[zaloguj się]
[pdf]

KRYG (20) sb m

kryg (19), kreg (1) OrzJan.

e pochylone.

Fleksja
sg pl
N kryg
G krygu
A kryg krygi
I krygiem
L krygu

sg N kryg (3). ◊ G krygu (2). ◊ A kryg (5). ◊ I krygiem (6); -em (1), -(e)m (5). ◊ L krygu (1). ◊ pl A krygi (3).

Sł stp notuje, Cn: krygi, Linde XVI – XVIII w.

Munsztuk, wędzidło, przyrząd do kierowania i hamowania koni zwłaszcza narowistych; lupatum, (frenum) lupi Cn (20): RejZwierz 17v; Koń twárdym krygyem bywa záłomiony/ A ciáło cnothą RejZwierc 211v.

W porównaniach (2): nie poda cále vmyſłu ſwego pod iego roſkazánie święte: Ieſliż iáko mocnym krygiem hámowáć nie będźie pożądliwoſći ſwych wedle woley á zámierzenia miſtrzá ſwoiego BibRadz *4; RejZwierc 68.

W charakterystycznych połączeniach: krygiem hamować, (za)łomić (załomiony) (3); mocny kryg, twardy (3).

Szereg: »kryg a wędzidło« (1): [wszechmogący Pan] kędy mogł kładł twárdy kryg á twárde wędzidło ná tego ſwowolnego oſłá/ á ná tę twárdouſtą ſzkápę tego to złego/ á vpornego cżłowiecżego przyrodzenia. RejPos 247.
W przen (15): Záłámuy mocnym krigyem wſzetecżną myſl w ſobye/ A niechay cie niecnotá nic márnie nie ſkrobye. RejWiz 99; włożę kryg [frenum] w páſſcżekę twoię: á wywiodę ćię/ y wſſyſthko woyſko twoie Leop Ez 38/4; áby káżdy z nas [...] nie ociążał tego márnego oſłá ſwoiego obżárſtwem á opilſtwem/ ktory tego záwżdy potrzebuie/ áby był dzyerżan ná tym krygu/ gdyż ieſt bárzo leniwy ku káżdey dobrey ſpráwie RejPos 185; BiałKat 366v; RejZwierc 113v; NiemObr ktv; áby gdy żołdu nie ſtánie/ cnotá wáſzá miáłá ſie tym krégiem hámowáć/ á was od ſławy woiennéy ná próznowánie y ná leniſtwo odwodźić OrzJan 59.

kryg na co (5): RejPos 19v; Sumnienie ieſth kryg twárdy ná ſwą wolą RejZwierc 223, 14, 238v [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: krygiem hamować, załamać; twardy kryg (2).

Zwroty: »w krygi ująć« = ujarzmić, pohamować (2): kto w krygi żądzą Mogł viąć/ w długim beſpiecżeńſtwie Dni ſwych vżywie. KochOdpr C4v; Támy/ Gdźie Wiſłę w krygi vięli głęboką Y ták ſzeroką. (marg) Tamy zułáwſkie. (–) KlonFlis G3.

»na kryg wziąć« = (o koniu) nie słuchać jeźdźca, ponieść (1): A tego pilnie ſtrzeż áby gębá nigdy przed mieſzkiem wzawod nie wyſkákowáłá/ boć to twárdouſty źrzebiec/ á iákoć ná kryg weźmie/ iuż go y ku gorze trudno záhámowáć będzieſz mogł. RejZwierc 35v.

Synonimy: kaganiec, kawecan, kiełzno, kłup, munsztuk, uździenica, wędzidło.

TG