[zaloguj się]
[pdf]

PADAĆ (308) vb impf

W inf pa- (36), på- (1) BielKron. ◊ W pozostałych formach pa- (200), på- (18); på- ReszList, GrabowSet (2), LatHar (2); pa- : på- BierEz (1:1), Leop (5:1), KrowObr (3:1), BielKron (12:4), Mącz (43:1), RejZwierc (7:1), BudBib (2:1), BudNT (2:2) SkarŻyw (8:1); drugie a jasne.

Fleksja
inf padać
indicativus
praes
sg pl
1 padåm padåmy
2 padåcie
3 padå padają
praet
sg pl
3 m padåł m pers padali
f padała m an padali, padały
n padało subst padały
fut
sg pl
3 m padać będzie m pers będą padali, będą padać
n będzie padało subst będą padać, padać będą
imperativus
sg pl
2 padåjcie
3 niechåj padå niech padają
conditionalis
sg pl
2 m byś padåł m pers
3 m by padåł m pers by padali
f by padała m an
n by padało subst by padały

inf padać (31). ◊ praes 1 sg padåm (21). ◊ 3 sg padå (51). ◊ 1 pl padåmy (2). ◊ 2 pl padåcie (1). ◊ 3 pl padają (62). ◊ praet 3 sg m padåł (16). f padała (11). n padało (6). ◊ 3 pl m pers padali (23). m an padali (9) [w tym cum N pl: ptacy, robacy (7)], padały (1) [cum N pl: konie]. subst padały (26). ◊ fut 3 sg m padać będzie (2). n będzie padało (1). ◊ 3 pl m pers będą padali (2) BielSat, BielSjem, będą padać (1) Leop. subst będą padać (4), padać będą (1); będą padać : padać będą RejAp (1:1). ◊ imp 3 sg niechåj padå (1). ◊ 2 pl padåjcie (3). ◊ 3 pl niech padają (1). ◊ con 2 sg m byś padåł (1). ◊ 3 sg m by padåł (1). f by padała (1). n by padało (6). ◊ 3 pl m pers by padali (1). subst by padały (3). ◊ part praes act padając (19).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

I. Intransit. (307):
1. Lecąc bezwładnie z góry zatrzymywać się na jakiejś stałej powierzchni; cadere Vulg, HistAl, PolAnt, Mącz, Cn; descendere PolAnt; labare, procumbere, ruere Mącz (137): RejWiz 82v; gdy ſie owo wilkośći zápaláią w obłocech zda ſie iákoby gwiazdy padáły BielKron 463v; Ruo, Pádam/ Lecę, Gwałtem pádnę. Mącz 361c, 180b.

padać do czego (2): Tá mánná pádáłá w nocy z roſą do obozu. BibRadz Num 11/9; BielSpr 73v.

padać z kogo, z czego (42): Y pocżąl ſie przemagatz/ aże krwawy pot pocżąl s niego na ziemię padatz. OpecŻyw 101, 55; MurzNT Luc 16/21; RejFig Bbv; BielKron 23; Mącz 181c [2 r.]; yákie było nędzne dokonánie żywotá iego/ ták iż robacy pádáli z márnego ciáłá iego. RejPos 27, 73v, 138v, 161, 330v; RejZwierc 187, 189; KochPs 85; Cżęſto z Moſkwy z Tátárow pádáły kołpaki/ Odchodzili Báchmátow/ ſáydakow/ z iárcżaki. BielRozm 6; Wſzákże y ſzczeniętá iedzą odrobiny ktore pádáią z ſtołu pánow ſwych. WujNT Matth 15/27, Luc 16/21. Cf padać z czego czemu; »z nieba padać«, »z rąk padać«.

padać z czego czemu (1): Tripudium solistium, in auguriis dicebatur cum offa ex ore pulli ceciderat, Nam tripudium dicitur quasi terri pavium, Vderzenie/ trząśnienie ziemie pilnie bo tego Augures ſtrzegli gdy karmia z gęby ptakóm pádáłá. Mącz 465c.

padać na kogo, na co (13): WróbŻołt 139/11; RejFig Bbv; Instillant guttae saxa, Kropie pádáyą ná kámienie. Mącz 415d, 66a; Kthore [nasienie] záſię páda ná opokę/ to ſą ći/ ktorzy z rádoſcią prziymuią ſłowo Boże RejPos 62v; RejZwierc [203]v [2 r.]; Calep 1031a. Cf »padać na ziemię«.

padać gdzie (26): RejPs 155v; LubPs R6v; gdy ſiał [siewca nasienie]/ pádáło iedno podle drogi y podeptano ie BibRadz Luc 8/5; Limatura, Proch który páda pod piłę od piłowánia Mącz 193d, 8d, 345c, 373c; Tu możeſz rozumieć iżći ty iábłká nie tylko tám pádáły gdzye ie trzęſiono RejPos 183, 62v [2 r.]; okiść mu zá ſzyię páda. RejZwierc 67. Cf padać do czego; na kogo, na co.

W porównaniach (5): RejPs 115; Y wnet tám hoynye Mánná yáko deſſcż pádáłá LubPs R6v; Iż gwiazdy z niebá pádáć będą iáko liſcie z drzewá figowego gdy poſchnie RejAp 64, 62v; RejPos 6.

Fraza: »by [komu] (i) z nieba (i złoto) padało« [szyk zmienny] (3): Bo tego fortunie [kobiecie o tym imieniu] trzeba By iey padalo y znieba. RejKup d7; RejPos [136]v; BY wam nákóniec z niebá y złoto pádáło/ By ſye w domiéch rodźiło/ przedśię to wam máło. PudłFr 6.
Zwroty: »z nieba, z obłokow padać« = cadere de caelo HistAl, Vulg [szyk zmienny] (14:6): A dziwna rzecz/ iż chleb pádał z obłokoẃ ktory ſie tám nigdy nierodził RejPs 115, 115, 155v; Potym pocżęły z niebá pádáć iákoby pochodnie ogniſte/ thák iż wſzytko palili HistAl [I3]v; Lapideo imbri pluit, Kámienie z niebá pádáyą. Mącz 184a; RejAp 62v, 64; tedy im wody s ſuchych ſkał płynęły/ mánná im dobrowolnie z obłokow pádáłá RejPos 257, 6, 56, 104, 218v; RejZwierc [203]v [2 r.], 204; Niechay ogiéń z niebá páda KochPs 69; CzechEp 189; WujNT Matth 24/29. Cf Fraza.

»z rąk (z ręku) padać« [w tym: komu (2)] (3): OrzQuin H4v; Wednie y w nocy nie ſpi chwatáiąc ſwiátá tego mizernego/ á przed ſie wſzytko nieſporo/ á przedſię wſzytko iáko z ręku páda RejAp 189; obiedwie ſtronie/ [Pan] Stráchem dźiwnym przeráził/ [...] Miecze im z rąk pádáły ZawJeft 14.

»z wierzchu padać« [w tym: w co (2)] (3): IIEſli [!] też kámiennemi kulámi ſtrzeláią/ W zamek z niemáłą ſzkodą/ z wierzchu więc pádáią BielSat N4 [idem BielSjem]; BielSpr 63; BielSjem 40.

»padać na ziemię« [szyk zmienny] (5): OpecŻyw 101; A z naſienia ktore ná ten cżás z Wulkaná padáło ná zyemię/ vrodził ſie Eriktowius. BielKron 23; Wody záwżdy pádáią ná zyemię RejAp 118v, 62v; BiałKat 91.

Przen [w tym: w nawiązaniu do Luc 8/5-8 (przypowieść o siewcy) (7), do Matth 15/27 (o odrobinach padających ze stołu) (4)] (18): Pádáią gwiazdy/ to ieſt ludzie náucżeni RejPos 6v.

padać z czego (6): A vſtá plugáwe ktore nie ſą w ſtráży Páńſkiey/ iuż záwżdy żáby á páiący z nich pádáć muſzą. RejPos 298, 20, 192; Przeto Pánie [...]/ day mi odrobinę łáſki á miłośierdźia ſwégo/ któré pádáią z ſtołu tych/ którzy obfitych poćiéch ná duſzách ſwych od ćiebie ſą nápełnieni SiebRozmyśl E4v. Cf »padać z nieba«, »z rąk padać«.

padać na co (7): twe lzy padaly nalono oblycznoſzczy y myloſyerdzya bozego PatKaz II 64; Ale ty ſłowá Prorockie pádáły práwie ná ſercá ich iáko ná opokę RejPos 67, 63, 204v; ArtKanc K18. Cf »padać z nieba«, »padać na ziemię«.

padać gdzie (6): iákoby [słowa Pańskie] ſie przyięły w nich [sercach]/ á nie pádáły podle drogi ábo w ćirnie RejPos 64, 63, 64v [2 r.], 65. Cf Fraza.

W porównaniu (1): Iedno iż słowá twego nie przyimuiem wdźięcżnie/ Páda iák ná opokę nic nie pożytecżnie ArtKanc K18.

Fraza: »gdzie ty gałązki padają« = do kogo ta aluzja (1): Pátrzayże nędzny ſynu/ ná kogo thu przymowká/ á gdzye ty gáłąſki pádáią RejPos Ooo2v.
Zwroty: »[komu] z rąk padać« (1): A przy tym mu vroſcie gniew á niełáſká Páńſka/ ták iż mu z rąk práwie będzye pádáło ono ták trudne ſtáránie iego RejPos 280.

»padać [na co] z nieba« (1): tyć to grády/ tyć to gory/ tyć to mizerne pochodnie [wszystko: przenośne określenia fałszywych nauk]/ vſtáwicżnie będą pádáć ná ten nędzny ſwiát z niebá/ tho ieſth z dopuſzcżenia Páńſkiego. RejAp 74v.

»padać na ziemię« (1): Ieſlim ſie kiedy vſmiechał knim/ niedowirzáli/ á ſwiátłoſć licá mego nie pádáłá ná źiemię [lux vultus mei non cadebat in terram]. Leop Iob 29/24.

a. O opadach atmosferycznych i piorunach; pluere Mącz, Vulg, Cn; compluere, depluere, impluere Mącz (32): Pluit lapides, Kámienny deſzcz páda. Mącz 306d, 306d; KochPs 23 [2 r.].

padać na co (8): cokolwiek dżdżu ná thy gory pada według ich ſzerokiego rośćiągnienia/ ſpływa álbo do Renu/ álbo do Dunáiu BielKron 286; Mącz 306d. Cf »na ziemię padać«.

padać gdzie (2): Ieſli źimny [wiatr]/ źimne też/ tu kropie pádáią/ Ieſli ciepły/ ciepło też zyemię zágrzewáią. RejWiz 150v, 150.

W porównaniu (2): BibRadz 2.Reg 17/12; gdziekolwiek go naydziemy/ tedy pádniemy nań/ iáko pada roſá na ziemię BudBib 2.Reg 17/12.

Frazy: »deszcz pada« = pluit Mącz, Vulg; compluit Mącz; pluvia cadit Calag (5): Compluit, Deſzcz poliewa/ Weſpołek páda. Mącz 306d, 306d; Calag 180a; Eliaſz [...] modlił ſię żeby deſzcz nie pádał ná źiemię/ y nie pádał trzy látá y ſześć mieśięcy. WujNT Iac 5/17.

»grad pada (a. począł padać) (a. grady padają)« = grandinat Murm; degrandinat Calep [szyk zmienny] (10): Murm 17; RejPs 116v; LubPs E; RejWiz 150; gdy ſie zyemiá trzęſłá/ grad wielki pádał/ grzmiáło ſtráſzliwie BielKron 158v; RejAp 139, Dd4; KochPs 159; A iuż grad pocżął pádáć WisznTr 12; Calep 298a.

»rosa pada« = rorat Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz; cadit ros PolAnt [szyk zmienny] (6): Rorat, Es towet. Roſá páda. Murm 17; Mymer1 4v; BartBydg 233b; BibRadz 2.Reg 17/12; Mącz 358c; BudBib 2.Reg 17/12.

»śnieg pada« (1): Ningit, Snieg páda/ pierſzy [= prószy]. Mącz 247c.

Zwroty: »na doł padać« (1): Depluo, id est deorsum pluo, Ná dół pádam. Mącz 306d.

»z nieba, z obłokow padać« [szyk zmienny] (4:1): gradem ſrogiem potłoczył wſſytki winnice ich/ [...] ktory nád przyrodzenia pádał zobłokow nápoły zogniſtem węglem roſpalonem. RejPs 116v; RejAp 139, Dd4; potym pocżęły z niebá pádáć okrutne łyſkáwice/ trzáſkáwice/ y pioruny RejZwierc 9; KochPs 159.

»na ziemię, na świat padać« = cadere super terram PolAnt; pluere super terram Vulg [szyk zmienny] (4:2): LubPs E, R5; BibRadz 2.Reg 17/12; tedy niebo y zyemiá zátrzęſłá ſie byłá/ á gromy/ trzáſkáwice pádáły ná ſwiát RejPos 274v; BudBib 2.Reg 17/12; WujNT Iac 5/17.

W przen (1): Przed iego ſrogą możnoſcyą wody ſie vſtráſzyły/ [...] Strzáły iego trzáſkáiące s ſtráchem ná ſwyát pádáią LubPs R5.
b. O liściach i owocach; cadere Mącz, Cn; procumbere Mącz (5): Liſzká [...] Chodziłá ná śliwy pátrząc: Mowiąc/ by ktora vpádłá/ Iákobych ią ſmácżno śniádłá. A oni ſie tylko chwiały/ Iż cżás nie był nie podáły [!] BierEz L3v.

W porównaniach (2): gwiazdy pádáły z niebá ná ziemię/ ták iáko z drzewá Figowego páda liſcie RejAp 62v; przeto/ iáko w ieſieni páda liſt z drzewá/ ták wten cżás [tj. na starość] odchodzi od náſzego ſercá ono wſzythko/ co nam było w młodośći miło GórnDworz H5v.

Fraza: »liście (list) pada(ją) (z drzewa)« = cadunt folia (arborum a. ex arboribus) Mącz, Cn; procumbunt folia Mącz [szyk zmienny] (4): Cadunt folia arborum. Ex arboribus. Liście pádáyą z drzewá. Mącz 28d, 70b. Cf W porównaniach.
c. Wpadać do czegoś, zagłębiać się w czymś (8): [małpteż] gdy na nim [drzewie figowym] iedząc śiedział/ Drugie figi w wodę miotał: Słucháiąc kiedy pádáły/ Rad był iże mu pluſkáły. BierEz Q.

padać do czego (2): BudNT Matth 17/15; Impluvium – Okno w dachu, ktorim ſwiatło w dom puſzczaſz, gruba do ktorei ze dzdza woda pada. Calep 512b.

padać na co (1): Tám ſię ſyn trzymáiąc oycá/ y żoná mężá ná przepáść wodną wſzyſcy pádáli. SkarŻyw 270.

padać w co (2): Vcżyńćie przećiw dziurze/ pod ſamemi mury. Wielki doł y głęboki/ będą weń pádáli BielSat N4 [idem] BielSjem 41.

Przen [w kogo, w co] (2): iáko ſlepi ieden zá drugim lezyemy pádáiąc w thy doły nędznych obłędliwośći náſzych RejPos 173.

W porównaniu (1): Rácżyſz nam miły Pánie dáć twe wſpomożenie/ By twe Słowo pádáło w nas iák w dobrą źiemię ArtKanc K18.

d. Spływać (4):
Fraza: »(z)łzy padają« = cadunt lacrimae Mącz (2): gdy ſie owo wilkośći zápaláią w obłocech [...]/ to żydźi powiádáią złzy Boże pádáią co Zydow płácże. BielKron 463v; Mącz 28d.
Zwrot: »[z czego] padać na ziemię« (1): Támże nie dáleko tego miáſtá Ren z ćiáſnych gor idąc/ gdy bywa vćiſnion miedzy ſkáłámi/ wielkim ſzumem z wyſokich ſkał pada ná niſką źiemię BielKron 283.
α. O pokarmie w jelitach [przez co] (1): Lactes per quas labitur cibus tantum, in homine et in ovibus. die derm do die ſpeis durch ab felt. Trzewá przez ktore pokarm páda Murm 56.
2. Zmieniać nagle pozycję na leżącą; cadere Miech, HistAl, Vulg, Mącz; procidere Mącz, PolAnt; recidere Mącz (112):
a. O ludziach i zwierzętach, też o rzeczach, którym przypisuje się w danym wypadku cechy ludzkie (107):
α. Przewracać się, kłaść się na ziemię; prolabi Cn (27): drudzy mu grubie laiali [...]/ za powroz go targali/ aże padál Iezus mily. OpecŻyw 107v; FalZioł IV 4d; przypuśćili tedy Turcy ku ſzturmu proſty lud Krześćiáńſki [...]/ Obleżeńcy kazáli im padáć kiedy ſtrzelbę puſzcżą. BielKron 249v, 424; Mącz 180c, 287b; Sok rućiány/ álbo z piwowoniey/ álbo tárte náśienie ich/ gdy w nozdrze ſypią tym co w Bożey kaźni pádáią/ łacwie ie opuſći. SienLek 59v; Imię twe przed ktorym też duchy złe pádáią/ Niechay wſzytki narody w pocżćiwośći máią ArtKanc Nv.

padać na czym (1): iákoby then/ ktory ná páwimenćie páda/ thák vpadki złych prętko prziydą. Leop Eccli 20/20.

W porównaniach (2):

~ Jako comparandum (1): Leop Eccli 20/20 cf padać na czym.

Jako comparatum (1): Wſtałći zmartwych [...]/ ſtroże zemdeli [!]/ iáko zmárli ná źiemię pádali. MWilkHist D4. ~

Zwroty: »padać wznak« (1): Recido, Pádam wſnák Mącz 29c.

»padać na ziemię, o ziemię« [w tym: o ziemię albo na ziemię (1)] [szyk zmienny] (2:2): Procido, Pádam o Ziemię/ álbo ná ziemię. Mącz 29b, 70b; MWilkHist D4.

Przen: Grzeszyć (1): Bo cżęſto padamy wſzytcy. Iesli kto wſłowie nie vpada / to doſkonáły mąż BudNT Iac 3/2.
αα. Ginąć, zwłaszcza w bitwie; ruere Vulg; procumbere Mącz (13): Bowiem węgrzy nie gotowi będącz bez żadnego ſzykowania ſnimi ſie potykaiącz padali. MiechGlab 15; RejPs 136; Potym s ſtrony Perſow wiele ciał vmárłych pádáło HistAl C8v; Leop 2.Par 14/13, Ier 50/30; Mącz 70b; Gdy pádał lud/ tułów tu/ indźiéy głowá z włoſy/ Sławni mężowie legli/ iák zboże od koſy GórnTroas 17.

W porównaniu (1): A wydáwał ná łup ony ktorzy ſie ſobie zdały wmyſlach ſwych mocarzmi á pádáli ták iákoby ſmiertelnem ſnem byli zmorzeni RejPs 111v.

Zwrot: »padać umarły« (3): gdy Macedonowie y Perſowie mieyſce ono gdzie ſmok leżał przechodzili/ tylko od ſamego wzroku iego pádáli vmárli [exanimes cadebant]. HistAl K8v; Bo gdy iuż kupámi ieden ná drugiego pádáli vmárli [cum ... cecidissent ... mortui]/ ſtánął miedzy niemi Leop Sap 18/23; BudBib Sap 18/23.
W przen (1): inſzy mocarze s ſwemi możnoſciámi/ Pádáli pod tą koſą tuż przed iey [śmierci] nogámi. RejWiz 86v.
Przen: W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1): Drewniáne trupy wſzędy w koło leżą [...]. Szyku nie pátrzą/ ſpołem ſie motáią/ Cżarni ládágdzie/ y biali pádáią. KochSz B3v.
β. Kłaść się przed kimś twarzą do ziemi, bić pokłony; appronare Calep (80): Dzień ſwięty naſtál nám/ wynidzcie wſſytcy/ a dáycie chwálę padaiątz bogu. OpecŻyw 167, 24; RejAp 48; BudNT Matth 18/26; Ná tym mieyſcu/ gdzie Pan náſz vkrzyżowány ieſt pádáiąc/ tak ie cżćiłá/ iákoby wiſzącego Páná/ ná drzewie widziáłá. SkarŻyw 140.

padać przed kim (26), przed czym (12): Panny nieopuſſcżaycie/ ſ ſynem ią pozdrawiaycie/ mali przed nią padáycie OpecŻyw 21, 16v, 20, 92; PatKaz II 50v, 51v; RejJóz P3v, P6; LubPs F2v; Iżaſz Piotr ſwięty kazał kiedy przed ſobą pádáć/ y nogi ſobie Krolom/ Pánom/ y Ceſárzom cáłowáć? KrowObr 25v, 25v, 93v, 234; Leop 1.Reg 5 arg; Wybieżáły niewiáſty/ y z dziećmi máłemi/ Proſząc o miłoſierdzie/ pádáły przed nimi. RejZwierz 21v; Mnimałem ſpołu zwámi ná polu wiązáć ſnopki zboża/ á wáſze ſnopy padáły przed moim/ á moy ſtał proſto. BielKron 16, 109v, 445v; RejAp 50v, 53v, 65v; GórnDworz Gg4v; RejPos 294, 326; któré [Żydy] tám było wrzucono dla tego: że báłwaná Nábuchodonozorowego niechćieli chwalić/ y przed nim pádáć. BiałKat 78v; SkarŻyw 518; ArtKanc E3v; GórnTroas 26; Przed ſwym ſtworzyćielem/ źwierzętá padáią. GrabowSet Kv, O2; LatHar 643; WujNT Mar 3 arg, s. 883 [2 r.]; KlonWor 53. Cf »padać przed nogami«.

W połączeniach szeregowych (2): Bo tym ieſzcże nędznym zwirzętom boiuiącym ná ſwiecie [tj. ludziom] trzebá/ nie tylko chwałę dáwáć tákiey wielmożnośći/ ále prośić/ pádáć/ płákáć/ wzywáć/ dziękowáć zá dobrodzieyſtwá/ á vſtáwicżnie wołáć Amen RejAp 54v, 9v.

Zwroty: [»ciałem padać«: Tákże [cerymoniją zowiemy] gdy ſię kłániamy y ćiáłem padamy/ ábo ręce podnośim/ ábo ſię w pierśi bijem SkarKaz 354 (Linde).]

»padać na kolana« [szyk zmienny] (5): roſkazał y vſtáwił/ áby ludzie ſkoro zwon vſlyſzą/ ná koláná pádáli/ y Pánnę Máryą pozdrawiáli. KrowObr 136v; RejAp 153; RejPos 46v; Appronare - Kłaniam ſzie, nakolana padam, biie cżołem. Calep 84b; LatHar 643.

»krzyżem padać« (2): RejZwierc 61; Nieumiém ia/ gdy w żagle Vderzą wiátry nagle/ Krzyżem pádáć/ y świętych przenáydowáć dáry KochPieś 11.

»padać do nog, przed nogi, przed nogami, u nog, pod nogi« [szyk zmienny] (4:4:3:2:I): D[ru]dzy, prosząc swego pana, Klękają na swe kolana, Chwalą je, jakoby bogi I padają przed ich nogi. BierRozm 17; RejKup i7, ee3; HistAl D8; przed iego [Boga] nogámi pádáią y ſwięći. RejWiz 52v; RejZwierz 5v; Cżemu Attilá przeſláduieſz lud Boży [...]? á pokornym (ktorzyć do nog pádaią/ tobie ſwe ſtátki y gárdłá w moc dáią) cżemu nie odpuſzcżaſz? BielKron 298, 351; RejPos 256v, 339; á Krolowie woyſki y zbroynym ludem obtocżeni/ niezbroynych Mnichow bać ſię/ y pádáć do nog ich muſieli. SkarŻyw 511, [197]; CzechEp 373; Y iuż nam ma być ten pohániec ſrogi/ Który niedawno podał [!] nam pod nogi KochPieś 15.

»padać na oblicze, na twarz« [szyk zmienny] (9:7): pred tobą iuż námilſſy na oblicżé padám ocżekáwaiątz ſlodkoſci twe náſwietſſe laſki. OpecŻyw 20; PatKaz II 50v, 51v; BielKron 38; Słuchayże/ iż nie tylko [...] duchowie ſwięci/ pádáią ná oblicże ſwoie/ ále y źwirzętá RejAp 156v, 54, 65v, 156v; RejPos 345v; Co widząc lud chwalił Páná Bogá/ padał ná twarzy ſwoie. SkarŻyw 492, 311; ArtKanc E3v; LatHar 643; Tám oni Męczennicy/ tám Apoſtołowie/ [...] káżdy z nich z oſobná chwałę mu dawáią/ Iż ié raczył odkupić/ ná twarz ſwą pádáią. SiebRozmyśl L, I; KlonWor 53.

»padać na ziemię, o ziemię, na ziemi, po ziemi« [szyk zmienny] (3:1:1:1): OpecŻyw 92; A oni yemu zá to cżeść y chwałę dáyą/ Y przed możnoścyą yego ná zyemi pádáyą. LubPs F2v; S pogáńſkiey theż wiáry wzyął [Mahomet]/ iż pádáią o zyemię kiedy ſłońce wſchodzi. BielKron 165v; A to vcżyniwſzy pádáiąc ná ziemię [procidentes super ventrem]/ leżeli á modlili ſię Pánu BudBib 2. Mach 10/4; ludźie w onych worách oſtrych po źiemi padáiąc/ wołáli ReszList 160. Cf »klękać, padać na ziemię«.

Szeregi: »klękać, padać na ziemię« (1): kiedy przed vſtruganym kijem y pokoſztzonym/ klękaćie pádaćie ná ziemię/ [...] ták mowićie do niego. KrowObr 93v.

»kłaniać się i padać« (2): [Grecy] Ná Mſzy ſwoiey ábo obiedniey/ chlebu proſtemu á ieſzcże nie poświęconemu kłániáią ſię y pádaią SkarJedn 345; SkarŻyw 363.

W przen (1): Przeto/ przed twym okiem/ padáiąc/ ſerdecżnie Prośiłem/ o lutość/ Oycże możny wiecżnie GrabowSet O2.
Przen (4):

padać przed kim (1): Aleć teraz padam poniżonym ſercem przed tobą/ proſząc ćię o zmiłowánie y o łáſkę. LatHar 139.

a) Oddawać cześć boską, uznawać za bóstwo (3):

padać przed kim (1), przed czym (1): RejAp 111v; Poda ſye pánu wmoc kráiná wſzelka. Wſzyſtki narody przed nim będą pádáć/ Páńſka ieſt zwiérzchność: ten ma świátem włádáć. KochPs 32.

Zwrot: »padać pod nogami« (1): Coż rozumieſz iáki ieſt ták Páná dziwnego/ Máyeſtat y powagá wielmożnośći iego. Przed ktorym drżą możnośći wſzytki ſwiátá tego/ A niebyeſkye pádáią pod nogámi iego. RejAp AA5v.
b. O budowlach: wywracać się, walić się (5): A gdy [wiatry] ſie tám [na niebie] s tym ogniem/ co tám ieſt podkáią/ Wnet ſrogie nawáłnośći sſobą vdzyáłáią/ Ze ſie zyemiá trząść muśi/ y mury pádáią RejWiz 149v.

padać od czego (1): Gdy wiátr dęby wywráca/ ábo wáli ſkáły/ Ták oné główné miáſtá od mocy pádáły. GórnTroas 20.

Szeregi: »padać a rozwalać się« (1): Izaſz im nie podawał zyeḿ bogátych y miaſt znamienitych? ták iż ſámy mury pádáły á rozwaláły ſie około niech. RejPos 218v.

»padać a wywracać się« (1): gdy ſzedł miedzy zyemie á miedzy miáſtá ony/ ſámy mury pádáły á z gruntu ſie wywracáły przed oblicżnoſcią iego RejPos 175.

Przen (1):
Szereg: »łamać się, padać« (1): Dziś iuż priwatá rowno s pány chodzi/ Nędzna publiká z dáleká k nim godzi. Lamią ſie práwá vſtáwy pádáią [możliwa też lekcja: sie ... padają] RejZwierc 222v. [Cf też PADAĆ SIĘ 1. »łamać się (a) padać (się)« RejZwierc 87v.]
3. O ptakach i owadach: przysiadać na czymś (8): Ptaſznik długo ptaki nęćił/ A potym więc śieć rozrzućił: Aby ie wſzytki połowił [...]. Ptakow po troſzce padáło BierEz O4v.

padać na co (2): Ale gdyżeſmy o pcżołach gadkę pocżęli pobacżimy ſzyrzey odnich naukę, bowiem one nie na wſzelki kwiat padaią BielŻyw nlb 11. Cf Zwrot.

padać w co (2): ptacy iém w obóz pádáli/ A po źiemi niebieſki pokarm zbiéráli. KochPs 159, 116.

padać na czym (1): ná zwirzchnim koſzu rozmáite potráwy s ciáſtá cżynione były/ ktore piekárze cżynią/ ptacy ná nim pádáli á iedli. BielKron 16v.

padać gdzie (3): iż [wiatry] wzburzyły obłoki ták iż ptacy iáko proch ſpowietrza lećieli/ á pádáli dobrowolnie przed namioty ich. RejPs 115v, 155v; Wobóz proſto/ y wkoło namiotów pádáli Ptacy nie przeliczeni KochPs 116.

Zwrot: »na ziemię padać« (1): Dicti Apodes, quod careant usu pedum. Ptacy którzi bárzo krótkie noſzki mayą/ á na ziemię nie prętko pádáyą/ bo zaledwe z Ziemie wſtáć mogą. Mącz 12c.
4. Odrywać się od podłoża: wypadać, odłupywać się, odpryskiwać; cadere Mącz (17): ktorą [fortę] potym rzemieſnicy do końcá odbiją/ bo zámurowána bywa/ ludzie ſie poćiſną gwałtownie y zbieráią rum co páda BielKron 234v; Mica, Odrobiná/ Kruſziná/ Właſnie/ Srebrne/ śćkláne/ złote okruſzki które pádáyą v złotników od ricia. Mącz 220c.

padać od czego (1): Gdy mięſo od kośći páda. SienLek 130v marg.

padać z czego (6): FalZioł I 137d, III 4b; iako w żorawiach, abo w pawiech z ktorich pierze pada gdy vciekaią. GlabGad B2v; Crustae et emblemata argenti caelati, Proch który páda z ſrebrá gdy złotnik riye. Mącz 69c, 47c; pádáło mięſo z cżłonkow S. Ewánieliſty y wſzytko ćiáło ſrodze zránione y vſromocone zoſtawáło SkarŻyw 363.

Frazy: »włosy padają« [w tym: komu (3)] (4): Też kto ma na głowie parchy dobry ieſt [piołyn]/ y komu włoſi padaią FalZioł I 1c, I 137d; GlabGad B2, B2v.

»zęby padają« [w tym: komu, czemu (żywotne) (4)] = cadunt dentes Mącz (5): Ta też ieſt przicżyna cżęmu pſom albo inſzim zwierzętom ktore ſie z zębami rodzą, nigdy zębi nie padaią, iako cżłowieku GlabGad C3, C3; Mącz 28d; po śiedmi lat pierwſze mu [człowiekowi] zęby pádáią á trwalſze ná to mieyſce nádraſtáią LeovPrzep I; StryjKron 135.

5. Pękać, rozstępować się (6): Też rzepik [...] ieſt lekarſtwo vielkie na bolącżki iadowite s ktorih mięſo pada FalZioł I 5b, I 126c; Dobré théż lékárſtwo/ ná ſadzele mięſo trawiące/ álbo gdźie áż do kośći páda SienLek 130v; Záczym ſię źiemiá trzęſłá/ opoki pádáły SiebRozmyśl H4v.

padać komu (2): Gdy by kto miał ſadzél záplugáwiony/ iżby mu od niego ćiáło pádáło/ ma doſtáć żołći niedźwiedźiey/ [...] piorko w niéy máczáć ma/ á onym co nalepiéy rány po mázowáć/ przeſtánie mu pádáć. SienLek 130v.

6. Zachodzić, chować się za horyzont (o słońcu i gwiazdach) (2):

W przeciwstawieniu: »wschodzić ... padać« (1): Tákich kół/ nie dowiedźie żadna ręká ina/ Iákié té ſą ná niebie: których zámierzony Biég od wſchodu/ ná zachód ieſt niedokóńczony. Owé tedy y wſchodzą/ y tákże pádáią Wſzytki w miárę/ á ieden wſchód y zachód máią. KochPhaen 19.

Fraza: »słońce padało« (1): W tym wiecżor záſzedł/ ſłońce iuż pádáło KochSz Cv.
7. Przydarzać się komuś, doświadczać kogoś; cadere, evenire, incidere Cn [na kogo, na co] (4): iż pod ſpráwiedliwą wagą záwżdy gniew Páńſki páda ná ziemię/ á káżdego im karze wedle zaſługi iego RejAp 139v, 131v; Záłuią wſzytcy wobec/ téy świátá odmiány/ Iż co ná chudé páda/ to páda ná pány. GórnTroas 73.
8. Nacierać, atakować [na kogo] (1): Sese iactare et alios coeco impetu incurrere, Sam ſobie tylko przeſtwor czynić á ná ynſze oſlieṕ á bez obłaźniey pádáć. Mącz 161c.
9. Wahać się, wątpić, może: załamywać się (1): Nuto, Vſtáwicznie kiwam/ pochilam ſie. Et Metaphorice, Pádam/ wątpię. Mącz 255a.
10. Przypadać, odbywać się, mieć termin [na kiedy] (1): Foeneralia, Dzień ná który lichfá páda. Mącz 133b.
11. Prawdopodobnie: Przekazywać komuś jakąś sprawę do załatwienia [na kogo] (1): Reiicio, Odmiátam/ odrzucam/ nieprzimuyę też pádám álbo zdawam ſie ná kogo. Mącz 162d.
12. Połączenia frazeologiczne o różnych znaczeniach (10):
Frazy: »cień [od czego] padała« (1): Dopieroby y láſy źieleńſzy liſt miáły/ [...] Dopieroby weſelſza ćień od drzew pádáłá WitosłLut A5v.

»[komu] los pada« (1): WIelmożna Páni płácżeſz/ Malżonká ſwoiego/ Iż ćię tu prętko odbiegł/ zaſz nie widźiem tego. Iſz nie tylko onemu te loſy pádáią/ Ale wſzyſtkim tym ktorzy ná źiemi mięſzkáią. KołakCath B4v.

»mrok pada (a. jął, a. począł padać)« = zmierzcha się, zapada zmrok; advesperascit, noctescit, vesperascit Mącz (6): Noctescit, Mrok páda/ Noc záchodźi. Mącz 252a; Prima vespera, Skoro po záściu słóńca/ yákó skoro począł mrok pádáć. Mącz 321d, 445b, 489d [2 r.]; Niebeſpieczno ſię woźić/ gdy mrok pocznie pádáć. KochFr 89.

Zwroty: »padać w ręce [czyje]« = dostawać się pod czyjąś moc, do czyjejś niewoli (1): gdy padał lud iego [Jeruzalem] w ręce nieprzyiaćielſkie [cum caderet populus eius in manu hostili]/ á niebyło pomocniká. Leop Thren 1/7.

»padać na szyję [czyją]« = rzucać się komuś w objęcia, zarzucać komuś rece na szyję (1): Wielki lepak ſtał ſię płácż wſzytkich: á pádáiąc ná ſzyię Páwłowę [procumbentes super collum Pauli] cáłowáli go. BudNT Act 20/37.

** Bez wystarczającego kontekstu (7): Claudicare, Per Metapho. Pádáć. Mącz 56c, 28d, 40a [2 r.], 180b, d [2 r.].
II. Transit.: Tracić, gubić [co] (1): Deperdo, Gubię. [...] Deperdere folia dicuntur arbores, Liście pádáć. Mącz 93a.

Synonimy: I.1. lecieć, 2.a.α. przewracać się; b. obalać się, walić się; 4. odrywać się; 5. pukać, pukać się, rozstępować się; 8. nacierać.

Formacje współrdzenne cf 2. PAŚĆ.

Cf PADAJĄCY, PADANIE

LWil