Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PADAĆ SIĘ

Następne hasło: PADAJĄCY SIĘ »

PADAJĄCY (27) part praes act

pa- (7), på- (1) LatHar, drugie a jasne.

Fleksja

sg
m	N	padający	f	N	padającå	n	N
	G			G	padając(e)j		G
	D			D	padając(e)j		D
	A	padający		A	padającą		A
	I			I			I	padającym

pl
N	m pers	padający
N	subst	padając(e)
A	m pers	padając(e)
A	subst	padając(e)
I	m	padając(e)mi

sg m N padający (2). ◊ A padający (1). ◊ f N padającå (1). ◊ G padając(e)j (1). ◊ D padając(e)j (1). ◊ A padającą (7). ◊ n I padającym (1). ◊ pl N m pers padający (5). subst padając(e) (4). ◊ A m pers padając(e) (1). subst padając(e) (1). ◊ I m padając(e)mi (2).

Sł stp s.v. padać, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. paść.

Znaczenia

1. Lecący bezwładnie z góry i zatrzymujący się na jakiejś powierzchni (7)
- Przen (1)
- a. O opadach atmosferycznych (2)
- b. O owocach (1)
- c. Spływający (2)
2. Zmieniający pozycję na leżącą (10)
- a. Przewracający się, upadający (9)
  - α. Umarły, zabity, pobity, umierający, ginący (7)
- b. Kładący się przed kimś twarzą do ziemi, bijący pokłony (1)
3. Oddzielający się, wypadający (1)
4. O włosach: rozpuszczone, spadające na ramiona (1)
5. Zestawienie: »padająca niemoc« = epilepsja (8)

1. Lecący bezwładnie z góry i zatrzymujący się na jakiejś powierzchni (7):

[padający z czego: Wſzák teſz niegodni pśi/ odrobiny z ſtołu Pánow ſwych pádáiące iadáią. ArtTanat H4.]

padający gdzie (1): Titivilitium, [...] mech á mſzyny z płotna pod krosná pádáyące Mącz 456c.

Przen [gdzie] (1): A iáko thákie ſercá Pan y przezywáć y przeklináć racży/ iedno ćirniem/ drugie opoką/ trzecie podle błędney drogi zyárnem pádáiącym. RejPos 65v.

a. O opadach atmosferycznych (2):

W porównaniu (1): z ktorych [cnót królewskich] ſie wſzyſcy iáko zroſy pádáiącey ná ſuche ziołká/ chłodziemy y ożywiamy SkarŻyw A2v.

Wyrażenia: »deszcz [na co] padający« (1): Bo źiemiá ktora deſzcz częſto ná ſię pádáiący piie [venientem super se bibens imbrem] [...]; bierze błogoſłáwieńſtwo od Bogá. WujNT Hebr 6/7.

»rosa [na co] padająca« (1): SkarŻyw A2v cf W porównaniu.

b. O owocach; cadivus Mącz, Cn (1): Poma cadiva, Pádáyące yábłká. Mącz 29a.

c. Spływający; defluus Mącz; effusus PolAnt (2): Defluus, Liecący/ Pádáyący/ ściekayący. Mącz 132a.

W porównaniu (1): Y rozpłyną ſie gory pod nim/ y doliny popádáią ſię/ iáko woſk od oblicża ogniá/ iáko wody pádáiące z wyſoká. BudBib Mich 1 /4.

2. Zmieniający pozycję na leżącą (10):

a. Przewracający się, upadający; cadens Vulg, Cn; cernuus Cn (9): Casabundus – Wſtawnie padaiąci. Calep 168b.

Wyrażenie: »na ziemię padający« (1): Iezu ktorys matkę twoię płaczączą y prawie vmarłą dla boleſci naziemię padaiączą widział. TarDuch C5.

α. Umarły, zabity, pobity, umierający, ginący; ruens Vulg, PolAnt; decidens, interfectus Vulg (7): y będą potym pádáiący bezecni/ y w z hańbieniu między vmárłemi ná wieki Leop Sap 4/19, Ez 32/27; záiſte wſtydem nie záwſtydzili ſię/ á(ni) znáią ſromu/ przeto vpádną miedzy pádáiącemi/ cżáſu náwiedzenia ich obála ſię BudBib Ier 6/15.

Wyrażenie: »padający od miecza, mieczem« = cadens a. interfectus a. ruens gladio Vulg (3:1): Wſzyſcy ći pobići/ y pádáiący miecżem/ kthorzy zſtąpili nie obrzezáni do źiemię [!] oſthátecżney [...]/ w pośrodku zábitych położęni ſą. Leop Ez 32/24; Thám ieſt Moſoch/ y Thubál/ y wſſyſtko mnoſtwo iego: około niego groby iego. Wſſyſcy ći nie obrzezáni á zábići/ y pádáiący od miecżá Leop Ez 32/26, Ez 32/23, 25.

b. Kładący się przed kimś twarzą do ziemi, bijący pokłony [przed kim] (1): O Boże/ [...] rácż obronić ſługi twe/ pokornie przed tobą pádáiące/ od wſzelkich nieprzyiaćielſkich naiázdow LatHar 622.

3. Oddzielający się, wypadający (1):

Wyrażenie: »włosy padające« (1): włoſy na głowie padaiącze zadzierżawa y gęſci ie/ gdy głowę tą wodką przemyieſz. FalZioł II 10d.

4. O włosach: rozpuszczone, spadające na ramiona (1): Capillus passus, Roſpráwione roſczoſane włoſy a pádáyące. Mącz 34c.

5. Zestawienie: »padająca niemoc« = epilepsja [szyk 4:4] (8): Theż ktoby miał niemocz padaiaczą/ albo komu by ſie dopiero przydała/ ſtłucż korzeń tego ziela FalZioł I 113c; Orlicże Layno pić z wodą [...]/ Niemocz padaiączą oddala. FalZioł I 144c, [*8], I 89c, III 31b, V 11v; SienLek 57v, Sss3v.

Synonimy: 1. lecący; 2.a.α. ginący, pobity, umarły, umierający, zabity; 3. lecący; 5. »boża kaźń«, »choroba świętego Walentego«, »niemoc świętego Walentego«, epilensyja, kaduk, padaczka, paduch, »rzucająca niemoc«, rzucawka, wielka niemoc«.

Cf PADAĆ

LWil