[zaloguj się]
[pdf]

RĘKAW (116) sb m

rękaw (115), (czes. a. rus.) rukaw (1) MetrKor.

a pochylone.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XIX w.

Fleksja
sg pl
N rękåw rękåwy
G rękåwa rękåwów, rękåwiów
A rękåw rękåwy
I rękåw(e)m rękåwy, rękåwami
L rękåwie rękåwi(e)ch

sg N rękåw (6). ◊ G rękåwa (7). ◊ A rękåw (16). ◊ [I rękåw(e)m.] ◊ L rękåwie (1). ◊ pl N rękåwy (43). ◊ G rękåwów (11), [rękåwiów]; -ów (2), -(o)w (9). ◊ A rękåwy (6). ◊ I rękåwy (11) WyprKr (3), BielKron (3), Mącz (4), RejZwierc, rękåwami (4) LibMal (2), KwiatKsiąż, SkarŻyw; -ami (1), -(a)mi (3). ◊ L rękåwi(e)ch (11).

Część ubioru okrywająca rękę; manica Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Modrz, Calep, Cn (116): Item zbroye [...] Item przedny a zadny plach Bernyenye Rukawy a ſchorcz MetrKor 26/62; Murm 155; Mymer1 [312]; BartBydg 86; RejRozpr B3; Item powyedzial yſch thkanycze do rąkawow ſperlamy theſz tham wlyemvzye wzyal LibMal 1544/90v, 1544/90, 91v, 1553/179v, 1554/184; ZapWar 1545 nr 2625; RejKup bb4; KromRozm I L2; iáko wedle práwá táki Gwar ma podnieſć? Skaże Sędźia/ iże známieniem pálcá/ tho ieſt podniowſzy pálec wielki práwey ręki/ vwiniony w rękaw/ ták iżby go było dobrze widáć. GroicPorz v2v, v2v; RejWiz 71v; RejFig Cc5v; Szata Opadla z zlotoglowu gladkiego, ſbrunatnem Jedwabiem. Rękawi rzezane z zlotich niczi s paiączki wiązanemy WyprKr 60v; Kſztalt tey szati. temze bramem bramowani, Na rękawiech. po trzi brami takoweſz podluz. WyprKr 64v; Kitlik Axamitni czarni z rękawi z zaloſką. WyprKr 87v, 40v [2 r.], 41, 59v, 60 [2 r.], 61 [2 r.] (52); BielKron 34 [2 r.] 398v; też to nieprzysłucha yżeby ſzyrmierz ku potkaniu ná ſzkole albo gdzie indzie/ w długiey doctorowskiey z ſzerokimi rękawami ſzaćie miał przyść. KwiatKsiąż Qv; Manicatus, Co rękawy ma. Mącz 208a; Homo manuleatus, Który włożył ręce w rękawy. Mącz 209b, 51d, 203a, 207d, 208a, 209b, 469a; GórnDworz T7; RejPos 236; BielSat Dv; Abowiem wſzák widzimy rozmáite narody y ſtany ludzkie iáko ſie po tey drodze ſznuruią á práwie ſie ſlizáią iáko kozy po lodu/ ſtrzeżyſz ſie áby cie ktory zá rękaw nie vchwyćił ábyſcie obá nie pádli. RejZwierc 137v, 58 [2 r.], 61, 78v; ModrzBaz 109v; SkarŻyw 192; KochFr 40, 130; Nigdy ſie rękaw z ſzátą od niego [kuśnierza] nie zgodzi/ Przeto mu ſporo futro podſzywáć przychodzi. BielRozm 17, 25; Calep 635b; wáſze ſzáty tákie cudzoźiemſkie/ Włoſkie ábo Hiſzpáńſkie/ y długie Fráncuſkie. Abo tákie czworákie rękawy rzezáne/ Páſámony łąkotką wkoło popiſáne ZbylPrzyg A3, A2v, A4v, B4.

W porównaniach (3): RejAp 198v; Abowiem tá ieſt wádá w przyrodzeniu cżłowieká młodego/ iż nie tám gdzie rozum chce/ ále tám gdzie go náłomne á ſwowolne przyrodzenie/ nie inácżey iedno iáko zá rękaw ciągnie. RejZwierc 18v, 90.

W charakterystycznych połączeniach: rękawy bramowane (8), długie, haftowane, rzezane (10), szerokie (2), trzęsione, wyszywane (3); rękawy z bramy, z bufikiem (2), z ferety (2), z perłami, z założką, ze złotem (2); rękawy bez feretow (5).

Przysłowia: Bo lepiey záwżdy ſtráćić rękaw niżli ſuknią RejWiz 192v; RejZwierc 30v; PaxLiz D; [radzibychśmy widzieli, żeby się rzeczpospolita bez nich [tj. podatków] obyść mogła, ale kiedy to być jeszcze nie może [...] wżdyć lepi choć ciężko sobie uczyniwszy rękawem zatkać, niżeli całą suknią ListyZygmAug 1570/570].

Nie ſą tákie rękawy iáko kożuch cáły. March1 A3v [idem] March3 V v.

oni o káżdey rzeczy śmyele mowyą/ á piſmo S. yákoby z rękawá ſypą KromRozm II a3v.

Wyrażenie przyimkowe: »bez, krom, przez rękawow« (2:2:1):
~ Wyrażenie: »suknia (a. sukienka, a. zupica, a. [karwatka]) bez, krom, przez rękawow« (2:2:1): jeſth pacholek viſſoky chodzy wſukny czerwony przez Rąkawow LibMal 1543/75v; BibRadz I 48c marg; Exomis, Nieyákie odzienie/ álbo ſuknia króm rękawow. Mącz 111b, 60b, 469a; [InwMieszcz 1580 nr 227]. ~
Przen (2):
Zwroty: »za rękaw chwatać [= przytrzymywać]« (1): Byłći też owo Báżánt nadobnie vpſtrzony/ A pátrz iáko mu Iáſtrząb pomiechrał ogony. A co tákich Iáſtrząbow około nas lata/ Práwie wſzytki nieſzcżęſcie tuż zá rękaw chwata. RejWiz 72v.

»za swoj rękaw chwytać« = szukać własnej korzyści (1): [starzec do młodzieńca] widziſz onę w leſie ná gośćincu tłuſzcżą. Ktorzy iuż vſtáwicżnie tu ná to cżekáią/ Iż kto idzye nowotny pilnie ſie pytáią. Cżego ſzuka/ gdzye idzye/ y o cżym ſie pyta/ A káżdy tám z oſobná zá ſwoy rękaw chwyta. RejWiz 23.

[»mieć pełny rękaw [czego]«: wnetćiby vćiekł doſwych diuiſiy y diſtinctiy/ kthorych ma [...] pełny rękaw RotRozm A3v.

»w rękawie nosić«: więc że źle jednego pana mając – drugiego w rękawie nosić AktaSejmikPozn 1590/130.]

JR