[zaloguj się]
[pdf]

NIEDOSTATEK (702) sb m

W pisowni łącznej (696), w rozłącznej (6).

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w a 6 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N niedostatek niedostatki
G niedostatku niedostatków
D niedostatkowi, niedostatku niedostatkóm
A niedostatek niedostatki
I niedostatki
L niedostatku niedostatk(o)ch, niedostatkåch
inne sg N a. A - niedostatek; sg n I - niedostatkiem

sg N niedostatek (107). ◊ G niedostatku (119). ◊ D niedostatkowi (10), niedostatku (4); -owi KromRozm III, SienLek (5), GórnRozm; -u ListRzeź, ModrzBaz; -owi : -u SarnStat (3:2). ◊ A niedostatek (145). ◊ N a. A niedostatek (1). ◊ I niedostatkiem (26); -em (4), -(e)m (22). ◊ L niedostatku (63). ◊ pl N niedostatki (16). ◊ G niedostatków (39); -ów (4) -(o)w (35). ◊ D niedostatkóm (18); -óm (2), -(o)m (16). ◊ A niedostatki (107). ◊ I niedostatki (8). ◊ L niedostatk(o)ch (31), niedostatkåch (8); -åch Leop, KwiatKsiąż, SienLekAndr, SkarŻyw, ActReg, SiebRozmyśl, PowodPr; -(o)ch : -åch LubPs (2:1); ~ -åch (4) LubPs, Leop, SienLekAndr, PowodPr, -ach (2) SkarŻyw, SiebRozmyśl, -(a)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Ubóstwo, brak środków do życia; inopia Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; penuria Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanPrzyw; egestas Vulg, Mącz, Calep, JanStat, Cn; indigentia Mącz, PolAnt, JanStat, Cn; miseria Mącz, Cn; defectus, pauperies, postremitas PolAnt; mendicitas Mącz; paupertas Calep; angustia, calamitas Cn (247): OpecŻyw 85; BielŻyw 14; WróbŻołt 22/1; RejJóz L8v; GliczKsiąż M7v, Qv; Gdyż nye znáyą niedoſtátku co ſie boyą iego [Boga] LubPs I2, Yv, gg4v; Więc by miał y pod ſkorą thedy muśi dobyć/ A przedſię niedoſtátek przy drugich ozdobić. A potym kiedy nie máſz nędzę przydzye klepáć RejWiz 72; Leop Prov 14/23, 28/19, 22, Eccli 20/23; RejZwierz 115, 115v, aa2v; Nie żebych to mowił względem niedoſtátku iákiego/ bom ſię náucżył ná tym przeſtáwáć co mam. BibRadz Philipp 4/11, Ps 33/10; Abowiem to yeſt ſzcżeſliwy niedoſtatek/ ktory nas ku dobremu przymuſza. KwiatKsiąż F2v, F; Nihil defit, Nie mam niedoſtátku/ Niedzieyemi ſie żadna krziwdá. Mącz 80b, 100d; S teyże też gwiazdy Marſá/ okázuie ſye przyść ná ludzie niektorych Miaſt ſławnych niedoſtátek/ háńbá/ y rzędźićielá odmiáná. LeovPrzep A3v; GórnDworz Q8; RejPos 318v; HistLan Bv; Z ſrogośći przychodzi vniżenie y niedoſthátek wielki/ á nie ludzkość ieſt mátká głodu. BudBib Tob 4/14; Oczko 38; KochPs 47; Bo tám niedoſtatek gęſty/ Y fráſunek bárzo częſty. KochMRot A3v, A4; ReszHoz 121; ReszList 175; WerGośc 255; GórnRozm I4v; bo to bywa że w wielkich dworzech bywa więtſzy niedoſtátek/ niż v chłopá ná pułwłocżku. GostGosp 124; GrabowSet N4; KochFrag 16; LatHar 399, 598; áby ſię ſtąd nie bali iákiego niedoſtátku; lecz áby vfáli opátrznośći y odpłáćie Bozkiey. WujNT 2.Cor 9 arg; częſtokroć ſynowie ku niedoſtátku przychodząc/ záś ſie do oycá wracáli SarnStat 588, 588, [630], 631, 706; PowodPr 84; CiekPotr 66; CzahTr [D2], H4v.

niedostatek czego (2): Abowiem cżarny koń nie inſzego nie známionuie/ iedno [...] drogość á wielki niedoſtátek ná ziemi wſzytkiego. RejAp 58v. Cf »niedostatek pieniędzy«.

niedostatek komu (1): bo tám Pánu bywa więtſzy rozchod/ á ſługom niedoſtátek/ dla nierządnych Vrzędnikow. GostGosp 24.

niedostatek w czym (2): Niedoſtáthek w goſpodárſtwie. RejWiz 92 marg [idem] Cc7v.

niedostatek czyj [w tym: G sb i pron (27), pron poss (25)] (52): OpecŻyw 53; BierRozm 20; RejPs 97v, 157; kiedy my też vdzielamy bliznemu naſzemu żdobrą wolą maiąc lutoſc nad iego niedoſtatkiem SeklKat S4; A otota zniedoſtatku ſwego/ wrzućiła wſzyſtkę maiętność MurzNT Luc 21/4; LubPs ee6; BielKron 107, 451; oni zacni á wielkich mądrośći ludzie/ nic ſie nie hydząc onym máłym dzieciątkiem y niedoſthátkiem mátki iego/ padſzy ná koláná ſwoie/ dáli cżeść á chwałę iemu RejPos [36]v, 26v, [36]v, 43v, 124, 183 (9); RejZwierc [203], 217; áby podpárł á porátował [...] niedoſtátku onych pobożnych á cnotliwych ludzi RejPosWstaw 44; BudBib Iudic 19/20; BudNT Mar 12/44; ModrzBaz 141v; SkarŻyw 498; StryjKron 647; ActReg 94, 96; LatHar 604; WujNT Luc 21/4, 2.Cor 8/14, 11/9; áby przez to ſzkody/ y nieznośny poddánych náſzych niedoſtátek [...] zá ſczęśliwégo pánowánia náſzégo był oddalon. SarnStat 405; PRzełożony nam ieſt niedoſtátek miáſtá Krákowá/ y wyniſczenié prowentów iego SarnStat 964, 886; CzahTr A3, I2. Cf Wyrażenia przyimkowe.

I sg w funkcji okolicznika przyczyny (1): Legatyi Leniwa wyprawa, niedostatkiem się działa ActReg 128.

W połączeniach szeregowych (23): OpecŻyw 15v; KromRozm III B3; Mącz 100c, 216a; LeovPrzep B4; RejAp 58v; RejPos 183; KuczbKat 425; RejZwierc 32; WujJud A4v; WerKaz 295, 304; Przepuśći ná ćię Pan Bog głod/ niedoſtátek, y wiele ſzkod/ mor, grad, piorun, y niemocy/ aże ćię wſzytkiego zniſzcży. ArtKanc M5; KołakSzczęśl B; SkarKaz 245a; CzahTr Cv; KlonWor 34 [2 r.]. Cf »w niedostatku«.

W przeciwstawieniach: »dostatek (2), obfitość (2), bogactwo ... niedostatek« (5): Aby umiał prawie sądzić Po niedostatku nędznego Po dostatku bogatego. BierRozm 20; GliczKsiąż P; dał przykład s tego káżdemu/ áby ſie thu ná ſwiećie w żadnych bogáctwách nie kocháł/ ále więcey w niedoſtátkoch. BielKron 456v; áby też ich obfitość byłá porátowánim wáſzego niedoſtátku WujNT 2.Cor 8/14, 2.Cor 8/14.

W porównaniu (1): prziydzie ná ćie iákoby podrożny niedoſtátek/ á vboſtwo iákoby mąż zbroyny. Leop Prov 6/11.

W charakterystycznych połączeniach: niedostatek dzisiejszy, gęsty, nieznośny (2), poczciwy, wielki (20), zły, znaczny; niedostatek człowieczy, domku, ludzi (ubogich) (4), matki, miasta (2), poddanych (2), świata tego (3), ziemie (2); niedostatek w gospodarstwie (2); niedostatek mnoży się; niedostatek baczyć, ozdobić, podeprzeć, (po)ratować (2), znosić; niedostatku dozna(wa)ć (2), nie czuć, nie znać (2); pełen niedostatku, prożny; z niedostatku wybawić; ku niedostatku(-owi) przychodzić (2), przypędzać (2); na niedostatek narzekać, skwirczeć, uskarżać się (skarżyć) (2); niedostatkiem karać, nawiedzić; te niedostatku odkryć się, położony.

Przysłowie: Bywa mędrſſy ná oſtátek Kogo czwiczy niedoſtátek RejRozpr I4v.
Fraza: »niedostatek [na kogo] (jest); mieć na się niedostatek« (2;1): yesly yaky nyedostathek nany [lege: nań], thedy przyslalby omowylby nyemam A poslalby czo czolwyek [!] czo by myal. LibLeg 7/98, 7/98v; ktorzy ſię żebrać [...] wſtydzą: máiąc wielki ná ſię niedoſtátek SkarŻyw 413.
Zwroty: »niedostatek ci(e)rpieć (a. ucierpieć), cierpiący« = egere Vulg, Mącz, Calep; deficere Mącz, PolAnt; sustinere penuriam Vulg; penuriam pati PolAnt; premi inopia Mącz [szyk zmienny] (23:1): gdiż pán iezus ieſſcże będątz niewinny cirpiál pokutuiątz za cię wielkie cięſſkoſcij ij niedoſtatki. OpecŻyw 29, 15v [2 r.], 83; TarDuch B4v; RejPs 49v; LibLeg 11/187v; A gdy on wſzyſtko potrawił/ s ſtáł śię głód wielki po krajnie onyi/ i on począł niedoſtatek cierpiéć MurzNT Luc 15/14; LubPs Y4; Leop Prov 28/27; BibRadz Ps 33/11, Philipp 4/12; Mącz 100c, 115a, 320c; GórnDworz X7v; Oycże miły przyſięgnę [...]/ że żadnego niedoſtáthku nie będzieſz ćierpiał HistRzym 112; RejPos 23; BudNT Luc 15/14; WerGośc 221; Egeo ‒ Potrzebni ieſtem, niedoſtatek czierpię. Calep 352b; WujNT Luc 15/14, 2.Cor 11/9, Philipp 4/12.

»opatrzyć (a. opatrować) niedostatek; opatrzon jest niedostatek« (5;2): A tákież ſie káżdy wierny pewnie nádziewáć ma/ iż káżdy niedoſtátek iego/ áni ſam wzwie/ ſkąd będzie opatrzon iemu RejPos 44v, 26v [2 r.], 213, 233; RejZwierc [203]; Puſzcżę wſzytkę máiętność między dziatki ſwoie/ A ony niech opátrzą niedoſtátki moie. HistLan A3.

»do niedostatku przywodzić« (1): czym ludźie vbogié bárzo niſczą/ y do wielkiégo niedoſtátku przywodzą SarnStat 522.

»niedostatek założyć« (1): niedoſtátek moy záłożyli bráćia [quod mihi deerat suppleverunt fratres] ktorzy przyſzli z Mácedoniey WujNT 2.Cor 11/9.

»wpaść w niedostatek« (1): Abowiem potrzebá było tym ktorzy vżywáli okrućieńſtwá vpáść w niedoſtátek [inopiam supervenire] BibRadz Sap 16/4.

Wyrażenia: »niedostatek pieniężny, pieniędzy, na pieniądzach« = inopia rei familiariae, nummorum caritas, nummaria difficultas Mącz (1:1:1): Numaria dificultas, Niedoſtátek ná pieniądzach. Mącz 253d, 39d, 286b.

»na wszem niedostatek« (1): Ale teraż v nas na wſzem wielki niedoſtatek RejJóz M2v.

Szeregi: »głod i (a) niedostatek« = fames et inopia Vulg [szyk 4:2] (6): Drudzy [są] głod y niedoſtátek ćirpiący. Drudzy od okrutnikow ſwieckich y duchownych ociążeni. LubPs Y4; Leop Gen 41/31; Lwi drapieżni/ ktorzy śiłóm ſwym vfáią/ Częſto niedoſtátku y głodu doznáią. KochPs 47; LatHar 598, 604. [Ponadto w połączeniach niewspółrzędnych 6 r.]. Cf »od niedostatku i od głodu«.

»nędza, (i, a) niedostatek; nędza z niedostatkiem« (8;1): Mącz 224b, 320c; gdyż káżdy ten/ który záſtáwia/ tego nawięcéy zwykł ſie ſtrzédz/ áby w nędzy y niedoſtátku [egestate et indigentia JanStat 1126] komu nie odkrył ſie. SarnStat 261; ále to ná mnie wyćiſka nędzá z niedoſtátkiem mym pocżćiwym wielkim dźiſieyſzym ktory ia ćierpię CzahTr A3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w połączeniu niewspółrzędnym 1 r.]. Cf »w nędzy a w niedostatku«.

»potrzeba (a. potrzebność) i (a, albo, to jest) niedostatek« [szyk 5:4] (9): [Jezus] potrżebnoſtz ij niedoſtatek bácżyl onych ludzi ktorzy byli zdaleka k niemu na kázanijé przyſſli. OpecŻyw 53; KwiatKsiąż F2v; RejPos 193v, 213, 233; CzahTr L4. Cf »dla niedostatku albo potrzeby«, »w potrzebie a w niedostatku«.

»niedostatek, (a, albo, i) ubostwo« = egestas et pauperies Vulg [szyk 5:5] (10): Iezu ktorys vbogaczaiącz inſze/ ſames vboſtwa, niedoſtatek eierpiał [!]. TarDuch B4v; Leop Prov 6/11; iż oni niedoſtátku á vboſtwa nigdy niedoświátcżyli/ ani bogactw ſwą właſną pracą doſtali. KwiatKsiąż C; Mącz 290b; Calep 352b, 536a; KołakSzczęśl kt; VotSzl E2v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]. Cf »dla niedostatku albo ubostwa«, »w ubostwie a w niedostatku«.

Wyrażenia przyimkowe: »dla niedostatku, prze(z) niedostatek, od niedostatku, z niedostatku, za niedostatkiem« = z powodu niedostatku (11:8:1:1:1): TarDuch B5; HistAl I6v; Láknący y prágnący záwżdy w ſwoyey duſſy/ W ktorych ſye z nyedoſtátku duſſycżká [= wnętrzności] thák ſuſfy LubPs Y4v; Leop Ps 87/10; BielKron 228; OrzQuin I3v; ModrzBaz 34, [38]; Ieſt też oſobny ſzpital/ do ktorego prziymowáni ſą ći/ ktorzy z choroby ćiężkiey powſtawſzy/ żeby dla niedoſtátku z nowu w nię nie vpádli ReszHoz 121, 129; GórnRozm C2, C3v; áby mu były dobrá iego wrocone/ żeby prze niedoſtátek żebráć mu z dziatkámi nie przyſzło. Phil E; WujNT Philipp 4/11, s. 760; PowodPr 84; KlonWor 73.

~ dla niedostatku czyjego; prze niedostatek swoj [w tym: G pron (1), pron poss (1)] (1;1): Phil L2; którzy [duchowni] dla ich niedoſtátku/ [...] niemogliby temu doſyć vczynić SarnStat 907.

Szeregi: »od niedostatku i od głodu« (1): Od niedoſtátku y od głodu niepłodni [egestate et fame steriles]/ ktorzy gryzli na puſſcżey: ſmrodliwi będąc od nędze y mizeryey. Leop Iob 30/3.

»dla niedostatku abo potrzeby« (1): A Rzecżypoſpolitey pożytecżno ieſt mieć tákie przełożone/ ktorziby [...] dla niedoſtátku ábo potrzeby [inopia vel necessitate] iákiey/ niemuśieli z rzecży ſámey poſpolitey [...] zyſku ábo pożytku iákiego ſobie cżynić. ModrzBaz 40v.

»dla niedostatku albo ubostwa« (1): Ieſli tedy dla niedoſtátku/ álbo vboſtwá wypychaſz twoie dzieći z domu/ vkázuieſz przes to/ iżeś ieſt niewierny KrowObr 149v. ~

»w niedostatku« (50): LibLeg 11/13v; Nigdy Pan wiernych ſwyh w żadnym nyedoſtátku przebacżić nie racży LubPs I marg, F3, K2 marg; RejWiz 92v; Leop Prov 21/17, Mal 3/9; BibRadz Ps 33/11, 106/10, Sap 11/6; OrzRozm N3; RejPos 3; Do ziemie w ktorey nie wniedoſtátku ieść będzieſz chleb BudBib Deut 8/9; KochPs 188; ReszHoz 119; ArtKanc Q6; ActReg 25; pobożni we wſzelákim niedoſtátku y vtrapieniu/ wſzytkim dobrym okwituią WysKaz 9; PowodPr 25; SErce/ męſztwo/ vrodá/ dźielność/ obycżáie/ Te rzecży w niedoſtátku nie ſtoią zá iáie. CzahTr B, B, I4v; A cżuyny kupiec ktory nie ma kmieći/ Niechcąc odumrzeć w niedoſtátku dźieći: [...] kupcży Polſkim żytem KlonFlis D4; Są też ludźie niewdźięcżni: ktorzy w niedoſtátku Pożycżáią v ludźi/ lub w iákim vpadku. KlonWor 72.

~ w niedostatku czyim [w tym: G pron (7), pron poss (6)] (13): pocyeſſi a wſpomozi ye wgych nyedoſtatkoch abi prze nαdzα wroſpacz nyewpadly BierRaj 19v; LubPs X3, Zv; iż w niedoſtátku ſwoim żárli potym dzieći ſwoie. RejPos 68, 19, 19v, 41, 46v, 185v [2 r.], 314; BudBib Eccli 4/2; SiebRozmyśl G3v.

W połączeniach szeregowych (4): LubPs X3; RejPos 19v; ReszList 150; Będźiećie nieprzyiáćiołom wáſzym ſłużyli/ w głodźie/ w prágnieniu/ w obnáżeniu/ y we wſzytkim niedoſtátku. SkarKazSej 674a.

W charakterystycznych połączeniach: w niedostatku być (5), cierpieć [co], lekarstwo, nadzieja, nie przebaczyć [= nie zapomnieć, nie opuścić] (4), obrońca, odumrzeć [kogo], pocieszyć, podeprzeć się, podpomagać, służyć (usługować) [komu] (2), ukazać się, utwierdzenie, wspomoc (wspomaganie) (2), wyrozumieć.

Zwroty: »w niedostatku opatrować« (2): á [Pan] oſobą ſwą ſwiętą [...] w niedoſtátkoch iego záwżdy opátrowáć gi będzie racżył. RejPos 41, 175v.

»w niedostatku ratować« [szyk zmienny] (4): LubPs Y5v, aa2; I rátował vbogiego w niedoſtátku [et adiuvit pauperem de inopia]: y pokładł fámilie iáko owce. Leop Ps 106/41; to ich ieſt właſne munus, pilno po Rzymie przepátrzáć y obacżáć [...] vcżćiwe ludźie/ á ich w niedoſtátku rátowáć/ áby ſobie w nędzy nie teſtknili/ álbo nie roſpacżáli. ReszList 164.

Szeregi: »w niedostatku i w dostatku« (1): Tego tu [rycerskiego człeka] w niedoſtátku y w doſtátku wſpomnię CzahTr B4.

»w nędzy a (i) w niedostatku« (5): Ale ták iż ſłużbá Kápłáńſka/ w nędzy y w niedoſtátku/ znáczna być y pożyteczna Ołtarzowi może. Ale Krol w nędzy á w niedoſtátku/ pożytecznym Krolem Ołtarzowi żadną miárą być niemoże OrzRozm Nv; RejPos 19v, 46v, 83. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»w potrzebie a w niedostatku« (2): nie máiąc [...] przyiacielá żadnego/ ku ktoremuby ſie byłá w tey potrzebie ſwoiey/ á w tym niedoſtátku ſwoim/ vciec mogłá. RejPos 19, 314.

»w ubostwie a w niedostatku« (1): Sthan ludzi łáknącich y prágnących w vboſthwye á w nyedoſtáthku. LubPs Y5v marg. ~

W przen (7): Bo tuż zá nią [swawolą] wárterzem byega niedoſtátek RejWiz 101v; Co ieſli będzieſz cżuyny á nie leniwy: prziydzie żniwo twoie iáko ſtudnia/ á niedoſtátek dáleko vćiecże od ćiebie. Leop Prov 6/11; Możną záwżdy wiedzye rotę/ Niedoſtátek ná niecnotę. RejZwierc 233v; żebym wygnawſzy niedoſtátek z domu/ Tym głośniéy ſpiéwał KochMuza 28; Przyidźie vboſtwo łżywe/ [...] Mizerya niecżyſta/ wiotchy niedoſtátek KlonWor 34.
Zwrot: »niedostatkiem cisnąć; niedostatek ciśnie« (1:1): KuczbKat 425; wyiachałbych dawno był by mię niedostatek nie cisnął publice ActReg 51.

Personifikacje (2): Sżkoda lepák/ Załoſćz/ Niedoſtatek/ ij wſzytcy ſąſiedźi wielmi go [młodzieńca] vbiją ForCnR Dv, D4.

Przen (2):

W przeciwstawieniu: »niedostatek ... dostatek« (1): Ten doſtátek [w małżeństwie] yeſli pyerwſſey rzeczy [tj. poczciwości] nye ma/ wyęcey yeſt nyedoſtátek niż doſtátek. GliczKsiąż Qv.

Wyrażenie: »niedostatkiem ściśniony« (1): A iż tego [fortuna] żadney Zazdrośći gwoli/ áni ſkępſtwu ſwemu Nie cżyni/ ále niedoſtátkiem tylko Sćiśniona/ znák ieſt/ że y dziś/ gdy komu Chce co vcżynić dobrze/ poſpolićie Iednemu pierwey weźmie/ toż dopiero Drugiemu dáie KochOdpr B2.
a. O ziemi [czego] (2): A potem dla niedoſtátku ziemie twoiey/ ruſſyli ſie zániem wſſyſcy krewni przyiaćiele iego RejPs 154v; StryjKron 432.
2. Przykrości, dolegliwości; plagae Vulg (40): RejPs 159; Przypominánie cięſzkośći w tym nędznym żiwocie náſzym/ ktory ieſt pełen niedoſtátku LubPs M2v marg, T3v; KuczbKat 430; że oná [śmierć] ieſt [...] koniec wſzech złych nie doſtátkow BiałKaz B4v.

niedostatek czego [= na czym polegający] (1): iżeś ty y na nę dznieyſſego [!] nigdy niewzgárdził/ áni odwroćiſz od niego oczu ſwoich prze niedoſtatek vpádku iego RejPs 32v.

niedostatek czego [= czym spowodowany] (1): Sſthał ſie pośrzednikiem miedy [!] námi á Bogiem oycem ſwoim/ [...] odnoſząc na ſobie niedoſtáthki grzechu náſzego. LubPs Z2.

niedostatek w czym (2): Mądry ſie ożeniać niema, bo niedoſtatkow w małżenſtwie wiele. BielŻyw 101; RejWiz 58.

niedostatek czyj [w tym: pron poss (16), G sb i pron (4), ai poss (1)] (21): BierRaj 19v; RejKup ee3; LubPs D3, O2 marg; widząc ſkaránie źiemie tey/ y niedoſthátki iey kthoremi ią ſkarze Pan Bog Leop Deut 29/22; RejAp 5; RejPos 82, 205, 227; CzechEp 194; To ták Prometheus zábieżał niedoſtátkowi człowieczemu/ w ktory był człowiek prżyſzedł zá nie obaczeniem Epimetheuſzá GórnRozm N3. Cf »w niedostatkoch«.

W połączeniach szeregowych (6): BierRozm 3; KromRozm III A7v; przydą ná cię iákie ſmutki/ troſki/ vćiſki/ kłopoty/ á niedoſtátki ſwiátá thego RejPos 162v, 20, 138v. Cf »w niedostatkoch«.

W przeciwstawieniu: »niedostatki ... dostatki« (1): obácz [Litwinie] niedoſtátki ſwoie/ á wielkie doſtátki moie [Polaka] OrzQuin Q4.

W charakterystycznych połączeniach: wielki niedostatek, zły; niedostatki świata tego (3), żywota tego; koniec niedostatkow; pełen niedostatku; niedostatki nagrodziły się, przyszły [na kogo]; niedostatki w opiekę Pańską poruczać, przepuszczać [na kogo], znosić; niedostatkow ukrocić; niedostatkom(-owi) poddany, zabieżeć; na niedostatki lamentować się, wezrzeć; położony w niedostatkoch, pracujący.

Szeregi: »niedostatek i boleść« (1): cżemuż vſtámi ſwymi vrodźiwſzy ſię nie oznaymił mową niedoſtátku y boleści ſwey CzechEp 194.

»niedostatki a choroby« (1): iż on [Chrystus] thy niedoſtátki á wſzytki choroby ktorechmy my ćirpieć mieli/ thy on ſam nośić racżył ná ſwiętym cżłowiecżeńſtwie ſwoim RejPos 327.

»niemoc i niedostatek« (2): przywłaſzcżáią mu [Bogu] przykázowánie/ y nád niemocámi y nád inemi niedoſtátki ſwiátá tego. RejPos 213, 227.

»prace i niedostatki« (1): To też y my mowić możemy tym/ ktorzy ſię ná prace y niedoſtátky żywotá tego/ lámentuią WysKaz 11.

»troski i niedostatki« (1): Iż Pan záwżdy ſzuka tego iákoby mu [dobremu] ſie wſzytki troſki y niedoſtátki iego ſowitemi pociechámi kiedy tedy iednák nágrodziły. RejAp 5. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»uciski i niedostatki« (1): ábyś ták wiele vćiérpiał [...] znoſząc ná ſobie dobrowolnie wſzyſtkié vćiſki y niedoſtátki SiebRozmyśl E3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Wyrażenie przyimkowe: »w niedostatkoch« (11): iż ktoby ſie w tych y w inych niedoſtátkoch vciekł do domu tego [do kościoła Salomona] BielKron 77v.

~ w niedostatkach czyich [zawsze pron poss] (10): ábowyem to znaſz żem od wſſech ynych opuſſczon wniedoſtátkoch moich. RejPs 36v, 16v, 26v, 101v, 210v; RejKup ee3; LubPs T2 marg; ábychmy mogli beſpiecżnie ku tobie ſie vciekáć we wſzytkich niedoſtátkoch náſzych. RejPos 207, 19v marg, 162v.

W połączeniu szeregowym (1): SNadz zadne lekarſtwo w potrzebach a w vciskoch y niedoſtátkoch naſzych nieieſt nam pozytecznieyſſe RejPs 210v.

Szeregi: »w troskach a niedostatkoch« (1): á to dla tego/ ábychmy ſie cieſzyli w throſkach á niedoſtátkoch náſzych LubPs T2 marg.

»w trudnościach a w niedostatkoch« (1): Nic ſie nie fráſuycie ſynacżkowie moi mili/ w trudnoſciach wáſzych á w niedoſtátkoch wáſzych RejPos 162v.

»w niedostatku i zasmuceniu« (1): A ia w ſwem niedoſtátku y záſmuceniu przed ſie będę chwalił imię twoie moy pánie RejPs 101v. ~

W przen (2): Zkąd [...] nyewczáſy/ y wſſelákye doległoſći y nyedoſtátki moc nád nim wźyęli. KromRozm III A7v.
Wyrażenie: »niedostatki przyciśnion« (1): Boć oto vniżon ieſt barzo w prochu żywoth naſz/ [...] [Ps 43/25] (koment) Uniżon to ieſt niedoſtatki wielkimi przyciſnion. WróbŻołt O8.
3. Choroba, niedomaganie; fragilitas Mymer1, BartBydg; debilitas BartBydg; affectus Modrz (105): Mymer1 nlb 2, k. 35; BartBydg 60b; boleſci macicze y wilkoſci zbytek wyſuſza/ [...] á gdy ſię w tym pani naparzy/ tedy takie parzenie pomaga naprzeciw tym niedoſtatkom. FalZioł I 125d, I 46c, 67b, II 13a, III 31d, V 29v; GlabGad N7; Kto tedy tego lekárſtwá zámieſzka/ będźie miał [...] Dnę/ Páraliż/ y inne niedoſtátki. SienLek 17; Ma ſye rádźić tych Czwartych Kſyąg/ w ktorych rádę ku lekárſtwu naydźie/ rozmáitych niedoſtátkow SienLek 45; Wodká do oczu ná wſzeláki niedoſtátek dobra SienLek 68v; Aby tym łatwiey [...] mogłá być pomoc náleźioná koniowi chorému/ [...] poczniemy od głowy áż do nog/ przygody obáczáć/ á niedoſtátkom rádźić SienLek 164v, 1v, 15v, 20v, 31v, 74v (20); [na starość myśl] przywiedzie s ſobą wſzytki niedoſtátki GórnDworz H5v. [Cf 5.b. KromRozm III B3].

niedostatek czego (25): abowiem to przychodzi zniedoſtatku mozgu y nerwow widzielnych FalZioł II 5a, I 74b, II 4a, IV 4a, 17d, V 19a, 36; Gdy wiele á cęſto vrynę puſzcża znaią niedoſtatek męchierza. GlabGad C6, Bv, C5, K3; Mocz czyrwony przyczyrń/ známionuie niedoſtátek wątroby á zápalenie. SienLek 26, 26, 26v [2 r.], 27, 48, 63 (13); iáko wnas wiele chorych cżłonkow niedoſtátkow tái ſię/ poki ćiáło ieſt zdrowe y duże ModrzBaz 40v.

niedostatek w czym (7): FalZioł ‡3d, IV 5b, V 50v; suffraginosus equus, Niepewny kóń ná poślednich nogách/ máyący yáki niedoſtátek w piętách. Mącz 427d, 306c; Dwie żyle pod ięzykiem/ pomagáią przećiw [...] wſzyſtkim niedoſtátkom w vśćiech. SienLek 35v, 120.

niedostatek czyj [w tym: pron poss (3), G pron (2)] (5): iżeby przez radę mądra [!] przed cżaſem rodżenia mogła ona pani wziąć zdrowie na ſwe niedoſtathki cżłonkow przerzecżonych. FalZioł V 19a; SienLek 10, 118v; áżeby téż y temu/ rádá byłá w ich [koni] niedoſtátkach SienLekAndr a3; HistLan D4v.

W połączeniu z przymiotnikiem od części ciała (14): Koczenki [...] ſą barzo dobre na niedoſtatki głowne. FalZioł I 128c, ‡2a, IV 8a, 11b; Iako też gdi kto wracza z ſtąd poznawaią nie doſtatek żołądkowy. GlabGad C6; PLucne niedoſtáthki álbo pſowánie/ bywáią przyczyną rozmáitych chorob. SienLek 91v; O łonowych niedoſtátkoch/ ták niewieśćich iáko y męſkich: iáko Kiłá/ y inne ſadzele SienLek 115, 68v, 70v, 99v, 103, 116 żp, S[ss] 3 [2 r.], S[ss] 3v.

W połączeniu szeregowym (1): Bo ciało ſmiertelne pełno pokus boleſci y niedoſtátkow rozmaitych. WróbŻołt M8.

W charakterystycznych połączeniach: niedostatek brzuchowy, członka (3), głowny (3), jelitny, języka, łonowy (łona męskiego) (3), w macharzynie, maciczny (macice) (3), męchierza, męski, mozgu (2), nerkowy, nerwow, niewieści, nosowy, nozdrz(a) (2), oczny (oczu, w oczu) (6), piersi, w piętach, płci głownej, płucny (2), przykry, rozmaity (2), śledziony (w ślezionie) (3), trzewny (2), uszny (uszu) (3), w uściech, wątroby, wnętrzny, żołądkowy (żołądka) (2).

Zwroty: »niedostatek ci(e)rpieć, cierpiący« [szyk zmien] (2:1): Aby mieſthcza około macicze nie były chore, zarażone/ albo niedoſtatek cierpiącze FalZioł V 31v; Przeto ſerce gdi oſicha cirpi nie doſtatek przerzecżony. GlabGad E4v; SienLek 108.

»niedostatek naprawiać« (1): [stroje bobrowe] Niedoſtatki theż płucżne naprawiaią wſzitki FalZioł IV 8a.

»niedostatki oddalać« (2): Tuk zprawey [!] goleni wołowey ze krwią iego ſtłucżony/ włoſy na żrzeniczy j inſze niedoſtatki oddala w ocżu FalZioł IV 5a, V 58.

»niedostatkowi pomagać, szukać pomocy« [szyk zmienny] (4:1): Więc tym niedoſtátkom táko pomagay SienLek 17; Gdy chceſz ſzukáć pomocy niedoſtátkowi ktoremu/ pátrz pierwſzéy litery przezwiſká onego [w układzie alfabetycznym] SienLek S[ss], 40v, 96, 118v.

»niedostatki wypędzić« (1): kthorą [wodę] gdy w oczy leią/ wiele s nich niedoſtátkow wypędzi SienLek 65v.

Szeregi:»choroba, i (a) niedostatek« [szyk 2:1] (3): Pulmonarius, Który yáki niedoſtátek á chorobę cierpi ná płucách. Mącz 331a; SienLek 45, Aaaa.

»niemoc a (i) niedostatek« (2): Z tąd mamy bacżyć iż ſiwizna ieſt niemoc włoſow á niedoſtátek ieden GlabGad Bv, E4.

Przen (8): ázaliby ſie ieſzcże ſtárość iego [Kościoła] w tych ſrogich niedoſtátkoch ku pirwſzey cżerſtwośći [...] przywroćić mogłá. LubPs A4v.

W połączeniu szeregowym (1): A przeto tu kośćioł ſwięty widząc ták ſrogie niedoſtátki/ á práwie iáko záſtáráłe choroby á wrzoby [!] w teyto dziſieyſzey oſtárzáłośći ſwoiey [...] vcieka ſie k niemu LubPs A3v.

Zwrot: »niedostatki (z)leczyć« [szyk zmienny] (2): O lekárzu/ co władnieſz biegi niebieſkiemi/ A wſzelkie niedoſtátki lecżyſz tu ná źiemi GrabowSet K4; LatHar 219.
Wyrażenie: »niedostatek serca« = cordis inopia Vulg (3): Leop Prov 6/32; A vznawſzy w ſobie ten niedoſtátek ſercá ſwego/ [...] odmienia w ſobie ono ſerce ſwoie złe á ſwowolne RejPos 118v; WerKaz 295.
Szereg:»niedostatek i (a) choroba« (2): Widzyemy oſtárzáłe látá iego [Kościoła]/ widzyemy niedoſtátki á niezlecżone choroby iego LubPs A4v; LatHar 219.
4. Brak, niewystarczająca ilość lub nieobecność czegoś; defectus HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, JanStat, Cn; inopia PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; penuria Calep, Modrz, JanStat, Cn; indigentia PolAnt, Modrz; deliquium Mącz, Cn; egestas Modrz, Cn; fames, infirmitas, querimonia Vulg; defectio, ieiunitas, paucitas Mącz; difficultes Modrz [w tym: czego (89)] (133): [Panną Maryja] biegała opátrzaiątz aby niebyl niedoſtátek/ ale aby wſſytko bylo rządem ſwym OpecŻyw 40v; FalZioł V 3; Przirodzona rzecż ieſt iże ci ktorzy ſą tłuſci wiele mowią, á to mieuaią [!] dla niedoſtatkn [!] wſtidu BielŻyw 141; GlabGad B2, G; minnyce niedostatek prze to, iż WKM nie bijesz pieniędzy swych. Diar 24; Leop 1.Esdr 6/9; Oznáymuie bárzo wielki niedoſtátek drew y inych rzeczy ku vczynieniu ogniá. BibRadz I 418d marg, Eccle 1/15; BielKron 140v, 301; KwiatKsiąż I3v; Mącz 164d, 195a; SienLek 196; HistRzym 69v; RejPos 43v, 44v; iż ieſliby byłá od nieprzyiaćielá niebezpiecżność/ ábo śię też ku iákiey drogośći ábo niedoſtátku zboża ſkłániáło/ záwżdy bywa dobrze opátrzoná żywność ludzka. ModrzBaz 33v, 34; ActReg 24; OrzJan 60; LatHar 248; ieſzcze nie ieſt czás vczynienia cudu/ áż wſzyścy poznáią niedoſtátek winá. WujNT 310; SarnStat 520, 919, 920; SkarKaz 352b.

niedostatek na co (1): y młodzieńcowi (ktory) z sługą twoim niemáſz niedoſtátku ná żadną rzecż. BudBib Iudic 19/19.

niedostatek na czym (2): MurzNT 38v; Re frumentaria laborare, Niedoſtátek ćierpieć ná żićie. Mącz 180d.

niedostatek w czym (4): BielŻyw 83; GlabGad L7v; Mącz 80b; Penuria ‒ Niedoſtatek wiadlie y wpicziu. Calep 773b.

niedostatek czyj [w tym: pron poss (4), G pron (1)] (5): KromRozm II d2v; áni też máią gdźie dośiądź kſiąg prawdźiwych wykłádácżow piſmá świętego/ [...] tedychmy im oto nieiáką pomoc y drogę vkazáli/ aby w tym ſwym niedoſtátku nieiáko mogli być porátowáni BibRadz *5v; ModrzBaz 52v; GórnRozm K; WujNT 310.

W połączeniach szeregowych (6): Piętnaſta przycżyna przeſzkadzaiącza łacznemu Porodzeniu/ ſmętek albo niemocz/ albo głod iedzenia/ albo thakieſz niedoſthatek á wielkie pragnienie picia, ktemu praczą á nieſpanie. FalZioł V 18b; Mącz 99b, 284d; Ieſt tedy to vrząd zwierzchnych Pánow/ wſzytkie obywátelow ſwoich ſpráwy wiedźieć/ ſtáránia ich/ prace/ trudnośći/ roznice/ ſpory/ nienawiśći/ niedoſtátki/ niebezpiecżnośći woienne/ ná wet wſzytkich rzecży ćiężar ná ſobie odnosić ModrzBaz 23, 99; Calep 295b.

W przeciwstawieniach: »niedostatek ... zbytek (5), dostatek (4), moc, urodzaj« (11): Trzeci ieſt duch cżuynoſci [...], á według tego ducha drugie dwa ſprawuią ſie y rządzą podług iako ieſt iego moc albo nie doſtatek. GlabGad E, L7v; Abowim gdźye doſkonáłość/ tám yáko nyedoſtátku/ táko też y zbytku żadnego nyemáſz. KromRozm II fv; Frumenti ex inopia gravi sacias facta est, Z wielkiego niedoſtátku wielki doſtátek żyta ſtał ſie. Mącz 369b; SienLek 18v; GórnDworz Ii5v; ták wielkie mnoſtwo zboża od nas wywożono/ iż po wielkiem vrodzáiu/ wielki niedoſtátek był v nas zboża ModrzBaz 33v, 8v, 110v; PudłFr 31; LatHar 59.

W charakterystycznych połączeniach: niedostatek (barz o) wielki (4); niedostatek ciepła przyrodzonego, drew, miąs, miesiąca, miłości, minnice, pokarmu, robotników, rzeczy (2), słońca, sług (2), spiże, sprawy, strawy, syrow, wilgotności przyrodzonej, wilgoty zewnętrznej, wina, wody, wstydu, zboża (3), żołdu; niedostatek na życie; niedostatek w jedle, w ludziach, w piciu; na niedostatek nie skarżyć się.

Zwroty: »niedostatek ci(e)rpieć« = defieri, laborare Mącz; indigere, inopem fieri PolAnt [szyk zmienny] (7): tego tilko cżłowiek żądać ma á przytim zoſtać aby w tim niedoſtadku nie cierpiał, czo iemu potrzeba BielŻyw 83; MurzNT 38v; BibRadz Sap 16/3; Mącz 80b, 180d; BudBib Eccli 14/10; LatHar 59.

»niedostatek napełniać« (2): nyedoſtátek on ponyekąd nápełnyáyąc Yan S. [...] Ewányelią ſwoyę nyerychło/ [...] nápiſał. KromRozm II d2, d2v.

»opatrzyć niedostatek« (1): Naydzie mu ſie y Abákuk iáko Dánielowi miedzy lwy zgłodniáłemu/ co opátrzy wſzytki niedoſthátki iego. RejZwierc 198v.

»niedostatek założyć« (1): y wſzędźie chćiał z nimi być/ áby wſzyſtkim ich potrzebam zábieżáć/ y niedoſtátki záłożyć mogł. ReszList 172.

Szeregi: »głod a (i) niedostatek pokarmu itp.« [szyk 2:1] (3): BielŻyw 141; Ale gdy głod ná nie przyſzedł á niedoſtáthek ſpiże/ muſiał [Bartłomiej] do Hiſzpániey BielKron 443; BudBib I 346d marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»potrzeba i niedostatek« = penuria et indigentia Modrz [szyk 3:1] (4): LibLeg 11/42; ModrzBaz 52v; ReszList 172; iakoż w Koronie ták wielkiey [...] ſzkodá bydź nie ma/ [...] kiedy káżdy powiát ná Seym niedoſtátki y potrżeby ſwoie prżynośi? GórnRozm K.

Wyrażenia przyimkowe: »dla niedostatku, prze(z) niedostatek, w niedostatku, z niedostatku, od niedostatku, przed niedostatkiem, za niedostatkiem« = z powodu niedostatku, braku czegoś; propter defectum HistAl, Vulg, PolAnt; a defectione Vulg (28:15:10:9:1:1:1): FalZioł V 30 [2 r.]; BielŻyw 8, 68; niewiaſty ktore ſą gorętſze mięſſzey też mowią, zaſię zimne ſubtilniey, á to dla mgłoſci płuc z niedoſtatku ciepła przyrodzonego. GlabGad C8, Bv, B5, C4, D4, D4v (9); Potem wniedoſtatku wody przed ſie nárzekáli ſſemrąc o bogu ſwoiem RejPs 158, 160, 160v; SeklKat L4; HistAl D2v; iżeś WKM na on czas prze niedostatek czasu za słusznymi przyczynami zwolić nie raczył Diar 85; gdy zá niedoſtátkiem rękoiemſtwá będźie do więźienia wźięt. GroicPorz r2; Leop Sap 11/5; BibRadz Thren 4/9, 4.Esdr 15/19; Potym Rzymiánie widząc lud niemáły w mieſcie y około/ bez żon/ przez niedoſtátek żenſkiego pogłowia [uradzili tak] BielKron 99v, 215v, 309v, 353v, 359; ábowiem z niedoſtátku doświátczenia w rzecżach/ wſzyſtko cokolwiek słyſzą wierzą być rzecż prawdzywą KwiatKsiąż C3, C, O3; Defectu medicorum multi perierunt, Przes niedoſtátek doctorów wiele ich prziſzło o ſmierść [!]. Mącz 115a; Volones, Niewolnicy którzi w niedoſtátku ludźi ku żołnierskiey służbie ſwe pány dobrowolnie w bitwách záſtępowáli Mącz 506c; Czáſu niemam po temu/ ábym wiecznéy pámięći Męże godné zwyćięſtwá onego/ tu przed wámi teraz wſpómináć miał/ bo y niemogę prze niedoſtátek dowćipu OrzQuin Rv; RejAp 35v; RejPos 197; BielSpr 13; WujJud 179; Bo ácż ták łácinnicy piſzą Eſau/ ále to dla niedoſtátku dziáłáią/ to ieſt iż W litery niemáią BudBib cv; Strum P4; ModrzBaz [38], [38]v [2 r.], 132v; Nic o to niedbáią gdj w niedoſtátku winá gdzie ludzi wiele do ſtołu Bożego idzie wodę mieſzáią po poświęceniu kielichá SkarJedn 346; Oczko 39v; KochPs 122; CzechEp 123; ReszHoz 124; GórnRozm L3v; ActReg 159; Iuż w niedoſtátku ſyná twégo [który zginął]/ dźiáć ſie muśi Gwałt grobóm GórnTroas 46; WujNT 280 marg; SarnStat 145, 200, 403, 520, 660 (9).

~ W przeciwstawieniu: »prze zbytek ... prze niedostatek« (1): [choroba cialo do upadku przywiedzie] ieſli od porządku á przyrodzonego poſtánowienia dáleko odeſzło: á tho ieſli prze zbytek plugaſtw/ ábo prze niedoſtátek ćiepłá przyrodzonégo. Oczko 12v.

W charakterystycznych połączeniach: dla niedostatku chleba, ciepła przyrodzonego (3), koni, mocy, ognia, picia, pieniędzy, płodności ziemie, pożywienia, prawa, rady, robotnikow (3), rzeczy (2), strawy, wina, wydatków (2), zdrowia (2), żywności (2); prze(z) niedostatek ciepła przyrodzonego, czasu, doktorow, dowcipu, ludzi, majętności, piątnikow, wody, żeńskiego pogłowia, żywności; w niedostatku ludzi, nauki, prawdziwych słow, robotnikow, sług, wina, wody (2), wszystkich rzeczy; w przykrym niedostatku, w wielkim; z niedostatku ciepła przyrodzonego (2), doświadczenia (2), potrzeb, rzeczy potrzebnych, znakow; z niedostatku niszczeć; od niedostatku pokarmu; przed niedostatkiem żywności; za niedostatkiem rękojemstwa.

Szeregi: »prze głod a niedostatek« (1): iákoby miał zamek (ktory on był prze głod nieznośny/ á niedoſtátek wody/ nieprzyiacielowi podał) przedáć GórnDworz P7v.

»prze ubostwo a niedostatek majętności« (1): Widamy też/ że niektorych śláchectwo/ prze vboſtwo y niedoſtátek máiętnośći [egestate, possessionumque angustia]/ álbo ginie/ ábo ſię ná ſwem mieyſcu niezoſtawa ModrzBaz 57. ~

W przen (2): ktore [owieczki] żywo obumieráć muſzą prze niedoſthátek páſtwiſká ſlow á náuki Páńſkiey RejAp 35v.
Zwrot: »zaleczyć niedostatek« (1): Facilime inopiae frumentariae sese mederi posse existimant, Máyą zá to że łatwie mogą zálieczić niedoſtátek żytny/ to yeſt/ żyt doſtáć. Mącz 212b.
a. Luka, opuszczenie [czyj = przez kogo] (1):
Zwrot: »niedostatek napełniać« (1): A też nye tym vmyſlem [Piotr i Paweł] piſáli/ áby Ewányeliſtow nyedoſtátki nápełnyáli KromRozm II e.
5. Niedoskonałość; wada lub wady, defekt lub defekty, skaza lub skazy; vitium Mymer1, Mącz, Modrz, Cn; delictum BartBydg; vitiositas Mącz; defectus JanStat (173): ListRzeź w. 4; Imioná niedoſtátkow. [...] Leniſtwo. [...] Pochlebnik. Gorzkoſcz. [...] Chytroſc. [...] Lakomſtwo. [...] Slepy. [...] Mymer1 34v; BartBydg 40; LeszczRzecz A4v [2 r.]; Eliaſz był cżłowiek tymże niedoſtátkom poddány iáko y my [similiter passibilis nobis] BibRadz Iac 5/17; Mącz 500a; SienLek 194; kiedy ſie białagłowá vrodzi/ tedy ſie to omyłką/ ábo prze iáki niedoſtáthek/ á nad wolą przyrodzenia dzieie GórnDworz X5v, X7; Strum H4; Y możeż kto z ludźi teſtámentowi Bożemu przygánić/ y iáki niedoſtátek przyſędźić? NiemObr 73, 73, 79; tęn kto v was náprżod práwo knował/ trżebá mu było obaczyć pilnie [...] niedoſtátki Polſkie GórnRozm H4v; WujNT 454 marg; SarnStat 1119; PowodPr 78.

niedostatek czego (10): RejPs 189v; KromRozm II bv, e2v; Leop Eccli 28 arg; gdy obacżyſz niedoſtátki tych ſmyſłow twoich/ żadney rády áni żadney iney pomocy nie ſzukay RejPos 206v, 131; KuczbKat 274; ModrzBaz 140v marg; Dzielnośći y ſpraw ich potocznych máło co znáć dla niedoſtátku Hiſtoriy StryjKron 81; LatHar 50.

niedostatek w czym (2): OrzList b; Ale wiem/ iż niektorzi w práwie Rzymſkiem wiele niedoſtátku być widzą [multa in iure Romano desiderari a multis]. ModrzBaz 98.

niedostatek czyj [w tym: G sb i pron (7), pron poss (5), ai poss (1)] (13): yſſz tho Rzemieſło naſſe Vſkarſza śie na then niedoſtátek naſſego Rzemięſła, [...] yſz Cżeliadz albo thowarziſſe bendącz w Słuſzbie nieſą poſłuſſni ListRzeź w. 6; KromRozm II x4; KromRozm III M4v; LubPs A4v; Ktore [ciało] ieſt wyſtáwiono ná wſzytki vpadki/ Gdyż ieſt ná tho podano prze ſwe niedoſtátki. RejWiz 115v; ná to niektore wybrał/ ktorzyby tego doglądáli/ coby kościelne niedoſtátki oglądáli BielKron 216, 173v; RejPos 33, 232v; KuczbKat 35; ModrzBaz 26v; LatHar 115; Więc y nie doſtátki iey miał mieć przed okiem GórnRozm Ev.

W przeciwstawieniach: »niedostatek ... doskonałość, dostatek« (2): vkázuyąc yego [żydowskiego zakonu] nyedoſtátek y doczeſnoſć/ á doſkonáłoſć y pożytek wyáry KromRozm II e2v; [Chrystus] z nyewymowney miłoſci przećiw nąm nyedoſtátki náſſe/ oprocz grzechu/ wſſyſtkye ná ſyę przyyął/ á doſtátkow ſwoich [...] nąm vżyczył KromRozm III M4v.

W charakterystycznych połączeniach: niedostatek historyj, języka, kościelny, modlitwy, Rzeczypospolitej, rzemiesła, smysłow, stałości, stolca papieskiego, ustaw, wiary (2), zakonu; niedostatek w krzcie, w Rzeczypospolitej; niedostatek przypędzić, [czemu] przypisować, zadawać; niedostatki [czyje] na się przyjąć (wziąć) (4); z niedostatkow natrząsanie; niedostatkom poddany (2); uskarżać się na niedostatek.

Zwroty: »niedostatek cierpieć« (1): Tedy náſzé ćieplice téż podobno pod ten czás żadnéy przymówki nie vżywią/ áby miáły odmiánę á niedoſtátek iáki ćiérpiéć Oczko 30.

»niedostatek naprawić (a. naprawować)« (4): BielŻyw 123; ábowiem gdy vbogi cżyńſzu nie miał dáć/ thedy mu gárdło wzyęto/ tákież y o ine rowne rzecży. Tedy ten Solon w mieſcie ty niedoſtátki nápráwił BielKron 121v, 173v; WujNT Xxxxx2v.

Wyrażenie: »przyrodzony niedostatek« (1): Do tegoż też przyłącża ſie bácżne contrefethowánie/ á pokázowánie cżyich obycżáiow/ ábo przirodzonych niedoſtátkow GórnDworz O8.
Szeregi: »doskonały i bez niedostatku« (1): Dla cżego też y Báſilius to o nim powiedźiał iż oćiec ma bytność doſkonáłą/ y bez niedoſtátku CzechEp 240.

»krewkość i niedostatek« (1): áby ludźiem vżycżył chwały ſwoiey/ á ich krewkośći y niedoſtátki ná śie przyiął? KuczbKat 35.

»nieprawość albo niedostatek« (1): Skąd przychodźi/ iż tákye vſtáwy prze nyepráwoſć álbo nyedoſtátek ich [bywają odmienione] KromRozm II bv.

»słabość i niedostatek« (1): A ieſli ieſzcże powiedzą/ że śie to dla ſłábości y niedoſtátku wiáry náſzey dźieie/ iż przycżyny Swiętych vżywamy: coź odpowiedzą ná on przykład Setniká? KuczbKat 274.

»ułomność i niedostatek« (1): [Ewanjelikowie] nie chcą baczyć ná ón powſzechny grzéch: który [...] ná wſzyſtki roſpłodzóny ieſt/ [...] ze wſzyſtkimi vłomnościámi y niedoſtátki BiałKat 253v.

»niedostatek, (abo) wada« [szyk 1:1] (2): Mącz 500a; Przeto trzebá Radnemu Pánu wiedźieć pirwey wády ábo niedoſtátki Rzecżypoſpolitey [reipublicae vitia] ModrzBaz 26v.

»niedostatki i zakały« (1): A ty wſſyſtkye nyedoſtátki y zakáły duſſny y ćyeleſtny [...] ono dwoye pirwſſych ludźi ná wſſyſtko potomſtwo ſwoye/ yákoby dźyedźicznym práwem/ wláło. KromRozm III A7v.

W przen (1): podłoż pod nogi iego nędzny niedoſtátek ſwoy zakonu ſwoiego. RejPos 232v.
a. Defekt fizyczny, kalectwo, nienormalność (16): Z tyłu nie miernie gárbáty/ A z przodku lepak brzucháty. A ktemu co gorſzego miał: Iże ſie bárzo záiąkał: Ale zá ty niedoſtátki/ Miał dowćip ná wſzyſtki gatki. BierEz A2, O3.

niedostatek czego (6): Potym wſſytcy zmártwych wſtaną/ zli z niedoſtátki ſweé natury/ ij dlá niemocy duſſné/ iako larwy będą grubij OpecŻyw 190v; że w ten cżas káżdy ięzyk rozwiązan będzye/ ten ktory przed tym był zátrzyman iákim niedoſtátkiem mowy RejPos 313; SkarŻyw 99 [2 r.]; KochPij C2v. Cf »niedostatek cielesnego przyrodzenia«.

niedostatek na czym (1): A dla tego káżdy ſie o to ſtára/ áby pokrył niedoſtátek ieſli iáki ma ná ciele/ ábo ná vmyſle GórnDworz Ee8v.

niedostatek w kim (1): Dzieći (tákowe) wktorychby niebyło żadnego niedoſtátku [...]/ żeby ſtali ná dworze krolewſkiem BudBib Dan 1/4.

niedostatek czyj (1): Zwierzętá śię zeſzły były/ O ſwych niedoſtátkoch ſkárżyły: A ośieł tego żalował/ Iż k ſwey głowie rogow niemiał. BierEz O2v.

Zwroty: »cierpieć niedostatek« (1): Vitiose se habet membrum, Cierpi nieyáki niedoſtátek. Mącz 500a.

»niedostatek naprawić« (1): Ten [Demostenes] [...] był barzo vcżony, iedno wżdy pirwſzego ſłowa niemogł wymawiać á iakoby ſie zaiąkał, ale ſmyſłem ſwym potim ten niedoſtatek naprawił BielŻyw 59.

Wyrażenia: »niedostatek cielesnego przyrodzenia« (1): A o ynſzych darach albo też niedoſtatkach ćieleſnego przyrodzenia mamy ſię tych radzić KwiatKsiąż B3.

»domowy niedostatek« = defekt płciowy (1): [pan Tarło] dobry żołnierz/ iedno z iákiemiś domowemi niedoſtátki/ prze kthore/ żony mu ſie poiąć niegodziło GórnDworz Q4v.

Szeregi: »niemoc i niedostatek« (1): Dobrzy wſtaną bez niemocy ij niedoſtatku ktorégo OpecŻyw 191.

»plugawość albo niedostatek« (1): patrząc w wierćiadło naſzey twarzy pługawośći/ álbo niedoſtatki wſzelakie vznawąmy KwiatKsiąż D4.

b. Przywara; wada charakteru; występek, grzech (42): OpecŻyw 8v; nye yeſteſmy do końcá prożni nyedoſtáthkow duſſnych y ćyeleſtnych KromRozm III B3, L7v; iż im [białymgłowom] to wolno/ wykrocżyć y w tym/ y w owym/ á nie nieſie im to ſromoty żadnej/ ieſli ie będzie chciał dworzánin s tych niedoſtátkow ſtrofowáć GórnDworz V; RejPosWstaw [1103]; A iákoż nie dáleko więcey potrzebá go [Pana i odkupiciela] wzywáć [...] káżdemu tákiemu ktory w ſobie więtſze niedoſtátki cżuie? CzechRozm 198v.

niedostatek czego (1): Vitia senectutis diligentia corrigenda sunt, Niedoſtátki ſtárośći á vłomnośći pilnośćią máyą być popráwione. Mącz 350b.

niedostatek w kim (3): [Ezajasz] podawał náuki iákoby nieiakiego lekárſtwá przewybornego/ gdźie w ludźiach bacżył iákie niedoſtátki BibRadz I 353v, II 103b marg; GórnDworz M3.

niedostatek czyj [w tym: pron poss (22), G sb i pron (6), ai poss (1)] (29): dlia thego takowe naſſe czeladzi niedostatki nas doliegaią ListRzeź w. 14, w. 11; A pámiętay to ná potym: By inym nie przymawiáłá/ A ſwe niedoſtátki znáłá. BierEz N3v, P3; RejPs 127; RejRozm 394; KromRozm II k; LubPs P6v marg, T2v marg; RejWiz 193v; GórnDworz B, Gv, O3; RejPos 213v; WujJudConf 102; SkarŻyw 59, 271 [3 r.], 325 marg; ReszList 150; GórnRozm H3; GrabowSet T2v; niechay ogárnie y pokryie niedoſtátki moie/ niewyſłowione miłośierdźie twoie. LatHar 220, 22, 156; WujNT 639; SkarKaz 638b; CzahTr A3.

W przeciwstawieniu: »cnota ... niedostatek« (1): iednoſz ſerce/ y mężne ieſt w wielkich cnotách/ y ſłábe w małych niedoſtátkách. SkarŻyw 325.

W charakterystycznych połączeniach: małe niedostatki (2), (na)więtszy niedostatek (2); prożny niedostatkow; niedostatkom poddany; cirpliwość nad niedostatki; niedostatek(-tki) (o)baczyć (4), czuć w sobie, gubić, (po)kry(wa)ć (5), mieć, odkrywać, odpuszczać, przyjąć (brać) na się (2), rozbierać, słyszeć, strofować, wyjawiać, wyliczać, znać, znosić; niedostatkow wetować; z niedostatkow strofować.

Wyrażenie: »niedostatek przyrodzony« [szyk 1:1]: máią ſie o to ſtáráć/ áby niedoſtátki przyrodzone/ ktore látá przynoſzą/ ku dobremu nákierowáli. Iáko ſtárzy/ ći niechay ſie ſtrzegą zbytniey chłuby/ á powiedánia o ſobie/ y inych przywar GórnDworz K3v, M3.
Szeregi: »niedostatek i grzech« [szyk 2:2] (4): PatKaz III 130v; LubPs P6v marg; ktory nam grzechy y niedoſtátki náſze odpuſzcża WujJudConf 102; LatHar 156.

»niedostatek a (i) ułomność« (2): Mącz 350b; czemu święći ludzie máią teſz niedoſtatki ſwe y vłomnośći. SkarŻyw 325 marg.

W przen (2):
Zwrot: »niedostatek zakładać (a. założyć)« [szyk zmienny] (2): ReszList 150; Aby też oni [święci] z duchownych dobr/ w ktorych obfituią/ záłożyli wáſz niedoſtátek. WujNT 639.
c. Słabość natury ludzkiej, skłonność do zła (37):

niedostatek czego (7): Co záprawdę káżdy cżłowiek grzechem vciążony ma vſtáwicżnie mieć przed ocżymá ſwemi/ znáiąc cięſzkość grzechów/ y nyedoſtátek mdłey á krewkyey nátury ſwoiey LubPs N3v; BibRadz I 351b marg; RejPos 51, 167, 186, 202v; WujJudConf 77v.

niedostatek czego [= na czym polegający] (1): Iednák dáleko lepiey do krolow Práwá przyſádzáć/ y iemi moc ich okreſzáć/ dla pewnieyſzego rządzenia/ y niedoſtátkow ludzkiey do złego ſkłonnośći. SkarKazSej 697b.

niedostatek w czym (1): náyduie ſie wiele niedoſtátkow záwſze w ſpráwách ludzi świętych WujJudConf 113.

niedostatek czyj [w tym: pron poss (14), G sb i pron (6)] (20): BierRaj 23; OpecŻyw 173; RejKup x6; KromRozm II ev, k3, k3v; LubPs A3v, Y5; znáiąc ty ſam nędzne niedoſtátki náſze/ iż my bez rátunku á bez wſpomożenia twego ſwiętego nigdy ſobie pomoc nie możemy: á żadny z nas/ oprocż łáſki twey/ ku tobie náwroćić ſie nie może. Rácżże ſie [...] zlitowáć nád námi RejPos 186, 182, [292]; KuczbKat 395 [2 r.J; CzechRozm 205v; SkarŻyw 83; ArtKanc N3v; obyczáie bowiém niedoſtátkiem ludzi zginęły KochWr 27; LatHar 92; WujNT Yyyyy; SkarKaz 353a.

W połączeniach szeregowych (2): WujJudConf 76; ábych poznał żem źiemiá y w nię ſię obrocę. ábych vmiał poznáć proch ſwoy y niedoſtátki ſwoie y ſzpetność ſwoię SkarKaz 353a.

W przeciwstawieniu: »doskonałoáć ... niedostatek« (1): nyechay wimowy [...] yego laſkαwoſc zloſc moya yego doſkonaloſc nyedoſtátek moy. BierRaj 23.

W charakterystycznych połączeniach: niedostatek ciała naszego, człowieczeństwa (3), krewkości ludzkiej, ludzi, natury, rod(zaj)u ludzkiego (2), wolej, żywota; niedostatek baczyć do siebie, czuć w sobie, mieć w sobie, pozna(wa)ć (uzna(wa)ć, znać) (7), rozumieć; rozżalić się niedostatkow.

Zwroty: »niedostatek napełniać« (1): ktemu też [łaska boża] y krewkoſć y nyedoſtátek náſz miłoſciwye ogradza y nápełnya. KromRozm II k3v.

»niedostatek zastępować« (1): Wy tylko ná niedoſtátek przyrodzony pátrzyćie/ á ná łáſkę miłego Bogá/ ktorą ten niedoſtátek záſtępuie/ pátrzyć niechcąc/ Páná Bogá ſamego bluźnićie. WujJud 77.

Wyrażenie: »niedostatek przyrodzony, z przyrodzenia« (2:1): Prawdać prawi ieſt iż ia mam wſobie ten niedoſtatek z przyrodzenia y ſkłonnoſć ku złemu GlabGad L8v; WujJud 77; WujJudConf 77.
Szeregi: »grzech i niedostatek« (1): WujJudConf 102 cf W przen. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niedostatek a (i) krewkość« [2:2] (4): KromRozm II k3, k3v; Abowiem niewierni iż ſie obacżyć nie mogą/ przekaża im ten niedoſtátek á tá krewkość cżłowiecżeńſtwá náſzego RejPos 51, 167.

»niedostatek abo (i) mdłość (a. mdłe przyrodzenie)« [szyk 1:1] (2): Thák iáko to on ſam o nas y o niedoſtátkoch náſzych/ y o mdłym przyrodzeniu nędznego cżłowiecżeńſtwá náſzego tu w tey Ewányeliey ſwiętey [...] wſpomináć racży RejPos 182; WujNT Yyyyy. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niedbalstwo i niedostatek« (1): A ná nagrodę wſzelkiego niedbálſtwá y niedoſtátkow moich [...] ofiáruię tobie tegoż Syná twego niepokalánego żywotá ſpráwy LatHar 92.

»niemożność i niedostatek« (1): Cżego zakon vcżynić y ſpráwić niemogł prze niemożność y niedoſtátek ćiáłá náſzego/ to Pan Bog ſam ſpráwił WujJudConf 77v.

»niedostatek a obłędliwość« (1): RejPos 192 cf W przen.

»niedostatek i upadek« (1): żebyſmy od kośćiołá odgániáć mieli y poſędzáć tákowe/ [...] ktorzy niedoſtátki y vpadki krewkośći ludzkiey do cżáſu ćierpią. WujJudConf 137v.

W przen (3): rozżaliwſzy ſie tych thák mdłych niedoſtátkow ſwoich/ [...] mamy prośić Páná ſwego/ áby dla tych záſtárzáłych złośći á grzechow náſzych/ nie racżył nas wyrzucáć LubPs A3v; káżde niedoſtátki/ á káżde obłędliwośći iego obiecuie pośiláć [...] Duchem ſwym ſwiętym RejPos 192; Choćia grzech y niedoſtátek mieſzka w ćiele náſzym áż do śmierći. WujJudConf 102.
d. Nieumiejętność, niemożność sprostania zadaniom; aporia Vulg (15): bo ábym w Láćinſkie ſłowá ták zubożéć miał/ ieſzcze tego niedoſtátku ná śię być niebaczę Oczko A4v.

niedostatek czego (1): żaden go [Boga] człowyek rozumem ſwym ogárnąć nyemoże: A to ſye dźyeye nye ſlońcá álbo bogá winą/ ále oczu á rozumow náſſych nyedoſtátkyem. KromRozm III C.

niedostatek ku czemu (1): Przeto iż on był poświęćił á poſlubił Pánu vſtá ſwe ná vrząd prorocki/ widząc niedoſthátek ſwoy ku służbie Páná tákiego/ tedy ſię ták ná to vſkarża. BibRadz I 356b marg.

niedostatek w czym (2): Do rády y do zwády/ do dworſtwá/ do ſtátku/ Iſcie nigdy nie naydzyeſz/ ni w cżym niedoſtátku. RejZwierz 72v; Oczko 2v.

niedostatek czyj [w tymi pron poss (7), G sb i pron (3), ai poss (1)] (11): KromRozm II f3, x4; KromRozm III B7; Nie radbym by ćie miáłá obchodzić á obráżáć proſtotá piſmá ſwiętego y ſlowá bez ozdoby á nie dworſkie/ ktore álbo z niedoſtátku wykłádácżow/ álbo ták ná vrząd ſą położone/ áby lud proſty łatwiey náucżyli Leop *B4v, Eccli 27/5; BibRadz I 356b marg; GórnRozm I4; KochPij C2v; GrabowSet P3v; SarnStat 1151; Wſzákoż gdźiebych w cżym/ zwłaſzcżá według zdánia ſtárſzych ſwych pochybił/ przyznam rad z pokorą niedoſtátek ſwoy. PowodPr 85.

W przeciwstawieniach: »niedostatek ... doskonałość, siła« (2): Ale trzeźwość/ będąc świadoma dobrze y śił/ y niedoſtátkow ſwoich/ nigdy człowieká w to nie wda/ czemuby ſproſtáć nie mógł KochPij C2v; GrabowSet P3v.

Szeregi: »imperfekcyja a niedostatek« (1): iedno to obáczyć trzebá/ iáka imperfectia á niedoſtátek w rozumach ludzkich zawżdy przebywał Oczko 2v.

»niedostatek i niemuiejętność« (1): dla ich nyedoſtátku y nyeumyeyętnoſci nyemogł ich Pan Kryſtus tu ná śwyećye będąc wſſyſtkyego náuczyć KromRozm II f3.

W przen (1): niedoſtátki moie Doſkonáłośćią oświeć GrabowSet P3v.
e. Błąd w tekście; niespełnienie wymagań formalnych; insufficientia JanStat (12): GDy kto [...] chćiałby ſtronie ſwéy pozew káźić z iákichkolwiek przyczyn y niedoſtátkow SarnStat 1163, 823, 1105.

niedostatek czego (6): Ieſli kto w tákowym pozwie opuśći Tytuł/ ábo imię powodowé álbo pozwánégo/ álbo ieſli pozew będźie zápieczętowan fałſzywą pieczęćią: tákowa powodowa ſtroná przepadſzy y zápłáćiwſzy wnet támże zá tákowy niedoſtátek ſwégo pozwu ſześć ſkotów [...] SarnStat 823, 752 [2 r.], 824 [2 r.], 1163.

niedostatek w czym (2): WSzyſtkié inné winy przypadáiącé dla [...] którégokolwiek niedoſtátku w Pozwie/ [...] we wſzyſtkim pſuiemy SarnStat 752 [idem] 824.

niedostatek czyj (1): Aczkolwiek też nieradbym niczyich niedoſtátkow obiawiał/ wſzakże mię do tego ci ktorzy mię ſtrofuią przymuſili. BudBib b2.

6. W dosłownym przekładzie z Biblii: Smutek, zwątpienie (3): Defectio tenuit me pro peccatoribus derelinquentibus legem tuam. Ale mnie z iął niedoſtatek wielki dla grzeſznikow/ ktorzy przeſtępuią zakon twoy. (koment) Niedoſtátek, czuſz ſmutek a tesknoſc WróbŻołt 118/53; Leop Ps 118/53.

Synonimy: 1. biada, defekt, lichota, mizeryja, nędza, ubostwo; 3. choroba, niemoc; 4. brak; 5. defekt, niedoskonalstwo, niedoskonałość, skaza, ułomność, wada.

Cf DOSTATEK

AŻ