[zaloguj się]
[pdf]

ROZBIEGAĆ SIĘ (9) vb pf i impf

pf (6) [fut, praet, plusq, [part praet act]] KromRozm I, RejWiz, OrzRozm, ModrzBaz, ReszPrz, RybGęśli; impf (3) [praes, praet] GlabGad, Mącz, Calep.

sie (8), się (1).

o oraz e jasne.

Fleksja
praet
pl
3 m pers rozbiegali się
m an rozbiegały się
subst rozbiegały się
plusq
pl
3 subst były się rozbiegały

praes i fut 1 sg rozbiegåm się (2). ◊ 3 sg rozbiegå się (1). ◊ 3 pl rozbiegają się (2). ◊ praet 3 pl m pers rozbiegali się (1). m anrozbiegały się [cum N pl: konie] (1). subst rozbiegały się (1). ◊ plusq 3 pl subst były się rozbiegały (1). ◊ [part praet act rozbiegåwszy się.]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. rozbiedz się.

I. impf i pf (6):
1. Opuszczać (opuścić) gromadnie jakieś miejsce; diffugere Mącz, Cn (2): Niepodobáłoć ſye też Saulowi krolowi iż [...] rozbyegáli ſye ludźye/ ktorzy około yego [Samuela] byli w woyſſce przećiw nyeprzyyaćyelom KromRozm I N4; Mącz 138d; [W których [wioskach] ludzi liczba nie ustawiczna bywa, bo się często rozbiegają LustrRus II 176].
2. O co najmniej dwóch podmiotach: (po)biec w różnych kierunkach; dispalare(-i) Calep, Cn; dilabi, discurrere, exspatiari Cn (4): v ktorego [Faeton u ojca swego Słońca] raz vprośił/ że mu dopuśćił woz ſwoy wieść/ ale iż nie vmiał/ konie ſie rozbiegały ModrzBaz 107 marg; Calep 331a.
Przen (2):
a) O zjawisku fizyczno-fizjologicznym (1):
Zwrot: »na strony się rozbiegać« (1): Takież z oka pochodzącze duchy nie ſpołem wychodzą ale ſie na ſtrony rozbiegaią GlabGad B6.
b) O przeżyciu psychicznym [od czego wszędzie = we wszystkich kierunkach] (1): Iákowa męká/ iáka teſkność będźie/ Ktora od wierzchu rozbiega ſie wſzędźie. RybGęśli D.
II. pf (3):
1. Rozsunąć się w różne strony; przen (2):
Fraza: »koła się rozbiegały« [w tym: do czego (1)] = zaczęło się dziać a. dzieje się źle (2): Vważayże ty z młodu ſzkody y pożytki/ Iáko maſz w ſobie ſkromić niepotrzebne zbytki. Bo iáko ſie ty kołá wolno rozbiegáią/ Iuż więc potym wſciągáiąc vzdy ſie tárgáią. RejWiz 190v; Znał to ſam Luther [...]/ iáko ſie kołá były do wſzyſtkiego złego rozbiegáły ReszPrz 71; [CiceroKosz I3v].
2. Nabrać rozpędu biegnąc; ex procursu capere impetum Cn; przen (1): Bárzo ſye nam ty ięzyki dźiś w Polſzce rozbiegáły OrzRozm K2v; [ktore [wdowy] tákież cżyſtość Bogu poślubiwſzy/ záſię rozbiegawſzy ſię/ zá mąż chodźić chćiáły. WujPos 1590 612 (Linde)].

Synonimy: I.1. rozlecieć się, rozleźć się, rozpierzchnąć, rozpierzchnąć się, rozproszyć się, rozskoczyć się, rozstrzelić się, rozsypać się; 2. rozchodzić się, rozlatać się, rozpierschać się.

Formacje współrdzenne cf BIEŻEĆ.

Cf ROZBIEGANIE

KW, (LWil)