[zaloguj się]
[pdf]

PADUCH (15) sb m

a jasne.

Fleksja
sg pl
N paduch paduchowie
G paducha
D paduchowi
A paduch paduchy
I paduch(e)m paduchy
V paduchu

sg N paduch (5). ◊ G paducha (2). ◊ D paduchowi (1). ◊ A paduch (1). ◊ I paduch(e)m (2). ◊ V paduchu (3). ◊ pl[N paduchowie.] ◊ A paduchy (1). ◊ [I paduchy.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w..

1. Nędzny, zły, godny pogardy człowiek (wyraz obelżywy) (13): BartBydg 146b; RejKup t4v; RejFig Bb; ZLego ſługę málárze/ ták figurowáli/ Pyſk świni/ Wilcże vſzy/ do łbá mu przydáli [...]. Wſzytkoby żárł by świniá/ Wilcżym ſłucha vchem/ Bo pewnie nic nie ſpráwiſz/ z omylnym páduchem. RejZwierz 118, 120; Terrae onus sine telluris onus, [...] Páduch/ niczemny człowiek/ któremu ſzkodá ziemie ná którey ſtoyi. Mącz 451b; (nagł) Mierność do Obżárſtwá. (–) Coż wżdy cżyniſz żołtobrzuchu? Márnie ożárły páduchu RejZwierc 231v, 221v; [Wżdy ty nieſſczeſny páduchu wſſytko myſliſz o tym brzuchu KorczRozm A3v, C2v; BiałPos 82 (Linde)].

W charakterystycznych połączeniach: leniwy paduch, omylny, ożarły, zuchwały.

Wyrażenie: »zły paduch« (1): Nuż gdy ſie nieprzyiaciel iáki trefi s ſtrony/ Iż będzye trzebá iákiey niemáłey obrony/ [...] To iuż dzyáłá zátacżay/ to iuż ſzykuy huffy/ Iedźmyſz w imiono Boże ná ty złe páduchy. RejWiz 69.
Przen (1): Stały tho rycerz czo tego páduchá/ Nie może zwalcżyć ſmierdzącego brzuchá. RejZwierc 218.
a. O diable ujmowanym osobowo (2): A patrs onego paducha Iakoċ tu naklada vcha. Dyabel/ czo hayn vkaczie ſziedzy/ Smieiaċ ſię znaſéy ſpowiedzy. RejKup h7v, z6v.
b. Coll. (1): Abyſcie dawſzy odpor temu páduchowi/ Zágrodzili przechody tu Tátárzynowi. PaprPan Bv.
2. Padaczka, epilepsja (2): Pánie zmiłuy ſię nád ſynem moim/ iż lunátyk ieſt/ y ćięſzko ćierpi/ bo pada cżęſto do ogniá y cżęſto do wody. (marg) Wł. mieſiącuie/ To ieſt co mieſiąc páduch mu bywa. (–) BudNT Matth 17/15.
Szereg: »kaduk abo paduch« (1): Pánie zmiłuy ſię nád ſynem moim: ábowiemći lunátykiem ieſt (marg) mieſiącnikiem to ieſt, káduk, ábo páduch miewa. (–) WujNT Matth 17/15.

Synonimy: 2. »boża kaźń«, »choroba świętego Walentego«, »niemoc świętego Walentego« epilensyja, kaduk, padaczka, »padająca niemoc«, »rzucająca niemoc«, rzucawka, »wielka niemoc«.

LWil