Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (ARESZTOWANY)

Następne hasło: ARFISTA »

ARFA (64) sb f

arfa (34), harfa (30); arfa BartBydg, RejRozpr, RejWiz, BibRadz (3), KwiatKsiąż (4), RejAp (6), RejPos, BudBib (5); BudNT, CzechRozm, KlonŻal (2), PudłFr, OstrEpit, WujNT (3); harfa Mącz (3), ModrzBaz, Calep (6), LatHar (7); arfa : harfa Leop (3 : 8).

-f- : -ff- : -ph- (48 : 8 : 8).

Nagłosowe a jasne, pochylone tylko w G pl; drugie a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	arfa	arf
G	arfy	årf
D	arfie
A	arfę.	arfy
I	arfą	arfami
L	arfie	arfach
V	arfo

sg N arfa (10). ◊ G arfy (2). ◊ D arfie (1). ◊ A arfę. ◊ V arfo (2). ◊ I arfą (5); -ą (4) RejRozpr, BudBib, PudłFr, LatHar; -am (1) KwiatKsiąż. ◊ L arfie (22). ◊ pl N arfy (1). ◊ G årf (1). ◊ A arfy (10). ◊ I arfami (3). ◊ L arfach (5); -ach (2), -åch (2), -(a)ch (1); -ach WujNT; -åch RejAp; -ach : -åch BibRadz (1 : 1).

Sł stp brak, Cn: harfa, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia

Instrument muzyczny ze strunami rozciągniętymi na trójkątnej lub czworokątnej ramie (64)
- Przen (6)
  - a) Psałterz, psalmy Dawida (2)
  - b) Modlitewnik (4)

Instrument muzyczny ze strunami rozciągniętymi na trójkątnej lub czworokątnej ramie; cithara BartBydg, Mącz, Calep; lyra Mącz, Calep; psalterium Cn; fides Mącz; fidicula Calep; magadis, nablium, nablum, naulium, sambuca Cn (64): Cithara, arfa BartBydg 28b; [Dawid] Záwżdy zárfą bogá chwalił RejRozpr Bv; Tu bliżey Lutniſtowie/ Arphy/ Symphonały/ A zá nimi pánienki przyſpiewáiąc ſtały. RejWiz 25; Dawid igráiąc ná hárfie przed Saulem/ nieco mu pomocy przynoſił Leop 1.Reg 16 arg, 1.Reg 16/16, 18, Ps 97/5 [2 r.], 146/7, Dan 3/5, k. *A2v; wyſławiayćie go/ tak w pioſnkách vſtnych/ iáko y ná Arfach. BibRadzEccl 39/18[20], Gen 4/21, 31/27; Socrates [...] wpotachłych leciech na arfie ſię vcżył KwiatKsiąż E4, K4, P2v; Cithara, correpta Harfá. Mącz 54d, 54d [2 r.], 198c, 413c; á głoſęm ſłyſzał iákoby ſpiewakow gráiących ná árfach ſwoich. RejAp 117 [idem WujNT Apoc 14/2], 52v, 54, 54v; RejPos 172v; Ale nie robiono do domu Iehowinego bániek śrebrnych arf/ miednic/ trąb BudBib 4.Reg 12/13, Ps 149/3; CzechRozm 149; Hárfá/ bęben/ piſzcżałká ná bieśiádách wáſzych. [bibl Is 5/12] ModrzBaz 52v; Ale kiedy poczniećie Muzyką ſzérmowáć/ Muśi ſye y Dawidek z ſwoią Arfą ſchować. PudłFr 19; [Ch]orocithariſtae ‒ Do tanca na harffach grąiacy Calep 191a; Fidicula ‒ Skrzipiczky, harffa Calep 418b, 202a [3 r.], 623b; LatHar 325; á drudzy niech gráią/ Bądź w lutnie wieloſtronne/ ſłodki głos dáiącé/ W cytry/ w gęśle/ część w árfy/ część w cymbały brzmiącé OstrEpit A2; WujNT Apoc 5/8, 14/2.

Wyrażenia:»arfa boża« = cithara Dei Vulg, PolAnt (4): ſthoią nád morzem onym ſklánym/ máiąc árphy Boże RejAp 127v [idem BudNT Apoc 15/2; WujNT Apoc 15/2], 129v; BudNT Apoc 15/2; WujNT Apoc 15/2.

»harfa dziesięciostrunna; o dziesiąci strunach« = psalterium decachordum Vulg (2): O Boże/ pieśń nową śpiewáć tobie będę/ na Hárfie dźieśięćioſtrunney chwalić ćię będę. [bibl Ps 143/9] LatHar ktv; wziąwſzy ſłowo z Pſálmow/ Pſalterium Decachordum to ieſt Hárfą o dźieśiąći ſtrunách. LatHar +3v.

Szeregi:»arfa i cytara« = nebel et eithara PolAnt: Chwalćie go dzwiękiem trąbnym/ chwalćie go árfą y cytárą. BudBibPs 150/3.

»lutnia (albo) harfa; arfa (albo) lutnia« (3 : 2): Leop 2.Par 20/28; [Grek] ażby według nauki ſpiewać/ y na arfie albo na lutniey grać dobrze vmiał. KwiatKsiąż I2v; Fides, Struná/ y wſzeláki inſtrument który ſtrunámi bywa náciągan/ yáko yeſt lutniá/ hárfá. Mącz 126c, 54d, 126c.

W przen (4): Hárfá moiá w żáłobę/ á orgány moię w głos płácżących/ obroćiły ſie. Leop Iob 30/31; BudBib Iob 30/31.

Szeregi:»arfa i cytara« = nebel et eithara PolAnt: Powſtań sławo moiá/ powſtań árfo y cytáro/ powſtánę na zorzy. BudBib Ps 57/8 [56/9].

»żołtarz i harfa« = psalterium et eithara Vulg: Ruſz ſie zołtarzu y hárffo/ powſtánę z záránia. Leop Ps 107/3.

Przen (6):

a) Psałterz, psalmy Dawida (2):

Wyrażenia: »arfa Dawidowa«: Ktoż wątpi że iuż przy świętey Arfie Dawidowey/ Przyſłucha ſię pieśni nowey? KlonŻal C3v.

»arfa dziesięćnitna«: Z krolem y z prorokiem śpiewał dobroć nieprzeżytną Bogá zaſtępow/ brząkáiąc w Arphę dźieśięćnitną. (marg) Pſálmy przełożone przez Kochánowſkiego (‒) KlonŻal B3v.

b) Modlitewnik (4): Poznawſzy drogość tey Hárfy/ chćiey nieco o pożytku ś. modlitwy/ iáko o dźwięku duchownym wyrozumieć. LatHar +7v.

Wyrażenie: »dziesięciostrunna harfa duchowna«: Chrześćiáńſki cżłowieoże/ weźmi z ochotą w ręce/ tę dźieśięcioſtrunną Hárfę duchowną LatHar +11v.

Zestawienie: »Harfa Duchowna« = tytuł modlitewnika: HARFA DVCHOWNA. To ieſt/ Dźieśięć rozdźiałow Modlitw Kátholickich LatHar kt, +11v, 740.

Synonimy: cytara, lira, lutnia.