[zaloguj się]
[pdf]

GWOŹDZIK (95) sb m

gwoździk (71), goździk (24); gwoździk BierEz, Mymer1, Murm (2), SienLek (11), SarnStat, PaxLiz; goździk KłosAlg (2), LibMal, RejWiz, BielKron (9), Mącz (7), Oczko; gwoździk : goździk FalZioł (49 : 1), SkarŻyw (1 : 1), Calep (4 : 1).

-o- (8), -ó- (1) Oczko.

Fleksja
sg pl
N gwoździk gwoździki
G gwoździków
A gwoździk gwoździki
I gwoździki, goździkami

sg N gwoździk (4). ◊ A gwoździk (2). ◊ pl N gwoździki (27). ◊ G gwoździków (42); -ów (5), -(o)w (37). ◊ A gwoździki (11). ◊ I gwoździki (8), goździkami (1) Mącz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Dem. od „goźdź”; claviculus Mącz, Cn; clavulus Cn (6): Figere imbrices clavibus, Zagłobić álbo przitwirdźić ryn goździkámi. Mącz 126c, 56d; w trzewikách nieiákie gozdziki miáłá/ ktoreby ią chodzącą dolegáły. SkarŻyw 160, 160 marg.
Wyrażenie: »wbity goździk« (1): Impages, Wbity goździk Mącz 166b.
a. Kołek do naciągania strun w instrumencie; collabus, epitonium Cn (1): Plectrum, [...] Młotek ktorym ſtrón náciągáyą/ Stroyą/ Symphonały y pobiyáyą goźdźików. Mącz 303d.
2. Nazwa botaniczna (89):
a. Eugenia caryophyllata Thun. (Rost); goździkowiec korzenny i jego suszone pączki kwiatowe używane jako przyprawa i środek leczniczy; cariophilus Mymer1; chariophilum, chariophilus Murm; gariofilus FalZioł; cariophyllon, chariophylum Mącz; garyophyllum Calep; caryophyllum Cn (74): Ezop im przynioſł ięzyki/ Z octem/ z pieprzem/ y z gwoździki BierEz D; Murm 117, 118; Mymer1 17v; GWozdziki ieſt owocz drzewa iednego będączego w kraginie indiyſkiey/ ſwieży gwozdzik po themu poznać/ gdy gi ſciſnieſz á on puſci s ſiebie tucżnoſć/ [...] ten ieſt dobry FalZioł I 60c; Wezmi wodki rożaney/ wodki włoſkiego kopru/ ſwiecżkowey, Czelidonijowey/ każdey rowno po ſzeſci łyżkach/ rozpuſć w nich gwozdzikow tartych FalZioł V 79; warz imbier z gwozdziki we dwu kwart wina białego FalZioł V 95, [ + 3]d, I 38d, 44d, 57b, 61 żp (42); KłosAlg H, Hv; LibMal 1550/156v; Goźdźiki roſtą w kráinie ktorą zową Kánonor BielKron 454v, 268v, 436, 446 [3 r.], 453v, 454v [2 r.]; Mącz 39d, 51a; SienLek 41, 54, 68v, 98, 101 (10); czynią téż więc proſty [olej]/ wóſku wźiąwſzy cudnégo/ trochą go oliwy rozmiękczywſzy/ y przydawſzy kminu/ góźdźików/ kwiátu móſzkatowégo/ tłuczónych Oczko 32v; Calep 448a; Funt gwoźdźików/ zá pułkopy. SarnStat 274; Gryźie Gwozdik w vſtach ſwych/ ſtobą rozmawiáiąc PaxLiz D3.
[Zestawienie: »gwoździk indyjski«: gwoźdźiki domowé álbo ogrodné/ á té záś dwoiákié/ iedné pełné/ á drugié proſté/ á zową ie gwoźdźikámi od woniey ſzláchetnéy/ którą máią iáko gwoźdźiki Indiyſkié/ którémi téż potráwy korzenimy. UrzędowHerb 52b (Linde).]
b. Dianthus barbatus L. (Rost); goździk brodaty (roślina ozdobna) (2): Też ſam piołyn zielony noſić/ y gwozdziki z ktorych wieńcze wiją/ baſiliją/ dodrze [!] ieſt FalZioł V 63v, III 19d.
[Zestawienia: »gwoździk domowy«: UrzędowHerb 52b (Linde) cf [»gwoździk indyjski«].

»gwoździk ogrodny«: UrzędowHerb 52b cf [»gwoździk indyjski«].]

c. Dianthus deltoides L, (Rost.); filius ante patrem FalZioł (5):
Zestawienie: »polne gwoździki« (5): gałąſki polnych gwozdzykow gęſte roſzcżki s ſiebie wypuſzcżaią FalZioł I 54d, [+3]c, I 54d [2 r.], 55 żp.
d. Inne rośliny, być może niektóre identyczne z wyżej wymienionymi; betonica (coronaria) Calep, Cn; leucoion Mącz; caryophyllus domesticus Cn (8): trzeci [costus] roſcie w ſirijey á ieſt woniey przykrey/ á ieſth na podobieńſtwo gwozdzikow FalZioł I 35b; Lilium konwálium w nadobney ſklenicy/ Stoi pyęknie ná ſtole/ á Roża w dunicy, Máieranem/ goździki/ wſzędzye potrzęſiono. RejWiz 109; Leucoion, Wſzelákie fiołki yákieykolwiek fárby/ też goźdźiki y ynſze kwiatki. Mącz 189d; Calep 129b.
Zestawienia: »gwoździki polne« = leucoion, lysimachia, struthium Calep [szyk 2 : 1] (3): Lysimachia — Toieſc wielki. item Bazanowiecz. wilczi ogon, item Merkurya. Polne gwozdziki. Calep 624a; Struthium – Lilia, albo gwozdziki polne. Calep 1012a, 593b.

»psie gwoździki« (1): Pśié gwoźdźiki SienLek X3v.

Synonim: 1. ćwieczek.

Cf GOŹDZICZEK

KW