[zaloguj się]
[pdf]

PRZEBIEŻEĆ (42) vb pf

Pierwsze e jasne; w temacie -bież- e jasne, temat -bieg- z tekstów nieoznaczających é.

W temacie praet -bież- (10), -bieg- (2) Leop, BielKron.

inf przebieżeć (15). ◊ fut 1 sg przebieżę (1). ◊ 2 sg przebieżysz (1). ◊ 3 sg przebieży (1). ◊ 1 pl przebieżymy (1). ◊ praet 1 sg m przebieżåłem, -m przebieżåł (4), przebiegłem (1). ◊ 2 sg m -ś przebieżåł (1). ◊ 3 sg m przebieżåł (2). f przebieżała (1). n przebieżało (1). ◊ 3 pl subst przebiegli (cum N pl: dni) (1) Leop, przebieżały (1) OpecŻyw. ◊ imp 2 sg przebież (2). ◊ 1 pl przebieżmy (1). ◊ con 2 sg m byś przebieżåł (3). ◊ 3 sg m by przebieżåł (2). ◊ part praet act przebieżåwszy (3); -åwszy (2), -(a)wszy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

1. Przemierzyć jakąś przestrzeń, pokonać jakiś dystans; penetrare Miech; currere, pertransire Vulg; perreptare Mącz; discurrere, transferre PolAnt [w tym: kogo [= czyje terytorium], co (10)] (12): Záiąc [...] Ku biegu śię prędko rzućił: Nátychmiaſt ono [drogę, po której się ścigali] przebieżał/ A ná kreśie żołwiá záſtał. BierEz L4; Thatarzy iako pſi głodni pierwey przebieżawſzy ziemię Lublinſką, potym ku Sendomirzowi y ku Krakowowi iako mrowie przyciągnęli MiechGlab 34, 68; Perreptavi usque ad omne oppidum ad portam, ad lacum quo non? Przebieżáłám [lege: przebieżałem] wſziſtko miáſto do brány/ do yeziorá á niewiem gdźiem tile nie był? Mącz 352c; BudBib 2.Reg 24/2; [WujBib 2.Reg 18/9].

przebieżeć dokąd (2): BudNT Act 21/2; Posłał się zrozkazania Kr. IM. pozew na Pana Gniezninskiego pisał ktos do Kr. IM. iakoby miało się zkupic do niego naszynczow niemało co vszli zBitwy Byczynskiey, ażeby do Pana Woiewody Nowogrodzkiego przebiezec miał do Litwy. ActReg 125; [RymszaDeket 33].

Zwroty: »drogę przebieżeć« (1): TO Ciáło [Jezusa Chrystusa] vcżćili Krolowie: á ludzie poſtronni/ długą drogę przebieżawſzy/ z boiáźnią y drżeniem kłániáli ſię. LatHar 196.

[»prędziuchno przebieżeć«: Curriculo percurre. Prędziuchno przebieſz. TerentMatKęt H4v.]

»przebieżeć wszytek świat« (1): by przebieżał wſzitek ſwiat, á ludzi wſzitkie obacżał nienaydzieſz takim ſpoſobem żadnego vbogiego. BielŻyw 93.

Przen (3):

przebieżeć czym (1): kray oſtátni świátá tego/ niewierzę/ by co tákiégo kiedy porodźić miał/ iáko ieſt tá wſtydliwośći/ wiáry/ y wſzyſtkiégo cnotliwégo żyćia odchłani [lege: odchłań i] przepáść [tj. nawała turecka]: która oślep bez wſtydu iáko opętána niehámownie ták bieży/ iż téż przebieżawſzy tym nieſłychánym y niewyſłownym zbytnim wſzeteczenſtwem ſwoim/ wſzyſtkié wſtydu y czyſtośći inſzych táiemnice/ ſámá náoſtátek żadnéy częśći ſproſnégo śćiérwu ſwégo nieprzepuśći. OrzJan 21.

Zwrot: »drogę przebieżeć« (1): Viam mandatorum tuorum cucurri, [...] Ty znaſz iżem drogę przykażania twego przebieżał (koment) To ieſt rządziłem ſie według przykazania twego. WróbŻołt 118/32.
a) Przeżyć (1):
Zwroty: [»bieg przebieżeć«: Abyſmy mogli s Páwłem ſwiętym mowić ná końcu: Woynę dobrą woiowałem/ bieg iuż przebiegłem [cursum consummavi Vulg 2.Tim 4/7]/ á wiárę záchowałem. GilPos [92].]

»żywot przebieżeć« (1): Przetoſz z wielką wiárą y ochotą tu przychodzmy: ábyſmy pátrząc ná ich [świętych] groby/ y ná ich zapłátę/ ſkárby rozmáite zbieráć mogli: á żywot ten zwoley Bożey ták przebieżećieśmy mogli/ iákobychmy ná on brzeg zwielkimi Bogáctwy przepłynęli: ku vżywániu kroleſtwá wiecżnego/ w Chryſtuśie Iezuśie Pánie náſzym. SkarŻyw 131.

2. Przejść przez coś, przedostać się, przekroczyć jakąś przeszkodę; cursare, supervadere Mącz; penetrare Calag (9): Supervado, Przebieżeć. Mącz 434c; Calag 137a.

przebieżeć przez kogo [= wojsko], przez co (3): Ieſli ſie nam przyda zbitwy vieżdzáć/ nie będziem mieli iáko przez wodę przebieżeć [non erit nobis transitus super aquas]. HistAl E4; Nád to vczyniony był zamek ná Mołdáwie rzece/ ku ſzturmowi/ ktory zborzywſzy zápalono/ przez ktory ogień káżdy iezny przebieżeć muſiał BielKron 328v; Mącz 227c. Cf [przebieżeć przez kogo w co].

[przebieżeć przez kogo w co: Przeto ieſliby długo/ chćiał pod zamkiem leżeć/ Przyidzie przez iego woyſko/ nam wzamek przebieżeć. RymszaDeket 12.]

a. Przejść na wylot, przebić (2):

przebieżeć przez co (1): gdy ſie potykáli/ on [Achab] ná zádku chodził/ Owa przedſię ktożkolwiek/ z łuku weń vgodził. Iże ſtrzałá przez żywot/ iego przebieżáłá HistHel D2v.

Zwrot: »na drugą stronę przebieżeć« (1): IEdnę rękę naprzod pochwycili/ ij gozdziem tępym ią przebili/ aże żyly na drugą ſtronę krzyża przebieżaly. OpecŻyw 139.
b. Przepłynąć (o płynach ustrojowych) (2):

przebieżeć przez kogo (1): A iż téż ſą complexie/ któré ćiáło otworzyſtſzé/ á do potu ſkłonnieyſzé máią/ v tákich/ poceniém pewna część [wody] wychodźić zwykłá: niechayże tedy obiad ié w godźin pięć/ álbo ſześć po wźięćiu [wody]/ kiedy iuż część więtſza przezeń przebieży Oczko 20v.

przebieżeć czym [= w postaci czego] (1): nie teſkliwie tedy tego czekáć/ áby co dźiéń ták wiele iéy [wody] ſtolcem á vryną przebieżeć miáło/ iáko iéy wypił: gdyż y po obiedźie/ y w nocy ćiec może. Oczko 20v.

3. Przebiec w poprzek (1):
Zwrot: »ślad [= drogę] przebieżeć« (1): (nagł) Pan co mu Wilk ſlad przeſkocżył. (–) PAn iádąc w drogę źimie/ y zedrgnie ſie máło/ Rzecże/ wierę Wilcżyſko ſlad mi przebieżáło. RejFig Cc4v.
4. Zapoznać się z treścią, przeczytać od początku do końca; decurrere, evolvere, cursim legere Mącz; dicere breviter Calag [w tym: co (10)] (16): Librum evolvere, Przebieżeć/ przeczitáć. Mącz 507a, 74a; Calag 493a; gdy práwá kośćielne y wſzyćiek dekret przebieżyſz/ á dobrze ſię go nápijeſz: tedy ćię przyimę ſynu. SkarŻyw 411, 28; Gdybyś też y wſzytkie świętych modlitw ſłowá przebieżał/ nic iáko mnimam tám nie naydźieſz/ cżegoby w ſobie tá Páńſka modlitwá nie zamykáłá. LatHar 6; Są ieſzcze y inne nieſpráwiedliwe práwá w ſtátutách y konſtytucyách wáſzych/ ktore ktoby mądry y vmieiętny/ á w práwách Bożych kośćielnych y Ceſárſkich biegły przebieżał/ wieleby tám niepráwośći nálazł SkarKazSej 701a; [LorichKosz 140v].
Zwroty: »krotko (a. krociuchno, a. co nakrocej) przebieżeć« [szyk zmienny] (4): BibRadz *4v; A temu wſzytkiemu przydáiemy ieſzcże nádzwyſz krociuchne zebránie wſzytkiey náuki Piotrá ſ. przez Lukaſzá ſ. zebráney w ſpráwach Apoſtolſkich w II. káp. w oney powieśći ktorą vcżynił do ludzi/ wnet po przyięciu Duchá ſ. kthorą iáko ſámá w ſobie ieſth/ krociuchno przebieżymy RejPosWstaw [1433]; Przeſtawſzy ná tym co nam ſam Pan wyłożył/ to cżego zámilcżał/ á ku wyrozumieniu náſzemu zoſtáwił/ krotko nam trzebá przebieżeć. CzechEp 39; Przebieżmy tedy co nakrocey bydź może/ przednie przykazánia Boże PowodPr 28.

»na prętce (a. prętko) przebieżeć« = cursorie legere, decurrere breviter Mącz [szyk zmienny] (5): Decursa abs te haec sunt breviter, Ná prętceś to przebieżał/ Przeyźrzał. Mącz 74b; Strictim attingere aliquem librum, Prętko ná prętce przebieżeć. Mącz 439d, 74a; A iż o moie zdánie/ iákobym o nich rozumiał/ żądaſz/ ieſzcżem tych Kśiąg zá trudnośćiámi przecżytać cżáſu niemiał/ tylkom kilká roźdźiałow (ná predce [!]) przebieżał. ModrzBazBud ¶6; [św. Bruno] Przy ſtole máiąc cżytelniká/ [...] łzámi ſię zálewał: ták iſz ſobie ſmáku w potráwách przerywáł. Stołownicy iego ten obycżay wiedząc/ ná cżytelniká kiwáli/ gdy ſię co tákiego tráfiło/ áby prętko przebieżał/ żeby wżdy ſpokoynie co ku pośileniu zieść mogł. SkarŻyw 292.

5. Przemyśleć, przeanalizować [co] (3):
Zwroty: »przebieżeć myślą« (1): przebieſz myślą wſzytek dźień/ możeli być/ á rozłoż ſobie w ſercu twoim porządnie wſzytkie godźiny y ſpráwy/ ktore maſz w nie odpráwowáć. LatHar 3.

»przebieżeć rozumem« (1): Przebiegłem wiele rzecży rozumem [Lustravi universa animo meo Vulg Eccle 7/26]/ chcąc náleść mądrość y rozum BielKron 81.

Szereg: »przebieżeć a rostrząsnąć« (1): Dziſieyſzych złych á oſtátnich cżáſow/ [...] máło ważne ieſt ſłowá Bożego vſługowánie. Ale gdybyś wſzytki wieki przebieżał á roſtrząſnął áż do pocżątku ſwiátá/ naydzyeſz namędrſze/ naſpráwiedliwſze y nalepſze po wſzytkim ſwiecie ludzye RejPosRozpr cv.
6. Upłynąć, minąć (o czasie) (1):

W porównaniu (1): Dni moie prętſze były niżli ten co zliſty biega: vćiekli/ á nie oglądáli nic dobrego. Przebiegli iákoby łodki z iábłki/ iáko Orzeł gdy ná paſzą leći [pertransierunt quasi naves poma portantes, sicut aquila volans ad escam]. Leop Iob 9/26.

Synonimy: 1. przebyć, prześć, przewędrować; 2.a. przebość, przedziurkować, przekłoć; 4. przeczytać; 5. przeźrzeć; 6. minąć, przeminąć, prześć, upłynąć.

Formacje współrdzenne cf BIEŻEĆ.

Cf PRZEBIEGŁY, PRZEBIEŻANY, PRZEBIEŻENIE, PRZEBIEŻONY

MN