[zaloguj się]
[pdf]

NACHYLIĆ (62) vb pf

a jasne.

Fleksja
inf nachylić
praet
sg pl
1 m -m nachylił m pers
2 m -ś nachylił m pers
3 m nachylił m pers nachylili
imperativus
sg pl
2 nachyl nachylcie
conditionalis
sg pl
2 m byś nachylił m pers byście nachylili
3 m by nachylił m pers
f by nachyliła m an
con praet
sg
3 m by był nachylił

inf nachylić (18). ◊ fut 2 sg nachylisz (5). ◊ 3 sg nachyli (12). ◊ 1 pl nachyl(e)m (1). ◊ 3 pl nachylą (2). ◊ praet 1 sg m -m nachylił (1). ◊ 2 sg m -ś nachylił (1). ◊ 3 sg m nachylił (3). ◊ 3 pl m pers nachylili (1). ◊ imp 2 sg nachyl (7). ◊ 2 pl nachylcie (1). ◊ con 2 sg m byś nachylił (1). ◊ 3 sg m by nachylił (2). ◊ f by nachyliła (1). ◊ 2 pl m pers byście nachylili (1). ◊ con praet 3 sg m by był nachylił (1). ◊ part praet act nachyliwszy (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI ‒ XVIII w.

1. Zmienić położenie czego, w szczególności zgiąć ku dołowi, zwrócić w kierunku czegoś (przeważnie znajdującego się niżej), przygiąć; obstipare, replicare Mącz (35): Replicare ad vitis caput, Záś nákrziwić/ Náchylić. Mącz 305c, 103c.

nachylić czego ku czemu (1): Obstipo, ut obstipare verticem, Głowy náchylić ku ſtóſowi. Mącz 257c.

nachylić czego (po przeczeniu) (1): ieſtliby też nie mogła rącżek nachylić/ tedi iuż thak związawſzy noſzki rowno chuſtecżką miękką: pomagać leguchno wyciągaiacz z żywota aże do kończa. FalZioł V 21b.

nachylić kogo, co (12): potymże gdy ie ma powić [dziecię pieluszkami] potrzeba położywſzy na łonie wznak ie nachylić FalZioł V 35v, V 34v; LibMal 1543/77; RejWiz 5v; Bowiem gáłąś Pálmowa/ ták ſtátecżnie roſcie/ Im ią bárzyey náchyliſz/ záwżdy ſtánie proſcie. RejZwierc 114, B4v, 7; KochSz B2. Cf nachylić komu co; komu co nad co; kogo czym ku czemu.

nachylić komu [= czyje] co (2): ięzyk mu vmyć wodą/ [...] Albo Dryakwią/ náchyliwſzy mu głowę/ áby nieczyſtość mogłá wychodźić. SienLek 55v. Cf nachylić komu co nad co.

nachylić komu [= przed kim] co (1): Kur w pochlebſtwie rozumu zbył: Liſzcże ſwą głowę náchylił. BierEz S4.

nachylić komu [= czyje] co nad co (1): ále mu [koniowi] gębę záwięż/ áby mu óndym [!] w ſáme nozdrzé wchodźił/ náchylże mu głowę nádeń [garniec z węglami] áby chyłem ſtał SienLek 168v.

nachylić kogo czym ku czemu (1): ma matka onego dziecięcia palczem naciſkać na dziąſla, na Cżeluſtki/ [...] nachyliwſzy dziecię vſty ku ziemi. FalZioł V 38.

Przysłowie: RejWiz 5v; Nie bądź Wirzbową witką która ták vroſcie/ Gdze ią z młodu náchylą RejZwierc B4v, 7.
W przen (4):
Zwroty: »[ku komu] głowę nachylić« = okazać pokorę (1): Czo żem miał rzecz nieboraċzek Gdzież vcziecz nędzny robaċzek Iedno ktemu czom przewinił Swąm nędzną głowę nachylił RejKup dd7v.

»karku nie nachylić trokom do pojmania« = nie dać się zniewolić (1): do cżyiey ſie pomocy vćiecżećie/ y gdźie podźieiećie onę powagę wáſzę/ żebyśćie kárku nienáchylili trokom do poimánia PowodPr 69.

»kolana [przed czym] nie nachylić« = nie oddać czci (1): y inſzych wiele náciy/ ktorzy koláná ſwego nigdy przed Báálem nienáchylili/ ktorzy [.,,] áni inſzey Ewángeliiey znáią ReszList 189.

»nachylić niebios« = zniżyć niebo (1): Y náchylił niebios [et inclinavit caelos] á zſtąpił/ á (no) mrok pod nogámi iego. BudBib Ps 17/9[10].

Przen (15):
a) O piciu (3):DZbanie móy piſány [...] Przymkni ſye do nas/ á day ſye náchylić: Chćiałbym twym dárem gośći ſwych pośilić. KochPieś 4.

nachylić czego (2): RejZwierc 7; Wino záiſte tákie ma przyrodzenie/ iż ludźi naprzod cżyni weſołe/ [...] potym gdy go ieſzcże lepiey náchyli [post largius sumptum]/ przydawa vfnośći/ śmiáłośći ModrzBaz 52.

b) Zwrot: »(nie) nachylić ucha, ucho« [w tym: komu, czemu (2), ku komu, ku czemu (2), na co (2)] = nie chcieć wysłuchać; inclinare aurem PolAnt [szyk zmienny] [6:1] (7): płákáliſćie przed Pánem/ lecz on iednák nie wyſłuchał was/ áni chćiał kwam náchylić vchá ſwego [et non anexit aures ad vos]. BibRadz Deut 1/45; SLuchay ludu moy zakonu mego/ náchylćie vchá ſwego ku słowam vſt moich. BudBib Ps 77/1, Ps 85/1, 87/2[3], 114/2; RejPos 337; ArtKanc Q9v.
c) Zachwiać, podważyć (5):

nachylić czego (2): Aby náchylił ſądu (káżdego) mężá przed oblicżem nawyżſzego. BudBib Thren 3/35; iáko ſie Pan kocha w miłoſnikoch ſwoich/ á práwie iáko żywo z grzeſznikow káżdy wyięt bywa/ áby złość ich nie náchyliłá wiernego vmyſłu ich RejPos 321v.

nachylić kogo (A) (3): RejKup 17v, ſ6; Gdyż y widome rzecży s cżáſem nam wzrok mylą/ Nie dziw iż niewidome drugdy nas náchylą. RejWiz 112.

2. Skłonić ku komu lub ku czemu, zjednać; movere Mącz; inclinare Vulg (10):

nachylić czego ku czemu (2): Leop Ps 118/36; Mentes iudicum ad arbitrium suum movere, Sądu ku ſwey ſtronie náchylić/ nákłonić. Mącz 14a.

nachylić kogo (5): RejRozpr D2; ieſzcze o to [errata usuwa: cię] proſzę Moię drogie oczeńki: A on: weźmi co chceſz. Ták ſkoro go náchyli: iuſz co chce vprosi. CiekPotr 29. Cf nachylić kogo do czego; kogo czym; kogo po kim.

nachylić kogo do czego (1): KIedy więc/ Nunc rogemus/ zágraſz w ſwé orgány/ Nie zápominayżé też/ Dzbanie moy piſany. [...] Rychléy Bogi náchyliſz do gránia ſwoiégo PudłFr 39.

nachylić kogo czym (1): rzadka ſpráwá tą drogą idźie/ iákoby wedle Práwá właſnie idź miáłá/ iedno iáko ſye [...] Prokuratorowi w głowie vklij/ á iáko go kto dáry lepiey náchyli/ ták ſądźi y ták ſpráwuie. GroicPorz B4.

nachylić kogo po kim (1): Chytrzy á wężá piekielnego iády nápełnieni/ do tákiego miſtrzá vkázuią/ ktorego náchylić po ſobie y po głowie ſwoiey mogą. SkarKaz 118b.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Náchyl co ieſt twárdego/ Zágrzey co ieſt źimnego/ Rządź co ieſt omylnego. LatHar 367.

Zwrot: »serce, serca nachylić« = inclinare cor Vulg [szyk zmienny] (2:1): Gdyż on [Pan] tu káżde ſerce iáko chce náchyli. RejWiz 187v; Náchyl ſercá mego ku ſwiádectwam twoim: á nie ku łákomſtwu Leop Ps 118/36, Prov 21/1.
3. Pokonać, żwyciężyć [kogo (14), czego (3)] (17): RejRozpr Ev; RejKup e8v, 17v, t5; Bowiem káżdy cnotliwy by pochyłe drewno/ Káżdy go chcąc náchylić kuśi ſie oń pewno. RejWiz 102, 90; Kiedyby dziś chciał ſtánąć s tym to pánem ſpołem/ [...] Prętkoby go to mi wierz Mikołay náchylił PaprPan M2; KlonFlis F3.
Przysłowie: To ieden o drugim ſzyie/ Kto kogo náchyli myie/ W ocży to rad pochlebuie/ A ná ſtronie oſzácuie BielKom G3; RejZwierz 88v.
W przen (2): Ale ſię każdi omyly Bo każdego ſmiercz nachily. RejKup b3; Lecz radzęć do rozumu tám ſie nie omyliſz/ A rázem przyrodzenia y s ſwiátem náchyliſz. RejZwierc 180.
Przen: Opanować, poskromić (5):

nachylić czego (1): [Karność mówi do Młodośći] Bychći przepuśćił ty zbytki/ Rwáłáby ſie niż złe nitki/ Náchylże iey ſerwitorze/ Niech ſie vcży álbo orze/ Albo pátrzyłá rzemioſłá/ By iáko bydlę nie roſłá BielKom E3v.

Zwrot: »dac się nachylić« = poddać się wpływowi (3): Indeflexus Nienákłonny/ któ [!] ſie nie da náchylić nievżyty Mącz 168c; Bo mam zá to/ że ták oni na ktore to należy/ gdy ſię ná to wiele 1udzi zgodzi/ á iákoby ſpiknie/ łácno ſię dádzą náchylić [faciłe impellantur]/ że rzecży dobre każą cżynić/ á złych zábrániáć będą ModrzBaz 1; SkarKaz 420a.
Szereg: »nachylić i nawieść« (1): Maſz ſyny/ ćwiczże ie/ á náchylay ich od dźiećińſtwá ich. poki rożczká młoda/ dáie ſię náchylić y náwieść gdźie potrzebá/ á vroſłą trudno Ćiągnąc. SkarKaz 420a.
a) Zwrot: »nie dać się pociągnąć ani nachylić« = być trudnym do skojarzenia (o dwuznaczności) (1): áby [dworzanin] vważył czo może być trefnie/ á czo iákoby drwá gryzł: y co łatwie ku rzecży przypádnie/ á co ſie nieda pociągnąć/ áni náchylić GórnDworz P8v.

Synonimy: 1., 2. nagiąć, nakłonić, skłonić; 3. pokonać, zwyciężyć.

Formacje współrdzenne cf CHYLIĆ.

Cf NACHYLENIE, NACHYLONY

LW