[zaloguj się]
[pdf]

ROZBIEŻEĆ SIĘ (52) vb pf

sie (42), się (10).

o oraz pierwsze e jasne; drugie e z tekstów nieoznaczających é.

W temacie praet: -bieg- (26), -bież- (15); -bieg- MiechGlab, RejZwierz, BibRadz, RejPos, RejZwierc (3), BudBib, ModrzBaz, StryjKron; -bież- OpecŻyw, LibLeg, WróbŻołt, LeszczRzecz, SkarŻyw (2), CzechEp, SarnStat (2), PowodPr, CzahTr; -bieg- : -bież- Leop (2:1), BielKron (10:1), RejAp (3:1), ActReg (1:1).

Fleksja
inf rozbieżeć się
praet
sg pl
3 m rozbiegł się, rozbieżåł się m pers rozbiegli się, rozbieżeli się
f rozbieżała się m an
n rozbiegło się, rozbieżało się subst rozbiegły się, rozbieżały się, rozbieżali się
plusq
sg pl
3 m był się rozbieżåł m pers byli się rozbiegli
n rozbiegło się było subst były się rozbiegły, były się rozbieżały
conditionalis
pl
3 m pers by się rozbieżeli

inf rozbieżeć się (2). ◊ fut 3 sg rozbieży się (1). ◊ 3 pl rozbieżą się (9). ◊ praet 3 sg m rozbiegł się, rozbieżåł się (2). f rozbieżała się (1). n rozbiegło się, rozbieżało się (7). ◊ 3 pl m pers rozbiegli się, rozbieżeli się (15). subst rozbiegły się (4), [rozbieżały się, rozbieżali się [cum N pl: pisma; może błąd zamiast: rozbieżały się].] ◊ plusq 3 sg m był się rozbieżåł (1). n rozbiegło się było (1). ◊ 3 pl m pers byli się rozbiegli (4). subst były się rozbiegły, były się rozbieżały (3). ◊ con 3 pl m pers by się rozbieżeli (1). ◊ part praet act rozbiegszy się (1).

Sł stp: rozbiec się, rozbieżeć się, Cn w innym znaczeniu s.v. rozbiegam się, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.: rozbiec się, rozbieżeć się.

1. O co najmniej dwóch podmiotach: opuścić jakieś miejsce, udając się w różne strony; dispergere Vulg; transire PolAnt (43):
a. Gromadnie (42):
α. O ludziach (37): Gdysz therasz lyatha przeſlego vyelye szyą lvdzy roſbyezalo y vyelką ſzya skoda sthala w Valaſkyey zyemy, przesz voyſką roſzmaythych lvdzy LibLeg 7/8v; Leop Act 8/4; RejZwierz 47v; Belliſáryus przyſzedſzy z Grecyey/ przywiodł mieſzcżány záſię do Rzymá ktorzy ſie byli rozbiegli BielKron 163, 229v, 255v; [ListyPol I 1532/19].

rozbieżeć się od kogo [= kogo opuszczając] (2): A gdy Sámuel cżekał do ſiedmi dni według vmowy/ rozbiegł ſie lud od niego á pokrył po iáſkiniach BielKron 64v; RejPos 104v.

rozbieżeć się po czemu [= w jakim celu] (1): Powiedział mu poborcá/ á miły woycie wſzák to wielka wieś/ ieſt tám kilká ſet pogłowia. Powiedział woyt [...]/ Byłoć [...] kráſzſzey cżeládzi niemáło/ áleć ſie rozbiegło po robotam RejZwierc 39.

rozbieżeć się po czym (1): Leop 3.Reg 22/17 cf W porównaniu.

rozbieżeć się dokąd (3): Poſły wſzędzye rozſyłay do poſtronnych pánow. [...] To pieniędzy ſzukáiąc rozbieżą ſie wſzędzye. RejWiz 69v; żony/ dziatki/ kthore ſie były rozbiegły nád morſkie miáſtá/ záſię z rádośćią przybiegły. BielKron 251; ActReg 121.

rozbieżeć się skąd (2): BielKron 245v; Dopiero wſzyſcy ſię fałſzow onych záwſtydziwſzy/ ſpuśćiwſzy ocży/ z ſądu ſię rozbieżeli SkarŻyw 391.

W przeciwstawieniach: »rozbieżeć się ... przybiec, przyść« (2): [Trasybulus] wzyął miáſto Atheny/ [...] wſzyſcy záſię przyſzli ktorzy ſie byli rozbiegli. BielKron 121, 251.

W porównaniu (1): Widziałem wſſyſtek lud Iſráelſki/ á on ſie rozbieżał po gorách/ iákoby owce gdy páſterzá niemáſz Leop 3.Reg 22/17.

Zwrot: »rozbieżeć się precz« [szyk zmienny] (2): Woyſko ráno widząc ſciętego Hetmáná/ zátrwożywſzy ſie precż ſie rozbiegło RejZwierc 154v, 80.
Przen (1):
Fraza: »aż się gwiazdy z nieba rozbieżą« = do świtu (1): śiedziéć w nocy trzebá/ Náléwáć winá ſczodrze: áż ſye gwiazdy z niebá Rozbieżą PudłFr 74.
αα. Rzucić się do bezładnej ucieczki; diffugere Miech (15): GDy ty będzieſz raczył powſtáć miły pánie będą ſnádnie roſproſſeni ſprzećiwnicy twoi/ á márnie ſie rozbieżą iedno ná ſámo ſrogie wezrzenie twoie. RejPs 97; Diar 67; W kazánie táki ſię deſzdż wielki z łyſkánim y gromy puśćił: iſz ſię chćieli wſzyſcy rozbieżeć. SkarŻyw 545.

rozbieżeć się od czego [= od kogo, tj. przed kim] (1): Tedy ſie przepráwił [Judas] do nich náprzod ſam/ a wſſythek lud zá nim. Y rozbiegli ſie wſſyſtcy Pogáni od oblicża ich Leop 1.Mach 5/43.

rozbieżeć się przed kim [= uciekając przed kim] (1): [król Bolesław] wtárgnął do ich [Rusaków] źiemie/ rozbiegli ſie wſzytcy po leſie przed nim. BielKron 353v.

rozbieżeć się po czym (2): BielKron 353v; Iezdni tákże rozbiegſzy ſię/ y tu y owdzie po polu/ vćiekli do Azotu BudBib 1.Mach 10/83.

rozbieżeć się dokąd (1): Rozbiegli ſie thedy wſzytcy gdzie ktho mogł BielKron 308.

Zwrot: »rozbieżeć się rożno [= w różne strony]« [szyk zmienny] (2): BielKron 191v; Genuenſes z Weneti co tám portu ſtrzegli/ Przenáięći od Turkow rożno ſię rozbiegli. StryjKron 602.
Szereg: »rozbieżeć się i pouciekać (a. uciec)« [szyk 1:1] (2): APoſtolowie gdy to vzrzeli/ wſſytcy opuſciwſſy onego vciekli/ ij rozbieżeli ſie OpecŻyw 107; thamże gdy była bithwa wſzytko ono mnoſtwo poimanych rozbiegło ſie y pouciekało do laſſow bliſkich MiechGlab 7.
Przen (4): Y sſtáły ſie wnet błyſkáwice/ głoſy/ y gromy [...]. A wſzelkie inſuły ſie rozbiegły/ á gory nie były náleziony ná mieyſcach ſwoich. RejAp 138v, 139v.

rozbieżeć się przed czym (1): Przed iáſnoſćią ktora ſzłá przed nim rozbiegły ſie obłoki ony BibRadz Ps 18/13.

Zwrot: »precz się rozbieżeć« (1): gory i inſuły precż ſie rozbiegły RejAp Dd4.
ββ. Znaleźć sobie inne, dalekie od siebie miejsce zamieszkania (3):

rozbieżeć się dokąd (2): BielKron 434; Bo gdy dlá przenáśládowánia [...] vcżniowie Chryſtuſowi [...] vćiekáli/ rozbieżeli ſię daleko/ iſz drudzy do Antyochiey zábieżeli SkarŻyw 536.

Zwrot: »po świecie się rozbieżeć« (1): (koment) Niepryaciele [!], czuſz żydy dam na vciekanie [Ps 88/24]) tho ieſt aby ſie po ſwiecie rozbieżeli. WróbŻołt ee4.
γγ. [Opuścić pracodawcę: Rozbieżeli się nam wszytcy naprzód komornicy ListyZygmAug 1562/360; LustrRus I 177.]
β. O zwierzętach (też fantastycznych)(5): riby ſie barzo boią tego [ryby miecznika], bo ma pod ſkrzelem ieden hak: [...] á gdy go pobacżą/ tedy ſie rocbieżą [!]. FalZioł IV 36a; Lew zſſczenięty ſwemi rozbieży ſie nábywáiąc żywnoſći ſwoich RejPs 152v; RejWiz 65v.

rozbieżeć się miedzy kogo (1): Otho z gęby ſmokowey [...] wyſzły iákoby thrzy żáby duchow niecżyſtych/ á rozbieżeli ſie miedzy krole ziemſkie RejAp 137v.

Przen (1): Vderzą paſtyrza/ a wſſytki ſie owce rozbieżą moié trzody. OpecŻyw 97v.
b. O dwóch osobach (1):
Zwroty: »rozbieżeć się rozno [= w różne strony]« (1): Káſtor y Polux [...] gonili Pariſá/ ále prze nawáłność morſką rozbiegli ſie rozno ná ſtrony BielKron 56.

»rozbieżeć się na strony« (1): BielKron 56 cf »rozbieżeć się rozno«.

2. Rozsunąć się w różne strony; przen (4):
Fraza: »koła się rozbieżały (a. rozbieżą)« = zaczęło się (zacznie się) dziać źle (4): RejZwierz 138v; A to ieſzcże onych cżáſow to mowił/ gdy ſię kołá vſtaw ludzkich/ ſłowo Boże tłumiących/ nie ták były rozbieżáły. CzechEp *2; PowodPr 55; Bo nie záhámuieżli więc wcżás kołá z gory Rozbieżąli ſię wſzytkie wierę wáruy ſkory. CzahTr C2.
3. Pojawić się i objąć wielu ludzi, stać się udziałem wielu podmiotów (4): Azaſz ſie nie rozbieżáło ſwowoleńſtwo ludzkie/ prze niedzierżenie ſądow W. K. zacnośći LeszczRzecz A4; [LorichKosz 161v (Linde)].
Zwrot: »miedzy ludźmi, w ludziach się rozbieżeć« (1:1): IZ ſie to między ludźmi rozbieżáło/ że ieden drugiégo ná poiedynek wyzywał/ nád práwo Krześćiiáńſkié/ tedy vchwalamy/ áby [...] SarnStat 154, 522; [niźli żeby tu teraz Jej kró⟨lewska⟩ m⟨iłość⟩ przyjachać miała [...] dla złych językow, ktore się teraz miedzy ludźmi niepowścięgliwie rozbieżały. ListyPol II 1548/86].
a. O wiadomościach, tekstach: stać się znanym (1): [A gdy ſie rozbieżáłá powieść oney rzecży/ zbiegłá ſie wielkość ludzi GilPos 104v.]

rozbieżeć się od kogo [= kto puścił wiadomość] (1): Od Starosty Sniatyńskiego rozbiegło się cos było ActReg 113.

[Zwrot: »rozbieżeć się między ludzie«: Iż się rozbieżali między ludzie pisma, które w druki sine consensu magistratus czynią [...] przeto opatrzyć to, jakoby tych pism do druków sine consensu magistratus żaden nie ważył się wydawać AktaSejmikPozn 1590/151.]
4. Nabrać rozpędu w biegu; przen: wciągnąć się do pracy(1): Znam niektore co wdawſzy ſię pilnie w náuki/ ále gdy ſie nalepiey rozbiegli [e cursu ipso]/ dáli ſię oderwáć do inſzych ſpraw zkądby iáki pożytek mieli. ModrzBaz 133.

Synonimy: 1.a. rozlecieć się, rozleźć się, rozpierzchnąć, rozpierzchnąć się, rozproszyć się, rozskoczyć się, rozstrzelić się, rozsypać się.

Formacje współrdzenne cf BIEŻEĆ.

Cf ROZBIEGŁY, [ROZBIEŻAŁY], ROZBIEŻANY, ROZBIEŻENIE, ROZBIEŻENIE SIĘ, ROZBIEŻONY

KW, (LWil)