[zaloguj się]
[pdf]

RĄBEK (45) sb m

e jasne.

Fleksja
sg pl du
N rąbek rąbki
G rąbka, rąbku rąbk(o)w
A rąbek rąbki rąbka
I rąbkiem
L rąbku

sg N rąbek (9). ◊ G rąbka (3) ZapWar, KlonFlis, KlonWor, rąbku (3) ZbylPrzyg (3). ◊ A rąbek (14). ◊ I rąbkiem (3); -em (1), -(e)m (2). ◊ L rąbku (2). ◊ pl N rąbki (1). ◊ G rąbk(o)w (3). ◊ A rąbki (6). ◊ du A (cum nm) rąbka (1) ZapWar 1513 nr 2126.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Płat tkaniny, mogący służyć do różnych celów, także jako okrycie; plaga Mącz, Cn; stragulum, tapes Mącz; plagula Cn (33): yakom ya nyenyaszethl nyagymyenye yanya dzerszkowycz [...] anym wsząl przeszczyeradla ploczennego dwą gslv dwą Rapką gy ruchy plothnya colenyszkyego [...] tako my bog pomozy. ZapWar 1513 nr 2126; LibMal 1549/148; Plaga item idem quod tapes vel stragulum, Opona/ Kortiná/ Kobierzec/ Deká któremi ſciány obiyáyą/ Plagá. Praeterea linum candidum, Ráńtuch álbo rąbek. Mącz 302c; KochSob 66.
a. Część odzieży (najczęściej kobiecej); calyptra, capitium, muliebre tegumen, palliolum, vestimentum (29): pokradl ſchathi yako plaſchcze kthore na grzedzie wizdbye wyſziali, rąbky kthore zakopal LibMal 1548/140v, 1551/162v [2 r.]; [[przykład na á:] vt, Bábá rąbek przepiłá. StatorGramm A4v; InwMieszcz 1557 nr 79].

W połączeniach szeregowych (4): [do katolików:] Nie wſpominam teſz/ iáko owce żegnáćie [...]. Tákże nowe zbożá y ſiemioná [...]/ nowe álbo młode wdowy/ y ich rąbki/ ćiáſnochy y koſzulki. KrowObr 100, 119, 125, 125v.

α. Kobiece nakrycie głowy, chusta; calantica, rica Mącz, Cn; flaminium, peplum Mącz; noegeum, tegmen capitis Cn (22): ZapWar 1517 nr 2203; ta ijſtá ciotka iego [Jezusa] Mariá Kleoffe/ ziąwſſy rąbek z ſwé glowy/ ij podala go iednému żydowi proſſęcy go aby go [nagiego Jezusa] obwinęli. OpecŻyw 125v; Item zeznal ze wzyal suknyą Zielona poporianſka y rambek dochnye LibMal 1552/168v, 1547/127v [2 r.], 1551/162v, 1553/174v [2 r.]; Flaminium, Bart/ Zasłoná álbo velum álbo nieyáki rąbek który przed czáſy/ Rzimski fraucimer nośił. Mącz 130d; Rica, Rąbek/ czepiec/ álbo śiadká/ też nieyáki xtałt odźienia białych głów. Mącz 355c, 31a, 290b.
Szereg: »podwika albo rąbek« (1): Potym [Maryja] ſiąwſſy s ſwé glowy podwikę/ albo rąbek vbogi/ dzieciątko roſkoſſneé weń powila OpecŻyw 15v.
αα. Chusta noszona przez mężatki pod nakryciem głowy (7): [Maryja mówi do towarzyszących jej niewiast:] Dziękuię wám milé panié iżeſcie mie ij ſyna mego ſemną żalowaly/ takiéż ony dziękuiątz iey placżątz odchodzily a niedziw temu/ bo widzialy iéy odzienié/ cżepietz ij rąbek krwią vmazané ſyna iey. OpecŻyw 159; rąbekem mátce piorąc/ zdárłá/ boię ſię gniewu iey SkarŻyw 411, 411; Konam/ lecę do źiemie/ [...] przypátrzćie ſie wielkiéy moiéy męce. [wietrze] Dmi ná mię/ á zrzuć rąbek/ tłocz y głowę moię: Rozpleć wárkocz/ zrzuć czepiec GosłCast 24, 21; Okryi głowę poważnym rąbkiem/ czapką zaſię/ Wdźieyże ſtáteczną ſzubkę z bobrem potym ná ſię. ZbylPrzyg Bv.
Wyrażenie: »rąbek żołtawy« (1): OStrym powietrzem Albo chorobą Ciężką ſtrapiona Páni/ ozdobą Co przedtym byłá Domu wſzytkiégo/ Dźiś leży wyſchłá Z bólu wielkiégo: Sćiągnąwſzy rąbkiem Zółtáwym ſkronie GosłCast 21.
ββ. Welon panny młodej; flammeum Mącz, Cn (2): [My [katolicy] záiſte niegárdźimy Małżeńſkimi Gody; przy ktorych/ wkładáiąc Rąbek/ bywamy HerburtArt 156 (Linde)].
Wyrażenia: »rąbek panieński« (1): Flammeum, Zołty rąbek pánieński. Mącz 129d.

»rąbek żołty« [szyk 1:1] (2): Mącz 129d; Wiedźćie mie wſkok do ślubu/ niechay zápalaią Pochodnié pałáiącé/ niechay rozniécáią/ Vbiór złoty/ á rąbek żółty roztaczáią. GosłCast 25.

2. Cienka tkanina lniana lub jedwabna; także płat takiej tkaniny; bombycum tela, byssus, byssinum linum, nebula linea, sindon, ventus carbareus a. textilis (12): Thamze vkradl dwye sthucze Barchanu byallego [...]. 4 ſthuky rambkow yeſzcze nyepoczethich. kilka paſſow mvchaieru LibMal 1551/158v; WyprKr 109; Sindon, Cienkiey á ſubtilney lniáney przędze prześcierádło álbo rąbek/ ráńtuch. Mącz 395a; ZbylPrzyg A2 [2 r.]; [Alia coopertoria calicis ex rambek veluto retis cum modico auro. InwKatWaw 160; InwMieszcz 1585 nr 270; przed każdą parą [w paradzie przed turniejem] sztuka [tzw. żywy obraz, tu zapewne na platformie] bardzo ochędożna [...]. Siódma sztuka: wóz ognisty, tego wieźli orłowie. Na niem siedział lucyper [...]. Ósma sztuka: morze, barzo ślicznie zrąbka, jako wodę uczyniono KronMieszcz 125; HandelŻyd 59]. [Cf 1. Mącz 302c].
Fraza: »jak(oby) z rąbka wywinął, wywiniony« = piękny; vestem, supellectilem mundam et bene compositam habet Cn (1:1): A gdyć zá ſzkutę w zad vćieką gory Oglądaſz świetne iáko płomień mury/ Miaſto iák z rąbká wywinął oſobne Ná wſzem ozdobne. TORVN budowny y bogáty wcnotę KlonFlis G2; O duſzę ſię nie ſtára/ ćielſko ma ná piecży: [...] Więc dłoń miękka/ twarz biała/ mowecżká pieſzcżona: A ſukienká iákoby z rąbká wywiniona KlonWor 62.
Zestawienie: »rąbek flamski« = pochodzący z Flandrii (słynnej ze swoich tkanin) (1): Przypniſz krezy pod gárdło zárázem do tego/ Miernie cudną robotą/ choć z rąbku Flamſkiego. ZbylPrzyg B4.
a. Szata kobieca uszyta z takiej tkaniny; coa vestis Calep, Cn; theristrum, velamen delicatum BartBydg; epicrorum, multicia, pellucida, syrma nebulosum, tunica multitia, vitrea toga Cn (4): Theristrum (teristrum), genus vestis muliebris, subtilis et tritae, velamen delicatum, rąmbek, sarpanka BartBydg 157; WyprKr 108; Calep 208b.
α. Szata obrazu świętego (1): wiele ludzi Obrázy zá Bogi chwalą/ y v ſiebie máią/ ábowiem kiedyby ich zá Bogi v ſiebie niemieli/ nigdy by ſię donich nie obiecowáli y nie biegáli/ Złotem y ſrebrem ich nie pokłádáli/ ochęgożnośćią [!] kośćielną nie názywáli/ w rąbki ich nie vbieráli KrowObr 116v.

Synonimy: 1. deka, opończa, płachta, prześcieradło, rańtuch; a. binda; α. podwika, rańtuch; 2.a. sarpanka.

PP