[zaloguj się]
[pdf]

KSIENI (35) sb f

ksieni (30), ksini (5); ksieni ZapWar, Murm, BartBydg, RejKup, RejWiz (2), BielKron (5), Mącz (4), HistRzym, BudBib (3), SkarŻyw (2), KochTr, WisznTr, Calep (2), KochFrag (2), JanNKar (2), KlonFlis; ksini KrowObr (3), RejZwierc, JanNKarKoch.

kſ-, kś- (21), x- (8), kx- (5), ksz- (1).

-e- (24), -ę- (6).

-é- (4), -e- (2); -é- JanNKar; -e- KochTr; -é- : -e- Mącz (3 : 1).

Fleksja
sg pl
N ksiéni ksiéni(e)
G ksieni(e)j, ksiéni
A ksiénią
I ksiénią ksiéniami
L ksiéni
V ksiéni

sg N ksiéni (18). ◊ G ksieni(e)j (2) ZapWar, BielKron; ksiéni (1) KlonFlis. ◊ A ksiénią (5). ◊ I ksiénią (3). ◊ L ksiéni (1). ◊ V ksiéni (1). ◊ pl N ksiéni(e) (3). ◊ I ksiéniami (1).

Sł stp notuje, Cn: księni, Linde XVI(XVIII; wstawka z XVIII) ‒ XVIII w.

1. Przełożona żeńskiego klasztoru; maxima sacerdos Murm, BartBydg; antistita Calep, Cn; abbatissa, sacerdotissa Mącz; antistes perita Cn (17): RejKup 1 6; RejWiz 39; [Henryk klasztor założył] przywiodł do niego pánny z Bámberku/ z ktorych byłá pierwſzą kſienią Petruſya álbo Petruſá Niemkini. BielKron 358; Lathá 1268. Solomá Hálicka kſiężná vmárłá/ ſioſtrá Pudykowá/ ktora byłá Kſięnią w klaſztorze Záwichośćie BielKron 363, 358; HistRzym [39].
Zwrot: »ksinią święcić, czarować« (2 : 1): Ták tedy naprzod mowićie ſtoiąc/ kiedy Opáćichę álbo Kxinią ſwięćićie. (marg) Kxinią tak tzáruiećie. (‒) KrowObr 147v, Ss2.
Wyrażenia: »panna ksieni« (2): Maxima sacerdos eyn eptiſchen ader priorin Pánná xyeny. Murm 173; BartBydg 134b.
Szeregi: [»ksieni, abbatyza«: Y tegoż dniá wſzytko co miáłá [S. Salomea] kśięniey Abbátyźie oddáłá. SkarŻyw 1585/982.]

»ksieni i (a) matka« [szyk 1 : 1] (2): ktore wſzytki były wpiśmie vcżone/ y mátkámi/ á kśieniámi wiela klaſztorow w niemcech/ śilną lidzbę pánienek y wdow do cżyſtośći pozjſkuiąc [!]/ zoſtáły. SkarŻyw 518, 518 marg.

»opacicha, (albo) ksieni« [szyk 2 : 1] (3): KrowObr 147v; Abbatiſſa p. Opáćichá/ Xieni, sed latinius, Sacerdos maxima. Mącz 1c, 11d.

»przeorusza, ksieni« [szyk 1 : 1] (2): Abbatissa – Przeoruſza kſieny. Calep 3a, 77b.

2. Księżna, władczyni (11): Mázowiecka Sláchtá przećiw Annie kſiężnie Mázoweckiey ſie wzburzyłá/ [...] chćieli áby ſtárſzy ſyn Stániſław ich przełożonym był. A gdy Kſięni nie chćiáłá ná to przyzwolić/ rzućili ſie á gwałtem chćieli wzyąć Stániſłáwá ná przełożeńſthwo BielKron 416v; Y będą krolowie piáſtuny twemi/ á krolowe ich (marg) wł: Kśienie ich. (‒) [dominae (marg) reginae (–)] mámkámi twemi BudBib Is 49/23, I 8c marg [2 r.].
Zestawienie: »ksieni wielka litewska« (1): Helená kſieni wielką Lithewſka/ bacząc go [króla Aleksandra] ſmiertelnego/ ruſſyłá ſie też zá nimi. BielKron 403.
W przen (6): RejWiz 27v; Pátrz iák o tá dropia kśini/ Chodzi by Paw miedzy ſwemi RejZwierc 231.
Wyrażenia peryfr. oznaczające śmierć: »sroga ksieni« (2): KochTr 8; Cżłowiek mdła rzecż/ iuż ſie ſmući. Weſołą twarz prętko zmieni/ Gdy tá prziydzie ſroga kśieni. WisznTr 26.

»ksieni umarłych, cieni« (1 : 2): O práwo krzywdy pełne: o znikomych ćieni Sroga/ nie vbłagána/ nie vżyta kśieni KochTr 8; Kiedy ćię twoiá biédna Hánná opuśćiłá. O práwo krzywdy pełné/ o nieznośna kśięni Mdłych bogów/ y pod źiemią mieſzkáiących ćieni. KochFrag 52, 45.

3. Kapłanka (3): Vestalis, Mniſzká/ xiéni álbo popowá tey Boginiey Vestae. Mącz [489]d, 363c; Do Wenuſowey Xieni niegdy pływał Drogi Leander y morze przebywał KlonFlis C3.
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): ZapWar 1508 nr 2039; Ieſli kſzykáć, dobrze ſtoi, tedy y kśiądz y kśięni/ etć. bo iáko/ ſz/ miąſzo brzmi: y to ſámo/ á nie/ k/ czyni, że ſie właſnie k/ y ſz/ wymawia JanNKar F4v, F4v; Wſzakże mało nielepiéy piſać xiądz/ xini/ axamit/ niżli pres ks. JanNKarKoch F4v

Synonimy: 1. abbatyza, matka, opacicha, pryjoryni, przeorusza.

Cf KSIĘŻNA

TZ, WG