[zaloguj się]
[pdf]

ROZLECIEĆ SIĘ (43) vb pf

sie (37), się (6).

o oraz pierwsze e jasne; drugie e prawdopodobnie jasne (tak w lecieć).

Fleksja
inf rozlecieć się
praet
sg pl
3 m rozleciåł się m pers rozlecieli się
n rozleciało się subst
plusq
pl
3 m an byli się rozleciali, były się rozleciały
conditionalis
sg
3 f by się rozleciała
con praet
sg
3 m by był się rozleciåł
f by była się rozleciała

inf rozlecieć się (1). ◊ fut 3 sg rozleci się (22). ◊ 1 pl rozlecim się (1). ◊ 3 pl rozlecą się (11). ◊ praet 3 sg m rozleciåł się (1). n rozleciało się (2). ◊ 3 pl m pers rozlecieli się (1). ◊ plusq 3 pl m an byli się rozleciali a. były się rozleciały [cum N pl: kapłuni a. kapłuny] (1). ◊ con 3 sg f by się rozleciała (1). ◊ con praet 3 sg m by był się rozleciåł (1). f by była się rozleciała (1).

Sł stp brak, Cn s.v. rozpływam się w innym znaczeniu, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Oddalić się w różnych kierunkach od miejsca początkowego (16):
a. Pofrunąć w różne strony przy pomocy skrzydeł; diffugere Mącz (8): Ne novae soboles diffugiant, Aby ſie młody przypłodek pſzczół nie rozlećiał. Mącz 397d.

rozlecieć się po czym (1): potym [pszczółki] ſie rozlecą po rozlicżnych ziołach/ á co niepotrzebne to precż omijáią. RejZwierc 16. [Cf też znacz. b. LibMal.]

rozlecieć się dokąd (2): Iáko ſie ptacy zlećieli/ ſzyie wyćiągáli/ kazánia iego [św. Franciszka] ſlucháli/ á zátym ſie ná ſterzy kráie Swiátá rozlećieli/ y iego Regułę po wſzyſtkim ſwiećie przepowiedáli KrowObr 145v; Tákżeć náſze Iáſkołki/ kiedy ſie zleciemy/ Cići pyći będą nići/ też ſobye mowiemy. A potym záſię rozno/ á co mnyę do tego/ Rozlećim ſie do chłopow/ pátrzay káżdy ſwego. RejZwierz 126v.

Przen (4):

rozlecieć się od kogo (1): Abowiem pewnie wiedz iż iedno tám będą wierni Orłowie iego [Pana]/ Gdzie on prawdziwie ieſt: á ktorzy ſie rozno rozlecą od niego/ pewnie w głuchych leſiech ſwiátá tego nigdziey go nie naydą/ áni ſie go dopytáią. RejPos 261.

rozlecieć się po czym (3): Thákżeć y ći wierni Anyeli Páńſcy á wierni ſzáfárze tey ſwiętey prawdy iego/ rozlecą ſie/ y rozlecieli ſie po wſzey ſzyrokośći they nędzney zyemie RejAp 120, 142v.

b. Rozejść się w różne strony; rozbiec się (3): Item powyada yſch raſſ v pana Marſchalka kapluni ſzyą bili rozlyeczyali [możliwe też znacz. a.] LibMal 1544/92v; A dla lepſzey pewnośći/ pobierzem im [Cyganom] dzieći. Tedy ſie to łotrowſtwo/ dla nich nie rozłeći. BielSat L4v [idem] BielSjem 28.
α. [Opuścić pełnione stanowisko, funkcję:

rozlecieć się z czego: A iżeśmy pilnie rozkazali pisać do służebnych upewniając ich na tej służbie, mamy to ufanie o wierze i cnocie każdego, iż bacząc taką potrzebę naszą i ziemską, rozlecieć się przed czasem z tej posługi nie będą chcieć i ważyć ListyZygmAug 1562/357.

W porównaniu: [O posłach na sejm w Piotrkowie:] A wszakże rozumiem per coniecturas, że się rozlecą jako ptacy, nic potrzebnego nie postanowiwszy. ListyPol II 1548/176.]

c. [Unosząc się z wiatrem: [ziele żywiec albo trank] kwiatki ma żółté/ któré potym iáko méch ſie rozlecą/ korzeń ná wiele korzonków rozdźielonj UrzędowHerb 273b.]
d. O dźwięku: roznieść się (4):
Fraza: »łatwie się słowa rozlecą« = coś zostanie płynnie, swobodnie wypowiedziane (1): Currit oratio proclivius, Latwie ſie słowá rozlecą. Mącz 73d.
Zwrot: »rozlecieć się po wiatru« = przestać być słyszalnym (1): A tákie ſłuchánie ieſt iáko brzęk miedziány co ſie wnet rozleći po wiátru/ á żadnego pożytku nikomu nie vcżyni. RejZwierc 91.
α. Rozprzestrzenić się, upowszechnić się (o wieści, plotce) (3):

W porównaniu (1): O właſnieſz dziś to báłwáńſtwo wſzyſcy widźieć możemy/ bo nie inácżey/ iedno iáko to ſproſne mnoſtwo much [...]/ wſzędy ſie rozlećiáło. RejPos 79.

Zwrot: »rozlecieć się wszędzie (a. wszędy), po światu« [szyk zmienny] (2:1): Lecz ſie y ta [tj. żona Putyfara] nakarze vyrzycie to ſami Gdy ſie oniey ty głoſi rozlecżą po ſwiatu RejJóz L5; A to w niwecż iż ſławá rozleći ſie wſzędzye/ Głośno krzycżąc iáko kur gdy ſpiewa ná grzędzye. RejWiz 87; RejPos 79.
2. Zginąć, przestać być, ulec zniszczeniu; zmarnować się; stracić znaczenie (28): ábowiem y oni ſámi niewiedzą gdy ſie rozlecą ſpołu zduſſámi ich wſſytki ſpráwy y táiemne rády ich. RejPs 215; Rozlećiáło ſie wſzytko/ y ćiałko y kośći [dziecka zrzuconego z muru]. GórnTroas 71.

W porównaniach [w nawiązaniu do znacz. 1.c.] (12): tu náſze mieſzkánie/ A ná tym nędznym morzu to pielgrzymowánie/ Ieſt iáko dym przy ogniu gdy ſie troſzkę świeći/ A potym ſie iáko mgłá po wiátru rozleći. RejWiz 83v; RejZwierc 145; Ofiáry twe on przyimie y twe śluby/ Wſzyſtkie nieprzyiaćiele przywiedźie do zguby. [...] Nie długo docżekamy da Bog tey nowiny/ Ze ſie rozlecą iáko lekkie perzyny. KmitaPsal A4.Cf Przysłowia; »jako proch po wietrze się rozlecieć«.

Przysłowia: á co zle nábyte/ Roſchwytáią tho márnie ręce poſpolite. Alebyś rzekł/ tho gorſza iż mam máłe dzyeći/ Bo iáko plewy wichrem ták ſie tho rozleći. RejWiz 105v, 51v; RejPos 72v, 115; Ná ony Alábáſtry ná ony Mármury/ Więc ná wieże wyſokie á ná mocne mury. Alić to [...] iáko márne plewy wſzytko ſie rozleći/ Ze tám ledwe zoſtáną iedno márne śmieći. RejZwierc 270. [Ogółem 5 r.]

y ſam ſie w niwecż obroćiſz/ y potomſtwo twoie żadney pociechy mieć s tego [rozkoszy świata tego] nie będzie/ ták iż ſie to wſzytko iáko wichrem rozleći RejPos 67, 345.

Czoſz ſie goſpodze fraſuieſz Ni ocż ſobie głowę pſuieſz Iż pies ſzcżeka a wiatr nieſie Rozlećić ſie to po lesie Nie maſz ſie ty o czo ſtarać RejJóz C7v.

Zwroty: »w kawki się rozlecieć« = przepaść, zniknąć (1): A ſkoro ku polepſzeniu przydzye zdrowia ſwego/ przedſię ze wſzytkiego nic/ przedſię z nowu w káwki ſie rozlecą ony wſzytki przeſtráchy iego. RejPos 248v.

»w perzyny się rozlecieć« = ulec zniszczeniu (1): vkazałbych zbotwiáłą y zgnoioną ſuknią/ ktorą trząſnąwſzy/ gdyby ſię w perzyny rozlećiáłá/ mowiłbych do was: [...] SkarKazSej 705b.

»jako proch po wietrze się rozlecieć« (1): Gdyż [Panie] ſnadż lepiey było abyś był tákiego káżdego muchą ábo iákim chrobakiem ſtworzył/ iżby ſię był iáko proch po wietrze rozleciał/ niżli [...] RejPos 163v.

a. O dobrach ziemskich (11): BierEz S3; Bo ácz wygra wżdy nieſporo Wnet ſie to rozleći ſkoro Bo ſie wnet zbieży co żywo Day od kart/ dayże zá piwo RejRozpr H, D4v; O toż tak wſzytky roſkoſſy Każdemu ſwiat márnie ſploſſy. Wſzytko ſię rozleczy pewno Kxiadz iuż Lezy iako drewno. RejKup c6v; RejZwierc 108.

rozlecieć się na co (2): Coż nam náſze pyeniądze pomogły/ co złoto. Cochmy ich [...] Názbyeráli/ teraz ſie rozlecą ná zbytki. RejWiz 104v; RejZwierc 16v.

rozlecieć się na kogo [= kto zabierze] (1): A ony przypádłośći [tj. dochody] márnie názbieráne/ Rozlecą ſie ni ſam wzwie ná rozlicżne pány. RejWiz 140v.

Zwrot: »marnie się rozlecieć« [szyk zmienny] (3): Zmoich ſpatkow/ y vtraty Byeſſyad/ tanſtow niċ odplaty. Bo to poſpoliczie bywa Kto tu lakomie nabywa. Kiedy przydzie miedzy dzieczy Rado ſię marnie rozlyeczy. RejKup g3, l7; Co w nędzy názbieráią/ rozleći ſie márnie/ Bowiem tám iuż ledá kto/ záwżdy k ſobie gárnie. RejZwierz 116v.

Synonimy: 1. rozbiegać się, rozbieżeć się, rozleźć się, rozpierzchnąć, rozpierzchnąć się, rozproszyć się, rozskoczyć się, rozstrzelić się, rozsypać się; d.α. rozciec się, rozgłosić się, roznieść się, rozsiać się, rozszerzyć się, roztoczyć się.

Formacje współrdzenne cf NADLECIEĆ.

SBu