Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [JĘZYCZKOWY]

Następne hasło: JĘZYK »

JĘZYCZNY (13) ai

Fleksja

sg
m	N	języczny	f	N		n	N	języczn(e)
	A	języczny		A	języczną		A

pl
N	m pers	języczni, języczn(e)
G		języcznych
A	subst	języczn(e)
I	m	języczn(e)mi

sg m N języczny (3). ◊ A języczny (1). ◊ [f A języczną.] ◊ n N języczn(e) (2). ◊ pl N m pers języczni (1), języczn(e) (1). ◊ G języcznych (2). ◊ A subst języczn(e) (2). ◊ I m języczn(e)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „język”; związany z językiem
- 1. Zestawienie: lek. »języczny wrzod« (3)
- 2. Odnoszący się do mowy; słowny (4)
- 3. Wykrętny, kłamliwy, oszczerczy, obmówczy (6)
  - a. W funkcji rzeczownika (3)

Przymiotnik od „język”; związany z językiem; ad linguam pertinens, Ungulatus, similis linguae Cn:

1. Zestawienie: lek. »języczny wrzod« (3): Kurdźiel ieſt ięzyczny wrzód koniowi. SienLek 169, 169, Aaaav.

2. Odnoszący się do mowy; słowny (4):

W przeciwstawieniu: »języczny ... ręczny« (1): tedy vyrzymy [...] że w rychle v nas będzie więcey ięzycznych/ á niżeli ręcznych dáleko potrzebnieyſzych ſług Rzeczypoſp VotSzl C2.

Wyrażenia »języczny dyszkurs« (1): Więcey ieden ſtáry ktory rzeczy ręką nośił/ porádźić może/ niżli ſto młodych z iężycznemi dyſzkurſámi SkarKaz 42b.

»języczne mowienie« = głośne wymawianie, recytowanie (1): KuczbKat 370 cf Szereg.

»języczne pochlebstwo« (1): przez te czáſy więcey ięzyczne pochlebſtwo ważyło/ á niżeli rzemięſło Rycerſkie VotSzl C3.

[»języczna wina«: á niedam tego [rzeczy obiecanej] iákoby zá dar/ ále iáko zá odkup ſłowá ſwego/ y po licu ſie vderzę dla pámięći ná potym/ [...] ſzkodą tą ſkarzę ſie ſam/ żem nieobácznie obiecał/ y bólem/ [...] a będzie tá dániná/ iákobych też ięzyczną zápłáćił winę. SenekaGórn 220 (Linde).]

Szereg: »języczny albo słowny« (1): w Poſpolitey [modlitwie] záś/ ktora ieſt vſtáwiona dla wzbudzenia nabożeńſtwá ludu wiernego [...] żadnym obycżáiem ięzycżne álbo ſłowne mowienie opuſzczone być niema. KuczbKat 370.

3. Wykrętny, kłamliwy, oszczerczy, obmówczy; futilis, linguax, locutuleius Cn; linguosus Vulg (6): Abowiem mąż ięzycżny [vir linguosus] nie, poydzie rżądnie na ziemi/ męża nieſprawiedliwego złoſci wezmą na ſtracenie. WróbŻołt 139/12; BielSat Ev; Controwerſiy piſánych nigdy nie cżynili/ Ięzycżni Prokuraći Sędzią nie kręćili. BielRozm 34.

a. W funkcji rzeczownika (3): SkarŻyw 142 marg; (tytuł) Do ięzycznych (–) NIechay kto chce cnotliwie żyie tu na świećie/ Przedśię wy mu przygánę wnet iáką naydźiećie. PudłFr 6.

Szereg: »języczne i swarliwe« (1): Ięzycżne y ſwarliwe/ raz ie vpomniawſzy/ tym karáłá/ áby v drzwi gdzie wſzytki iadáły/ klęczáły modląc ſię SkarŻyw 142.

Cf DWOJJĘZYCZNY, DWUJĘZYCZNY, JĘZYCKI, JĘZYKOW