Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NAKŁOĆ

Następne hasło: NAKŁONIĆ SIĘ »

NAKŁONIĆ (107) vb pf

a oraz o jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

inf	nakłonić

praet
	sg		pl
1	m	nakłonił(e)m	m pers
2	m	nakłoniłeś	m pers
3	m	nakłonił	m pers	nakłonili

imperativus
	sg	pl
2	nakłoń	nakłońcie

conditionalis
	sg
2	m	by nakłonił

inf nakłonić (21). ◊ fut 2 sg nakłonisz (2). ◊ 3 sg nakłoni (3). ◊ praet 1 sg m nakłonił(e)m (2). ◊ 2 sg m nakłoniłeś (1). ◊ 3 sg m nakłonił (13). ◊ 3 pl m pers nakłonili (2). ◊ imp 2 sg nakłoń (46). ◊ 2 pl nakłońcie (4). ◊ con 2 sg m by nakłonił (1). ◊ part praet act nakłoniwszy (12).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Zmienić położenie czego, w szczególności zgiąć ku dołowi, zwrócić w kierunku czegoś (83)
2. Przechylając nalać; tu w przen (1)
3. Skłonić, zjednać (23)

1. Zmienić położenie czego, w szczególności zgiąć ku dołowi, zwrócić w kierunku czegoś [w tymi czego (56), co (26)] (83): Praefractus, Cziężki/ Twardy/ ſurowy, który ſię nie da nakłonić/ ſiadły. Mącz 136a.

Zwrot: »nakłonić głow(k)ę, głowy« [w tymi ku czemu (1); przed kim (1)] [szyk zmienny] (3:3): OpecŻyw 109v, 150v; BielKron [84²]v; Tedy lew przybieżawſzy ku nim nákłonił głowę przed nimi iákoby ſie im kłániáiąc HistRzym 132v; A zá tym Pan náſz/ z wołániem wielkim/ ná wſławienie mocy ſwoiey/ ſkonał: pierwey nákłoniwſzy nieco głowy LatHar 320, 736.

W przen (76):

W przeciwstawieniu: »nakłonić ... wznieść« (1): Nákłoń głowę ku źiemi/ ſerce wźnieś do Boga GrabowSet D4.

Zwroty: »nakłonić głowę ku ziemi« = przyjąć postawę pokorną (1): GrabowSet D4 cf W przeciwstawieniu.

»nakłonić nieba (niebios), niebo« = zniżyć niebo; inclinare coelos PolAnt (12:1): LubPs ee5v; Nákłońże Pánie niebá twego/ á zſtęp/ dotkni gor/ á zakurzą ſię. BibRadz Ps 143/5, Ps 17/10, 4.Esdr 3/18; CzechEp 149, 161 marg, 161 [2 r.], 162, 216 [2 r.] (9).

»nakłonić oczu« = spojrzeć (1): nákłoń oczu ſwoich Páńſkich/ á vrągániu ſług ſye przypátrz twoich. KochPs 135.

»nakłonić ramienia i szyje« (1): To mowi Pan/ Nákłońćie rámieniá wáſzego/ y ſſyie wáſſey [Inclinate umerum vestrum et cervicem vestram] Leop Bar 2/21.

»nakłonić ucha (a. uszu), ucho (a. uszy)« [w tym: ku komu (20), ku czemu (7), na co (3), do kogo (1), do czego (1)] = inclinare aurem PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (40:20): WróbŻołt 70/2, 85/1, Y2; RejŁas w. 74; MIey miły pánie/ baczenie ná wołánie moię nákłoniwſſy vcho ſwoie RejPs 89, 80, 103, 125v, 127, 129v, 135v; Cżáſu wołánia mego vchá nie nákłoniſz LubPs Fv, C3, D3v, H4, R5v, S6v (14); GroicPorz ppv; NAkłoń Panie vchá twego á wyſſuchaymię/ bom niedoſtátecżny á vbożuchny ieſt. Leop Ps 85/1, Ps 16/1, 6; Bożej [...] nákłońże tedy vchá twoiego ku mnie/ á wyſłuchay ſłow moich. BibRadz Ps 17/6, Ps 102/3, 115/2, Is 1/2, Ier 7/24, 26 (8); RejPos 67, 231v, 289; Nákłoń vchá twego vbogie^mu oprocż przykrośći BudBib Eccli 4/8, 4.Reg 19/16; Sluchay/ co żyw : wſzyſtki źiemſkié kráie Nakłońćie vſzu KochPs 72, 128, 151, 207; ArtKanc K8, Nv, Q14, R16v; GrabowSet G2v, 113, P4, Q4; LatHar 166, 450, 615, 619; On iák náznáczona Ofiárá/ ku ołtarzóm/ gdy bywa wiedźiona/ Poſtępuie ze wſtydem zleguczká/ á do niéy Zdáleká vchá ſwego máluczko nákłoni. GosłCast 57; SzarzRyt Bv.

2. Przechylając nalać; tu w przen [z czego w co] (1): Bo kielich w ręce Páńſkiey winá ſzcżyrego pełen zmieſſánia. I nákłonił z thego w tho [et inelinavit ex hoe in hoc] Leop Ps 74/9.

3. Skłonić, zjednać [w tym: kogo, co (20), czego (2)] (23): nákłoń vporne/ nápraw ſſkodzące KrowObr 176v.

nakłonić do czego (4): Calag 587a; dał ſię Olgerd do ſłuſznego iednánia y przymierza nákłonić StryjKron 421, 782; WujNT przedm 3.

nakłonić ku czemu (3): A ku ſproſnym wymyſłom ſwim chciałby mie nákłonić LubPs aa6v; BibRadz 3.Reg 8/50; LeovPrzep A3.

nakłonić na co (1): A iż żadnym ſpoſobem niechcemy ſię dáć nákłonić [flecti possimus] ná to co ſię ie^mu podoba? ModrzBaz 143v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Nákłoń co ieſt twárdego/ zágrzey co ieſt źimnego ArtKanc H13v.

Zwrot: »ku swej stronie nakłonić« (1): Mentes iudicum ad Arbitrium ſuum monere, ſądu ku ſwey ſtronie náchylić/ nákłonić. Mącz 14a.

W przen (12): Afficere absolute, Poruſzyć/ Nakłonić Mącz 114c.

nakłonić co do czego, do kogo (6): Krol [...] chcac wſzitkich Stanow chec do dziatek ſwoich nakłonic/ to oco go zadali dla nich vtzinil. PaprUp C3. Cf Zwroty.

nakłonić co ku czemu, ku komu (4): Lecż ty miłoſierdzie twoie Wydzącz nedzne ſpráwy moye Rácż kumnie nakłonicż Panie RejKup p6. Cf »nakłonić serce«.

Zwroty: »myśl, umysł nakłonić« [w tym: do czego (3), na kogo] (2:2): WujJudConf 22; do błędów/ vmyſłow ſwoich nákłonić niebędźiećie racżyli BiałKat H; Glinſki [...] do wielkiey woyny myſl nákłonił StryjKron 707; SarnStat 18.

»nakłonić serce, serca« [w tym: do czego (2), ku czemu, ku komu, na kogo] = inclinare cor Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (5:1): Nakłoniłem ſercza mego ku pełnieniu ſprawiedliwoſci twey nawieki WróbŻołt 118/112; BibRadz 3.Reg 8/58; WujJudConf 243; CzechRozm 164; LatHar 607; SarnStat 18.

Synonimy: 1. nachylić; 3. nachylić, namowić, zjednać.

Formacje współrdzenne cf KŁANIAĆ SIĘ.

Cf NAKŁONIENIE, NAKŁONIONY