[zaloguj się]
[pdf]

MARZEC (117) sb m

W N i A: -ec (22), -eć (1) RejZwierc.

-a- (88), -å- (8+żp); -a- : -å- BielKron (26 : 2), SkarŻyw (13:6 + żp); e jasne.

Fleksja
sg
N marzec
G marca
A marzec
I marc(e)m
L marcu

sg N marzec (22). ◊ G marca (91). ◊ A marzec (1). ◊ I marc(e)m (1). ◊ L marcu (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) ‒ XVI(XVII) – XVIII w.

1. Trzeci miesiąc w roku (w kalendarzu przedjuliańskim pierwszy); Martius Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn (114): Martius. Der mertz Márzec. Murm 9; Mymer1 5; FalZioł V 46, 46v; LudWieś Bv [3 r.]; Goski A6v; [Numma] Przydał też ku dzyeſiąciam mieſiącom dwá/ to ielt/ Stycżeń y Lutego/ bo pirwey iedno ich dzyeſięć bywáło/ á ná przodku Márzec pirwey Romulus poſádził/ á on go vſtáwił trzeciego w rzędzye mieſiącow. BielKron 101; Tegoż roku byłá wielka z nieurody drogość [...]/ z mrozow ktore ſtały áż do Swiątek od Márcá BielKron 419; SienLek 43 [2 r.]; HistLan E, E4v; Oczko 30; SkarŻyw 257; Y potym Brát Hanus Stouen Haſen Contor w Márcu zábity od Litwy. StryjKron 325; Calep 641a; LatHar [++2].

G sg w funkcji okolicznika czasu (71): Wezmi [...] zaiącżka młodego ktori ſie marcza vrodzi FalZioł V 110, II 16c, V 118; RejWiz 79; Goski A6; BielKron 399; RejZwierc 224. Cf W połączeniu z określeniem dnia, Wyrażenie.

W połączeniu z określeniem dnia [G sg; w tym: w funkcji okolicznika czasu (40); + „dnia”, „dzień” (47); określenie + marzec (59), marzec + określenie (3)] (62): MetrKor 38/321; A thak mi za roskazanym Czes. przyechaly [...] x dnia Marcza do Zamkv Walaskiego Soczawj LibLeg 10/65v; BielKron 200v, 228v, 229, 233v, 305v (10); SkarJedn 318; Trzeći dzień Márcá. SkarŻyw 192 marg, 187 marg, 195 marg, 200 marg, 206 marg, 210 marg (16); ZapKościer 1530/4v, 1584/54v; Vrodził ſię potym drugi Syn Iágiełowi Roku Páńſkiego 1416. Máiá 16. dniá [...]. Ale záś Roku 1427. Márcá 2. dniá vmárł StryjKron 557, 406, 717; ActReg 144; LatHar ++7v [11 r.], 404 marg, 440 marg, 447 marg, 448 marg [2 r.], 449 marg; SarnStat 858, 1003, 1014. Cf Wyrażenie.

W porównaniach (4): cf Przysłowia.

Przysłowia: Bo byś iey [duszy] dał ſwą wolą/ pewniećby ſie wściekłá/ Zá tym ſzalonym ciáłem ſwowolnie biegáiąc/ Nie inácżey ná wioſnę iáko Márcá záiąc. RejWiz 79.

ZYcżliwość zazdrość rozne to ſą ciotki/ Drapią ſie záwżdy iáko Márcá kotki. RejZwierc 224.

TV ſie fatá mieſzáią/ by Márzec z chmurámi RejZwierz 108v.

Nie odmieniayże ſie iáko Márzeć ná Wioſnę RejZwierc 24v.

Wyrażenie: »miesiąc, księżyc marzec« [w tym: G sg w funkcji okolicznika czasu (24), w połączeniu z określeniem dnia (7)] = Martius mensis Mącz [szyk 27:3] (21:9): ktorégo dnia miáno zabitz k wiecżoru baranka/ to ieſt cżwártégonáſcie dnia/ mieſiątza pirwégo/ tzuls Martza OpecŻyw 86v, 86v; á drudzi kxiężicza marcza ſieią banie FalZioł I 39c, V 43v, 46; LibLeg 11/63v; BibRadz I 5b marg; BielKron 131, 209v, 216v, 223, 276v (15); Mącz 210c; złączą ſye iákmiarz wſzyſcy Plánethowie w Skopie známieniu niebieſkim/ ná końcu Mieśiącá Márcá/ á ná początku Kwietniá. LeovPrzep E3v, C3, H3v; Mieśiąc Márzec Martius. SkarŻyw 187, 188 żp; SarnStat 975, 1044.
Przen: Człowiek niestały (1): (nagł) Stałość/ ſiodma [cnota]. (‒) [...] Bo gdy możeſz Máyem być/ przecż ſie Márcem cżyniſz RejZwierz 133.
2. Rodzaj piwa; (hordeacea) cer(e)visia, zythum (zythus) Mącz; cervisia duplex a. nigra Cn (3): Hordeacea cerevisia, Yęczmienne piwo/ Márzec. Mącz 158a; Zythus, et Zythum, latine cervisia, Piwo/ też márzec álbo czarne piwo. Mącz 513b; Bywał tu kiedyś Márzec dobry v krzaczkowéy WyprPl C.

Synonimy: 2. »czarne piwo«, »jęczmienne piwo«.

MM