Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEDOROSŁOŚĆ

Następne hasło: [NIEDOROST] »

NIEDOROSŁY (13) part praet act

W pisowni łącznej (8), w rozłącznej (5).

e oraz oba o jasne.

Fleksja

sg
m	N	niedorosły	f	N		n	N	niedorosł(e)
	D			D	niedorosłéj		D
	I	niedorosłym		I	niedorosłą		I

pl
N	m pers	niedorośli
N	subst	niedorosł(e)
G		niedorosłych
A	subst	niedorosłé

sg m [N niedorosły.] ◊ I niedorosłym (3). ◊ f D niedorosłéj (1). ◊ I niedorosłą (1). ◊ n N niedorosł(e) (1). ◊ pl N m pers niedorośli (3). subst niedorosł(e) (1). ◊ G niedorosłych (2). ◊ A subst niedorosłé (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

Niedojrzały, nieletni (13)
- Przen: Niedojrzały do określonych zadań (o wierze) (1)
- α. W funkcji rzeczownika (1)
- a. O narybku (1)

Niedojrzały, nieletni; acerbus, depubes, immaturus, impubes Cn (13): Aſz po ſmierći iego/ znowu Papieżowie cżyli s Konſtántynopolſkim Pátryárchą Therázyuſem/ y wdowę Ceſarſką żonę/ imieniem Hirenę s Synem iey niedoroſlym Konſtantynem ſiodmym/ námowili/ áby Synod w Nicenie ſſoſty vtzynić dopuśćiła KrowObr 117v; Bonifácyuſz ieſzcże niedoroſlym/ przy mátce mieſzkáiąc/ gdy z domu wychodził cżęſtokroć ſię do domu bez ſukniey [...] wrácał. SkarŻyw 496, 527; A niedorośli wnukowie/ Chyląc ſye ku ſtárſzéy głowie: Wykną przeſtáwáć ná mále KochSob 71; A ni tego baczyćie o co prośićie: Synowie nie dorośli/ wielekroć oto proſzą Bogá/ czego żeby iem Bog nie dawał: Oycowie záśię ich pilnie Bogá proſzą/ bo w tey mierze dźieći ſweywoli prágną/ á o karániu y ſłyſzec [!] niechcą. GórnRozm I4v.

W połączeniu szeregowym (1): wſpomni iáko ćię cżęſto nie doroſłe/ ſłábe/ mdłe/ pánienecżki záwſtydźiły. ReszPrz 7; [Niemoże też być obran ná vrząd żaden klęty/ wywołány/ odſzcżepieniec/ tákże niedobrego łożá + nieośiádły + niedoroſły/ to ieſt młodſzy dwudźieſtu y piąći lat. SzczerbSpecSax 344 (Linde)].

W przeciwstawieniu: »niedorosły ... siwy« (1): SkarŻyw 67 cf »na ciele niedorosły«.

W porównaniu (1): iż zakon ſtáry był iáko dźiećię niedoſkonáłe y nie doroſłe/ y odmienić ſię y znieść miał SkarKaz 275a.

W charakterystycznych połączeniach: niedorosła(-y) panieneczka, syn (2), wnuk.

Wyrażenia: »na ciele niedorosły« (1): ná ćiele nie doroſłą/ ále ná ſercu śiwą: ná twarzy piękną/ ále w wierze dáleko pięknieyſzą byłá. SkarŻyw 67.

»dziecię, dziatki niedorosłe« (1:1): Poyźrzyćie Pánowie [...] ná ten niepotężny tłum ludźi ſtárych/ niewiaſt/ kápłanów/ y dźiatek niedoroſłych OrzJan 20; SkarKaz 275a.

»niedorosła młodź« (1): O śmierći coś ćiężka ieſt/ niedoroſłéy młodzi GórnTroas 75.

Przen: Niedojrzały do określonych zadań (o wierze) (1):

Wyrażenie: »niedorosły w Chrystusie« (1): Przeto ieſli co [Piotr] vcżynił: tedy pewnie cżáſowi mieyſcu/ y mdłośći/ ieſzcże niedoroſłych w Chriſtuſie folgował. CzechRozm 77v.

α. W funkcji rzeczownika (1): Ma theſſ bidz wlaſna Chorągiew ludzy tych ktorzy ſamy oſobamy ſwymy na woynę yachać niemogą. Iako ſą kaplany, wdowy, nyedoroſly, Chorzy ConPiotr 32v.

a. O narybku (1): Ieſlibyś téż miał Staw wielki/ [...] á Piątniki by miał nie doroſłé: tedy máłych nie ſadź/ niechay w Stáwách doraſtáią. Strum P3.

Synonimy: nieczesny, niedostały, niedoszły, niedoźrzały, nieustały.

Cf DOROSŁY, NIEDOROSŁEK

AŻ