Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NAMOWIĆ

Następne hasło: NAMOWIENIE »

NAMOWIĆ SIĘ (39) vb impf

sie (26), się (13).

a jasne; -mów- (5), -mow- (1); -mów- Oczko, KochWr, SarnStat; -mów- : -mow- Mącz (2:1).

Fleksja

inf	namówić się

praet
	sg		pl
1	m	-m się namówił	m pers	-chmy się namówili
2	m	-ś się namówił	m pers
3	m	namówił się	m pers	namówili się
3	n	namówiło się	subst

conditionalis
	sg
3	m	aby się namówił

inf namówić się (15). ◊ fut 1 sg namówię się (2). ◊ 2 sg namówisz się (2). ◊ 3 sg namówi się (3). ◊ praet 1 sg m -m się namówił (1). ◊ 2 sg m -ś się namówił (1). ◊ 3 sg m namówił się (2). n namówiło się (1). ◊ 1 pl m pers -chmy się namówili (1). ◊ 3 pl m pers namówili się (4). ◊ con 3 sg m aby się namówił (1). ◊ part praet act namówiwszy się (6).

Sł stp brak, Cn s.v, namawiam się, nagadał, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Naradzić się, porozumieć się, wspólnie coś postanowić (13)
2. Pf od „mowić” z formantem na- + się wyrażającym dosyt (22)
- a. Od znaczenia ‘rozmawiać, gawędzić' (9)
- b. Od znaczenia ‘wypowiadać słowa' (12)
- c. Obmówić, wyśmiać (1)
3. W funkcji strony biernej (4)
- a. Być ustalonym, naznaczonym (2)
- b. Zostać namówionym, nakłonionym (2)

1. Naradzić się, porozumieć się, wspólnie coś postanowić; disputare Modrz; consilium capere a, habere, consiliari Cn (13): A zatym [posłowie] namowiwszy się szli zasię do Krola tegoż dnia Diar 57; wiele ich chciáło wybráć Dyáſzkorá/ wſzákże námowiwſzy ſie wybráli Bonifácyuſá BielKron 163.

namowić się z kim (6): RejWiz 85; RejZwierc 106; [godzi się królowi] gdy ma wſzytek Senat, ábo Pány Rádne zebráć/ áby śię z temi pirwey w káżdeý rzecży/ rozważáiąc ią/ ná tę y ná owę ſtronę/ námowił ModrzBaz 25v; A Kniáź Conſtantin Oſtroſki námowiwſzy ſię z Królem po onym zwycięſtwie/ ciągnął z woyſkiem? Litewſkim pod Smołenſko StryjKron 747; ActReg 168. Cf namowić się z kim około czego.

namowić się z kim około czego (1): puśćił ſię znowu do Rzymu chcąc ſię fam obecnie około kośćielnych rzecży z Papieżem námowić SkarŻyw 518.

namowić się w czym (2): Posłowie spisek on o egzkucyji odłożeniu ku sobie wz(i)ęli, aby ji lepiej przeźrzeć mogli a w tych inych rzeczach się namowić. Diar 31; ModrzBaz 25v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: zaimek pytajny (2), iż (1)] (3): A tak WM raczcie się namowić, na który [rodzaj poboru wiardunkowego] zezwolić raczycie. Diar 28; ActReg 86; SarnStat 1011.

W połączeniu szeregowym (1): Azaſz ſie nie lepiey z żonką/ z Vrzędnicżkiem/ á chociay y s pánem Woytem ráno wſtawſzy nadobnie námowić/ cżáſy y przypadki ich rozważyć/ á czo pothrzebnieyſzego wedle cżáſu rozmyſlnie poſtánowić RejZwierc 106v.

Zwroty: »między sobą się namowić« (1): Ale około iednégo ſpólnégo Páná y iednéy główy/ tedy ſie ták ſámi między ſobą námówili: Iż iuż tym obiémá Narodóm wiecznémi czáſy ieden Pan ſpólnie roſkázowáć ma SarnStat 1011.

»k ślubu się namowić« (1): Y tákći ſie k ſlubu námowili PaxLiz E4v.

2. Pf od „mowić” z formantem na- + się wyrażającym dosyt (22):

a. Od znaczenia ‘rozmawiać, gawędzić' (9): nieborak [...] żadney nieucżćiwey rzecży nie prágnie/ telko tego iżby kiedy oſobno mógł ſie námowić. GórnDworz Bb4.

namowić się z kim (8): Przyidźie do ciebie przyiaciel/ ázaſz nie roſkoſz gdy ſie z nim námowiſz RejZwierc 173, 66v, 112v; przyzwawſzy go do śiebie wnocy/ powiedział iſz ſię znim námowić/ á z rozmowy iego vćieſzyć ſię chćiał. SkarŻyw 428. Cf namowie się z kim o czym.

namowie się z kim o czym (4): RejWiz 32v; thedy mu iuż nawięcey do thego przyiacielá potrzebá/ s kimby ſie beſpiecżnie o tym y námowić/ y co niepotrzebnego w ſobie vſkromić RejZwierc 88v, 165; pewnie z Iákobem y z ſtárſzymi o tym ſie wprzód námowił CzechRozm 77v.

Zwrot: »namowić się po woli« (1): A możeſz ſie nácieſzyć iście z nim rozmową. A tu ſie z nim námowiſz o cżym chceſz po woli RejWiz 32v.

Szereg: »namowić się, (i) naśmiać« (2): nadobnie ſie ieden z drugim o dziwnych obłędnoſciach y obłudnoſciach ſwiátá tego y námowili y náſmiali RejZwierz 165, 173.

b. Od znaczenia ‘wypowiadać słowa' (12): lepiey że ſie tu przy ſwych námowi/ Bo mu wiáry nikt nie da/ kto náſzę cnotę wie. RejZwierz 25v; Cierpćie mie niechać mowię/ á gdy ſie námowię [postquam locutus fuero] dopieroż ſzydźćie. BibRadz Iob 21/3; Multa oratione consumpta [...] Námowiwſzy ſie poyecháli precz. Mącz 433a.

namowić się o czym (3): A gdychmy ſie iuż o práwdzie namówili/ tu iuż muśimy ſtałość do niey przyſtoſować RejZwierc 85, 159v; [Bóg] w tym porządek/ y thę ſpráwę mieć chćiał/ o iákiey Philozophowie námówić ſye rádniey/ niż przyczynę náleść/ mogą. Oczko 5v.

W przeciwstawieniu: »namowić się ... nasłuchać się« (1): Ale iednák czáſu ſwego powiém ią przećię/ co rozumiém. Bo teraz zda mi ſie/ że y iam ſie námówił/ y tyś ſie náſłuchał. KochWr 41.

Zwroty: »dosyć się namowić« (2): Orationis satis est sequere me, Doſić o tym/ Doſicieś ſie námówił. Mącz 269d; RejZwierc 159v.

»prawdy się namowić« (4): CI ſie pod fárbą żártow/ prawdy námowili/ A nie rádzi s pożytkow/ nigdy pochlebili. RejZwierz 81, A6v, 27; Ridentem dicere verum quid vetat, I co wádźi smiechem ſie prawdy námówic. Mącz 491a.

c. Obmówić, wyśmiać (1):

W przeciwstawieniu: »namowić się ... pochlebować« (1): Bo ieſzcżeć máło ná tym/ iż drudzy dutkuią/ Námowiwſzy ſie s tyłu/ w ocży pochlebuią. RejZwierz 100.

3. W funkcji strony biernej (4):

a. Być ustalonym, naznaczonym (2): Ad 6^um Pacta Conuenta czytane będą y namawiać cosię będzie mogło odprawic odprawi inszym rzeczom czas się namowi ActReg 12; Ludzie narodow postronnych co Arcyx. IM służą [...] bedabespieczni zdrowia y wolności, za okupem który sięnamowi. ActReg 75.

b. Zostać namówionym, nakłonionym (2): Złe práwo gorſze ieſt niźli tyran naſrożſzy: Bo wżdy tyran odmienić ſię/ ábo námowić ábo vmrzeć może/ y iego tyráńſtwo vſtáie. SkarKazSej 701b.

Zwrot: »namowić się do złego« (1): [Prawa unieść się krzywo nie dają] o dáry nie dbáią: námowić ſię do złego y oſzukáć nie mogą. SkarKazSej 697b.

Synonimy: 1. naradzić się, porozumieć się; 2. nagadać się.

Formacje współrdzenne cf MOWIĆ.