[zaloguj się]
[pdf]

ROD (545) sb m

ród, rod-.

Fleksja
sg pl
N ród
G rodu rodow
D rodu, rodowi
A ród rody
I rodem
L rodzie rodach, rodzi(e)ch
V rodzie

sg N ród (43). ◊ G rodu (202). ◊ D rodu (5) Leop, HistRzym (3), ZbylPrzyg, rodowi (1) BielKron. ◊ A ród (37). ◊ I rodem (215); -em (6), -(e)m (209). ◊ L rodzie (35). ◊ V rodzie (1). ◊ pl G rodow (3). ◊ A rody (1). ◊ L rodach CzahTr (1), rodzi(e)ch (1) BudBib.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (pięć z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Osoby połączone jakimiś związkami natury społecznej, zwłaszcza wspólnego pochodzenia (224):
a. Szereg następujących po sobie pokoleń pochodzących od jednego przodka; genus Modrz, Vulg, Cn; cognatio, semen, stirps Vulg, Cn; generatio PolAnt, Mącz; domus Vulg; natio, sanguis Cn (113): A kogo tym [szlachectwem] obdárzą z niebyeſkiego grodu/ Iuż then ſławy popráwi/ poſláchći y rodu. RejWiz 98v; Tu ſie ſkońcżył rodzay wielkiego Cyruſá/ [...] gdzye ſie okazáło/ iż dla iednego złego potomká/ wſzytkiemu rodowi Pan Bog nie przepuśćił. BielKron 217v; Mącz 143c, 398a; CzechEp 58; Abyś więc [królu] ták nietylko w bogáctwiéch we złoćie [...] ále też y w cnocie [...] dźiedźiczył/ A ród nieprzerwánémi ſtopniámi byś liczył. KochJez B5; KochEpith A4.

rod czyj [w tym: G sb i pron (14), pron poss (14), ai poss (4)] (32): BielŻyw 50; GliczKsiąż F7v; GroicPorz aa2v; RejWiz 100; Leop Num 1/42, 44, Deut 1/28, 2.Reg 16/5, 3.Reg 21/21, 29, Esth 9/23; BielKron 83v, 124v, 319, 326, 340, 431, 469v; Zła corko á bez wſtydu/ procż chceſz ſwoy rod poniżyć? HistRzym 14; Ieſli obádwá Ewánieliſtowie Mátheuſz z Lukaſzem iednę linią rodu Iozeffowego prowádzą. CzechRozm *3v, 149v marg; A tu ſię iuſz dokończył rod xiążąt Litewſkich z Herbu Kitauruſſa StryjKron 365; KochWz 141; CiekPotr 53; Z cudzego kráiu zwodźić niewiáſty do domu/ Czemuż táką ſromotę czyniſz rodu ſwemu. ZbylPrzyg A2v; [WujBib Gen 43/7 (Linde)]. Cf Fraza; »być z rodu«, »iść z rodu«, »rodu początek«.

W połączeniu z imieniem własnym założyciela lub przymiotnikiem od niego pochodzącym [w tym: rod + imię (1), rod + przymiotnik od imienia (1), przymiotnik od imienia + rod (1)] (3): A tu na tym Wacſłáwie przeſtał rod Przemyſlá pierwſzego dziedzica Cżeſkiego BielKron 326; Gdy ſzcżedł rod Lechow/ Rycerſcy ludzie vcżynili Syem w Gnieźnie/ po roznych rozmowách wybráli dwánaśćie Woiewod ku ſpráwie rzecży poſpolitey BielKron 340, Kkkk3.

W połączeniu z przymiotnikiem określającym funkcję pełnioną przez członków rodu (1): Rod Arcykápłánski: iż ich wiele było: choć ieden tylko był nawyżſzy miedzy nimi. WujNT 409 marg.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejsca siedziby rodu (1): IAn trzeći rodu známienitego Rzymſkiego/ był Papieżem lat XIII. BielKron 163v.

W połączeniu szeregowym (1): WIelka Niemoc przygadza ſye od zbytku pićia y iedzenia/ [...] á drudgy z oyca/ álbo z mátki/ álbo z rodu. SienLek 58.

W konstrukcjach w funkcji przydawki lub orzecznika (23):

~ »[jakiego] rodu« (12): Iozeffus żyd rodu kaplańſkiégo z Ieruzalem [...] wypiſuiątz cżas ceſarſtwa Tyberyuſſa Ceſarza/ [...] o Kryſtuſie tak ſwiadcży OpecŻyw C2v; RejKup d4v; Mącz 78b; SkarŻyw [407]; miáłáſzby dla Bogá Tylko trzydzieści grzywien márnych wziąć zá wieniec, Tákiego rodu, y tak oſobna pánienká? CiekPotr 46. Cf Wyrażenia.

»z [jakiego, którego] rodu« (11): Leop Deut 1/28, 2.Reg 16/5, Esth 9/23; thoć známionuie iż z mego rodu będzie wiele pánow/ wſzákże záwżdy ieden będzie drugie przemágał/ iáko tá rozgá vkázuie. BielKron 319, 122, 431; Humili loco natus, Z ubogiego rodu. Mącz 196c; zebráli ſię przełożeni ich [Żydów]/ [...] y Annaſz Arcykápłan/ y Káiphaſz/ y Ian/ y Alexánder/ y ile ich iedno było z rodu kápłáńſkiego WujNT Act 4/6. Cf »z rodu krolewskiego«, »z rodu ślachetnego«. ~

Fraza: »rod zaginie« [w tym: jaki (1), czyj (1)] (3): ſam zoſtanieſz á ſinow nie będzieſz mieć, rod twoy zaginie á imienim inſzy władnąć będą. BielŻyw 50; BielKron 105; [Bóg] Małżeńſki ſtan vtwierdźił/ by z niego ſynowie Vcżćiwi ſię rodźili/ á záś potomkowie Ieden po drugim wſchodźił; by rod nie záginął SapEpit B3.
Zwroty: »[komu] w rodzie być; być w [czyim] rodzie, z rodu [czyjego]« [szyk zmienny] (2;1:1): nie godnáś áby kiedy byłá w náſzym rodzye. BielKron 101v; RejZwierc 52; CzechRozm 154; A Xiążę Daniło Románowic/ będąc y z rodu Ruſkich Monarchow/ [...] inſzych Kniáziow Ruſkich przećiwnych ſobie/ [...] do posłuſzeńſtwá przywiodł StryjKron 350; [Y poiął [Bolesław Krzywousty] corkę Kśiążęćiá Kijowſkiego Swátopełká/ imieniem Zbiſłáwę/ ktora że mu byłá w rodźie/ otrzymał ſobie v Papieżá rozgrzeſzenie. BielKron 1597 93 (Linde)].

»[komu] być w rodzie« = być podobnym do kogoś, przypominać kogoś [szyk zmienny] (5): Pirwey wino ſzcżepił Noách/ Ktore kozyel nálazł w gorach/ Muśić [tj. Bachusowi] ten kozyeł być w rodzye/ Przeto podź odemnię ſmrodzie BielKom Fv; RejZwierz 42; (nagł) Ian Boratińſki. (–) PRzypátrzywſzy ſie pilnie tey iego vrodzye/ Mnimam Cyklops vdátny że mu coś ieſt w rodzye/ Bowiem męſtwo tu iego przy nim ſie náyduie PaprPan M2, E2v, Aa.

»iść (a. pość a. wyniść), idący (a. poszły) z rodu [w tym: jakiego (4), czyjego (4)]; wyniść rodem [z kogo]« [szyk zmienny] (6:2;1): ZapWar 1507 nr 1986 [2 r.]; March1Wiet A2; Filip poſzedł z Herkuleſá Greká/ żoná z rodu Achilleſá theż Greká BielKron 122, 153v, 417v; PaprPan Dv; ROmuáldus w Ráweńnie mieśćie Włoſkim/ z zacnego kśiążęcego rodu idący/ zmłodośći [...] grzechámi ſię ćieleſnemi mázał SkarŻyw 569, 241.

»z [jakiego] rodu się narodzić, urodzony« (1:1): CEſarz Aurelianus s proſtego rodu s kráin Węgierſkich vrodzony/ ále w Rycerſkich rzecżach z młodośći wychowan. BielKron 153v; KwiatKsiąż A3.

Wyrażenia: »rod cesarski« [w tym: rodu cesarskiego (1)] [szyk 1:1] (2): KlerPow 3; á vbogiemu/ by dobrze z Ceſarſkiego rodu ſzedł/ gdy nic nie ma/ cżći żadney nie dáią. SkarŻyw 241 cf »iść z rodu«.

»rodu jednego« (1): Congener, Eiusdem vel consimilis generis. – Iedney family, rodu iednego. Calep 240b.

»rod krolewski, krolow« [w tym: rodu krolewskiego (1), z rodu krolewskiego (2)] [szyk 6:2] (7:1): RejWiz 126v; Leop 4.Reg 25/25; Ná Rzymiániech to przewiodł/ iż im chudego cżłowieká napirwey przełożył ná zwirzchni vrząd/ Ráymundá z rodu krolow Ierozolimſkich BielKron 186v; Od tegoż cżáſu ſławá kroleſtwu Cżeſkiemu vmnieyſzoná ieſt/ iáko rod krolewſki opuſzcżon. BielKron 327v, 49, 105, 261v; (nagł) Anná Krolewná Polſka. (–) WIdząc pánnę ſpraw ſwiętych rodu Krolewſkiego/ Przypiſáć ią thu muſzę do orſzaku tego. PaprPan Ee3.

»książęcy rod« (2): w tymże ſtárożytnym [...] mieśćie [tj. Padwie] [...]/ s Xiążęcego rodu y s ſámego oicá Kxiążęćiaś ſię národził. KwiatKsiąż A3; SkarŻyw 569.

»rodu [czyjego] początek« (1): Bo Rzymianie znamienitſze ſynom ſwym imiona y przezwiſka dawali, aby rodu ich pocżątek ſnadnie mogl rozęznan [!] być BielŻyw 168.

»poważnego rodu« (1): Mącz 78b cf »dom albo rod«.

»z rodu ślachetnego« (1): EZáiaſz wielki Prorok s Prorokow/ ſyn Amoſá z rodu ſláchetnego z Ieruzálem BielKron 93v.

»wielkiego rodu« (1): Nic Herb/ nic Tituł/ nic wielkiego rodu Synem być/ gdy w twych ſpráwach pełno ſmrodu StryjKron 76.

»rod wysoki« (1): to będźieſz raczyłá vczynić iáko páni miłośćiwa łáſkáwa á zrodu wyſokyego/ páná Krákowſkyego [...] poſſlá. March1Wiet A2.

»rod (za)cny« [w tym: rodu zacnego (1)] [szyk 2:1] (3): PaprPan Ee3v; Ná ten cżás Klemens Rżymiánin rodu Senatorſkiego zacnego vcżeń Piotrá S. kośćioł Boży ſpráwował SkarŻyw [407], 569.

»rodu znamienitego« (1): BielKron 163v cf W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejsca.

Szeregi: »dom albo rod« (1): De summo loco adolescens, Poważnego domu álbo rodu młodzieniec. Mącz 78b.

»rod a potomstwo« (1): S tey przycżyny Strátoná wybráli kſiążęciem/ przyiąwſzy od niego przyſięgę/ áby ták zacne przełożeńſtwo [...] nie przychodziło ná niſkie/ grube/ á nicżemne ludzi [...]. S tey przycżyny Alexánder wſzytki thákie pokrzyżował/ tylko Strátonow rod á potomſtwo iego záchował. BielKron 124v.

»rod i szczątek« (2): adam tricz sznyegova ydzye szrodv y scząthkv thych kthorem pravo tho sluszy. ZapWar 1507 nr 1986, 1507 nr 1986.

W przen (1): Wſzakże nie dziw że [Jagiellonowie] cznotliwi býli/ Bo ſie z dobré matky narodzili: Ktora býła roſzcżka rodu Ceſarſkego: Przetoż narodziła owoczu dobrégo. KlerPow 3.
Przen (2):

czyjego [tj. bożego] rodu = człowiek (1): ktore przyrodzenie kiedyby mowiło/ ázaby ták nierzekło/ że [Bóg] [...] o wſzytki ſię ſyny iednáko ſtára: [...] iż też żaden iego rodu niemoże być zániedban ModrzBaz 142v.

Zwrot: »być sobie w rodzie« = być do siebie podobnym, ze sobą powiązanym (1): Bo pochlebſtwo z nieprawdą/ coż ſą ſobie w rodzye RejZwierz 81.
α. Jeden z dwunastu rodów założonych przez synów Jakuba, które z czasem rozwinęły się w samodzielne jednostki organizacji plemiennej (16):

rod czyj (3): Then ieſt rod ſynow Effráimowych: kthorych wobec było trzydźieśći y dwá tyſiące/ y pięćſeth. Leop Num 26/37, Num 2/8; BudBib Deut 17/9.

W połączeniu z imieniem lub przymiotnikiem od imienia założyciela rodu [w tym: rod + określenie (2), określenie + rod (1)] (3): Then ieſt rod Danow według fámiliey ich. Wſſyſtcy byli Suchámitowie: á było ich w obec ſſeśćdźieſiąt y cżterzy tyſiące/ y cżterzy ſtá. Leop Num 26/42, 2.Reg 20/1; BudBib Deut 17/9.

W połączeniach szeregowych (11): A pierwſzego dniá Mieſiącá wtorego zezwano wſzytko woyſko/ y obliczono káżdego głowę miánowićie według rodu/ pokolenia/ y podług domow oycow ich BibRadz Num 1/18; A z ſynow Iudá policzeni byli wedle rodu/ pokolenia/ y domow oycow ich/ káżdy mężczyzná miánowićie z oſoby ſwey BibRadz Num 1/26, Num 1/20, 22, 24, 28, 30 (11).

W konstrukcji w funkcji przydawki: »z rodu [czyjego]« (1): Tráfiło ſie że theſz thám był mąſz Beliál imieniem Sebá ſyn Bochry/ mąż z rodu Gemini [tj. Beniamina] Leop 2.Reg 20/1.

β. O rodach założonych przez synów Noego, z których (wg Biblii) rozwinęły się odrębne narody (3):

W konstrukcji w funkcji przydawki lub orzecznika: »z [czyjego, którego] rodu« (3): ácżkolwiek był Noe vmiłował ſyná Chámá/ ále iż pośmiech z oycá vdzyáłał [...]/ przeto Pan Bog s potomſtwá iego zwirzchność odiął [...]/ iż nie długo był ná tym áni żadny s tego rodu potym BielKron 10; Węgrzy ſwoie przodki w ſwey Kronice kłádą w pánnoniey/ od Bánnoná ktory był z rodu Semá ſyná Noego BielKron 296; BudBib 1.Par 4/40.

γ. O rodzie Dawida, z którego wywodzili się między innymi Chrystus i Maryja (8):
Zwrot: »iść (a. pość) z rodu« [w tym: jakiego (2), czyjego (1)] [szyk zmienny] (3): aboczyem oczyecz tey myley pany poſzedł zbyſkupow y patryarchow a ſzwąta anna poſzla ſkrola dauyda rodu y ynych krolow PatKaz II 45; PatKaz III 131v; LatHar 683 marg.
Wyrażenia: »rod krola Dawida (a. Dawidowy)« [szyk 1:1] (2): PatKaz II 45; żebychmy wiedźieli narod Kryſtuſow/ ktory wedle ćiáłá miał wynidź z rodu Dawidowego BibRadz I 148v.

»krolewski rod« [w tym: rodu krolewskiego (1), z rodu krolewskiego (1)] [szyk 4:1] (5): PatKaz III 131v; Szcżęśliwa ieſt tá Pánná/ iż k temu ieſt obraná/ z Krolewſkiego rodu/ by mátką Bożą byłá ArtKanc B2; LatHar 414, 464; Bo áczkolwiek naświętſza mátká Páńſka/ rodu byłá krolewſkiego Dawidowego: ále iż doſtátkow y bogáctwá krolewſkiego nie miáłá: v świátá [...] podłą byłá SkarKaz 483a.

»rod zacny« (1): Pátrz iáko P. Iezus y mátká iego idą zrodu zacnego LatHar 683 marg.

W przen (1): Tyś ieſt oná błogoſłáwiona niewiáſtá/ krwią Krolewſkiego rodu vczczona LatHar 464.
δ. Dynastia (8):

W połączeniu z nazwą dynastii [w tym: rod + nazwa (3), nazwa + rod (2); rodu [jakiego] (1), z rodu [jakiego] (1)] (5): KlerPow 3; BielKron 379v, Llll4v; [król Łokietek] Przed tym będąc ſzczeſl[i]wy roku [!] Piaſtowego/ S Kſięſtw kilku będąc wzięty awzdy wiele złego. Stało ſie przeń Koronie MycPrz I Bv; Chwałá ieſt wielka Bogu/ [...] Zechmy ſie vrodźili/ w ten cżás gdy záś látá Znowu nam Iágiełłow rod święty przywroćiły KmitaPsal A5v.

Zwrot: »iść z rodu [jakiego]« (2): KlerPow 10; A iáko ſámi [pokolenie Jagiellonów] idą/ zrodu krolewſkiego Y ſą też doſtąpili/ ſtolcá tákowego Aby ſie ták fortunnie/ ná ſwiećie mnożyli zeby krole krolewe/ zych potomkow byli KlerWes A2.
Wyrażenia: »rod krolewski« (1): KlerWes A2 cf Zwrot.

»rod szlachetny« (1): Bo acz [Zygmunt August] ijdzie z rodu ſzlachetnégo/ Z dobré matky y z oycza dobrégo: [...] Wſzakże wýchowanié ieſt tey mocy/ Może ſkazitz/ wielé pomocy. KlerPow 10.

αα. W starożytnym Rzymie: sukcesja cesarzy (niekoniecznie spokrewnionych) (1): A ktorzy ſie tym obyczaiem [tj. przez cesarskie cięcie] rodzą thy łacinniczy Czeſarzmi Popolſzku [!] wyprothki albo wyrzezańcze zową/ Zkądże w Rzymie rod Czeſarzow powſthał/ bowiem pierwſzy thego gimienia był z mathki wyrzażan. FalZioł V 34v.
b. Rodzina, osoby blisko spokrewnione, w zasadzie współczesne sobie (niekiedy wraz ze służbą, dobytkiem); cognatio Vulg, PolAnt; genus, necessitudo Mącz, Cn; domus, gens, familia Cn (31): O wielká pociecha rodzitzom [tj. Maryi i Józefowi]/ mietz s ſobą w rodzie takoweé dzieciątko OpecŻyw 32; ſinowie y wnukowye [Jakuba] dzýewki y wſzytek rod/ á tak wſzytkyego rodzaiu Iakobowego ktorzy weſzli do Eiptu/ było śyedḿdzýeśiąt HistJóz Ev; Pytał nas [Józef] o wſzytek rod czo go iedno znamy [...] A nawięczey o tobie [tj. Jakubie, jego ojcu] y o bratach drugich RejJóz N4v, Q3 [2 r.]; GórnTroas 28; SarnStat 599.

rod czyj [w tym: pron poss (9), G sb i pron (4), ai poss (2)] (15): pytał nas tzłowiek tam ten o naſzym rodzye ieſliby żyw był ocýec HistJóz C4, Ev; MiechGlab [90]; RejJóz P5; Praca go [Józefa] k ſławie przywiodłá Iego rod z głodu wywiodłá BielKom D7; Leop Esth 16/18; BielKron 351; Ten [tj. Noe] beſpiecżnie w tey łodzi y z rodem ſwym pływał/ Y tám ſie był przypłáwił gdzie pirwey nie bywał. RejZwierc [282]; BudBib Gen 12/1. Cf Zwrot.

Zwrot: »przybliżyć się [czyjemu] rodu« = wejść do rodziny przez małżeństwo (3): Iam przyiał ku twemu dworu/ żądáiąc ſie przybliżyć twemu rodu. [...] Tobie to wiedzieć dawam/ iże twey corki żądam. HistRzym 9, 103, 110v.
Wyrażenia: »bliski w rodzie« [szyk 7:2] (9): okrom ſioſtry rodzoney y przyrodney á oycowey ſioſtry/ może káżdą iną bliſką w rodzye poiąć. BielKron 44v; A gdy ſie kthorey [Żydówce] tráfi iż iey mąż vmrze bez płodu/ winien ią poiąć nieboſzcżykow brát rodzony álbo nabliſzſzy w rodźie. BielKron 465, 53, 53v, 395, 465; Genere sum ei proximus, Nie ma nád mię w rodzie bliſzſzego. Mącz 143c, 326a, 439d.

»możny rod« (1): [Kazimierz Jagiellończyk] Co s nim [synem Bolesławem] czynić niewiedział y ſtradał Nowogrod/ Niemniey Zygmunt Smolinſko ácz też miał możny rod. MycPrz I C4v.

Szereg: »dom i rod« (1): Ieſlić żądze Dogaráią, á ogień ten ſam w ſobie mnożyſz; Spłonąć ci z domem twoim, y ze wſzyſtkim rodem Do ſczątká CiekPotr 53.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym (1): (marg) Przeklęctwo ſtráſzliwe zá nieſpráwiedliwą przyſyęgę. (–) [...] Aby ná ćię przyſzłá Iſzkopá/ ná twą żonę/ y ná twe dźieći/ y ná twoy wſzytek rod. GroicPorz aa2v.

c. Potomstwo, potomkowie; generatio Vulg, PolAnt; semen, stirps Vulg; tribus PolAnt (17): [Mieszko III Stary] Miał rod wielki/ ſynow pięć/ corek ośḿ BielKron 355v.

rod czyj [w tym: G sb i pron (5), ai poss (4), pron poss (3)] (12): yáko pan bog [...] vcżynił tho że w rodzye Eliſowym żaden ſie nye doſtárzał GliczKsiąż F7; Nie vſtánie z rodu twego mąż/ Ktoryby niemiáł być Kxiążęćiem nád ludem Iſráelſkim. Leop 2.Par 7/18, Gen 21/23, 36 arg, 36/1, 9; BielKron 70, 355v marg; Teſz y bráćią twoię pokolenie Lewiego rod oycá twego przybáwiſz kſobie BudBib Num 18/2, Lev 22/3. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »Adamow rod« = ludzkość (1): [Chrystus] Adámow rod wykupił z ćiemnego więźienia/ gdy [...] śmierć przeokrutną dla nas podiąć racżył ArtKanc F4.

»rod Izraela« = Żydzi (1): áby wiedziáłá wſzyſtká źiemiá/ iżeś ty ieſt Pan Bog náſz/ á iż imię twoie wzywáne ieſt nád Izráelem: y nád rodem iego. Leop Bar 2/15.

Szeregi: »nasienie ani rod« (1): Nie będzie náſienie/ áni rod w ludu iego [Non erit semen eius neque progenies]/ ani ktore oſtátki w kráinach iego. Leop Iob 18/11.

»ani potomkowie, ani rod« (1): Przyſięż mi ná Bogá/ że mi niebędzieſz ſzkodził/ áni pothomkom moim/ áni rodu moiemu [ne noleas mihi et posteris meis stirpique meae] Leop Gen 21/23.

α. W znaczeniu jednostkowym: Potomek (o Chrystusie) [czyj] (3): Sybillá Frygia [...] ták mowi: [...] Rádá Boſka mocą ſpráwi/ Rod ſwoy ná zyemi obiáwi. BielKron 134v.
Wyrażenia: »boski rod« (1): Bo ſtáráć śie o to muśiſz/ áby tákim był iákim byc ma ſyn Boży: to ieſt/ áby modlitwá y ſpráwy twoie Boſkiego rodu godne były KuczbKat 380.

»rod Dawidow« (1): Leop Apoc 22/16 cf Szereg.

Szereg: »korzeń i rod« (1): Ia Iezus/ poſlałem Angiołá ſwego/ áby wam ſwiadcżył o tych rzecżách w kośćielech. Ia ieſtem korzeń y rod Dawidow [ego sum radix et genus David] Leop Apoc 22/16.
d. Pokolenie, generacja; generatio PolAnt; nativitas Cn (11): Co za pożytek ma cżlowiek ze wſzytkiey prace ſwey/ ktorą ſię prácuie pod slońcem? Rod idzie/ á (drugi) rod przychodzi BudBib Eccle 1/4, Ps 77/8 [2 r.]; [Dni ná dni krolowi przycżyniſz/ látá iego iáko rod a rod. (marg) To ieſt/ Niechay będzie żyw ná dwá wieki. (–) BudBib Ps 61/6 (Linde)].
Szeregi: »do rodu i rodu« = zawsze (1): Tenże [Jahwe] też rzućił im [zwierzętom pustynnym] los/ á ręká iego podzieliłá im (iáko) ſznurem/ ná wieki poſiędą ią/ do rodu y rodu [in generatione et generatione] mieſzkać będą w niey. BudBib Is 34/17.

»do rodu i rodu« = na zawsze (1): y przełomiłoſię ná nie [Żydów] karánie [przez Boga]. Lecż ſtánął Pinchás/ y modlił ſię/ á (ták) záhámowano karánie. Y pocżytano mu zá ſpráwiedliwość do rodu y rodu [in generationem, et generationem]/ áż ná wieki. BudBib Ps 106/31.

»od rodu do rodu« = z pokolenia na pokolenie (1): y będzie ziemiá iego [Edomu] ſmołą goráiącą. [...] od rodu do rodu [a generatione in generationem] burzon będzie/ ná wieki wiecżne nie będą przezeń chodzić. BudBib Is 34/10.

Wyrażenia przyimkowe: [»na rody wieczne« = na wieczne czasy: Y rzekł Bog to znák przymierza/ ktore ia kłádę między mną/ y między wami/ y między wſzelką duſzą żywiącą/ ktora zwámi ná rody wiecżne [in generationes saeculi]. (marg) Albo wieki. (–) BudBib Gen 9/12.]

»w rody [czyje]« = przez wszystkie pokolenia (1): A takieſz y miedzy wiecżory gdy Aharon lámpy zázże/ będzie kádzić/ á to kádzenie (będzie) vſtáwicżnie przed Iehową/ w rody wáſze. BudBib Ex 30/8.

e. Naród, plemię; genus Vulg, PolAnt; familia Miech (40): OToż macie ſwe przodki/ macie y pogány [...]. Prze Bog mili Polacy/ oſtrzegaycieſz tego/ Byſcie ni w cżym nie lżyli/ rodu ták ſławnego. RejZwierz 90; Tákże od thego cżáſu weſzli trzeći raz Hunni do Węgierſkiey źiemie (wyganiáiąc dwá kroć náſz rod Słowáńſkiego ięzyká) BielKron 299.

rod czyj [w tym: pron poss (7), G pron (2)] (9): podźiękowawſſy im [mieszkańcom Scytopolis]/ y vpomniawſzy áby y nápotym łáſkáwi byli ná rod ich/ [Juda z wojskiem] przyſſli do Ieruzálem Leop 2.Mach 12/31, 3.Esdr 2/5; BielKron 44; Alienigena, Cudzi/ Obci/ nie náſzego rodu przichodzień. Mącz 143c; á żydźi więc/ znáć iż Sálomoná w rodźie ſwym mieli. PowodPr 79. Cf Frazy.

rod czyj [= kto jest (był) władcą] [w tym: pron poss (1), G sb (1)] (2): RejJóz Cv; ácżkolwiek wiele ich [Włochów] chciáło Ceſárzem mieć Othoná Sáſkie kſiążę/ ále ſam Otho niechciał/ mowiąc: Boże tego nie day ábych ia ſláchetny rod Kárłá wielkiego ſwiátu do Bogá zeſłánego miał poſieść. BielKron 173.

W połączeniu z nazwą lub przymiotnikiem od nazwy narodu, ludu [w tym: rod + określenie (13), [określenie + rod]; rodu [jakiego] (5), z rodu [jakiego] (5)] (13): BielŻyw 86; MiechGlab 65; Iożeph z rodu żydowskiego Sin Iakoba cżłeka cznego [...] Był przedan do ziemie czudżey RejJóz A3, C2; TEmerlan Owce paſał/ z rodu Tátárſkiego/ Owcżarze go obráli/ zá Krolá ſwoiego. RejZwierz 33; ieſt to vſtáwiono w náſzym rodzie Ottomáńſkim/ áby żadny cudzey żony pod przykryćie iey nienáwiedzał BielKron 313, 31v, 173; Mącz 420d; LEch on zacny mężny Krol rodu Słowieńſkiego/ Był tu napirwſzym pánem kroleſtwá Polſkiego. PaprPan Dd; SkarŻyw 317, 324; KlonWor 7; [DialSzlachLit A4].

W konstrukcjach w funkcji przydawki (27):

~ »[jakiego, czyjego] rodu« (14): Mącz 143c, 420d; Ten [św. Izaak z Antiochii] nie byłći rodu Włoſkiego: ále to co w Włoſzech cudownie cżynił/ oznaymić chcę. SkarŻyw 324, 478; Extrarius, Alienus, aut alienigena – Obczy, z inszego rodu. Calep 398b; SarnStat 483. Cf W połączeniu z nazwą, Wyrażenia.

»z [czyjego, jakiego] rodu« (11): Gdy ſie tráfi cudzozyemiec do was chocia nie z wáſzego rodu/ prziymicie á miłuycie go BielKron 44, 162v, 170; RejPos 13; CzechEp 32; W tym Eneas zacny cżłek z rodu Troiáńſkiego/ [...] Wſiadſzy z nimi [z towarzyszami] w okręty puśćił ſie po wodzie. PudłDydo A2. Cf W połączeniu z nazwą.

»z rodu [kto]« (2): á drudzy [Hozjuszowi] [...] Polſkę w opiekę (choćiaż nie był z rodu Polak) iáko oycżyznę zlecáią CzechEp 81; Ieſcze do Elekciiéy nalezy wiedzieć, ze [starostwa] iedno Polakóm máią bydz dawáné z rodu SarnStat 483. ~

Frazy: »[czyj] rod poszedł [skąd]« (1): Ale ten narod Sodomſki á tá zła winnicá/ Dáleka ieſt ták rzec mogę od nas ich roznicá/ Bo ich rod poſzedł z Gomorry LubPs gg5v.

»rod [czyj] sczedł« (1): Bo tho [Amazonki] cżuły gdy [...] z obcemi ludźmi w płodzye nákłádáły/ áby ſnadź rod ich nie ſcżedł GliczKsiąż B5v.

Zwrot: »z [którego] rodu pość; rod [z kogo] pochodzący« (1;1): DRugi rod z Zawolſkich Tatarow pochodząci [Altera soboles et geneologia ex thartaris [...] derivata]. Ieſt Vłanſki á to od Vlana pierwſzego naiezdnika [...] ziemie Przekopſkiey. MiechGlab 70; otrzymał ty niedawno Krol Perſki kráiny/ bo ſtego rodu [Tatarów] poſzedł BielKron 439v.
Wyrażenia: »cudzego rodu« (1): Potym krol Solomon rozmiłował ſię niewiaſt cudzego rodu mnogich [mulieres alienigenas multas] BudBib 3.Reg 11/1.

»jednego rodu« (2): przeto prośił Acháb Iozafátá/ áby mu pomogł dobywáć Rámáty [...]. Ktory rzekł/ iáko ia ták y ty y lud náſz iednego rodu (iákoby rzekł/ winienem to vcżynić) BielKron [842]; A mogli też być ći Iatwieżowie z Iázygámi Metanaſti iednego rodu StryjKron 205.

Szereg: »rod i język« (1): Stridon, Miáſto pográniczne miedzy węgierską źiemią á miedzy Dalmacią/ [...] rodu y yęziká słáwackiego. Mącz 420d.
f. Lud, ludzie; gens BartBydg; generatio, natio PolAnt (8): BartBydg 64; iużem trzy dni nie iadł. A wżdym zamku nie dobył/ nie weźmieſz go głodem/ Byś tu wierę rok leżał/ y ze wſzytkim rodem. RejFig Dd7v; BudBib Ier 2/31; A wſzytko cżyńćie okrom márkotánia/ y ſporow. Abyśćie byli [...] dzieći Boże nie nagánione/ wpośrzodku rodu niepráwego BudNT Philipp 2/15, Matth 17/17; ModrzBaz 105.
Wyrażenie: »rod człowieczy« [szyk 1:1] (2): O nędzneſz to naſienie cżłowiecżego rodu [...]. Ledá co ie vwiedzye ledá co nápádnie/ Ze ſam nieborak ni wzwie kędy w śidło wpádnie. RejWiz 28v; Lecż Noemu ſzło o ſámego Bogá/ Sżło o wſzytek świát nád ktorym iuż trwogá/ Pewna wiśiáłá. Sżło nád inne rzecży/ O rod cżłowiecży. KlonFlis D3v.
g. O zwierzętach (4):

rod czyj (2): A kthoreby [pisklę orła] ſie patrzenia [na słońce] broniło/ ocży odwraczaiącz. Tedy ie z gniazda wyrzuca iako nie godne rodu ſwoiego. FalZioł IV 17b; RejRozm 391.

W konstrukcji w funkcji przydawki: »z [czyjego] rodu« (1): (did) Koth prziſſedſſi do lwa do krati Mowy (–) Wei wey tocz iakiſz kraſni pan [...] A czos teſz znaſſego rodu Naſſi gorą chwala bogu RejRozm 391.

Zwroty: »[komu] być w rodzie« (1): (nagł) Liew. (–) Czo to za licha beſtia [tj. kot] Tim ogonkiem tak vwiya A liczi ſie nam bicz wrodzie RejRozm 391.

»pość rodem [z czego]« (1): Tám [w mieście Mecha] niewymowna wielkość gołębi/ bo powiádáią iż poſzli rodem z tey gołębice kthora Máchometowi rády w vcho dodawáłá. BielKron 264.

2. Rodowód, pochodzenie, genealogia; genus Miech, Modrz, Vulg, JanStat, Cn; genealogia Miech, PolAnt, Vulg; ortus Calep, Cn; locus Mącz; origo Modrz; natio Cn (294): przeto [Amazonki] wyznawáły to poſpolicye chcąc rod zálećić/ że z Bogá Marſá poſzły. GliczKsiąż B6; BielKron 101v; [Polska] Ma Ruś/ Moſkwę/ Pruſzaki/ Mázury/ Tátáry [...]. Pomieſzáły ſie w rodzie/ tey źiemie ſynowie/ Przeto v nich rozumy/ rozmáite w głowie. BielSat G3v; BudBib 1.Esdr 8/3; BudNT A marg; ModrzBaz 41v; Calep [739]a.

rod czyj [w tym: G sb i pron (7), pron poss (2)] (9): Rodu ich [Tatarów kazańskich] Carzow ani dzieiow nie piſzą abowiem oni ołdowni ſą kxiędzu Moſkiewſkiemu. MiechGlab 75; GliczKsiąż B5v; Leop 2.Esdr 7 arg; OrzRozm P2v [2 r.]; BielKron 379v; BudBib 1.Esdr 8/1; StryjKron 742 marg; ktory [Chrystus] ieſt bez Oycá według człowieczeńſtwá/ á bez mátki według Boſtwá: ktorego rodu nikt wyſłowić áni ogárnąć nie może WujNT 765.

W połączeniach szeregowych (3): MurzNT 1 marg; Nie żáłuię tego żem ſye ożenił/ przeto/ iż mi dał Pan Bóg Zónę/ Rodem/ Vrodą/ Poſágiem/ y cnotą Zácną OrzQuin Y3v; iáko Wenus/ dwoie Dźiśia ludźi póymuie/ w ślubné iárzmo ſwoie: Zacnégo IANA ZRVSCA/ zrodu y z dźielnośći/ Z cnót przyrodnych/ á w ſpráwách oſobnéy bácznośći. Zonę iemu ślubioną [...] OstrEpit A2v; WujNT Hebr 7/3.

W przeciwstawieniu: »rod ... uczynek(-ki)« (2): OrzRozm P2v; Sláchetny mąż nie ná rodzye bywa poznan/ ále ná vcżynkach. BielKron 183v.

W konstrukcjach w funkcji przydawki i orzecznika (195):

~ »rodu [jakiego]« (2): [polscy sakramentarze] naprzod rodu ſą dobrego/ ále nie świętego OrzList e4v; SkarŻyw 62.»[kto] z rodu« (1): ANná z Pilce [...] Y z mężów Káſztelanká/ y z rodu/ w tym grobie Leży KochFr 53.

»rodem [skąd]« [w tym: z + G sb (150), od + G sb (2), skąd (7); rodem + skąd (132), skąd + rodem (27)] (159): OpecŻyw C2; GAllenus lekarz po wſzitkim ſwiecie znamienity. Był rodem z Pergamu w Azyey. BielŻyw 139, 5, 21, 89 [2 r.], 121; LibLeg 11/94; Item Powyada yſch s Thomkyem ze mroczy rodem Barwyerſkyego rzemyoſla thowarziſchem ſuknya y ſchablyą wkoſzczyenye, kathowi Marczinovi yuſch dawno vkradli LibMal 1547/130v, 1550/157v; RejKup d4v; GroicPorz hh2v; BibRadz Mar 7/26; AMos Prorok z miáſtecżká Tekue rodem/ był s páſterſkiego ſtánu BielKron 92; [król Tarkwiniusz] vciekł do miáſtá Etruſká ze trzemi ſyny (bowiem ſtámtąd rodem był po mácierzy) BielKron 104v; PIłat był rodem z Gálliey/ tho ieſt s Fráncyey/ z miáſtá Lugdunu BielKron 140; ANicetus Papież rodem s Syryey z Dámáſzku/ ten vſtawił áby duchowni brody golili BielKron 150; MAxyminus Ceſarz rodem s Trácyey/ ten z młodych lat páſł dobytek BielKron 151v; SYlweryus Papież rodem s Kámpániey/ ſyn Ormizdy biſkupá/ był rok ieden y mieſięcy pięć. BielKron 163; Pius Papież rodem s Seny/ nie był żyw ſpełná roku. BielKron 190; Trzynaſta Iſtrya gdzie Iſtrynopolis/ Pola/ y Stridon/ ſkąd był święty Ieronim rodem BielKron 276; Po iego ſmierći Rádlicá doktor w lekárſtwie/ rodem od Káliſzá/ ná biſkupſtwo wybran BielKron 378; Tegoż roku Woyćiech Fontanus rodem z Włoch nowo przyiechał do Krákowá/ y ſtárſzym był vcżynion v S. Fránćiſzká w klaſztorze BielKron 416v, 84, 87, 92, 132v, 133 (126); KwiatKsiąż Av; Rurigena qui ruri gignitur CC. Wieśny álbo ze wśi rodem. Mącz 362a, 420d, 441c; HistRzym 36v; á ſzukay tám w domu Iudy cżłowieká nie ktorego/ Saulá imieniem/ á rodem s Tárſiey RejPos 283, 285; BiałKat 298v; RejZwierc 52v; BudBib c; PaprPan G2, K3; SkarŻyw 46, 86; NiemObr ktv; LatHar 726; HEbreowie bylić nie wſzyścy Zydowie/ ále tylko oni/ ktorzy rodem byli z Iudſkiey ziemie WujNT 751, Act 4/36, 18/24.

»rodem [kto (= rzeczownik (n-ethn lub mieszkaniec miasta) lub przymiotnik od n-loc)]« [w tym: rodem + kto (31), kto + rodem (2)] (33): VRban ſzoſty rodem Neápolitan/ był wybran od Włochow zá Papieżá BielKron 187; Látá 1472. przyiechał do krolá Káźimierzá Legath Papieſki Márek Patryarchá Akwileńſki rodem Weneth BielKron 395v; KRyſztow Kolumbus rodem Włoch/ [...] prośił Krolá Páná ſwego áby mu w thym pomocen był/ co przed ſię wźiął BielKron 440v, 114v, 150v, 154, 155, 157v (31); IOſes [...] Lewic [= Lewita]/ Cypryſki rodem/ máiąc pole y przedawſzy przynioſł pieniądze/ y położył v nog Apoſtolſkich. BudNT Act 4/36; WujNT Mar 7/26. ~

Zwroty: »rodem iść [z kogo]« (1): od kthorych krolow Kárzeł Ceſarz dziſieyſzy/ y Ferdynánd Krol Rzymſki/ rodem idą z Gothow krolow Hiſzpáńſkich. BielKron 279.

»rod wieść, wiodący« [w tym: z kogo (3), z czego (1), od kogo (1)] (4:1): Mátká [Zygmunta Augusta] byłá. Boná Ianá Gáleácego z forciey. Xiążęćiá Mediolánſkiego/ á Izábelle ktora rod ſwoy. Zárágońſkich/ Syculſkich [...] Krolow wiodłá BiałKaz I2, I2; On Król/ rodźićiel królów/ z królów ród wiodący/ Nie ma grobu/ ni znáku GórnTroas 11, 35; Vcżonych náuk Páni [tj. Pallas] rod wiedźie od Bogá WitosłLut A2.

»[skąd] rodem wyniść« (1): Ale ieſzcże dobrze iż te [= tych] pámiętáią ſkąd rodem wyſzli RejZwierc 100.

Wyrażenie: »macierzyński [= po matce] rod« (1): że oni wielcy Monárchowie. Kárzeł y Ferdinánt [...] ſtego domu Mátki/ Krolowey Bony/ máćierzyńſki rod ſwoy wiedli BiałKaz I2.
Szereg: »rod i byt« (1): SOlon mędrzec ieden z ſiedmi mędrczow rodem y bytem z Aten. Then Atenſkim panom wyborne vſtanowił prawa BielŻyw 5.
Wyrażenie przyimkowe: »z rodu« [o cechach dziedziczonych] [w tym: kto (1)] (3): wſzakoż oni [Tatarzy Przekopscy] łupieſtwa ſwego wilcżego z dawna á z rodu zwykłego nie mogą przeſtać MiechGlab 74; (nagł) Sobieſcy. (–) CIby mieli z rodu być/ nie práwie dubiele RejZwierz 86v; Wiedz że tho Lyſakowſkim práwie idzye z rodu/ W żadney ſpráwie pocżćiwey nie chybiáią brodu. PaprPan R4.
Przen (1):
Zwrot: »rodem wyniść [skąd]« (1): Weycżie czoſcżij podobnego K jaſcurkąm wypadło zniego [z kupca] [...] (–) Snacż tho ona trycezyma Ktora rodem wyſla zrżima RejKup R.
a. Przynależność do klasy społecznej; sors Miech; generositas, status Cn (72): dźiewki moiey Práwem Polſkim godźien ten ieſt/ ktory rodem rownym mnie ieſt. OrzRozm P2v; BielKron 105.

W połączeniach szeregowych (6): [bogaci mają] Czci, rod, wielkie przyjaciele, Moc i państwa, skarbow wiele, Mnogie roskoszy w dostatku BierRozm 5; Ia dźiewce ſwey godnego mężá á ſobie źięćiá ſzukáiąc/ pátrzę ná rod iego/ ná zacność iego/ ná záchowánie y ná doſtátek iego OrzRozm P2v, P3, Y2; KochDz 105; OstrEpit A2v.

W przeciwstawieniu: »rod ... uczynek« (2): ále Rzeczpoſpolita y poſpolſtwo iey/ ktożkolwiek iey dobrze czyni [...]/ tego ſobie godnym być zowie: á to ludźie nie rodem áni zacnośćią ſądzą/ ále vczynkiem. OrzRozm P2v, P3.

W konstrukcji w funkcji przydawki: »rodu [jakiego]« (39): Wprawdzieć Philokierdowná rodu y vrody Ieſt marnych: ácz mogłem był y dobrze znácznieyſzey [znaleźć żony dla syna] Ale poſtrzegłem ſię w tym, że [...] CiekPotr 28. Cf Wyrażenia.

Zwrot: »wieść rod [z czego]« (1): Wiódleś ſwóy ród wyſoki z domu Tęczynſkiégo/ Zkąd vſtáwicznie/ iáko z koniá Troiánſkiégo/ Ieden po drugim ludźie wielcy wychodźili KochPam 80.
Wyrażenia: »krolewskiego rodu« (1): Iáko y Iozeph święty choćia krolewſkiego rodu był/ w Bethleem goſpody nie nálaſł. SkarŻyw 241.

»książęcego rodu« (1): Ieſcze do Elekciiéy nalezy wiedzieć, ze [osiadłości] iedno Polakóm máią bydz dawáné z rodu, á nie Kśiązęcégo rodu. SarnStat 483.

»miejski rod« (1): A ták byłby práẃie [król] a Deo datus/ [...] gdyby przes porządek ſpráwy loſow ze wſzech ſthanow był obran/ gdyż y Piaſt z Mieyſkiego rodu był wźięt MycPrz II C3v.

»nieślacheckiego rodu« = obscurus Mącz; ignobilius orti Modrz (2): Mącz 257b; Ktorzi zacni ſą cnotą/ á wielkiemi przećiwko Rzecżypoſpolitey zásługámi sławni/ ći choćiaby nie ślácheckiego rodu byli/ zá śláchćice máią być pocżytáni. ModrzBaz 76.

»niski (a. niższy) rod« [w tym: niższego rodu (1)] (2): Humilis et minime generosus/ ortus Niski á namniey sławny ród. Mącz 159c; Widamy tego doſyć/ gdy ludźie [...] popiſuią śię z tą [...] nádętą [...] nierownośćią [...]: á z teyże nádętośći [...] onym ktorzi ſą niżſzego rodu/ [...] niepomálu w cnoćie y godnośći náganiáią. ModrzBaz 19.

»prostego, z prostego rodu« = plebeius Modrz, JanStat; sortis humilis Miech [szyk 5:1] (5:1): MiechGlab 64; Káżdey mieyſce dawamy/ choć s proſtego rodu/ Ktora ná chłopie wygra/ hárcuiąc zawodu BielSat L4; Przydáło śię było w iednym mieśćie [...]/ iż niektorego ceklarzá/ cżłowieká proſtego rodu/ ránił Sláchćic ModrzBaz 31; BielSjem 27; SarnStat 157 [idem] 921.

»rodu rycerskiego« (1): Przytimże koſciele vſtawił Biſkupem [...] polaka rodu rycirſkiego z domu á z Herbu Iaſtrzębow MiechGlab [88].

»ślacheckiego (a. ślachetnego), z ślacheckiego rodu; ślachetność rodu« = ortus equestri loco, primi generis Mącz; nobilis generis; generis nobilitas Modrz [szyk 6:1] (5:1;1): Mącz 268d, 327d; BielKron 199v; Niech też y to káżdy obacży/ co ſię nie známi rodźi: iáko bogáctwá/ możność [...]. Przydayże ktemu y śláchetność rodu/ to ieſt/ herby y męſtwá przodkow ModrzBaz 57, 86; Doſtoienſtwá ábo vrzędy Króleſtwá, ſámym obywátelóm Szlácheckiégo rodu, nie innym máią dáwáć. SarnStat 71, 238.

»wielkiego rodu« [szyk 4:1] (5): OrzRozm C2, O3v; SkarŻyw 62; StryjKron 487; Pátrzże przywitánia ich [krakowianek]/ pátrzże też y chodu/ Niechce ręki wyćiagnąć/ iż wielkiego rodu. BielRozm 26.

»rod wysoki« (1): KochPam 80 cf Zwrot.

»zacny (a. zacniejszy) rod; zacność rodu« [w tym: zacnego rodu (15), z zacnego rodu (1)] = genere clarus; generis claritas a. praestantia Modrz; nobilis Vulg [szyk 19:7] (18;8): MurzNT 11; RejWiz 100v; RejZwierz 21v; Był Wacław Krol Czeſki/ wielkiego y Zacnego rodu Człowiek/ ále nikczemny w ſpráwách ſwych Krolewſkich OrzRozm C2; Mącz 327d; BielSpr 48; MycPrz II C3v; A ták y Krolowie/ nie dla zacnośći rodu máią być obieráni/ ále dla vmieiętnośći rządzenia Rzecżypoſpolitey. ModrzBaz 15v; Bo niewięcey tobie pomoże zacność rodu/ y ſtárożytność domu/ ieſli do niego nieprzyłącżyſz cnoty y zacnych vcżynkow ModrzBaz 42, 51v, 54v, 71v, 74v, 136v; Niechay wie/ iſz ia zacnego rodu będąc/ zełżyć [!] domu ſwego niechcę: poki on Stároſtą tey ziemie niezoſtánie/ małżonki zemnie niema. SkarŻyw 150, 56, 62, 63, 459, 509, 573; OrzJan 26; [...] ANNę Z MIROVVA/ którą zacny ród y cnotá/ Vrodá/ obyczáie/ áż pod ſámé wrotá Górolotnégo domu wynoſzą bez miáry OstrEpit A2v; WujNT Luc 19/12, 1.Cor 1/26; CiekPotr 22.

»znamienitego rodu; znamienitość rodu« = summo loco Mącz (1;2): GlabGad A3v; O żnamienitoſci iey [pani Anny z Górki] rodu/ z ktorego domu y rządu poſzła/ gdiż to każdemu iawno nie zda mi ſie potrzeba tu wyſlawiać. WróbŻołtGlab A3; Mącz 196c.

Szeregi: »rod a bogactwa« (1): Wiele ich ieſt/ ktorym tákowe vrzędy dawáią tylko względem rodu á bogactw [solius generis ac divitiarum respectu]/ ludźiom niećwicżonym ModrzBaz 115.

»(nie) rod albo (ani) herb(y)« (2): Ten wierſzyk vkázuie/ że dźielność godnego Rzeczypoſpolitey Człowieká czyni/ á nie rod/ áni okopćiáłe náſze Herby. OrzRozm P3, P3.

»rod i majętność« (1): Boć oná ieſt bárzo ſproſna/ [...] gdy kto [...] ná cudze rzecży cżyha/ zdradza/ odprzyśięga/ gwałtem bierze [...] á tego y tym podobnych rzecży wiele nábroiwſzy/ chlubi ſię rodem y máiętnośćią ſwą [iactet genus et possesiones suas] ModrzBaz 72.

»rod albo (ani) zacność« (2): ale Rzeczpoſpolita máło álbo nic ogląda ſye ná rod/ albo ná zacność czyię OrzRozm P2v, P2v.

»zacny a wielkiego rodu« (1): ZA cżáſu Claudiuſzá z Perſyey/ zacny á wielkiego rodu ludzie/ [...] poprzedawſzy w Perſyey imioná ſwoie/ [...] dla miłośći Páná náſzego Iezuſa [...]/ ná wiecżne ſię pielgrzymſtwo y poſługi męcżennikow S. w Rzjmie cierpiącjch/ vdáli SkarŻyw 62.

3. Pokrewieństwo, stopień pokrewieństwa; cognatio, gentilitas Cn (2):
Wyrażenie: »daleki rod; [kto] daleki w rodzie« (1;1): GliczKsiąż G3; Po śmierći iego [króla Węgier, Andrzeja III] wielkie zámieſzánie było około wybieránia krolá/ ábowiem iedni chćieli Kárłá/ drudzy Wacłáwá Cżeſkiego krolewicá/ drudzy Ottoná Báworſkiego/ á wſzytcy byli dálecy w rodzie BielKron 302v.
Szereg: »rod a stopień« (1): dáleko wyęcey rodzicy przećiw płodu ſwemu lepiey ſie záchowáć máyą/ ktorim bliſzſſy płod yeſt niż bliźni w dálekim rodzye á ſtopnyu GliczKsiąż G3.
4. Rodzaj, odmiana, gatunek (16): żaden też inſſy rod myedzy rzecżámi ſtworzonymi/ nye rodzi ſie áby myał być godzyen ku poznanyu Bożemu/ yedno ſam cżłowyek GliczKsiąż C8.

rod czego (2): Gdy ma przyść ſkońcżenie ſwiátá/ [...] wſzytek rod złośći vkaże ſie w ludzyech. BielKron 135v; Elaeon – Oleiu rod wſzry słinacy zdrzewa oliwnego. Calep 354a.

a. O zwierzęciu (13): Y z káżdego zwierżęćia y z káżdego ćiáłá/ dwoie z każdego (rodu) w wiedźieſz do ſkrzynie BudBib Gen 6/19; KmitaSpit A2v; W tym ſię zeſzli [psy] ná mieyſce ſobie náznácżone/ Ktorych beło hániebne woyſko niezlicżone. W ktorym ſię iedni bárzo od drugich mienili/ A rożni w rodách rozny śierſzy beli. CzahTr D4v.

rod czyj [G pron] (2): WróbŻołt 4; Zátym [skowronek] myſlił iákoby mogl też przyść do tego/ Aby ſię mogl oglądáć y ſam pijánego. Owa przyſzedł ku temu iż tego dokazał/ Choć piwá iáko żyw rod iego nie warzał. CzahTr K4v; [Leop Lev 11/18 (Linde)].

W połączeniu z nazwą lub przymiotnikiem od nazwy zwierzęcia [w tym: nazwa + rod (4), rod + nazwa (3); rodu [jakiego] (5), z rodu [jakiego] (2)] (7): GAwron ieſt ptak cżarny wſzytek/ rodu wroniego, telko iż mnieyſzi FalZioł IV 22d, IV 24b; ale kxieża muſſą być gżegzołczego rodu/ ktora nigdi nieznyeſie iaia iedno naczudzym gniaſdzie y dziatek ſama nie karmy. SeklKat K4v; Ossifraga/ Nieyáki ptak z rodu orłów który kośći łamie. Mącz 270d, 298c; Calep 160b; KlonWor 61.

b. Płeć (1): Nyeuyaſto otho ſyn twoy czego yey nye rzekl yzby panyenſtwo byla ſtraczyla ale yey rzekl z rodu obyczaya yſz byla zenczyzna PatKaz III 130v.
5. Natura, charakter, istota, właściwości; animus Modrz; genus Calep (7):

rod czego (1): GlabGad A5 cf Szereg.

Wyrażenie: »rozmaitego rodu« = różnorodny (1): Multigeneris, quod est multorum generum – Rozmaitego rodu. Calep [678]b.
Szereg: »rod i składność« (1): iż [filozofia] dla obacżenia rodu y ſkładnoſci rzecży przyrodzonych obracza ſie y podnoſi ku oney pirwſzey á wiecżney bytnoſci Pana Boga GlabGad A5.
Wyrażenia przyimkowe: »z rodu« (2): I tho człowieká v ludzi przykrym á brzydkim czyni/ gdy kto z rodu ma/ iż párkiem śmierdźi. SienLek 136v; Durum a ſtirpe genus [...] Twárdźiſmy z rodu ludźie/ Syn ſkoro ſię rodźi/ Nieśiemy iy do rzeki/ że ſię w wodźie chłodźi. ModrzBaz 110.

»[komu, czemu] w rodzie (a. w rodzie [czyim])« = podobny do kogoś, czegoś (3): Ieſt y oto tho Ironiey coś w rodzie/ kiedy ktho poſtępek ſzkárády cżiy/ cudnym przezwiſkiem názowie GórnDworz R2v, R5; Do ſtátku té nie znáczą twé ná grzbiećie płáty/ Któré coś w rodźie moim/ choćiam ia vbogi PudłFr 59.

6. Narodziny, urodzenie, rodzenie (2):

rod czyj (1): Tu by ſie godziło wypiſać obycżaj rodu cżłowiecżego, zkąd ſie pocżyna, albo iako iego rodzenie natura ſprawuie GlabGad F4.

W przeciwstawieniu: »rod ... śmierć« (1): A boday áni byłá świátá oglądáłá: Co bowiém więcéy/ iedno ród/ á śmierć poznáła? KochTr 5.

Synonimy: 1. dom, familija, pokolenie, rodzina; 1.a. dziatki, dzieci, płod, potomek, potomkowstwo, potomstwo; 1.b. pokolenie; 2. jenealogija, narod, początek, pokolenie; 3. bliskość, krew, krewność, powinowactwo; 4. kstałt, narod; 5. bytność, istność, istota, kstałt, postać, przyrodzenie; 6. narodzenie, porodzenie, rodzenie.

Cf RODZAJ

LWil