Wyrażenia: »ciasności morskie« = cieśnina (1): á dwá zamki ná brzegách przećiwko ſobie położone zową po Turecku Bogázáſlar/ tho ieſt zamki w ćiáſnośćiách morſkich BielKron 274.

»dno morskie« (5): Mącz 286c; tąż drógą y koral/ póki ná dnie morſkim rośćie/ źielém/ á kiedy go vłowią y wyćiągną/ kámięniem iuż bywa. Oczko 8v, [42]; KochFr 96; Sſtąpięli na dná morſkie/ tám wiecżny Bog władnie GrabowSet K4v.

»głębokość, głębina, głębość morska« = profundum (maris) HistAl, Vulg, PolAnt; altum maris Mącz; pelagus Calep [szyk 49:8] (54:2:4): Przyſzedłem na głębokoſć morzką/ á nawałnoſć mnię pogrążyła. TarDuch A6; FalZioł IV 30b; WróbŻołt 64/8, 67/23; RejPs 42, 53v, 63v, 95, 138v (8); HistAl H2v, M4v, M5, M5v [4 r.]; MurzNT 86; LubPs P3v, Qv, ff3v marg, gg3v; KrowObr B4; A ktoby dał z ſiebie pogorſzenie iednemu z tych máłych dziatek kthorzy w mię wierzą/ rácżey by mu vwiązano kámień młyńſki v iego ſſyie/ y pogrążono precż do głębokośći morſkiey. Leop Matth 18/6, Ps 64/8; BibRadz Ps 68/23, Matth 18/6; BielKron 92, 127; Mącz 35c; RejAp 14; RejPos 39v, 46, 81, 262, 329; RejZwierc 131v, 200; RejPosWstaw [41²]v; BudBib Mich 7/19; KochPs 51, 199; SkarŻyw 196, 597; ReszHoz 141; A ty Tęczynſki [...] Szedłeś łodźią po wiérzchu morſkiéy głębokośći. KochPam 83; KochPieś 32; KmitaPsal Av; Pelagus – Głebokoſcz morską. Calep 769a, 134b; LatHar 258; WujNT Matth 18/6, 2.Cor 11/25; WysKaz 25; y wrzućiſz w głębokość morſką wſzytki grzechy náſze. SkarKazSej 707b.

»miałkość morska« = płytkie miejsce w Morzu Czarnym (1): Bosphorus, Mare angustum, quasi bovi transmeabile, Miáłkość morska nie dáleko od Konſtantinopoła Mącz 26c.

»odnoga morska« = zatoka; aestuarium Mącz, Calep; bracchium Mącz [szyk 6:3] (9): Ma tá Inſułá naſzego wieku dwoie kroleſtwá/ Angielſkie y Szkockie/ ty kroleſtwá iedno od drugiego dzieli odnogá morſka. BielKron 277, 278; Euripus, Wąski ſtrumień albo odnogá morska yáka yeſt miedźi Włoską á Siciliyską ziemią. Item, miedzy Macedonią á Nigropontem albo Euboeą. Mącz 109c, 26d, 113b, 139c; KwiatOpis Dv; Calep 37b; SarnStat 24.

»piana morska« = spuma maris [szyk 5:1] (6):Wezmi koſci Sepij (z apteki) na proch ſtartey/ prochu z cżaſzołek morzkich białych/ prochu piany morzkiey FalZioł V 111, IV 59c; Więc oni Poetowie/ áby z morſkiey pyány/ Miáłá ſie byłá zyáwić [Wenus]/ nápletli báśniámi. RejWiz 37v; Mącz 399d; WujNT 836 marg, Yyyyy4v.

»przepaść, przepadłość morska« [szyk 8:3] (10:1): RejPs 113; LubPs ff3v; mieſiącá Kwietniá dniá ſiedmnaſtego/ otworzyły ſie przepáśći morſkie/ á obłoki niebieſkie roſę s ſiebie wypuśćiły BielKron 4v, 5, 18v; KochPs 114, 197; wyſkocżył złodki Piotr ná głębinę y przepáść morſką/ wnocy/ w wiátr/ y niepogodę. SkarŻyw 597; ArtKanc I3 [2 r.]; GrochKal 11.

»woda morska« = aqua maris Vulg, PolAnt; mare Mącz, PolAnt; aqua in mari, a. de mari PolAnt; marina aqua Mącz [szyk 32:23] (55): OpecŻywList Cv; yako uody morſkye ſą ſlone tak laſky boze maryey ſą omyaſczone abo oſolone mądroſzczyą PatKaz III 125v, 126; TarDuch B3v; Drugi rodzay ieſt iego [chryzolitu] barwy woſkowey/ á ieſth zielony iakoby morzka woda ku więthſzey zielonoſci ſie maiącza FalZioł IV 51b, I 6a, III 28c, IV 31c, 38a, 44c [2 r.]; MiechGlab 27; Multitudo ſonitus aquarum vocme dederunt nubes. Iako wielki był ſzum wody morzkiey á obłoki gromy wielkie wypuſzcżały z ſiebie. WróbŻołt 76/18; RejPs 47v; HistAl A; Nád ſrogoſciámi morſkich wod położę rękę iego LubPs T5, H4v, P2v, R3 [3 r.], X5v, Y5, Z6v [2 r.]; RejWiz 2v; błogoſláwił im mowiąc: Rośććie/ mnożćie ſie/ á nápełniayćie wody morſkie Leop Gen 1/22; BibRadz Gen 1/22, Is 19/5; GrzegRóżn N4v; Repercussus maris, Wrocenie wody morskiey. Mącz 339c, 81b, 196a, 209d; HistRzym 50v, 80v; RejPos 103v, 153, 188; BudBib Ex 15/19, Deut 33/19; Niech ſye źiemiá ráduie/ Y wyſpy niezliczoné/ Z wód morſkich wynurzoné. KochPs 145, 98; SkarŻyw 258; StryjKron 26; KochPhaen 2; KochSz B3v; KochPam 87; KochPieś 19, 50; GrochKal 5; GórnTroas 15; RybGęśli C; SkarKaz 5a; PudłDydo B4.

Wyrażenia: »bog morski« [szyk 10:2] (12): pusćił tę był ſlawę miedzy ludzie o Thezeuſye bękárcie żeby myał być ſynem Neptunuſowym Bogá yáko Poethowye ſobye báyą Morſkyego GliczKsiąż B5v; BielKron 25, 27 [2 r.], 54; Nereus, filius Oceani et Tethis, Bóg morski. Mącz 245d; Palaemon, Bóg morski álbo żeglárski. Mącz 273a, 104a, 146c, 245d; Iáko to mam rozumięć [!] że leśńi Mężowie Są Miſtrzámi wáſzymi/ y morſcy Bogowie. Prot A2; GórnTroas 58.

»bogini morska« [szyk 4:2] (6): Nereides, Boginie morskie. Mącz 246a, 8a, 170d; Galathea iedná też głádyſzká morſka bogini. KlonŻal B3 marg; Tákie y inſze ſkárgi obćiążliwe/ Słyſząc Boginie morſkie ſprzyiáźliwe/ Z przepáśći morſkich twarzy vkazáły GrochKal 11; GórnTroas 58.

»morski (-a, -e) dziw, cudo, potwora« = dziwny stwór mieszkający w morzu; monstrum Mymer¹ [w tym: w funkcji przezwiska (5)] [szyk 12:11] (18:3:2): Cżwártégo dnia wſytki ryby ij morſkié dziwy ktoré żywą w wodách ij w mſorzu zbierzą ſie gromadą OpecŻyw 193; Mymer¹ 27v, [45]v; Ieſt dziw okruthny morzki. [...] długi ogon ma zakrzywiony/ głowę ma iako iego ciało potrzebuie: mały/ małe ma ſkrzele na grzbiecie za ſkrzydła/ ieſt prędki, Barzo ieſt iadowity FalZioł IV 33a; iże ieſt morzki dziw iako pies, w morzu ſie lęże/ ale ſie na ziemi paſie. FalZioł IV 40c; BielŻyw 143; WróbŻołt hh7; Potym weſzło tho w ſerce Alexandrowo áby mógł doſiądz głębokoſći morskiey/ á tam áby oglądał rozmáithe rodzáie ryb y morskich dziwow. HistAl M5v; LubPs X6 marg; KrowObr 37v; wydał kſiążki nieuććiwe przećiw Krfierſtowi Sáſkiemu/ miánuiąc go w nich Odſzcżepieńcem/ Kainem/ dziwem morſkim/ Ezopem etc. BielKron 218v, 295, 319v, 433v, 462v; Siren [...] Dzyw morski pánieńskiey płći z wierzchu/ od ſpodku rybá. Mącz 396b, 376d; SkarJedn 249; KochPhaen 14, 15; ReszPrz 90; W miękkiey pływáią wodźie bez pochyby/ Morſkie potwory y rozlicżne ryby KlonFlis B4v, B4v.

»nimfy morskie« [szyk 2:1] (3): KochFr 129; Morſkié Nimphy/ po pierśi wydawſzy ſye z wody/ Wzdycháły KochPam 81; SapEpit A3v.

»morskie panny« = nimfy morskie (1): Owam był Dworzáninem długo v Neptuná. Skrzeláſte iego ſtádá w moiey mocy były/ Milczę iż Morzſkie Pánny mnie rády ſłużyły. Prot A3.

»piasek morski« = (h)arena maris Vulg, PolAnt [w tym: na oznaczenie nieskończonej liczby (19)] (29): ij zgrzeſſylam przeciw wielmożnoſci ij ſprawiedliwoſci twé/ nad licżbę piáſku morſkiégo. OpecŻyw 46; HistJóz C; Ten kamień podług wiele doctorow: bywa znalezion w Murzyńſkiey ziemi, y niekiedy w Tyru przy piaſkoch morzkich. FalZioł IV 53d; LubPs R6v; I táka byłá obfitość pſzenice/ że ſie theż piaſkowi morſkiemu rownáłá/ y wſzelką miárę przeſiągáłá. Leop Gen 41/49, Ier 33/22, Rom 9/27, Apoc 12/18; BibRadz Iob 6/3; BielKron 92v; RejAp 103v, 169v; y położę naſienie twoie iáko piaſek morſki/ ktorego nie lza zlicżyć prze mnoſtwo. BudBib Gen 32/12, 2.Par 1/9, Ier 15/8; BudNT Apoc 13/1; Oczko 18, [42]v; SkarŻyw 347; CzechEp 408 [2 r.]; BielSen 18; LatHar +2v, 111, 139; WujNT 1.Rom 4/18, 9/27, Apoc 12/18, 20/7.

»morski rak« (2): FalZioł IV 44b; Corophium, Rodzay nieyaky morskich ráków. Mącz 66b.

»ryba, rybka morska« = każde zwierzę żyjące w morzu; piscis marinus Murm, Mącz; piscis maris Vulg, PolAnt [szyk 54:29] (80:3): Murm 89; O piskorzu/ Ktori iuz ieſt wypiſany miedzy ribami morzkiemi. FalZioł IV 44a, IV 30a, c, 31b, c, 32b (16); GlabGad E7v; Wſſytki ptaſzki nyebyeſkye iteż morſkye ryby/ Podałeś w poſłuſſeńſtwo yemu LubPs C; Leop Gen 1/26, Soph 1/2; Czyniſz ludzi podobne rybam morſkim/ y podobne gádźinam ktore żadnego páná nie máią. BibRadz Hab 1/14, Gen 1/26, 28, 9/2, Num 11/22, Ez 38/20, Os 4/3; BielKron Iv, 8, 293v, 294v; Cathar etia^m est, Rodzay nieyáki morskich ryb. Mącz 34a; Concha, Wſzeláka rybá morska/ która ná ſobie czáſzkę álbo skorupę ma/ yáko yeſt Rák/ Zołẃ/ etć. Mącz 62c; Polypus, Morská ribá máyąc wiele nóg. Mącz 308d, 63b, 69c, 99a, 143b, 203c (35); SienLek 7v; á rybká iedná morſka gdy ſye do okrętu przypije/ ſtać muſzą LeovPrzep a3v; HistRzym 50v; RejZwierc 81v; CzechRozm 16v; SkarŻyw 47, 259; KlonŻal B2 marg; Calep 185a [2 r.], 260a, 681a, 819a; KołakSzczęśl C3; WujNT 791 marg; SarnStat 105.

»morska Syrena, [panna]« (1): Iáko morſka Syrená nadobnie ſpiewáłá. RejWiz 81v; [Abowiem ludźi łágodnymi głoſy thych nieprawdźiwych Prorokow [heretyków]/ iákoby Morſkich pánien wdźięcznym śpiewánim / ták iuż zbłaznione widźimy HozKsięgi 7].

»morski ślimak« [szyk 3:2] (5): FalZioł IV 31d [2 r.]; Conchyliatus ‒ Czerwono vfarbowani morskim ſzlimąkiem. Calep 231a, 188a, 231a; [Slimaki morskie/ Conche. Meer schnecken. SLimaki morſkie/ iáko Plinius piſze w Kſięgách dziewiątych/ iże miewáią mocnieyſzą ſkorupę ná ſobie niżli źiemne/ rozlicżney ſą bárwy/ iedne białey/ drugie cżerwoney/ drugie ſzárey SienHerb 312a].

»wysep (a. wyspa), insuła, gora morska« = insula maris PolAnt [szyk 32:3] (29:5:1): Y Włożyl Krol Aſwerus podatek ná źiemię ſwą y ná wyſpy morſkie BibRadz Esth 10/1, Is 11/11, 24/15, 1.Mach 14/5; Wzyął Brytánnią wyſpy morſkie/ ktore zową Orkádes BielKron 141v; Przygadza ſie iż też żeglarze/ mnimáiąc áby morſka gorá/ ná grzbiećie wielorybá okręty ſtánowią BielKron 295, 24v, 25, 27, 40, 159 (18); Ale wam biedá co ná ziemi mieſzkacie y ná inſułach morſkich RejAp 101 v, 65 [2 r.], 85; BielSpr 64; BudBib 1.Mach 15/1; MycPrz I B, II [B3]v; KochPs 105; StryjKron 320; ReszPrz 27; PowodPr 15; U Rzymian trzymał ieden cáłą Prowincyą [...] Wyſpy morſkie/ Libyą/ Poeny/ Numidią/ Y ſąśiádę Gállią/ Mátkę Itálią. KlonWor 13.

»morski żołw« [szyk 6 : 5] (11): Conchyliu^m et conchyle, Rodzay nieyáky morskich żółwiów z których purpurową fárbę/ álbo ſzárłat czinią. Mącz 62c; Saperda, genus Conchae mali odoris, Morski żółẃ/ ſmierdzący. Mącz 367d, 62c [2 r.], 238a, 271b [3 r.], 300c, 332b, 410c.

Zestawienia w funkcji nazw zoologicznych: »morski baran« = jakaś drapieżna ryba morska z rodziny ariusowatych (Ariidae); aries Mącz, Cn (1): Aries etia^m est piscis marinus, Morski báran Mącz 16a.

»morskie (-i) cielę, pies, cielec, [ciołek]« = Phoca vitulina L.; foka pospolita, ssak płetwonogi z rodziny fok (Phocidae), szeroko rozprzestrzeniony, także w Bałtyku; phoca Murm, Mymer¹, BartBydg, Cn; canis marinus, vitulus marinus Murm, BartBydg, Cn; phoce, marinus bos Cn [szyk 3:1] (2:1:1): Canis marinus, dicitur et cunicula marina eyn mer hundt Morſky pyeſz [...] Phoca uitulus marinus eyn merkalp Morſkye ćyelę. Murm 92; Mymer¹ 37v; Phoca, [...] Cielec morski. Mącz 298b; [Ciołek morſki. SienHerb D2#v].

»jeż morſki« = Echinus esculentus L. a. Echeneis remora L. (Rost); jeżowiec jadalny; bezkręgowiec morski należący do typu szkarłupni (Echinodermata) (1): Mącz 99b; [Ież Morski. Eehinus marinus. Meer Igel. O Tym Ieżu Morſcy ludzie twierdzą/ iż oni Zeglarzom wzburzenie morzá obiawiáią/á to rocenim [!]ſwym w kupę/ co Zeglarze widząc/ kotfice wyrzucáią/ áby ſtánęli/ kcżemu im ci Ieżowie pomagáią/ Okrętu ſie zawieśiwſzy SienHerb [316]b.]

[»kiełki morskie« = Dentalium vulgare da Costa; mięczak morski z gromady walconogów (Scaphopoda) z rodziny Dentaliidae, żyje na dnie zagrzebany w piasku. Pospolity w Morzu Śródziemnym, niegdyś był środkiem płatniczym (muszla): Kiełki morſkie/ Kiełki wonne. Vngues odorati. Richendtſchnecklen. SienHerb K#v.]

[»konik morski« = Hippocampus hippocampus L.; pławikonik, ryba morska z rodziny igliczniowatych (Syngnathidae), żyje w Morzu Śródziemnym: Konik morſki/ Equulus Marinus, Hipocampus. Waſſer Rſz1e/ Seerſzle. SienHerb K2#a.]

»morski koń« = bajeczny twór morski, pół konia i pół ryby; liippoeampa Mącz, Calep, Cn; hippocampus Mącz, Cn; campa, equus marinus, hippocampelephantus, hippopotamus Cn (2): Hippocampae sive Hippoca^mpi, Mórskie konie máyąc ogony rybie. Mącz 156c; Calep 483a.

»lis morski« = Alopias vulpinus Gmel.; lis morski, ryba z rzędu rekinokształtnych (Squaliformes) z rodziny Alopidae; alopecias, vulpes belua ponti Cn (2): ize Lis morzki takiey ieſth chytroſci, iako y Lis ziemny. FalZioł IV 40d, I +7c; [Lis Morski. Vulpis marina. Wasser fuchss. SienHerb 321b].

»małż morski« = Murex sp.; rozkolec, ślimak morski z rodziny rozkolcowatych (Muricidae) o skorupce pokrytej kolcami, posiada gruczoł wydzielający purpurę bardzo cenioną w starożytności (2): MVrix ieſt małż morzki FalZioł IV 37b; PVrpuri ſą małżowie, morzkie/ ſkorupą ſie zakriwa z wierzchu y zeſpodku FalZioł IV 38c.

»mnich morski« = ssak płetwonogi z rodziny fok (Phocidae) zamieszkujący przybrzeżne strefy mórz ciepłych, np. mniszka śródziemnomorska (Monachus rnonaehus Hermann.) (1): s tąd że ſie dźiwow morſkich y leśnych nápłodźiło ná ſwiećie [...] iáko Małpy/ Kocżkodani/ mniſzy morſcy/ Centary/Monokuli/Arpigie/Wielonodzy BielKron 462v.

»murena morska« = Muraena helena L. (Rost); murena śródziemnomorska, jadowita ryba morska z rodziny murenowatych (Muraenidae) (1): Fluta [...] Węgórz álbo Murena morska. Mącz 132b.

»niedźwiadek, skolopendra, [skorek, szkorp, szkorpica] morski (-a)« = Scolopendra cingulata; skolopendra, jadowity stawonóg z gromady pareczników (Chilopoda) z rodziny skolopendrowatych (Scolopendridae); nepa, scorpio, scorpius Cn [szyk 5:2] (6:1): Scorpio. Scolopeⁿdra. Niedzwiadek Morzki. Capitulum. 96. PLinius. Scolopendra morzka, ieſt iako j ziemna ieſt ktorą zową ſtonog FalZioł IV 39b, I +7c, IV 37d, 39b, c [2 r.]; [Skorek Morski. Meer noſsel. Scorpio marinus et Scolopeⁿdra mar[ina] Szkorp Morſki Wáſſer Skorpion. SKorek Morſki kxtałtem źiemnemu Skorkowi bárzo podobien SienHerb 321b; Szkorpicá morſka/ Scorp [...] Poſtken/ Skorpf/ Scorpfiſch SienHerb L4#].

»osieł morski« = Gadus morrhua L. (Rost); dorsz, ryba drapieżna z rodziny dorszowatych (Gadidae); capito Cn (1): Z tey źiemie [z Norwegii] rybá idzie do Niemiec z rodzáiu oſłow morſkich/ ktorą ſuſzą w mrozy ćięſzkie/ zową tę rybę Niemcy Stokffyſz/ bárzo ią Niemcy rádzi iedzą. BielKron 293v.

»pająk morski« = Maia squinado Herbst; kráb, pająk morski; skorupiak dziesięcionogi (Decapoda) z podrzędu krabów (Brachyura) żyjący w Morzu Śródziemnym i Atlantyku, osiąga do 18 cm długości; maia Cn (3): iże Paiąk Morzki ieſth podobny ku niedzwiadkowi Iſido. Paiąk ieſth riba morzka rzecżona tako: iż vchem biie/ bo ma na kończu ſkrzelow oſtre koſci: kthoremi bije czo ſie do niego przybliży/ grzbieth ma oſthri y na nim oſtre oſci/ á iadowity ieſt. FalZioł IV 30c, IV 30c [2 r.]; [Páiąk Morski. Aranea marina. Meerſpinen. SienHerb 315b].

»morski pająk« = Sepia officinalis L.; mątwa zwyczajna, mięczak z gromady głowonogów (Cephalopoda) do 30 cm długości, jadalny; wystrzykiwana z gruczołu czernidłowego zawartość ciemnego barwnika o nazwie sepii służy w barwierstwie oraz do produkeji atramentu; sepia Mącz (1): Sepia, Morski páyąk puſzcza z ſiebie czarny pot by ſadze álbo yákie czernidło gdy go chcą vłowić w ktorym ſie chce zátáyć. Mącz 384a.

»morska parma« = Mullus barbatus L.; barwena, ryba morska z rzędu okoniokształtnych (Perciformes), z rodziny barwenowatych (Mullidae), do 30 cm długości, żyje gromadnie, ma bardzo smaczne mięso o dużej wartości handlowej; mullus Calep (1): Mullus Genus piscis marini, maxime nobilitatis – Morską parma. Calep 677a.

[»rak morski mniejszy« = Gammarus locusta L.; kiełż morski; drobny skorupiak morski z rzędu obunogów (Amphipoda), z rodziny kiełży (Gammaridae), żyje wśród glonów i kamieni: Rák morſki mnieyſzy/ Gamarus. SienHerb L2#.]

[»rak wielki morski« = Homarus gammarus L.; homar europejski, skorupiak dziesięcionogi (Decapoda) z rodziny homarowatych (Homaridae), dorasta do 70 cm długości (samce), żyje w wodadh przybrzeżnych Morza Śródziemnego, Atlantyku i Morza Północnego, jadalny: Rák wielki morſki/ Astacus. SienHerb L2#.]

»smok morski« = Trachinus draco L.; ostrosz, ryba morska, z rzędu okoniokształtnych (Perciformes) z rodziny ostriszowatych (Trachinidae), ma gruczoł jadowy silnie trujący, żyje na piaszczystym dnie [szyk 6:1] (7): Rana od ſmoku morzkiego/ gdy będzie z ſiarka [!] z ocztem pomazana/ thedy ią lecży. FalZioł IV 33b, +7c, IV 30c, 33a, b [2 r.], 39d; [Smok Morski. Draco Marinus. Wasser Drách. TEN Smok Morſki ieſt wężowi bárzo podobny/ gdy ſie Rybitfom nágodźi w śieć/ á ná źięmie go wyrzucą SienHerb 319b].

»morska świnia« = Delphinus delphis L.; delfin zwyczajny, ssak wodny z rzędu waleni (Cetacea) z rodziny delfinowatyeh (Delphinidae), drapieżny, żyje w stadach w morzach strefy ciepłej i umiarkowanej; delphin Murm, Mymer, BartBydg, Mącz; delphinus Murm, BartBydg, Mącz (5): Delphin. eyn merſchwein Morſka ſwynyá. Delphinus idem. Murm 92; Mymer¹ 37; BartBydg 40; Delphin et Delphinus, Morska śwynia Delphin niewymowney prętkośćy Mącz 81a, 358c.

»morska świnia« = Hystrix cristata L.; jeżozwierz afrykański, gryzoń z rodziny jeżozwierzy (Hystricidae), duży o masywnym ciele pokrytym kolcami, pędzi nocny tryb życia, występuje w północnej Afryce i na Półwyspie Apenińskim i Bałkańskim; histrix Mącz, Calep (2): Mącz 157a; Hyſtrix Animal est spinis contectum, ex herinaceorum genere [...] Meerſchwein/ ſtachelſaw [...] Morską świnia. Calep 496b.

[»wąż morski« = Pelarnis platurus (brak polskiej nazwy); wąż z rodziny węży morskich (Hydropheidae) do 85 cm długości, żyje w Oceanie Indyjskim i Pacyfiku, odżywia się rybami: Wąż morſki/ Serpens marina. Meer schlang SienHerb L4#v.]

»węgorz, kruk morski« = Conger conger L. (Rost); konger, drapieżna ryba morska podobna do węgorza, z rodziny kongrowatych (Congridae); congrus Calep; coracinus, corvus, piscis marinus, saperda, sciadens Cn (1:1): Druga riba ieſt Kruk morzki, dla tego ieſt rzecżon: iż kracże iako kruk/ á w pierſiach v ſercza głos ſobie formuie (vſta nie krakaią) FalZioł IV 32c; Congrus Ein langer schlipfferechtiger Fiſch in dem Meer/ wie ein Aal ‒ Węgorz morsky. Calep 241b; [Morski Węgorz. Conger. Seeaal. [...] WEgorz ieſt Rybá morſka (iáko Plinius piſze) długa ná then kxtałt iáko węgorz/ ále dáleko więtſza y mocna ieſt SienHerb [316]a].

»woł, byk morski« = Manatus; manat, rodzaj dużych ssaków morskich z rzędu syren roślinożernych (Sirenia), zamieszkujących pobrzeża tropikalnej części Oceanu Atlantyckiego (2:1): Felchus ieſt woł albo byk morzki, á ſkora iego koſmatha pſtra zbiałych y z cżarnych włoſow/ á pſtrociny rozdzielne/ na ziemi/ ſie rodzi iako ine zwiérzę y czyczki dzieci karmi/ kthorich zawżdy miewa dwoie FalZioł IV 35c; Ieſt też w tey rzece Gámbre kroleſtwá rybá wielką ná kſztałt wołu morſkiego/ kthory końſką głowę ma/ żywiąc y wodą y źiemią/ bo ſie po źiemi páśie ná cżás: zęby ma wyſzłe dáleko zgęby/ ná ſzerz iáko dwie dłoni ieden ząb/ nigdźiey indziey tákiey ryby nie widáliſmy. BielKron 452.

»zając morski« = Apyleia depilans L. (Rost); aplyzja czyli ożada, ślimak morski z podgromady tyłoskrzelnych (Opisthobranchia), do 30 cm długości, przypominający sylwetkę zająca, bez skorupki (zredukowana), zaniepokojony wypuszcza barwny płyn ochronny [szyk 3:2] (5): Lepus Marinus. Zaiącz Morzki. ISidorus. Ten to zającz [!] ieſth podobny ku zajączowi ziemnemu głową y vſzyma telko á dla tego gi tak zową FalZioł IV 36a, +7c, *2, I 55b, IV 38a; [Morski Záiąc. Lepus Marinus. Waſſer Haſs SienHerb 320].

Zestawienia w funkcji nazw botanicznych: [»cierznie morskie« = Zizyphus spina Christi; cierniste drzewo pospolite w Izraelu: vplodwssi corone [Jezusowi] s czersnya morskiego vczinyona naostrzego SprChęd 76.]

»morski oset« = Trapa natans L. (Rost); kotewka, orzech wodny, roślina wodna z rodziny kotewkowatych (Hydrocaryaceae) (1): Tribulus etiam, Wodny orzech rogáty/ álbo morski oſet. Mącz 463c; [Oſet morſki/ Tragum. Scorpion. Hunnertraub/ Katzenrauhen/ Blatloſz. SienHerb K4#v].

[»porost morski« = Fucus L.; morszczyn, duży glon morski z gromady brunatnic (Phaeophyta) o charakterystycznym brunatnym zabarwieniu plechy dychotomicznie rozwidlającej się. Do podłoża przytwierdza się za pomocą chwytników: Poroſt morſki/ Muscus marinus alter, sive Fucus marinus SienHerb L2#.]

[»rydze morskie« = prawdopodobnie Acetabularia acetabulum (L.) Silva; glon morski z klasy zielenic (Chlorophyta), rośnie w przybrzeżnej strefie Morza Śródziemnego na rozmaitym podłożu. Z kształtu przypomina grzyby kapeluszowe: Rydze morſkie/ PuImo marinus SienHerb L3#.]

»trawa morska« = Algae ‒ glony; dawna nazwa roślin zarodnikowych należących do typu plechowców(Thallophyta) obejmujących kilka klas roślin wodnych jak sprzężnice (Conjugatae), ramienice (Charophyta), brunatnice (Phaeophyta), krasnorosty (Rhodophyta) i zielenice (Chlorophyta). Wiele z tych glonów przypomina kształtem i wielkością rośliny kwiatowe, są pięknie ubarwione i o wielkim zróżnicowaniu morfologicznym (1): Alga, Herba, quae nascitur in aquis marinis: dicta ab algore aquae, sive quod pedes alliget: quia crassa est foliis ex parte super natantibus. Bunczewie trąwa morską. Calep 51b.

»treść (a. trcina) morska« = Arundo donax L.; lasecznica trzcinowata, bylina z rodziny traw (Gramineae), podobna do naszej trzciny pospolitej, lecz większa (do 4 m wysokości), pospolita w krajach śródziemnnomorskich, o wielorakim zastosowaniu (kosze, wędziska, paliki), także roślina lecznicza (1): Potym koronowaniu/ na iego więtſſy poſmiéch/ dali mu miąſto ſceptru/ trzeſtz albo trcinę morſką [harundinem Vulg Matth 27/29; trćinę WujBib] w ręku OpecŻyw 128v.

Wyrażenia: »droga, szlak morski (-a)« = via maris Vulg, PolAnt (4:1): Leop Is 9/1; BielKron 26v; Co COMPAS każe? Drogi Morſkié/ Gwiazdy niebieſkié/ wiátry ſłuſzné/ Porty pewné OrzQuin A4; BudBib Is 9/1; WujNT Matth 4/15.

[»morscy ludzie« = marynarze: O Tym Ieżu Morſcy ludzie twierdzą/ iż oni Zeglarzom wzburzenie morzá obiawiáią SienHerb [316]b.]

»niebezpieczeństwo, niebezpieczność (a. nieprzezpieczność), niepokoj morski (-ie,-a)« [szyk 5:2] (3:3:1): LubPs Y4; [Eneasz] ktory widząc ſye być w wielkiey nieprzeſzpiecznośći morſkiey ná ſye nárzekał/ że przy Troiey gárdłá nie dał LeovPrzep H4; StryjKron 72; bo y przeprowadził go Pan Bog przez wielkie morskie niebespieczenstwa ActReg 77; KołakSzczęśl Dv; WujNT 501; PudłDydo Bv.

»morski (-a) okręt, statek, łodź, nawa« = tabula maris Vulg [szyk 5:4] (5:2:1:1): Leop Ez 27/5, 9; Dicrotum, Morska łódź po obu ſtronách wiosłá máyąca. Mącz 87d, 513a; Zaś ná wſzytkie okręty Thárſzyſkie [omnes naves Tarsis] (marg) Albo morſkie. Bo Thárſzyſz też morze znácży [...] (‒) BudBib Is 2/16; GostGosp x4; Skrzydláſté ſtátki morſkié nie będą trzymáné/ Popłyną dźieląc wody w porty pożądáné. GórnTroas 75; ták R.P. práwem Krześćiáńſkim ſporządzona/ może być przyrownána Okrętowi ábo Nawie Morſkiey. PowodPr 2; KlonFlis C4v.

»morskie prawo« (1): Wieſzli tho/ iże według morſkiego práwá ieſteś moy robotnik/ bom ćie od śmierći wyzwolił HistRzym 12.

»rybitw morski« (1): Poſpolita to ieſt v rybitwow morſkich/ iż gdy iáką wielką rybę vłowią/ tedy ſie proſzą ná vczthy/ ábo ią kupcy dźielą miedzy ſię BibRadz I 288d marg.

»morski sprawca« = dowódca, kapitan okrętu (1): Gdzye vſtępuie wſzetecżnośći miárá. Iáko Syrená morſkie ſprawce głuſzy RejZwierc [213].

»wojna, bitwa morska« [szyk 5:1] (4:2): StryjKron 59; Naumachia ‒ Bitwamorską nałodzias [!]. Calep 690b, 204a; Ten port Kieydáńſki, wielceby był pożyteczny ku wypráwie ná morſką woynę SarnStat 1044, 134, 1045.

»wojsko, armata morska (-ie)« = flota; classis Ca, JanStat [szyk 5:1] (4:2): GórnRozm G4; Nauarchus ‒ Hetman nad morską armata. Calep 690a, 204a; Item/ Woyſko Morzkié wſzyſtkiémi doſtátkámi opátrzoné/ ku potrzebie Korony Polſkiéy y Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo ſwym koſztem chcę wyſtáwić SarnStat 134, 134 [2 r.].

»zbojca, rozbojnik (a. rozbojca), pirat morski« = pirat; pirata Mącz, Calep, JanStat [szyk 15:7] (16:5:1): Leop B2; tám vchwyćił zboycę morſkiego Dyomedeſá/ ſpytał go cżemu przekażaſz ludzkim ſtátkom ná morzu? BielKron 126; Mieli przeſládowánie potomkowie Lechowi z Duńſkiego kroleſtwá od łotrow zbieránych morſkich Pirátow. BielKron 339v, 62 [2 r.], 196v, 235, 253v, 420, 437; Pirata, Zboycá morski, Mącz 300d, 300d, 301a; HistRzym 20, 21; RejZwierc 135, 148v; Calep 90a, 685a, 808a; SarnStat 141; CiekPotr 82.

[»zegar morski« = kompas: gdy zegara morskiego nie mieli, wiatr ich porwał i po morzu trzy niedziele kołatał nie wiedząc kędy. RadzPodróż 216.]

»morski żeglarz« = transiens mare PolAnt [szyk 1:1] (2): Milcżćie obywátele oſtrowu / kupiec Cydońſki / żeglarz morſki nápełniáli ćię. BudBib Is 23/2; Ták Anieli/ ták świátá wſzyſtkiego Mocarze/ Do Portu ſwego ćiągną iák morſcy żeglarze. KołakCath B4.

»morski żołnierz, rajtar« = marynarz; classiarius Calep [szyk 3:1] (3:1): Morſcy Ráytárzy ná łódź ſzturmuią/ nas dobywáią/ ognie miecą/ łódź palą OrzQuin A3v; GórnRozm G4 [2 r.]; Calep 204a.

Zestawienie: »morskie cło od wody« (1): Do Kopenhagá. Tám miedzy ſkáły miedzy mytne grody Gdźie muśi płáćić morſkie cło od wody. Iedźie KlonFlis D.

Wyrażenia: »bałwany morskie« (1): iáko do portu beſpiecżnego z onych náwáłnośći wiárek kácerſkich/ ktore w nię/ iáko w báłwány morſkie vſtáwicżnie biją/ zdrowo y ſzcżęſzliwie wypłynął. ReszList 142.

»flaga morska« [szyk 2:1] (3): RejZwierc 87v; Twárdą ſkáłą gdźie ſtánąć śrzód morzá hucznégo/ O którąby ſię wiecznie morſkié rozbiiáły Flagi KochFrag 54; KlonFlis G3v.

»morski huk« (1): Twe właſnośći kto zduża śpiewać doſkonále? Morſki huk głoſem przemoc może SzarzRyt C2v.

»nawałność, nawał(a) morski(-a)« = fluctus maris PolAnt [szyk 22:9] (29:2): Mnogiec ſą morſkie nawáły BierEz B4v; RejPs 82v; LubPs A4, T5v; támże też od morzá dał vſypáć groble wielkie á wyſokie broniąc od ſzkod morſkich nawáłności BielKron 9, 27, 56, 171, 203, 338v; Mącz 5b, 269a; RejPos 5v, [236], 286, 331v; BudBib Eccli 29/22; á iáko napodleyſzi zeglarze ná morzu widząc bliſką nawáłność morſką [tempestatem] dodawáią biegłym ſtyrnikom rády ModrzBaz 102v, 107; SkarŻyw 131, 317; KochFr 58; ReszList 141; WerGośc 226; Vſkróm z łáſki ſwey morſkié náwáłnośći. KochFrag 14; OrzJan 69; LatHar 611; SkarKazSej 658b; KlonFlis B3, Cv; PudłDydo B2v.

»morska niepogoda« [szyk 3:2] (5): Iactura ‒ Szkoda ktorą podeimuieſz zrozbiczią łodzi na wodzie, albo odniepogodi morskiey. Calep 497a; CiekPotr 62; PudłDydo A2, A3, B2.

»odchod morski« = odpływ (1): Accessus maris et recessus, Wſchód y odchód morski. Mącz 43d.

»podniesienie, wschod morski(-e)« = przepływ; accessus maris Mącz (1:1): Mącz 43d; ſą brzegi morſkie groblámi wyſokimi z dawná opátrzone/ áby zwykłe podnieſienie Morſkie po odeściu długim/ záś nagle przypadwſzy przez nie nieprzelewáło StryjKron 26.

»powodź morska« [szyk 1:1] (2): názáiutrz po wſzech Swiętych w nocy/ przyſzłá ták cięſzka á nieſłychána powodź Morſka/ ktora nagle przypadſzy zálałá Ziemie Pomorſkie StryjKron 26; KlonFlis B3v.

»morskie rozruchy« (2): KochPieś 11; Ktory/ ácż nieco miał dobrey otuchy/ Lecż wiedząc morſkie co mogą rozruchy/ Stał iáko wryty ná piaſcżyſtym brzegu/ Poki mógł doyźrzeć Naw ſynowſkich biegu. GrochKal 9.

»spokojność, cichość, uciszenie morskie(-a)« = malacia Mącz, Calep; maris tranquillitas, mollities maris Mącz; flustra Calep [szyk 3:2] (3:1:1): Malacia, Spokoyność morska/ gdy ſie namniey nie poruſza. Mącz 205a; Maris tranquillitas, Cichość morská. Mącz 462c, 229d; Malacia – Vſpokoienie morza, vcziſzenie morskie. Calep 631a, 425b.

»srogość morska« [szyk 7:3] (10): Bowiem y ſrogoſć wſſytká morſka/ ieſt wpoſluſſeńſtwie iego RejPs 140v, 108v, 131v, 153, 157 [2 r.], 160; ázaſz przodkowie náſzy nie ſzli przez ſrogośći morſkie? RejAp 22v; RejZwierc 65v; KochPs 165.

»morskie szturmy, burzki, rozgniewanie« [szyk 3:1] (2:1:1): Ieden ſie puśći ná okruthne burzki morſkie/ wiedzącz thám o bárzo bliſkiey ſmierći ſwoiej RejZwierc 157; ále w morſkim rozgniewániu pływa Sámopás/ á mokra śmierć zewſząd ſye dobywa. KochPam 85; Bo ći mogą/ beſpiecżnie Y weſoło iść/ przez woyſká gniewliwe/ Morſkie ſzturmy ſtátecżnie/ Drogi / inſzym ſtráſzliwe/ Znieść GrabowSet Vv; KlonFlis B3v.

»szum morski« = sonitus maris Vulg; fremitus maris PolAnt [szyk 5:1] (6): Confusio maris, zvmyenye, zmyeszanye gwaltowne, szhum morsky BartBydg 33b; Biádá wielkośći ludu rozmáitego ktorzy hucżą iáko ſzum morſki/ á zgiełkowi narodow/ kthore brzmią iáko nawáłnośći wod. BibRadz Is 17/12; RejPos 4v; Kogoż morſki ſzum y gwałtowne śiły/ Nád wolą Bożą kiedy zátopiły? GrochKal 12; WujNT Luc 21/25; SkarKaz 1.

»wał, wełn (a. wełm, a. wełł) morski, zakręty morskie« = fluctus maris Vulg, PolAnt; gurgites maris Vulg [szyk 15:9] (18:5:1): WróbŻołt 106/25; Ktory rozćiągá niebioſá ſam/ á chody ná wełnach morſkich. Leop Iob 9/8, Is 48/18; BibRadz Is 48/18; Rychło potym powietrze wielkie wſtáło/ ták żeſmy mnimáli pod ſáme obłoki wzlátáć ná wełłach morſkich/ gdźie nam cżterzy Nawy vtonęły BielKron 453; Mącz 51b; BudNT Iac 1/6; bo iádąc miedzy Kurſkim y Baltickim morzem/ pod ſámy woz wáły morſkie biją StryjKron 72, 255; KlonŻal D; KochPam 85; KochPieś 31; PudłFr 58; ZawJeft 10; Calep 37b; GrochKal 11; GórnTroas 13; GrabowSet H4; LatHar +9v; KołakCath C; RybGęśli C; WujNT Iac 1/6, Iudae 13, s. 836.

»wicher morski« (2): RejWiz 88; że gdyby nie łáſká twoia byłá Nádemną, dmy gwałtowne, y wichrowie morſcy, W ſztuki by mię nędznego byli rozſzárpáli CiekPotr 63.

»wzburzenie, zaburzenie morskie« (1:1): A Ten [Estinis] zna kiedy ma być zaburzenie morzkie: zanorzy ſie do dna á wezmie kamień na dnie FalZioł IV 34a; tedy Krolewnie ſmrod morſki á wzburzenie morſkie przekażáłyHistRzym 15v.

Wyrażenia: »brzeg morski« = litus a. ora maris Vulg, PolAnt; sinus (maris) Mącz, Calep; aegialus Calep; ripa maris JanStat [szyk 52:4] (56): TarDuch C8; TVrbith ieſth korzenie ktore thu do nas przynoſzą/ roſcie na brzegoch morſkich FalZioł I 148d; HistAl D7v; GliczKsiąż Q2v; LubPs hh; KrowObr 171; Chodząc po brzegu morſkim/ cżłowieká ſtárego Podkał RejWiz 20; Aſer mieſzkał ná brzegu morſkim/ á przemieſzkawał ná porćiech. Leop Iudic 5/17, 1.Mach 11/1; BibRadz Gen 22/17, 2.Reg 17/11; Ná brzegách morſkich przećiw ſobie ſą dwie mieśćie ſtáre/ Seſtus w Cherſoneſu Tráciey/ á Abidus w Azyey BielKron 274, 18v, 54 [3 r.], 54v, 75v, 202v (14); KochSat C; KwiatKsiąż Pv; Portus, Brzég morski gdźie łodźie ſtawáyą. Mącz 314a, 196a [2 r.], 237d, 271b, 395d, 417d; HistRzym 11; BielSpr 45; BudBib 1.Reg 13/5, Ez 25/16, 1.Mach 11/1; KochOdpr C4v; SkarŻyw 47, 286; StryjKron 26; CzechEp 408; Sinus ‒ Zantadua [!], łono. Wyrwa w brzegu morskim, buchta. Calep 983b, 32a; GórnTroas 72; GrabowSet A4; RybGęśli D2v; WujNT Hebr 11/12, s. 836, k. Aaaaaav; ieſli przerzeczeni kupcy álbo obywátele Zakonniczy wioząc ie zechcą przedáć/ álbo z nimi ſtać ná których mieyſcách/ álbo w Mieśćiéch/ w porćiech/ ná brzegách wodnych y morzkich/ to niech będźie ná ich woléy SarnStat 1111, 105, 1077; KlonFlis H5v.

»książęta morskie« (1): á zaſz nie z ſthąpią z ſtolcow ſwoich wſſyſtkie kxiążętá morſkie [principes maris]: y niezwloką ſzath ſwoich Leop Ez 26/16.

»morskie miasta« (1): z tey ſtałey obrony/ żony/ dziatki/ kthore ſie były rozbiegły nád morſkie miáſtá/ záſię z rádośćią przybiegły. BielKron 251.

»port morski« = portus JanStat (7): PLyńże ma miła Wiſło/ do portu morſkiego RejZwierz 112, bb2v, 112; Miáſto głowne w Szkociey ieſt Edymburg nie dáleko od morza/ Port morſki w cżwierći mili BielKron 277v; Celeberrimus portus, Sławny port á prziſtęp morski. Mącz 45d, 194a; SarnStat 134.

»morski ptak« = avis marina HistAl [szyk 2:1] (3): HistAl A4v; Pátrząc ná morſkie ptaki/ co pyánę łápáli/ Szukáiąc áby w piánách wżdy co ználeść mieli/ A gdy co vchwyćili/ tedy precż lecieli. RejZwierz 17b; Harpiae vel Harpiae monstrosae et rapaces pelagi volucres, Morskie ptaki pánieńską twarz máyące á żadnym obyczáyem nigdy nie náſicone á przeto wielmi drapieżne. Mącz 153b.

»morskie skały« (1): Więc tey oſtrośći/ me myśli troſkliwe/ Ze morſkie ſkáły z nimi nie zrownáią/ A iák ná morze/ ták ná mię wpadáią GrabowSet M4.

Zestawienie: »gwiazda morska« = gwiazda polarna [w tym: o Matce Boskiej 11 r.] [szyk 8:4] (12): OpecŻyw 190; PatKaz I 9v; pozdrouyona bądz morſka gwyazdo boza matko chwalebna y zawzdy dzyeuyczo PatKaz III 90, 113, 126, 126v; KrowObr 162 [3 r.], Ss3v; SWięta Mátko náſzego odkupićielá/ ktoraś ſię sſtáłá ſzeroko otworzoną bramą niebieſką/ y gwiazdą morſką LatHar 479, 405.

Zestawienia w funkcji nazw zoologicznych: »morska jaskołka« = prawdopodobnie Collocalia sp.; salangana, czyli jaskółka morska, ptak z rodziny jerzyków (Apodidae), znany z obszaru indomalajskiego z pobrzeży morskich, gdyż gnieździ się koloniami w jaskiniach; jego gniazdo zbudowane ze śliny i glonów stanowi przysmak jadalny (zupa); najliższy krewny naszego jerzyka (Apus apus L.) (1): Drepanis hirundo marina Plin ‒ Morską caskołka [!]. Calep 342a.

»morski orzeł« = Haliaeëtus albicilla L.; orzeł morski, czyli bielik, ptak drapieżny z rodziny jastrzębi (Accipitridae), duży, żyje nad wodami śródlądowymi i morzami, zamieszkuje prawie cały świat (1): nie będziećie ich ieść iáko brzydkośći iákiey: Orłá/ Iáſtrząbá/ y morſkiego orłá [aquila marina]. BudBib Lev 11/13.

»morski wrobl« = Halcyon sp.; zimorodek, ptak kraskowaty z rodziny zimorodkow (Alcedinidae), rodzaj bardzo liczny w gatunki, rozsiedlony po całej ziemi przeważnie w obszarach tropikalnych i subtropikalnych; upierzenie barwne, gniazda w norach ziemnych i nad wodami (1): Nie ták ná Oceáńſkich wodách źimorodna Halcyone nárzeka (marg) Halcyone morſki wrobl. (‒) KlonŻal B2.

Zestawienie w funkcji n-loc (1): Krol Angielſki [...] Bolonią Morſką wziął mocą Miáſto nád Morzem BielKron 222v.