą (1)]. ◊ I gromnicą (2). ◊ L gromnicy (1). ◊ pl N gromnice (4). ◊ G gromnic (21). ◊ A gromnice (9). ◊ I gromnicami (7). ◊ L gromnicåch (6); -åch (3) GórnDworz, RejZwierc, StryjKron, -ach SarnStat (2), -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Poświęcona świeca, podawana umierającemu człowiekowi, symbolizująca światło wieczne, zapalana dla odegnania złych mocy, klęsk żywiołowych itp.; cereus Murm, Myrner1, BartBydg; tonitrualis candela Cn (35): Murm 126; Mymer1 7v; BartBydg 26b; Item V Bernardinow wkoſzczyelye gromliczą vkradl kthora przedall waptecze za 4 groſche LibMal 1547/136v; RejKup x2; Iż ná ktorymby kolwiek mieyſcu/ byłá zápaloná tá gromnicá/ y położoná/ odſtąpił/ y drżał Dijabeł y vćiekał przed ſtrachem KrowObr 89; Powiedz mi/ s kthoregoś to piſmá Swiętego wziął/ áby Pan Bog miał ná ſwiece martwe wylewáć/ ktore wy od gromu Gromnicámi zowiećie/ ſwoie błogoſláwieńſtwo/ y łaſkę ſwoię? KrowObr 89v, 89 [3 r.], 89v marg, Rr3v; Náſzy kſięża podnoſząc/ gdy gromnicę ſwięcą/ Wlożywſzy ná nię błáſzká/ co też z woſku kręcą RejZwierz 106v, 106, aa3; Mącz 120b; nie ſtáwiałći ten świecżek/ áni obraſkow po ściánach wieſzał/ nie wołałći gromnice RejPos Ooo3v; Pátrz we Mſzale w modlitwie ktorą gromnice cżáruią ktorą maſz y w Báiendách, CzechRozm 194v marg.

W połączeniach szeregowych (8): Izali do nich kiedy mowił. Zegnayćie Wodę/ Sol/ Złoto/ Gromnice/ Báránki/ Kołatze/ Ziele/ Bágno/ Ogień Rąbki/ etć. KrowObr 125v; Darmo y ony kreſláne krzyże/ ktore tzynićie rękomá nád wodą/ nád chlebem/ nád winem/ nád ſolą/ nád ogniem/ gromnicámi/ zielim/ bágnem/ báránki/ kołatzmi/ kádzidłem/ mirrą/ złotem? KrowObr 239, 119, 125, 185v; RejAp 136v; Bo v nas płatnieyſza kápicá/ gromnicá/ bylicá/ odpuſty/ ſuchoty/ kádzidło/ kropidło/ niżli ſzcżyre á dobrothliwe ſłowá iego RejPos 29v; SkarŻyw 114.

W charakterystycznych połączeniach: gromnica woskowa; gromnice czarować, lepić, święcić, żegnać; gromnic czarowanie (2).

Szeregi: »(nie) gromnica, (ani) błażejek; błażej i z gromnicą« (3; 1): Poſtawnyky/ y gromnicze Blazeyky/ y ine ſwieczie. Czos ie bogu ku tczy palył RejKup k8; Ale gorſzy kágániec co im w piekle ſwiecą/ Wierę tám nie pomoże błáżey y z gromnicą. RejWiz 38v; RejPos 225v, 305.

»świeca, (i, albo) gromnica« [szyk 3 :1] (4): á ponim záſię drugi Papieſz Sergius nierychło ſwiece álbo iáko ie wy zowiećie gromnice lepił/ áby obroną były náprzećiwko gromu y Dijabłu. KrowObr 89v, 80v, 241; SkarKaz Oooo2d. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

W przen (1):
Szereg: »świeca, gromnica« (1): gdy przez onę ćiemną ſtronę y mieſzkánie śmierći poydziem. Tám ſię nám tá świeca przyda/ tám tá gromnicá poſłuży/ która ieſt Iezus Chryſtus. SkarŻyw 115.
2. Święto Oczyszczenia Najświętszej Marii Panny, czyli Matki Boskiej Gromnicznej, przypadające na dzień, 2 lutego; Candelaria, Februa festa a. piamina, Purificatae Deiparae sacer dies Cn [tylko w pl] (26): OpecŻyw 25; Oſtatek zimy pocżąwſzy około Gromnic aż blisko ku Wielkiey noci ſtale zima poſtoi LudWieś B; trzy kroć ſye ſchodzą ná Rathuſz Krák: do roku/ Ná Gromnice/ ná S. Stániſław Máiá/ y ná S. Michał GroicPorz bbv; Goski A5v; BielKron 386v; Ewányelia ná dzyeń ofiárowánia Páńſkiego do koſciołá wedle vſtáwy zakonney co dziś Gromnicámi zowiemy. RejPos 55; ZapKościer 1585/61 [3 r.], 1588/75v; ActReg 55; LatHar 397, 481; PIérwſzé Roki w Poniedźiáłek po Grómnicách w Srzeńſku. SarnStat 734, 741, 899.
Wyrażenia: »dzień Gromnic« (3): Ná dzień Gromnic abo ocżyśćienia przenaświętſzey Matki Bożey kazanie krotkie. SkarŻyw 111, 507 [2 r.].

»święto Gromnic« = festum Purificationis Mariae JanStat (4): Ocżyśćienie B. P. Máryey. álbo święto Gromnic. LatHar [++]v; SarnStat 1069, 1080, 1109.

Wyrażenie przyimkowe: »o Gromnicach« = w dniu 2 lutego (3): Więc iż było o gromnicach/ kiedi wilcy ſtádem chodzą/ rádzili miedzy ſobą/ iákoby noc tę przeſpáć/ á wilcy żeby ktorego z nich nie ziedli. GórnDworz P5; RejZwierc 120; StryjKron 315.

Synonim: 1. świeca.

ZZa