[zaloguj się]
[pdf]

NIEDOSZŁY (22) part praet act

Zawsze w pisowni łącznej.

e oraz o jasne.

Fleksja
sg
mNniedoszły fN nN
Gniedoszł(e)go G Gniedoszł(e)go
D Dniedoszłéj Dniedoszł(e)mu
Aniedoszły A A
Lniedoszłym L L
pl
N m pers niedoszli
subst niedoszłé
G niedoszłych
I m niedoszłymi
V m pers niedoszli

sg m N niedoszły (5). ◊ G niedoszł(e)go (1). ◊ A niedoszły (1). ◊ L niedoszłym (1). ◊ f D niedoszłéj (1). ◊ n G niedoszł(e)go (1). ◊ D niedoszł(e)mu (1). ◊ pl N m pers niedoszli (3). subst niedoszłé (4); -é (1), -(e) (3). ◊ G niedoszłych (1). ◊ I m niedoszłymi (1). ◊ V m pers niedoszli (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. s.v. dojść.

I. W funkcji właściwej (14):
1. Który jeszcze nie dojrzał, nienależycie rozwinięty (o roślinach i owocach); inconsummatus Vulg, PolAnt (3):

W przeciwstawieniu: »niedoszły ... przestały« (1): Złé niedoſzłé/ ále téż złé przeſtałé groná/ Nalepſzé gdy doźrzeią: tákże też y żona. KochFr 62.

Przen (2): cudzołożne ſzcżepienia/ nie puſſcżą korzenia głęboko [...]. Bo połamią ſie gáłęźi niedoſzłe/ y owoce ich nieużytecżne Leop Sap 4/5; BibRadz Sap 4/5.
2. Który nie osiągnął wieku dojrzałego, młody (o człowieku, zwierzęciu); depubes Calep (8): ieſlizeby nie zwiętſzą drugich złocżynſtw nięnawiśćią/ nizliże ſtego śidlenia iego ſzkaradnogo niedoſzłego ptaſtwa/ [cesarz Domicjan] pośmiewan słuſznie niebył. KwiatKsiąż G3; Calep 309b.
Wyrażenia: »niedoszły rozum« [2:1] (3): Bo dzyecyę ácż ſámo dla nyedoſzłego rozumu yeſſcże ná błędzye á nyecnocye ſie nye zna/ przedſię łatwye ſie z oycá y z mátki przez zły ſpoſob záráźi GliczKsiąż D7, I5v; RybGęśli Cv.

»niedoszły wiek« (1): ORSZVLI KOCHANOWSKIEY, [...] KTORA [...] W NIEDOSZŁYM WIEKV SWOIM, ZWIELKIM A NIEZNOSNYM RODZICOW SWYCH ZALEM ZGASŁA KochTr 2.

W przen (1): Ze mi [Pluton] moię namiłſzą dźiéwkę ieſzcze wróći [...]. Zginąć ći mu nie może: tuć ſye wſzyſtkim zoſtać: Niech ſye tylko niedoſzłéy iágodźie da doſtać. KochTr 14.
a. Pochodzący z niedoroslego zwierzęcia (1):

W przeciwstawieniu: »doszły ... niedoszły« (1): O Koſmatym towarze. [...] Laſicz: Koſtf. 1000. doſzłych 58. zło á v 1000. darowano mu 100, niedoſzłych. KłosAlg G2.

3. Zbyt wcześnie urodzony, poroniony; abortivus (fetus) BartBydg, Vulg, Cn; ectroma Calep, Cn; aborsus, abortus, partus eiectus a. eiectivus Cn (3): Abortivus, nyedoszly BartBydg 3.
α. W funkcji rzeczownika (1): Ectroma ‒ Porzuczoni, niew czas vrodzoni, niedoſzłi. Calep 348b.
Przen (1): [Mówi św. Paweł:] A nápoſledz po wſzyſthkich vkazał ſie theż y mnie iáko niedoſſlemu dziecięćiu [od poronionego płodu Wujek]. Leop 1.Cor 15/8.
II. W funkcji przymiotnika (8):
1. Który się jeszcze nie stał kimś, niedouczony (8): Coż my rzecżemy niedoſzli Krześćiáni/ ktorzy ſie tylko przezwiſkiem á máło ſkutkiem możemy zwáć Krześćiány RejPos 29; BiałKat 121; Bośćie iey [nauki] wy/ mili Theologowie niedoſzli/ nie wyrozumieli WujJud 221v, 162; Aczći powiádáią głupi á niedoſzli Goſpodarze/ że [...] Strum P; A ták/ ábych ábo ſam/ nie będąc ieſzcże doſtátecżnie wyucżony/ iáko niedoſzły lekarz/ drugiego błędem iákim ſzkodliwym/ chcąc go rzkomo cżego dobrego náucżyć/ niezáráźił CzechRozm 1v; KlonŻal E3.

W charakterystycznych połączeniach: niedoszły chrystyjanin (krześcijanin) (2), gospodarz, lekarz, poeta, proroczek, teolog (2).

Szereg: »niewłasny i niedoszły« (1): Tákowi/ mowię/ wſzyſcy będąc nie właſnymi y niedoſzłymi Chriſtyány/ nawięcey y nacżęśćiey/ wiernym właſnym y ſzcżyrym Chriſtyánom ſzkodzą. CzechRozm 1v.
2. [Którego nie można pojąć, zbadać, niezgłębiony: iáko ſą nie ogárnione ſądy iego/ y niedoſſle [investigabiles] drogi iego? Leop Rom 11/33 (Linde).]

Synonimy: I.1. niedostały, niedoźrzały, nieuźrzały; 2. niedorosły, niedostały, niedoźrzały, nieustały; 3. niedonoszony, poroniony; a. niedochod, niedochodca, niedochodek, niedochodziec; II.2. niedosięgły, niedostępny, niedościgły, nieogarniony, niewybadany, niewypytany, niezrozumiany.

Cf DOSZŁY

AŻ