![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: BIEŻĄCZKA | Następne hasło: BIEŻENIE » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
BIEŻEĆ (581) vb impf i prawdopodobnie pf.
imp a. pf (23) BierEz A2v, B4, C2, G2v, I2v, R3v, OpecŻytv 21, 50v, 67v, 110v, HistJóz B3v, LibMal 1543/ 103, Leop Luc 19/4, RejZwierz 47v, BibRadz Gen 18/7, 24/20, 24, 28, BielKron 15v, RejPos 108, 338, SkarŻyw 261, 491, pozostałe przykłady na ogół niewątpliwe impf.
Pierwsze e jasne z wyjątkiem biégł, w końcowym wahania; formy praet bieżał, bieżał-, bieżel- (175), biégł, biegł-, biegl- (40); bieżał, bieżał-, bieżal- BierEz (13), MetrKor, HistJóz, March2, MiechGlab, WróbŻołt, LibMal (3), DiarDop, KrowObr, RejWiz (3), BibRadz (7), RejFig (2), OrzRozm, BielKron (10), RejAp, GórnDworz (2), HistRzym (10), HistLan (4), RejZwierc (3), BielSpr (2), WujJud, BudBib (5), HistHel (4), BudNT (2), CzechEp, GórnRozm, KochSz, WerGośc, KochProp, PaprUp, GostGosp (2), MWilkHist (2), RybGęśli, WysKaz (8), CiekPotr (2), CzahTr; biégł, biegł-, biegl- RejKup (2), StryjWjaz, GórnTroas (2), KochPieś, GrabowSet, GosłCast, PaxLiz, RybWit; bieżał, bieżał-, bieżel- : biégł, biegł-, biegl- OpecŻyw (6 : 3), LibLeg (2 : 1), HistAl (3 : 6), Leop (3 : 3), RejZwierz (1 : 5), RejPos (11 : 5), SkarŻyw (39 : 3), StryjKron(3 : 2), WujNT (5 : 2).
| inf | bieżeć | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| indicativus | ||||||||
| praes | ||||||||
| sg | pl | du | ||||||
| 1 | bieżę | bieżymy, bieżemy | bieżyma | |||||
| 2 | bieżysz | bieżycie | ||||||
| 3 | bieży | bieżą | ||||||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bieżåłem, -m bieżåł | m pers | -śmy bieżeli |
| 2 | m | bieżåłeś | m pers | bieżeliście |
| 3 | m | bieżåł, biégł, biégł, bi(e)gł | m pers | bieżeli, biegli |
| f | bieżała, biegła | m an | biegli | |
| n | bieżało | subst | bieżały, biegły | |
| imperativus | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | bieżmy | |||
| 2 | bież, bieży | bieżcie | ||
| 3 | niech bieży | |||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bieżåłbych, bym bieżåł, bym biégł | m pers | |
| f | bych bieżała | m an | ||
| 2 | m | byś bieżåł | m pers | |
| f | byś bieżała | m an | ||
| 3 | m | by biégł, bieźåłby, by bieżåł | m pers | by bieżeli, by biegli, bieżeliby byli |
| f | by bieżała, by biegła | m an | ||
| n | by bieżało | subst | by bieżały | |
| con praet | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | f | by była bieżała |
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| praes | bieży się | |||||
| praet | bieżano | |||||
| participia | ||||||
| part praes act | bieżąc | |||||
| part praet act | bieżåwszy | |||||
inf bieżeć (27); -eć (1) OpecŻyw, -éć (1) GrzepGeom, -(e)ć (25). ◊ praes 1 sg bieżę (26) [w tym 1 r. -e]. ◊ 2 sg bieżysz (7). ◊ 3 sg bieży (163). ◊ 1 pl bieżymy (13), bieżemy (2); -ymy Mącz, SienLek, RejPos, KuczbKat; -(e)my LubPs; -ymy : -(e)my RejZwierc (9 : 1). ◊ 2 pl bieżycie (1). ◊ 3 pl bieżą (44).◊ 1 du bieżyma (1) RejZwierc 129. ◊praet 1 sg m bieżåłem, -m bieżåł (3). ◊ 2 sg m bieżåłeś (2). f -ś bieżała (1). ◊ 3 sg m bieżåł (88), biégł (7); biégł (2), bi(e)gł (5). f bieżała (18), biegła (14). n bieżało (2). ◊ 1 pl m pers -śmy bieżeli (1). ◊ 2 pl m pers bieżeliście (1). ◊3 pl m pers bieżeli (36), biegli (11). m an biegli (1) subst bieżały (4), biegły (1). ◊ imp 2 sg bież (15), bieży (1); bież : bieży OpecŻyw (1 : 1). ◊ 3 sg niech bieży (2). ◊1 pl bieżmy (2).◊ 2 pl bieżcie (3). ◊ con 1 sg m bieżåłbych (1) RejPos, bym bieżåł (1) OrzRozm, bym biégł (1) WujNT. f bych bieżała (1). ◊ 2 sg m byś bieżåł (1). f byś bieżała (1). ◊ 3 sg m by biégł (3), bieźåłby, by bieżåł (2). f by bieżała (2), by biegła (1). n by bieżało (2). ◊3 pl m pers by bieżeli (4), by biegli (1). subst by bieżały(1). ◊ con praet 3 sg f by była bieżała (1). ◊ 3 pl m pers bieżeliby byli (1). ◊ impers praes bieży się (1). ◊ praet bieżano (1). ◊ part praes act bieżąc (42). ◊ part praet act bieżåwszy (15).
Sł stp: biec i bieżeć, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. biedz.
- 1. Biec w znaczeniu właściwym: szybko posuwać się naprzód przy pomocy nóg; prędko iść, pędzić, gonić, spieszyć się (306)
- 2. Jechać, posuwać się za pomocą środków lokomocji
(21)
- a. Udać się w drogę, w podróż (13)
- 3. Uciec, odbiec (38)
- 4. Atakować, napadać, gonić nieprzyjaciela; tropić (32)
- 5. (O ruchu przedmiotów martwych, zjawisk fizycznych, pojazdów itp.) poruszać się, posuwać się naprzód (65)
- 6. (O drodze, granicy, płaszczyźnie itp.) ciągnąć się, prowadzić, rozprzestrzeniać się (20)
- 7. (O czasie i zjawiskach rozwijających się w czasie) istnieć, przebiegać w czasie, mijać (27)
- 8. praw. Mieć ważność, być w obiegu (4)
- 9. (W znaczeniu psychicznym a. moralnym a. woluntarnym) zwracać się, dążyć, starać się, iść za przykładem, być skłonnym
(59)
- Przen (2)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (9)
bieżeć z czym (5): BielKom C8; co to zá hetmáni/ Co to tám do nich bieżyſz s tymi nowinámi. RejWiz 165, I2v; [do gaszenia] Iedni áby bieżeli z śiekierámi/ drudzy z hákámi/ trzeći z drábinámi GostGosp 144; SkarKaz 577a.
bieżeć za kim, za czym (9): RejZwierz 3v; BibRadz 2.Reg 20/13; BielKron 15v, 85; RejZwierc 46, 64v; zá Prorokiem bieżał/ Wołow y też wſzytkiego/ ná roli odbieżał. HistHel C4v; Okrutnego lwá ſcżęnię zá tobą bieży KochOdpr D2; LatHar 642.
Pátrzaycieſz iáko bieży/ by miał ſzyię złomić. RejZwierz 41.
»jak(o) do matki bieżeć« (2): SkarŻyw 143; Poydźie do niego káżdy vkrzywdzony/ Iák do mátki ſyn bieży roſkwielony. GrochKal 17.
»ku ratunku (na ratunek) bieżeć« (2): GórnDworz Z2; Stároſtá zamku bronił/ á temu Krzyżacy Ná rátunek bieżeli/ y zbroyni Polacy. KochProp 8.
»bez rozmysłu bieżeć«: bo iuż tám muśiſz bez rozmyſłu bieżeć RejZwierc 110.
»(w)skokiem, (pędem) bieżeć« [szyk zmienny] (13): BierEz B; HistAl B8v, I2v; GliczKsiąż Iv; o moiá páni byś wiedzyáłá/ Y ſámábyś wnet ſkokiem pewnie tám bieżáłá RejWiz 27v; ſkacżąc po gorách/ á ſkokiem bieżąc po pagorkách. BibRadz Cant 2/8, Gen 18/6; OrzRozm N3; Mącz 73d, 505c; RejZwierc 92v; CiekPotr 76; PaxLiz C2.
»i tam i sam bieżeć«: á w pośrzodku v ogonow [liszek] przywiązał pochodnie ktore zapaliwſzy rozegnał żeby y tám y ſám roznie bieżáły. Leop Iudic 15/5.
bieżeć co (2): KochPieś 12. Cf »zawod bieżeć«.
»pędem bieżec«: Więc roznym pędem bieżą ku kreſowi/ Przypátruią ſie drudzy zawodowi. KochSz C.
»zawod (w zawod) bieżeć« [szyk zmienny] (2): gdźie kón prędkonogi Biégł zawód drogi. KochPieś 12; CiekPotr 77.
»o zakład (ku zakładowi) bieżeć« [szyk zmienny] (5): Bieżę ku zakłádowi wezwánia Bożego/ BibRadz Philipp 3/14; RejPos A4; RejZwierc 129, 159, 180. Cf »do kresu bieżeć«.
»zawod (zawodem, w zawod, na (w) zawodźie bieżeć« [szyk zmienny] (8): Kiedy koźiełek bieży zawodem/ tedy ſye mu bieli pod ogonem. March1 A3; Prot Bv; w thym zawodzie/ gdzie wieldzy ludzie ku doſtoieńſtwu/ á wyſokiey ſtolicy bieżą GórnDworz Dd7v; RejZwierc B2, 129, 129v [2 r.]; WujNT Hebr 12/1.
bieżeć na czym (3): BierEz K2v; thedi zgoſzczyncza przerzeczony Andrzey Rzepeczky do myaſtha na konyku byezall LibMal 1546/110v; RejZwierz 114v.
bieżeć za kim: iáko ten oblubieniec ná białym koniu w koronie wybieżał ná ſwiát/ á huffy niebieſkie iáko bieżeli zá nim RejAp BB5.
bieżeć z kim: A przeto krom wſſégo omieſſkaniá do Eijptu z żaloſcią wielką s nijm biegla OpecŻyw 28v.
»bieżeć by wściekły« (2): Bochmy ie mężnie koflem áż w rynek wyſiekli/ Zaden ſie nie obeźrzał byeżeli by wſciekli. RejWiz 97v, 130v.
bieżeć przeciw komu (2): a zmocniwſzy ſie przećiw iemu [...] nieprzyaćielskim obyczáiem biegł przećiw krolowi. HistAl B4; pocżęło z láſow wychodzić niezlicżona wielkoſć ſloniow/ á okrutnie biegli przećiw mężom. HistAl I2.
bieżeć na kogo (2): HistAl H6v; Zápalczywy ná mężá Mąż vpornie bieżał StryjKron 255.
bieżeć po kim (3): wiele bithew ſthacżał z Pogány: y ſthárći byli á poráżeni Pogáni [...] y bieżał [et persecutus est eos] po nich áż do brony Ptolomaidy. Leop 1.Mach 5/21; BielSpr 44; GosłCast 48.
bieżeć z kim, z czym (2): MetrKor 40/812; vyźrzawſzy źe lew nioſl dziećię: bieźeli [!] zá nim ze pſy; HistRzym 129.
bieżeć za kim, za czym (9): LibLeg 6/156v; MetrKor 40/812; za Tatari ktorzi w panstwach naſchich szkodj czinyly byezeli. LibLeg 11/28v; Alexander tedy y rycerſtwo iego bieżąc zá nimi pobili ich ſzeſć ſet trzydzieſći y cżterzy HistAl K6; BielKron 76; HistRzym 129; SkarŻyw 284, 487; KlonWor 37.
»oślep bieżeć«: kray oſtátni świátá tego [...] iáko ieſt tá wſzyſtkiégo cnotliwégo żyćia odchłani przepáść: która oślep bez wſtydu iáko opętána niehámownie ták bieży OrzJan 21.
»bieżeć w pogonią« (3): LibLeg 6/156v; Calag 297b; y miał wnet ná trzyſtá y ośmnaśćie mężow do boiu: y bieżał w pogonią zá krolmi onymi. SkarŻyw 284. Cf »śladem bieżeć«.
»(gorącym) śladem (za śladem) bieżeć« [szyk zmienny] (7): thedy then ktho za ſzlyadem byezi zoną obczyzną MetrKor 40/812, 40/812, 813 [2 r.]; Item Gdy by ktho byegl sladem w pogonyą za sbyegy albo za dobythky swoyemy LibLeg 6/156v, 118v; GosłCast 48.
»zbrojną ręką bieżeć«: Ale lud ſię z Gelle obacżył y zbroyną ręką zá nimi bieżał. SkarŻyw 487.
bieżeć na co: sagax canis, Cziſty łowcá/ który bieży ná ptaká yáko ſtrzelił. Mącz 364a.
bieżeć za czym (6): BierEz K2v; Potym bieżąc zá Záiącem padł z nim koń BielKron 178v; Pervenor, Lowię/ zá zwierzem bieżę/ ośládą zwierzu dochodzę. Mącz 483c; HistRzym, 127; RejZwierc 115; SkarŻyw 508.
»bieżeć pławem«: gdy źrzódłá nowégo iákiéyśi wody prágnieſz? nie/ widźiſz wdźięcznégo Który śrzód zamku bieży płáwem przeźrzoczyſtym? [mowa o Putyfarze] GosłCast 25.
»(precz) bieżą lata« [szyk zmienny] (3): GórnDworz H5v; NAdobny ſobie kwiát Venus obráłá/ Kiedyby iego kraſá dłużéy trwáłá. [...] Rwi/ pánno/ różą zá nowégo kwiátá/ A pomni że ták bieżą twoie látá. KochFr 44; WisznTr 22. Cf »precz bieżeć«.
»rzeczy tok bieży«: Ták bowiém rzeczy tok bieży OrzJan 38.
»wiek bieży« (2): RejZwierc 136; Niech w niey/ moy krotki/ niech wiecżny wiek/ bieży. GrabowSet Tv. Cf »z wiatrem bieżeć«.
»żywot bieży« (2): LatHar 583; Ták żywot náſz vſtáwicżnie we dnie y w nocy do śmierći bieży WysKaz 45. Cf »płynąć i bieżeć«.
»precz bieżeć«: iż látá precż bieżąc/ biorą s ſobą wiele cżłowiecżego dobrego GórnDworz H5v.
»skokiem bieżeć«: A iż ſkokiem prętkoſć wieku bieży RejRozpr K3.
»z wiatrem (za wiatry) bieżeć« (2): ABowiem widziſz iż wiek twoy rownie z wiátrem bieży. RejZwierc 136; KochPieś 29.
»jako woda bieżeć«: A cżás márnie iáko wodá bieży. RejAp Cc 8v.
bieżeć ku komu: A ku Bogu wietznemu niech z Modlitwą bieży. WierKroc B3v.
bieżeć do kogo, do czego (10): Omnis hominum cursus est ad vos, [...] Káſzdy do was bieży. Mącz 73d; Wſzákoż niechcę/ áby [dworzanin] do tákowey poiedynkiem bitwy był chćiwy/ [...] kto do tego bez gwałtowney przycżyny ſkwápliwie byeży/ godzyen ieſt/ żeby ſie iego towárziſtwá pocżćiwi ludzie ſtrzegli. GórnDworz E2; Lecż ći obrotni wężowie [...] wnetże do kronik y Hiſtorykow bieżą/ prawdę im przyznawáiąc SkarJedn 85; SkarŻyw 249, 261; Bież tedy do Páná Bogá/ y otrzymay ſobie v niego łáſkę ReszPrz 52; GrabowSet T2v [2 r.]; LatHar 259; SkarKaz 423a.
bieżeć przed kogo: z tą niewiem iáką więzaniną ſwą przed Mścjwą Oſobę W. M. bieżę RybGęśli A2v.
bieżeć czym (2): MycPrz I C; áby zá mię do Chryſtuſá bieżeli modlitwą ſwoią SkarKaz 423a.
bieżeć z kim (3): Kiedys widział złodzieia bieżałes ſnim Pochlebowałes, nie karałes ſmiele tych ktorzy kradną WróbŻołt 49/18; Leop Ps 49/18; BibRadz Ps 49/18.
bieżeć za kim, za czym (6): KrowObr 135; Leop Philipp 3/12; á cieſz ſie tą nędzną pogánką/ á bież zá Pánem ſwym/ wziąwſzy przed ſię ſtałość wiáry ſwoiey o miłoſierdziu iego RejPos 75, 275, 325v; Duſzycżká miła tá bieży zá cnotą RejZwierc 116.
»do kresu (ku krysowi, kres) bieżeć« [szyk zmienny] (8): RejPos B; Rádſzey ſie ſtáray iuż bieżąc ku kryſowi ſwemu o żywoth tháki [...] iákobyś ſie podobał ludziom RejZwierc 161v, 23v, 103, 130v; WisznTr 22; GrabowSet I2v, CzahTr C4v.
»pędem bieżeć« (2): KuczbKat 395; Bo duch twoy/ pędem do márnośći świeckich od ſámego práwie dźiecińſtwá bieży LatHar 259.
»by wściekły bieżeć«: [Turczyn tego pragnie, aby Polskę Turki osadził] baczyſz Wáſzá kró: M. iákim gniéwem zápalony/ by wśćiekły bieży ku nam? OrzJan 101.
»bieżeć myślami«: Karzmyſz ſie iuż cudzymi tymi przygodámi/ Nie bieząc [!] ták ſámo páſz ſwoimi myſlámi. MycPrz I C.
Synonimy: 1. czosać, iść; 2. jechać; 3. uciec; 4. gonić; a. łowić; 5. a. obracać się, ruszać się, toczyć się; b. ciec, iść, płynąć, uciekać; 6. chylić się, ciągnąć się, iść; 7. lecieć, płynąć; 8. iść.
Formacje pochodne: dobieżeć, nabieżeć, nabieżeć się, nadbieżeć, obbieżeć, obieżeć, odbieżeć, pobieżeć, podbieżeć, przebieżeć, przybieżeć, rozbieżeć się, ubieżeć, ubieżeć się, wbieżeć, wybieżeć, zabieżeć, zabieżeć się, zbieżeć, zbieżeć się; pobiec, przybiec, ubiec, wybiec; biegać, dobiegać, nabiegać, nabiegać się, nadbiegać, obiegać, odbiegać, pobiegać, przebiegać, przebiegać się, przedbiegać, przybiegać, rozbiegać się, ubiegać, ubiegać się, wbiegać, wybiegać, wybiegać się, zabiegać, zabiegać się, zbiegać, zbiegać się; nabiegnąć, zabiegnąć, zbiegnąć się; ubiegiwać się.
ZZie