[zaloguj się]
[pdf]

NIEĆWICZONY (35) part praet pass impf i może pf

impf (3) OrzQuin Aa2, WitosłLut A2v, GosłCast 9, impf a. pf (2) GroicPorz B4, Mącz 359c; pozostałe w funkcji przymiotnika.

W pisowni łącznej (26), w rozłącznej (9).

e jasne; -o- (5), -ó- (1) OrzQum.

[comp niećwicz(e)ńszy.]

Fleksja
sg
mNniećwiczony
Dniećwiczon(e)mu
Aniećwiczony
Iniećwiczonym
pl
N m pers niećwiczeni, niećwicz(e)ńszy
G niećwiczonych
D niećwiczonym
A m pers niećwiczon(e)
subst niećwiczon(e)
I m niećwionymi

sg m N niećwiczony (10). ◊ D niećwiczon(e)mu (2). ◊ A niećwiczony (1). ◊ I niećwiczonym (1). ◊ pl N m pers niećwiczeni (6), [niećwicz(e)ńszy]; -eni (1) SarnStat, -ęni (1) MurzNT, -(e)ni (4). subst niećwiczon(e) (1). ◊ G niećwiczonych (6). ◊ D niećwiczonym (1). ◊ A m pers niećwiczon(e) (4). subst niećwiczon(e) (1). ◊ I m niećwionymi (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w.; poza tym XVIII w. w innym znaczeniu s.v. ćwiczyć.

Zwykle w funkcji przymiotnika: Nieumiejętny, niewprawny; niewykształcony, niemądry; imperitus, iners, inexercit(at)us Modrz, Cn; municipalis, remotus, rudis Mącz; ineruditus PolAnt (35): Mącz 237d; Dworu, directores dobrech nie masz. Xiądz Podkanclerzy czępi. Pan Podskarbi nie cwiczony. ActReg 73; Wźiąłem Lutnią ácż w prawdźie dawno nie ćwicżony/ Y ná ſześć roznych głoſow náwiązałem ſtrony. WitosłLut A2v.

niećwiczony do czego (1): Są ieſcze drudzy, co do piſánia ſą ſpoſobnieyſzy, á do odpráwowánia kauz ſą bárzo rudes, y niećwiczeni. SarnStat 1242.

niećwiczony w czym (5): iż yáka káżda náuká y rzemieſło ma nyektore ſlowá właſne/ nyektoryeh też poſpolitych roznym á oſobliwym ſwym obyczáyem vżywa / ktorych y wymowcá/ y vczony/ ále w oney náuce álbo rzemyeſle nyećwiczony człowyek nye wnet rozumye KromRozm II n4v; Mącz 235a. Cf »niećwiczony w prawie«, »w szkołach niećwiczony«.

W połączeniu szeregowym (1): ſzukáiá ćiemnych kątow / áby przed proſtymi á świeckimi y niećwiczonymi ludzmi/ ktorzy zdrády ich rozeznáć nievmieią/ vcżonymi ſię być pokazáli. SkarŻyw 301.

W charakterystycznych połączeniach: niećwiczony(-i) człowiek (ludzie) (6), ławnik, podskarbi; niećwiczony do odprawowaniα kauz; niećwiczony w dyjalektyce, w nauce, w rzemieśle; niećwiczony dawno.

Wyrażenia: »niećwiczony naukami« (1): OrzQuin Aa2 cf »prosty a niećwiczony«.

»niećwiczony w prawie« = in iure rudis Mącz [szyk 1:1] (2): Doświadczy tego káżdy kto ſye będźie przypátrzał ſpráwam Sądowym/ w Miáſteczkách y we Wśiách między Lawniki w práwie niećwiczonymi GroicPorz B4; Mącz 359c.

»w szkołach niećwiczony« (1): Gdyż ieſzcże ktemu byli rybitwi/ ludzye prośći/ nigdy przed thym w ſzkołach nie ćwicżeni/ wſzákże więtſzy pożythek vcżynili przez dwádzyeſciá álbo trzydzyeśći lat/ niżli wſzyſcy Mędrcy przez pięć ſet lat ábo dáley. RejPosWstaw [1432].

Szeregi: »nieświadomy, niećwiczony« (1): Ieſt ſię o co fráſowáć/ y bać: iż ludźie młodźi/ nie świádomi/ nie ćwiczeni/ w R. P. rządy czynią SkarKazSej 663a.

»prosty, (a) niećwiczony« (2): onych trudnych á ſkrytych rzeczy/ których rozumem śięgamy/ nie może proſty á niećwiczóny náukámi człowiek latwie poiąć. OrzQuin Aa2; RejPosWstaw [1432]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

a. Nie znający się na sprawach wojskowych, niebiegły w sztuce rycerskiej (19): RejZwierc 187v; Strzelby ktorey miał nie wiele/ do Obozu włożył/ ktory oſadźił trochą Ludźi nie ćwicżonych. BielSpr 56v, 51v; Swych [żołnierzy] niećwicżonych vżywáć/ á co inſzego ieſt/ iedno nieprzyiaćielowi chćieć poſtąpić zwyćięſtwá? bo niećwicżeni/ y trudno co dobrego ſpráwić mogą/ y nieprzyiaćielowi ztąd ſerce rośćie ModrzBaz 110v, 115.

niećwiczony w czym (2): Leop Iudith 5/27; Rudis rei militaris, Niećwiczony w żołnierskich rzeczách. Mącz 359c.

W połączeniach szeregowych (4): Leop Iudith 5/27; TRáfuie ſie tego wiele w Woyſzcże miedzy ludem Rycyrſkim zwłaſzcżá niećwicżonym/ warchotliwym/ boiáźliwym/ iż cżęſthe zámieſzánie cżynią ſprawcom ſwoim przećiwne y wſzem innym ſzkodliwe BielSpr 25v; ModrzBaz 112; gdyby woyſko ták wielkie/ ludźi nieprżywykłych woiowániu/ y nędzy/ nieumieiętnych/ nie ćwiczonych/ nie vbránych y po więtſzey częśći vhogich miáło iść prżez Koronę/ wniweczby ią obroćiło GórnRozm M.

W przeciwstawieniach: »niećwiczony ... ćwiczony (2), sprawny« (3): oni tho zá wielką ſzkodę mieli/ wielki lud poſyłáć nie ćwicżony ku potrzebie/ woleli trechę á ſpráwnego poſyłáć. BielSpr 12, 8; Ktora Rzecżpoſpolita żołnierze ma niećwicżone/ tá cżáſu potrzeby/ ábo onych niećwicżonych vżywáć/ ábo zkąd inąd ćwicżonych doſtawáć muśi. ModrzBaz 110v.

W porównaniu (1): Pátrzayże pilno á Oſtrzegay ſie pilno/ ábyś iáko niećwicżony Rycerz/ they zbroie opák ná ſię nie wkłádał RejPos A5.

W charakterystycznych połączeniach: niećwiczeni(-ony) ludzie (lud) (7), rycerz; niećwiczony w rzeczach wojennych (żołnierskich) (2).

Wyrażenie: »żołnierz niećwiczony« = miles iners a. inexercitatus Modrz (3): Ktora Rzecżpoſpolita żołnierze ma niećwicżone/ tá [...] zkąd inąd ćwicżonych doſtawáć muśi. ModrzBaz 110v, 110v, 112.
α. W funkcji rzeczownika: »niećwiczony« (3): Niećwicżonemu wſzyſthko trudno. RejZwierc 113 marg, Bbb; A iż rycerzem być y woyny ſłużyć niećwicżony y nieopátrzony potrzebámi niemoże/ tákżeby babę z Sżpitalá wywiódł w pole GrabPospR K2v.
[Szereg: »młody i niećwiczony«: Co niektórzy bácżnieyſzy chwalili: ále młodſzy y niećwicżeńſzy/ ktorzy poſpolićie gorętſzy bywáią/ ięli to gánić Hetmánowi BielKron 1597 542 (Linde).]
b. Niebiegły w Piśmie Św., niewykształcony w sprawach religijnych [w czym] (2): A ty trzy rzeczy tęm ktorzy ſą nie ćwiczęni/ wczytaniu teſtamentu nowégo/ maią być przed oczyma MurzNT 8v.
Wyrażenie: »w Piśmie Świętym niećwiczony« (1): ktorzy tą powagą zmyśloną kośćielną: ludźi proſte/ bá y mędrki thego świátá w piśmie ś. niećwycżone zwodzą NiemObr 179.
c. O czasie: Kiedy ludzie byli niewykształceni (1): mnie Boſtwo zmyslone Nie ſzło/ iáko ná on czás/ gdy ludźi zmamione W ſproſnym błędźie tłumiły niećwicżone látá/ Zá przyrodzoną winę tá byłá zapłátá. Prot A4.
d. Na nienależytym poziomie (1):
Szereg: »głupi a niećwiczony« (1): Lccż głupie á niećwicżone gadki odrzucay [Stultas autem et sine disciplina quaestiones devita]/ wiedząc że rodzą walki. BudNT 2.Tim 2/23.
e. O zwierzęciu: Nie przyuczony do prac polowych (1): napiérwéy wołów niećwiczonych Krczyce vłożvł w iárzmo GosłCast 9.

Synonimy: niebiegły, nierozumny, prosty; a. niewalecznik.

Cf ĆWICZONY

AŻ