[zaloguj się]
[pdf]

CIEC (180) vb impf

W inf e pochylone. ◊ W formach praes: -e- (71), -é- (1); -e- : -é- Mącz (58 : 1). ◊ W formach praet i con: sg m e pochylone. ◊ W pozostałych rodzajach i liczbach: -e- (7), -é- (1); -e- : -é- OpecŻyw (2 : 1).

Fleksja
inf ciéc
indicativus
praes
sg pl
1 ciekę
3 ciecze, ciece cieką
praet
sg
3 m ciékł
f ciekła
n ciekło
fut
pl
3 subst ciéc będą
imperativus
sg
3 niechaj ciecze
conditionalis
sg pl
3 f by ciekła m an
n by ciekło subst by ciekły

inf ciéc (15). ◊ praes 1 sg ciekę (26). ◊ 3 sg ciecze (81), ciece (1); ciecze : ciece MiechGlab (3 : 1). ◊ 3 pl cieką (9). ◊ praet 3 sg m ciékł (2). f ciekła (14). n ciekło (3). ◊ 3 pl subst ciekły (6). ◊ fut 3 pl subst ciéc będą (1). ◊ imp 3 sg niechaj ciecze (2). ◊ con 3 sg f by ciekła (4). n by ciekło (3). ◊ 3 pl subst by ciekły (6). ◊ part praes act ciekąc (7).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Płynąć powoli, sączyć się, spływać; fluere Mącz, Calag, Calep, Cn; scatere Calag, Calep, Cn; alluere Mącz, Calag; manare Mącz, Cn; stillare Calag, Cn; allabi, cadere, interluere, labi, meare, petere, praecipitare, praeterluere, vadere Mącz; fluitare Calep; distillare, scaturire, sudare, volvere Cn (173): A takowy ſtrach ziąl go/ [...] aż obfity pot wyſſedl s niego [...] ij na ziemię ciékl poſpolu teéż ze krwią OpecŻyw 102v; FalZioł I 70b, 149b; BielKron 33v; Cadunt lachrimae, Lzy pádáyą. Cięką. Mącz 28d; iugis aqua, Wieczna vſtáwiczna wodá/ która nigdy ćiec nie przeſtawa. Mącz 177a, 131b, 132a, b [2 r.], 152a, 180b (17); dayże ropie kilká dni ćiéc SienLek 184, 52; CzechRozm 84; á wodá z kánnałów vpadáiąc/ thák ſye zśiáda/ iż rzeczy/ którychby ſnać rzemieſłnik niemógł/ ſámá wyformuie: ſkądże iéy tá właſność? czemuſz/ ieſli ſye zśiádáć ćiekąc ma/ tám w ſwym meaćie/ ſkąd ćiecze/ nie zśiáda Oczko 8v‒9, 10v, 15, 15v, 20v, 23; Krew ćiecże. Stillare Madere sanguine. Calag 95a, 197a, 382b, 517b; Fluo — Płinę, cziekę. Calep 424b, 198b, 244a, 425a, 951b, 1022b; A oná kreẃ ábo pot żywych poddánych y kmiotkow/ ktory vſtáwicznie bez żadnego hámowánia ćiecze/ iákie wſzytkiemu kroleſtwu karánie gotuie? SkarKazSej 704a.

ciec do czego [w tym: z czego do czego (1)] (7): GDi povzrzeniu iagod poſtawić nieiaką ſkleniczę aby do niey ciekło/ Tha woda dziwney á rozlicżney pomoczy ieſth FalZioł II 13a; BielKron 89v, 286v, 361v; Mącz 295b; Strum O. Cf od czego do czego.

ciec od czego do czego (1): voda sla a bo cziekla oth sthauiv [!] thego tho pana Castellana Sphalenth do sthavv swego ZapWar 1536 nr 2453.

ciec z kogo, z czego (39): OpecŻyw 101v, [123]v, 137v, 138; Gdy dziecięciu ſliny z vſt cieką, tedy Myſz piecżoną dać mu zieſć FalZioł IV 14d, II 13a, IV 4c, V 30v, 77, 93, 111; RejPs 155v; Ieſli teſz tám wino ćiekło z boku/ ktore mieſzaćie z wodą/ tzemu ták nie tzynićie/ iáko Pan Kryſtus tzinił KrowObr 122v; wſtał/ choćiaż z niego kreẃ ćiekłá iáko źrzodło BibRadz 2.Mach 14/45 [idem BudBib], Iob 29/6; BielKron 322v [2 r.], 446 [2 r.], 458v; Mącz 184d, 188d, 240a, 276c, 328a; SienLek 27, 175; s ſuchych ſkał wody ciekły RejZwierc 125; BudBib 2. Mach 14/45; Strum O; Oczko 15, 16; SkarŻyw 31, 572; CzechEp 66; BielSen 6; KochPieś 49; GrabowSet L2; KlonFlis F3v.

ciec komu [w tym: z czego komu (1), komu czym (1)] (5): Gdym ieſzcze śćieſzki ſwe vmywał máſłem/ á z opoki ćiekły mi ſtrumienie oliwy. BibRadz Iob 29/6; Mącz 367c; SienLek 109, 183v; SkarŻyw 292.

ciec mimo co (1): Praeterlabitur civitatem, Ciecze mimo miáſto. Mącz 180d.

ciec na co [w tym: z czego na co (1), komu na co (1)] (2): ieſli ſzyiá álbo łopátki/ álbo rámióná/ álbo paćierze bolą/ ná nie niechay wodá zgłowy ćiecze Oczko 16; SkarŻyw 292.

ciec przez kogo, przez co [w tym: z czego przez co (1)] (9): Dyspepsia, Nietrawność/ Złe trawienie żołądká/ gdy ſurowy pokarm ciecze przes człowieká. Mącz 98b; Exundo, Wylewám z brzegów ciekę przes wierzch. Mącz 502d, 180d, 200a, 208b, 217b; Oczko 15, 22v; Calep 552a.

ciec w co (3): OpecŻyw 128; KrowObr 128v; Weźmiſz pothym gęś tłuſtą álbo pſá [...] pieczyſs to ná rożnie ták długo/ áż wyſchnie/ á podſtaw panéwkę/ áby wſzythká tłuſtość w nię ćiekła. SienLek 123.

ciec czym [w tym: czym do czego (1), czym z czego (1)] (7): BielKron 89v; Papilla etiam, Rurká álbo kurek którym wodá z rur ciecze. Mącz 276c; A wiele nieczyſtoty ćiecze noſem y vſty. SienLek 40v, 183v; Strum C4; Oczko 3, 30v.

ciec po kim, po czym [w tym: z czego po czym (1)] (9): a ono krew dlá korony zglowy po oblicżu ciecże OpecŻyw 137v, 128, 153v; Sudore manat, Poći ſie/ Ciecze po nim pot. Mącz 208b, 427a; Calep 1032b. Cf Zwroty.

W charakterystycznych połączeniach: ciecze (cieką) jucha, krew (18), łza (3), niewieście miesiące, miesięczne pławy, pot (4), ropa (5), śliny, sok (2), woda (18).

Fraza: »rzeki krwawe ciekły« (1): A gdy ſie obie ſtronie zeſzły, biły ſie od zaiutrza aż do wiecżora, tak iż rzeki krwawe wſzędy ciekły. BielŻyw 152.
Zwroty: »po brodzie ciec« (1): vcżynił ſie Dawid ſzalonym/ ſlinił ſie áż po brodzie ciekło BielKron 66v.

»strumieniem, rzekami ciec« (1 : 1): ná ktorym thák wiele ludzi poſiekli áż krew ſtrumieniem ćiekłá do Wiſły BielKron 361v, 60.

»po uszach ciec« (2): iż dzbanem leie w ſię áż mu po vſzoch ciecże RejZwierc 59v; WerGośc 241.

Szeregi: »ciec, (albo) bieżeć« (2): Praeterfluo. Ciekę álbo byeżę imo Mącz 132a, 217a.

»ciec, (abo) iść« [szyk 1 : 1] (2): ZapWar 1536 nr 2453; Intermeo, Ciekę/ Idę przes pośrodek. Mącz 217b.

W przen (1):
Szereg:»ciec i płynąć« (1): Są tedy obycżáie iákoby źrzodłá á pocżątki/ z ktorych práwá ćiec y płynąć máią [e quibus leges manare ac derivari debent]. ModrzBaz 70.
Przen (2):
a) Mijać, upływać (1): COż chceſz cżynić moy miły cżłowiecże/ Gdyż wieſz żeć cżás iáko wodá ciecże RejPos B.
b) Ginąć, znikać (1): Gory ćiekły od oblicża Iehowy BudBib Iudic 5/5.
a. O większych zbiornikach wód naturalnych (44):
α. O rzekach, strumieniach, potokach: płynąć (37): Dol iákoby przbkopá [!] kędy rzeká ćyecze. Murm 24; BartBydg 7b; Mącz 5d, 131b, 324c, 472c; RejZwierc 171 v; BudBib Eccle 1/7.

ciec do czego (1): Obwárował tedy wzdroie przed miáſtem pirwey y potoki/ áby ciekły do ſtawku nizſzego BielKron 89v.

ciec od czego w co (1): Fluere a septentrione in exortivum Oceanum, Ciec od pułnocy w morze ná wſchód słóńcá leżące. Mącz 269b.

ciec z czego (4): Stichże to gor Piecihorſkich, ciecże wielka rzeka Tyrk po Tatarſku MiechGlab 28, 28; Mącz 203c, 317a.

ciec ku czemu (2): Tanais Tatarowie zową Don pocżyna ſie w kxięſtvie Kzezanſkiem [!], ktore teraz Moſkiewſki poſiadł, y ciecże ku połnoczy. MiechGlab 25; Mącz 498d.

ciec mimo co [w tym: mimo co ku czemu (1)] (2): Istula praeterluit Warsoviam, Wisłá ciecze mimo Wárſzáwę. Mącz 200a, 498d.

ciec pod co (2): MiechGlab 78; Flumen allabitur urbi, Rzeká ćiecze pod miáſto. Mącz 180b.

ciec przez co [w tym: z czego przez co (1), przez co pod co (1), przez co w co (1)] (13): Potim Druzus przebywſzy rzeki Rin y Albis (ktorą dzis Cechowie białą zową, á ciece przez Ceſką j Miſzenſką ziemię aż w morze niemieckie) Potkał ſie z Swaby MiechGlab 44, 78; Mącz 26b, 142a, 144a, 157a, 200a (11).

ciec w co (3): MiechGlab 44; Mącz 7a; Tam niedáleko Oſſá w gardźiel ćiecżę [!] Wiśle KlonFlis G3.

ciec czym (1): bo co rzeczem owéy rzéce/ co długim meatem ciekąc/ á potym ſye w dźiewięć dźieląc/ w óſmy wodą ſłoną/ á w dźiewiątym ſłodką ćiecze? Oczko 8.

ciec czym = którędy (2): Oczko 8; Tedyć powiedam iż Wiſłá dwoiáka. Iedná Sámicá/ druga Láchá/ nowem Co ćiecże rowem. KlonFlis F2.

ciec po czym (1): A po ſuchych puſtyniách ćiekły ſtrumienie. KochPs 159.

W charakterystycznych połączeniach: ciecze potok (2), rzeka (21), strumień.

Zwrot: »bystro ciec« (1): bo gdźie albo który deſzcz/ rzekam náſzém ták gęſtym á wielkim/ dodáćby máteryéy mógł/ áby wiecznémi czáſy ták byſtro/ ſzéroko/ y głęboko ćiekły? Oczko 7.
β. O morzach, jeziorach: rozlewać się; także o przypływie (7) : Mare Adriaticum, Które miedzy włoską ziemią á miedzy Illirią y Dálmacią/ to yeſt sławácką/ źiemią ciecze Mącz 209d; ut Euripus Euboicus septies in die reciprocat, Morze Euboyskie ſiedḿ kroć ſie przes dźień obráca/ álbo ciecze y tám y ſám. Mącz 324b.

ciec mimo co (4): Acronius aluit Constantiam, Iezioro Bodenſee zwáne ciecze mimo Conſtantią. Mącz 199d, 209c, d [2 r.].

ciec przez co (1): Mare mediterraneum et mare nostrum, Morze które przes poſrzodek ſwiátá ciecze Mącz 209c.

W charakterystycznym połączeniu: ciecze morze (3).

b. O zjawiskach chorobowych: wydzielać krew, ropę itp.; lippire Calep, Cn (6) : Kto młodego Bociana ije/ temu ocży do roku ciecz nie będą ani boleć. FalZioł IV 20d, 27c; Ieſli mu oczy ćieką/ álbo puchną/ záthni mu żyły nád oczymá SienLek 165, 175v; Oczko 22v; Calep 607a.
c. Posuwać się po powierzchni wody [czym] (1): Bo kiedy iuż Flis záſmákuie komu/ Iuż ſię ná Wioſnę nie zoſtoi w domu/ Iuż ćiecże ze krą do Gdańſká w Komiędze KlonFlis D4.
d. O zegarze wodnym lub piaskowym (1): Bo iáko zegárek gdy go przewroćiſz/ ćiecże bez przeſtánku/ áż do końcá wyćiecże. Ták żywot náſz vſtáwicżnie we dnie y w nocy do śmierći bieży WysKaz 45.
2. Przepuszczać płyn, być nieszczelnym, dziurawym; perpluere, perstillare, humorem transmittere Cn (7): BierRozm 22; bo iáko becżká/ poki w niey nic nie máſz/ poty nieznáć by gdzie ciecz miáłá/ á ſkoro ią náleią/ áli ſie hneth s kilká ſtron ſącży GórnDworz Gg6; Młynarz ma to wſzyſtko ópátrowáć w przyległym dworze/ podwáliny/ ryny/ węgły/ y około dáchow áby nigdźiey nie ćiekły GostGosp 60.

ciec do czego (1): Buduie/ nie kośćioły: ále ſẃoie cháći: Lepieyby tákiey ſłużby Bożey zániecháći. Więc do kośćiołá ćiecże: á Wytrykuſowe Swiecą ſię nowe ſzcżyty y dáchy guntowe. KlonWor 49.

W charakterystycznych połączeniach: ciecze beczka, dach, łodź.

W zdaniach bezpodmiotowych (3): A kiedy deſzcż/ tedy wſzędy opátrzyć/ áby gdźie nie ćiekło GostGosp 22, 22; KlonWor 49.

Przen (1):
Zwrot: »ciec dymem« = dymić (1): Vrzędnik ma to wſzyſtko opátrzyć/ dźiury w izbach/ błony/ piece/ áby dymem nie ćiekły GostGosp 12.

Synonimy: 1. bieżeć, iść, kapać, padać, płynąć, sączyć się, wysączać się; a. rozciągać się, rozlewać się.

Formacje pochodne: naciec, ociec, pociec, przeciec, rozciec się, ściec, ściec się, uciec, uciec się, wyciec, zaciec, zściec; ciekać, naciekać, obciekać, ociekać, podciekać, pociekać się, pouciekać, przeciekać, przeciekać się, przyciekać, rozciekać się, ściekać, ściekać się, uciekać, uciekać się, wciekać, wyciekać, zaciekać, zuciekać; naciekawać; ucieknąć.

Cf CIECZENIE, CIEKĄCY

MM