[zaloguj się]
[pdf]

ARCYBISKUP (625) sb m

arcybiskup (624), archibiskup (1); arcybiskup : archibiskup MiechGlab (1 : 1).

a jasne (pisane dużą literą 620 razy).

Fleksja
sg pl
N arcybiskup arcybiskupi, arcybiskupowie, arcybiskupy
G arcybiskupa arcybiskupow
D arcybiskupowi arcybiskup(o)m
A arcybiskupa arcybiskupy
I arcybiskup(e)m arcybiskupy
L arcybiskupie arcybiskupach, arcybiskupiech

sg N arcybiskup (320); skróty: A. (25), Arcyb. (2). ◊ G arcybiskupa (86); skróty: Arcybisku. (1), Arcybisk. (1), A. (1). ◊ D arcybiskupowi (39). ◊ A arcybiskupa (72). ◊ I arcybiskup(e)m (56); skrót: A. (1). ◊ L arcybiskupie (11). ◊ pl N arcybiskupi (10), arcybiskupowie (3), arcybiskupy (2); -i RejZwierz, WujJud (4), ReszPrz, SarnStat; -owie RejPosRozpr, NiemObr; -y ConPiotr; -i : -owie : -y BielKron (2 : 1 : 1). ◊ G arcybiskupow (11); -ów SarmStat (3), -(o)w (8). ◊ D arcybiskup(o)m (4). ◊ A arcybiskupy (5). ◊ I arcybiskupy (4). ◊ L arcybiskupach (1), arcybiskupiech (1); -ach SkarJedn; -ech OrzRozm.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) i XVIII w.

Dostojnik kościélny – biskup wyższego stopnia mogący być równocześnie zwierzchnikiem biskupów diecezjalnych prowincji kościelnej. Godność ta łączyła się z funkcją zarządzania dobrami i majątkiem należącym do arcybiskupstwa; archiepiscopus Murm, Mymer1, Cn (625): hyldefonsus arczybyſkup PatKaz I 11; Archiepiſcopus. Ein ertzbiſchoff Arcybiskup. Metropolitanus idem Murm 171; Archiepus. Erczbiſchoff. Arczibiskup, Mymer1 9; ConPiotr 30v; KromRozm III M; Diar 31; gdzie Pan Kryſthus/ [...] poſtánowił kiedy/ nietylko ty rzeknące Kárdynały/ albo Kurfirſty/ ále teſz iákie Pátryárchy/ Prymáſy/ Arcybiſkupy/ Metropolithany KrowObr 36, 7, 239; OrzList b4v, c[2 r.], c3v, d3v, f3, i2v; UstPraw D4 [4 r.]; RejZwierz aa3, bb2, 59 [2 r.], 83; Arcybiſkup z Biſkupy w Polſzce nietylko ieſt Conſiliarus, ále ktemu ieſt y Pater REGni OrzRozm K; Wielki Tytuł tu Krol Arcybiſkupowi dáie/ [...] á niemoże być na świećie Arcybiſkup więtſzym iedno Pater, iedno Dominus, iedno Primas OrzRozm K, B4 [2 r.], B4v, C2v, C3v, F2v (25); [papież] roſkázuie przyiecháć/ tym ktorzy k niemu przyſłuſzáią z práwá Pátryárchom/ Arcybiſkupom/ Biſkupom/ Opáthom BielKron 220v; Ma ten Arcibiſkup pod ſwym poſłuſzeńſtwem Sufrágány y biſkupy BielKron 289; áby Arcybiſkup w Płockim kościele był Kánonikiem y prebendarzem BielKron 360, 144, 193, 201, 221 [2 r.], 221v (81); OrzQuin C4, D2v, D3v, Ev [3 r.], E2v (17); KwiatOpis C3; RejZwierc 274v, 275; Są Kárdynałowie/ ſą Pátriárchowie/ ſą Arcybiſkupi/ Biſkupi/ Metropolitanowie/ Sufrágánowie [...] ordines minores et maiores. Ale tey wſzyſtkiey ſummy nie dolicżáiąc/ máło o tákowe wſzyſtki vrzędniki dbamy. WujJudConf 141v; WujJud 142, Ll; StryjWjaz C2 [2 r.], C2v [6 r.], C3 [4 r.], C3v, C4v [3 r.] (34); ModrzBaz 121, 140; Dwá ſię Biſkupi pogryzą/ ieden ie Arcybiſkup zgodzi. Dwá ſię Arcybiſkupow poſwarzą/ ieden ie Pátryárchá poiedna. SkarJedn 60, 259, 369, 380; SkarŻyw 171 [3 r.], 202, 305, 338, 355 [2 r.] (21); StryjKron 375, 472 [2 r.], 617, 767 [2 r.]; CzechEp 47; NiemObr 48, 160, 171 [2 r.]; ieſt Koronátor iego [króła]/ Sędźia iego/ Arcybiſkup/ ktory go ſkárác/ to ieſt zákląć może. GórnRozm C2v, C2v; ReszPrz 103; KochWr 36; Then potem Arcibiſkup przikupil bel kilka Zamkow PaprUp E4; ActReg 9, 23, 82; LatHar ++2v, + +6v, 18v, 100; KochAp 6, 7 [2 r.], 8 [2 r.], 11 [2 r.]; Bo ſię ták właſnie z Graeckiego przekłáda: iáko Archiepiſcopos, Arcybiſkupy WujNT 22 przedm; NA ARCYBISKVPA, iáko na tégo, ktory iest Legatem y Prymáſem ieſcze więtſze y twárdſzé powinnośći wkłáda. SarnStat 224, *5, s. 19, 25, 166, 169 [2 r.] (21); nád wielą biſkupow ieden Arcybiſkup: nád wielą Arcybiſkupow ieden Primás SkarKazSej 691a.

arcybiskup czego (12): Steffan Arcybiſkup zboru Murzynſkyego KromRozm III P3v; Włádyſław z łáſki Bożéy Swiętégo Kośćiołá Gniéźnieńſkiégo Arcybiſkup y Primás SarnStat 383, 183 [2 r.], 380, 895, 900, 905. Cf Szeregi.

Wyrażenia:»arcybiskup pogański«: [Bonifacyjusz]od Papieżá błogoſłáwieńſtwo wziął/ y Arcybiſkupem Pogáńſkim poświęcony ieſt. SkarŻyw 575.

»powiatowy arcybiskup«: okrom cżternaſtu przynamniey inſzych powiátowych Arcybiſkupow ybiſkupow [!] LatHar 513.

»urzędny arcybiskup«: [Vniversitas Polska chce mieć takowego króla] ktorégo wolnie obránégo od Rycérſtwá/ vrzędny Arcybiſkup Gnióźnieńſki/ ręką ſwą vrzędnie koronuie OrzQuin D.

Zestawienia: »ksiądz arcybiskup« (69): LibLeg 7/36 cf Zestawienia z przymiotnikiem od nazwy miejscowej; Niechayże iedno teraz Kśiądz Arcybiſkup co przećiwko im pocznie OrzRozm I3v; BielKron 330;, CzechEp 227, 228; NiemObr 82 [5 r.], 83 [3 r.], 85 [2 r.], 86, 88 [2 r.] (34); PaprUp L2; List od Xiędza Arcybiskupa do Pana Canclerza ActReg 68, 8, 10, 14, 15 [2 r.], 61 (12); KochAp 11; SarnStat 7, 19, 44, 45 [2 r.], 133 (16).

»jego m[ił]ość ksiądz arcybiskup; ksiądz arcybiskup jego m[ił]ośc; ksiądz jego m[ił]ość arcybiskup« (22 : 3 : 1): będzie miał wolną apelacyją do Księdza Arcybiskupa IM Diar 52, 52, 74; CzechEpPOrz x3 [2 r.]; á nawet y niezgody która ſię w I. M. przećiw Księdzu I. M. Arcybiſkupowi pokázuie zámilczę CzechEp 202, 71 [2 r.], 178, 187, 219, 220 [4 r.], 227, 228, 266; Chce też Ieo Mość X. A. twoiey dumy/ przykłádem Páná Chriſtuſowym podeprzeć NiemObr 89; KochFr 28; SarnStat 168, 197, 198, 314, 888; VotSzl D2.

Połączenia z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [arcybiskup + przymiotnik 235 r.; przymiotnik + arcybiskup 22 r.] (257): Zginęło tam duchownich niemało. Miedzy ktoremi Mathias Archibiſkup Strigonſki. MiechGlab 16, nlb 20, 16; Thakeſzmy sthanaly s kxyandzem Arczibiskvpem Colocenſkiem LibLeg 7/36, 6/79v; KromRozm III O8; Diar 74; Toletańſki Arcybiſkup przyiechał do Rzymá KrowObr 30, 35; RejZwierz 59v, bb3v; OrzRozm B4, D2v, F3, G [2 r.], I2; Thegoż roku Arciſkup Koleńſki/ vcżynił Syem oſobny na duchowne w Bonnye BielKron 221; Włádziſław Arcybiſkup Strygońſki/ pierwſzy po krolu miedzy duchownymi. BielKron 305; Arcybiſkup Gnieznieńſki/ od Papieżá Alexándrá ſzoſtego Kárdynałem zoſtał BielKron 399; dał Papież iemu [Janowi z Łaska] ten Tytuł y iego potomkom Arcyſkupom Gnieźnieńſkim/ iż ſie mogą piſáć Legatus natus BielKron 415v, 175v, 177, 177v, 180v, 192v (111); Arcyſkup Gniéźnieńſki ták wyſzſzym nád Królá Polſkiego ieſt/ iáko Bog nád Arcybiſkupá wyſzſzym ieſt OrzQuin Ev; Arcybiſkup Gnieźnieńſki/ nie ieſtći poddánym Krolá Polſkiego/ ále ieſt Koronátor iego: [...] ieſt Pater REGIS, & REGNI Primas. OrzQuin S2; Arcybiſkup Gnieźniéńſki/ ieſt w Polſzce Kápłan naywyżſzy/ Primas Kroleſtwá Polſkiego: Poſłániec ſtolice Apoſtolſkiey: zwierzchni Biſkupow Polſkich OrzQuin Aa6, D, E2v, F4v, G3v, K (18); RejZwierc 273v; BiałKaz K3v; Arcybiſkup też Lwowſki iechał s pocżty ſwemi StryjWjaz B2, B2; PaprPan C; SkarJedn 231, 252, 294, 369; Arcybiſkup Moguńſki piſał znowu do Papieżá SkarŻyw 355; Zywot S. Antoniná Arcybiſkupá Floręckiego SkarŻyw 411, 161, 290, 331, 334, 352 [2 r.] (21); StryjKron 36, 325 [=326], 340 [=341], 452, 458, 472 (20); ná ktorym [synodzie] poſtánowiono áby Arcybiſkup Konſtántynopolitáńſki miał zwierzchność y władzą/ nád kośćioły ná wſchod ſłońcá. NiemObr 58, 170, 171; CzechEp 187, 229; KochWr 36; PaprUp B4v [2 r.], E3v, H2v, H3, L2; ActReg 64, 114, 167, 182; KochAp 6; KochFrag 28; Cyryllus Arcybiſkup Hierozolimſki LatHar 193; Theophiláktus Arcybiſkup Bulgárſki LatHar 194, 81 [2 r.], 415; [działo się to przy] Kápłanie Kárdynale Arcybiſkupie Gnieźniénſkim/ y Prymaśie/ ktemu ieſzcze Biſkupie Krákowſkim SarnStat 939, 19 [2 r.], 37, 112, 168, 169 [2 r.] (38).

Szeregi: »arcybiskup albo metropolita(n); metropolita albo arcybiskup« (4 : 1): KromRozm III N5v; OrzRozm C; Náznácżeni też ſą Arcybiſkupowie/ álbo Metropolithowie/ to yeſt przełożeni nád Biſkupy w powieciech. RejPosRozpr c3v; Pátriárchowie/ Arcybiſkupi álbo Metropolitanowie/ Biſkupi/ Sufrágánowie/ ći wſzyfcy iednáką moc Biſkupią máią/ lecż zwirzchnośćią ieden nád drugim fą przełożeni WujJud 142; Arcybiſkupá álbo Metropolitá Nowogrodzkiego ſkárbnicę [...] złupił StryjKron 658.

»arcybiskup i prymas« (10): ModrzBaz 140; Stolica Metropolitaná kośćiołá Gniéźnieńſkiégo/ y Kśiędzá Arcybiſkupá y Primáſá téyże Stolice [ma być zachowana'] SarnStat 171, 380, 383, 895, 900, 905 (9).

Synonim: metropolita.

IM