[zaloguj się]
[pdf]

HERETYCTWO (91) sb n

heretyctwo (90), heretycstwo (1); heretyctwo : heretycstwo SkarJedn (38 : 1).

he- (86), hae- (5).

Oba e prawdopodobnie jasne (tak w heretyk); o jasne.

Fleksja
sg pl
N heretyctwo heretyctwa
G heretyctwa heretyctw
D heretyctw(o)m
A heretyctwo heretyctwa
I heretyctw(e)m heretyctwy
L heretyctwie

sg N heretyctwo (15). ◊ G heretyctwa (19). ◊ A heretyctwo (12). ◊ I heretyctw(e)m (13). ◊ L heretyctwie (5). ◊ pl N heretyctwa (15). ◊ G heretyctw (2). ◊ D heretyctw(o)m (1). ◊ A heretyctwa (7). ◊ I heretyctwy (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. Świadome i dobrowolne zaprzeczenie przez człowieka ochrzczonego pewnych prawd wiary Kościoła, do którego on w jakiś sposób należy; herezja; haeresis Modrz (91): ábych Kánonikámi zwał tych/ ktorziby ſię w kanoniech/ to ieſt/ w náukách Bibliey naywięcey ćwicżyli/ á znich/ y ſpor o wiárę wykłádáli/ y Heretyctwá [haereses] hámowáli. ModrzBaz 131v; tá wiárá ktorą w Rzymie Piotr ś. ſzcżepił/ [...] ták ſtárożytnie przez pułtorá tyśiącá lat trwa: iż iey żadne Tyráńſtwo/ áni Heretyctwo ſzkodzić nie może/ áni zwątlili iey mocnych gruntow/ wſzyſcy Heretykowie SkarJedn 22; By nie tá ſtolicá S. iużby Chrześćiáńſtwo z Heretyctwá obroćiło ſię w pogáńſtwo: iáko to iuż wielom ſię wſchodnym narodom/ ktore od niey odſtąpiły/ przydáło. SkarJedn 144; Bo to ieſt właſnie Heretyctwo/ piſmu wywodom/ oycow S. mieyſcá nie dáć SkarJedn 297, 23, 150, 166, 299, 382 (17); Heretyctwo z Grecká od wybieránia nazwáne ieſt/ bo wnim káżdy ſobie to obiera/ co mu ſię lepſzego być zda. SkarŻyw 337, A4 marg, 92, 278, 337 marg, 374 marg, 442; około iáwnych heretyctw/ á nie tylko około domniemánych/ ſą tákie Boże wyroki/ y tákie też ſtárſzych wielu pobożnieyſzych Oycow z Chriſtuſem y Apoſtoły iego zgodne ſentencye y náuki: iż heretycy nie máią być mordowáni. CzechEp 46; ſtrzegąc ſię złych heretyctw ktorych pełna iest Kátolikow X. K. náuka CzechEp 135, 39, 45 [5 r.], 91 [3 r.], 96, 135 (15); WujNT ktv, 44, Yyyyy4v; Przetoż brzydźmy ſię temi heretyctwy/ ktore do ták grubego y bydlęcego nierozumu przywodźi ſzalone od kośćiołá ś. odſtąpienie. SkarKaz 118b, 118b, 422b, Ooooc; SkarKazSej 684a marg, 685a [2 r.], 688a.

W połączeniu z przymiotnikiem dzierżawczym od twórcy albo wyznawców herezji lub z G pl rzeczownika oznaczającego wyznawców jednej z herezji [heretyctwo + przymiotnik dzierżawczy (4), + G pl rzeczownika (2), przymiotnik dzierżawczy + heretyctwo (2)] (8): Iáko ſię Grekowie od Heretyctwá Monothelitow y Obrázoborcow náwroćili SkarJedn A8v, A8v, 194, 209; SkarŻyw 368, 391; Vmárł potym Irzyk 1471. z puchliny nog w Heretyctwie Huſſowym StryjKron 627; żeby to Lutrowe z Konſtántynem heretyctwo było/ ná ſámym ſłowie Bożym przeſtawáć: gdyżby tych wſzytkich/ ktorych ſię tu świádectwá przywodźiły/ muśiał pierwey pan Wárſzewicki heretykámi/ z Moiżeſzem z Proroki/ Chriſtuſem/ Apoſztoły y Ewánieliſty pocżynić CzechEp 137.

W przeciwstawieniach: »heretyctwo ... zdrowa nauka (2), katolicka wiara« (3): iż ten ieſt koniec y tá potrzebá Zborow S: áby Heretyctwo wykorzenione było/ á zdrowa náuká cáła zoſtáłá SkarJedn 298; CzechEp 71; SkarKazSej 683.

W charakterystycznych połączeniach: od heretyctwa nawrocony; heretyctwo psować, uradzić, wymyślić, wymyślający; w heretyctwo wpaść; heretyctwem podkopany, zmocnić niezgodę; heretyctwo dzisiejsze (2), potępione, stare, wykorzenione.

Szeregi: »ani błąd ani heretyctwo« (1): Przetoſz [stolica rzymska] żadnym ſię nigdy áni błędem/ áni Heretyctwem nie pomazáłá/ áni żadnego ná ſobie Heretyká miáłá. SkarJedn 394.

»heretyctwo i fałsz, i synagoga szatańska« (1): A te niezgody/ rozerwánia/ y ſekty/ pewnym też ſą znákiem Heretyctwá y fáłſzu/ y przeklętey Synágogi ſzátáńſkiey. SkarJedn 21.

»kacerstwo i heretyctwo« (1): á chcąc Láćinſki kośćioł potwarzáć ſami w kácerſtwo y Heretyctwo vpádli. SkarJedn 154.

»(nie) heretyctwo i (ani) nauka nowa (obłędliwa, zła)« [szyk 3 :1] (4): Oddzieláiąc ſię [teraźniejszy grekowie] od nas/ oddzieloną też y odſzcżepioną wiárę ſobie vcżynili: ktora iuż nie ieſt wiárá/ ále ieſli w niey vporni ſą/ heretycſtwo ieſt y náuká obłędliwa. SkarJedn 350, 256, 373; SkarKazSej 686a.

»(schizma ani) heretyctwo, (i, ani) odszczepieństwo« [szyk 6 : 5] (11): SkarJedn A8, 154 [2 r.], 227, 342, 399, D5v; Rożność Heretyctwá y odſzcżepieńſtwá tá ieſt/ práwi/ ná tymże mieyſcu: iſz Heretyctwo ma fáłſzywą náukę: á odſzcżepieńſtwo dla niezgody Biſkupiey/ od kośćiołá ſię dzieli SkarŻyw 337; WujNT 607; Nie dopuſzcza kośćioł ſchizmy/ áni odſzczepieńſtwá/ áni heretyctwá. Abo ſię zgadzay/ ábo bądź wyklęty y z domu wypaday/ á miedzy bráćią niezgody nie rozśieway. SkarKazSej 684a.

»(niezgoda i) heretyctwo i (nowa) sekta« (2): SkarJedn 19; Tym heretictwo y nowe ſekty potępiſz/ iż przodkow ſwych vkazać niemogą/ iż ſucceſsyey od Apoſtołow niemaią SkarŻyw A4.

W przen (8): áby ſię wiárá roſtárgniona Heretyctwem pośiláłá/ á zgorſzenia y złe obycżáie/ iáko złe ziele z ogrodá/ y winnice B: wyplewione było. SkarJedn 298, 209; SkarŻyw 337; ábyſmy ſię ich wyſtrzegáli/ á nie oſkarzáli ich/ heretyctwo ich śiekierą piſmá ś. odćináiąc. CzechEp 42, 39; á iáki iad w ſobie máią heretyctwá do zguby y wywrocenia ich. SkarKazSej 683b.
Szeregi: »niedowiarstwo i heretyctwo« (1): w ktorey [łodce = stolicy rzymskiej] kto ſię ná on brzeg wiecżney oycżyzny przewozi/ nigdy żaden niedowiárſtwem y Heretyctwem pogrążony być nie może. SkarJedn 144.

»heretyctwo i fałszywa wiara« (1): Ktora ieſli ſię z heretyctwy y fáłſzywą wiárą záráźi y zepſuie SkarKazSej 688b.

a. Nazwa używana w odniesieniu do nauki Chrystusa przez współczesnych mu Żydów (1):
Szereg: »ani sekta, ani heretyctwo, ani odszczepieństwo« (1): Iż Tertullus rzecznik Zydowſki/ wiárę Chrześćijáńſką názwał ſektą/ ábo iáko w Graeckim ſtoi haereſią Názáreyczykow/ przeto S. Páweł odpowieda/ iż nie ieſt żadną ſektą/ áni haeretyctwem/ áni odſzczepieńſtwem. WujNT 495.
2. [coll. Heretycy: Długoż wżdy oczu nie otworzyſz mizerne heretyctwo? Czemu ſię w złym ſwoim y w zgubie bráćiey ſwoiey kochaſz? SkarKaz 231b (Linde).]

Synonimy: 1. bałwochwalstwo, bluźnierstwo, błąd, kacerstwo, odszczepieństwo.

Cf HEREZIS, HEREZYJA

ZZie