Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MANICHEUS

Następne hasło: MANICHEUSZOW »

MANICHEUSZ (51) sb m

Manicheusz (27), Manicheus (7), Manicheusz a. Manicheus (17); Manicheusz PatKaz I (2), SeklKat, GrzegRóżn, RejAp, WujJudConf (3), CzechRozm (2), SkarŻyw (4), CzechEp (4), ReszPrz, WujNT (4), PowodPr; Manicheus KromRozm I, KromRozm III, GliczKsiąż, KrowObr; Manicheusz : Manicheus WujJud (3:3).

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie); e prawdopodobnie jasne (tak WujBib).

W temacie pl: maniche- (17), manicheusz- (14); maniche- KromRozm I (2), KromRozm II (2), KromRozm III (2), BielKron (10); manicheusz- WujJud (3), WujJudConf (3), SkarŻyw (3), WujNT (3), PowodPr; maniche-: manicheusz- RejAp (1:1).

Fleksja

	sg	pl
N	Manicheusz	manichei, manicheuszowie
G	Manicheusza	maniche(o)w, manicheusz(o)w
D	Manicheuszowi	maniche(o)m
A	Manicheusza	manichei, manichensze
I	Manicheusz(e)m	manicheuszami, manicheuszmi
V	Manicheuszu

sg N Manicheusz (7). ◊ G Manicheusza (5). ◊ D Manicheuszowi (2). ◊ A Manicheusza (3). ◊ I Manicheusz(e)m (1). ◊ V Manicheuszu (2). ◊ pl N manichei (10) KromRozm I (2), KromRozm II, KromRozm III, BielKron (5), RejAp, manicheuszowie (4) WujJud, WujJudConf, SkarŻyw, WujNT. ◊ G maniche(o)w (4), manicheusz(o)w (4). ◊ D maniche(o)m (1). ◊ A manichei (2) KromRozm II, KromRozm III, manichensze (2) WujJudConf, WujNT. ◊ I manicheuszami (3) WujJud, SkarŻyw, WujNT, manicheuszmi (1) RejAp.

Sł stp: manichei, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. n-pers Mani lub Manes, żyjący w III w. w Persji, twórca systemu religijnego zwanego manicheizmem, złożonego głównie z elementów mazdaizmu i chrześcijańistwa, przyjmującego isinienie na świecie i w duszy ludzkiej równorzędnych, walczących ze sobą pierwiastkow dobra i zła (17)
2. Wyznawca manicheizmu; członek sekty manichejskiej (34)
- Przen: Powtarzający, przejmujący błędy manichejczyków (5)

1. n-pers Mani lub Manes, żyjący w III w. w Persji, twórca systemu religijnego zwanego manicheizmem, złożonego głównie z elementów mazdaizmu i chrześcijańistwa, przyjmującego isinienie na świecie i w duszy ludzkiej równorzędnych, walczących ze sobą pierwiastkow dobra i zła (17): PatKaz I 10v; KromRozm I M3v; iż iuż onych że cżáſow ludzie tákowi náſtawáli/ ktorzy ták o Iezuſie Chriſtuſie ſynu Bożym trzymáli y vcżyli/ że on nie był práwym cżłowiekiem: ále był duchem [...]. W ktorym błędzie był Márcion y Mánicheuſz. CzechRozm 39 (2); bo ſię też dla tego Ambrozy ná Mánicheuſzá fráſuie. CzechEp 180 (3); ReszPrz 40.

W połączeniach szeregowych (5): Yedno iż nyemowyą oślep/ Awo my [...] nye tám wąm Kryſtuſá vkázuyemy/ gdźye yeſt y był od początku [...]. Ale [...] w opuſſczonych dawno: y ſkáżonych dumach Aeryuſá/ Vigilanciuſá/ Viklewá/ Huſsá/ Berengaryuſá/ Donatá/ Mánicheuſá. KromRozm III E5; GliczKsiąż L4v; KrowObr A4; GrzegRóżn M3; WujNT 728.

Wyrażenie: »kacerz, heretyk Manicheusz« [szyk 4:2] (3:3): PatKaz I 10v; Tak ci rozvmiał ſwięty Avgvſtyn/ gdy ty ſłowa napiſał/ na preciwko [!] Manichevſzowi kaczerzowi/ y naſladowczam iego SeklWyzn c2; GliczKsiąż L4v; KrowObr A4; SkarŻyw 299; WujNT 728.

2. Wyznawca manicheizmu; członek sekty manichejskiej (34): KromRozm I B2v; Mánichei też ſtáry zakon zárzucáli: á Ewányeliyą tylko á piſmem Apoſtolſkim błędow ſwych wyelkich á rozmáitych bronili. KromRozm II o3v; Tego cżáſu Manes s Perſyey/ od ktorego Mánichei rzecżeni/ odſzcżepieniec był. BielKron 154, 127v marg, 160v [2 r.]; vpadł on Montanus Kácerz y s pomocniki ſwemi/ z onymi Mánicheuſzmi/ z onymi Wálentiniany RejAp 74; WujJud 67; Przetoż odrzucamy Mánicheuſze w tey rzecży/ ktorzy nicwyznawáią/ áby cżłowiek był z pocżątku od Bogá dobrym ſtworzony WujJudConf 67v, 67; SkarŻyw 57, 202, 374; ále też y ſam Auguſtyn/ od Fauſta Mánicheuſzá gwałtem przypárty/ wyznáć to muśiał CzechEp 282; WujNT 64, 817.

W połączeniach szeregowych (5): KromRozm I C4; KromRozm II v4v; Co było ſproſtnyeyſſego nád Cerdoniany/ Gnoſtyki/ Valentyniany/ Márcyomty [!]/ Manichei/ Adámity KromRozm III Cv, D7v; RejAp Ff3.

Wyrażenia: »kacerstwo manicheuszow« (2): WujJud 198; Gdy kácerſtwá Mánicheuſzow/ Donatyſtow/ y inſze [...] nabárźiey ſię przećiw ſtolicy Rzymſkiey obnrzyły: dopuśćił Pan Bog/ iż ią Wándali pośiedli. PowodPr 31.

»manichei kacerze, odszczepieńcy« (2:2): Ci to Mánichei kacerze/ powiedáli w niebie być dwá Bogi iednákiey mocy BielKron 154, 127v, 158; RejAp Ff3.

»sekta maniche(usz)ow« [szyk 3:1] (4): [Augustyn] wſzákże z nawodu pogan wpadł był w błąd/ to ieſt/ w ſektę Mánicheow BielKron 160v, 160v, 166; WujJudConf 31.

Przen: Powtarzający, przejmujący błędy manichejczyków (5): WujJud 67 marg, Mm2v, Mm5, Mm5v; A ták niech ſię káżdy brzydzi nowemi Mánicheuſzámi czáſow náſzych/ Lutrámi y Kálwiniſtámi WujNT 403.

Cf MANICHEJCZYK