[zaloguj się]
[pdf]

PRZEŹRZEĆ (322) vb pf

przeźrzeć (94), przejrzeć (106), przejźrzeć (78), przejźreć (2), przeźreć (1), przezźrzeć (1), przejżrzeć (1), [przejzdrzeć], przeźrzeć a. przezrzeć (27), przejźrzeć a. przejzrzeć (8), przejźreć a. przejzreć (2), przeźreć a. przezreć (2); przeźrzeć BierEz, KromRozm I, KromRozm II (2), RejWiz (3), RejZwierz, SienLek (3), GórnDworz (2), HistLan, WujJudConf, GórnTroas; przejrzeć LibLeg, LibMal, RejJóz (7), RejKup, HistAl, MurzHist, MurzNT (10), MrowPieś (3), GliczKsiąż (2), KrowObr (5), OrzQuin, RejZwierc, BudNT (5), PaprPan (2), SkarJedn, SkarŻyw (8), ZawJeft, PowodPr, SkarKaz (3); przejźrzeć BielSpr (2), CzechRozm (5), KarnNap, KochPs (2), NiemObr (2), KochFr, KochPieś (2), ArtKanc (2), GostGosp, GrabowSet (6), KochFrag, KołakSzczęśl, JanNKar, CiekPotr, CzachTr (3), ZbylPrzyg; przeźrzeć a. przezrzeć OpecŻyw (5), PatKaz II (3), PatKaz III (2), FalZioł, BielŻyw, WróbŻołt (2); przejźrzeć a. przejzrzeć BudBib; przejźreć a. przejzreć Prot; przeźrzeć : przejrzeć : przejźrzeć : przejźreć : przeźreć : przezźrzeć : przejżrzeć : przeźrzeć a. przezrzeć : przejźrzeć a. przejzrzeć : przejźreć a. przejzreć : przeźreć a. przezreć PatKaz I (–:–:–:–:–:–:–:2:–:–:1), RejPs (–:–:–:–:–:–:1:10:–:–1), Diar (1:1:–:1:1), LubPs (1:1), Leop (1:–:9:–:–:1), BibRadz (–:–:–:–:–:–:–:–:1:1), BielKron (4:19:1), Mącz (5:1:13:1:–:–:–:1:3), RejAp (7:4), RejPos (54:12:1), WujJud (–:1:1), MycPrz (–:2:–:–:–:–:–:–:1), LatHar (2:–:4), WujNT (1:10:15:–:–:–:–:–:1), SarnStat (2:–:1), KlonKr (–:–:1:–:–:–:–:–:1).

Pierwsze e jasne (w tym 3 r. błędne znakowanie MurzNT); -eć (18), -éć (3) MurzNT, KochPs, KochFr.

Fleksja
inf przeźrzeć
praet
sg pl
1 m przeźrzåłem, -m przeźrzåł, jå przeźrzåł m pers -smy przeźrzeli, -chmy przejźrzeli
2 m -eś, -ś przeźrzåł m pers
3 m przeźrzåł m pers przeźrzeli
f przejrzała m an
n przeźrzało subst przejrzały
plusq
sg pl
3 m był przeźrzåł m pers byli przeźrzeli
imperativus
sg
2 przeźrzy
3 niech przeźrzy
conditionalis
sg pl
1 m bych przeźrzåł m pers
2 m byś przeźrzåł, by ty przeźrzåł m pers byście przeźrzeli
3 m by przeźrzåł m pers by przejrzeli
impersonalis
praet przejrzało się
con by przejźrzåno, by się przeźrzało
participia
part praet act przeźrzåwszy

inf przeźrzeć (75); -eć (18), -éć (3), -(e)ć (52). ◊ fut 1 sg przeźrzę (1). ◊ 2 sg przeźrzysz (10). ◊ 3 sg przeźrzy (13). ◊ 1 pl przejźrzémy (1). ◊ 3 pl przeźrzą (4). ◊ praet 1 sg m przeźrzåłem, -m przeźrzåł (10), jå przeźrzåł Mącz 373b (1). ◊ 2 sg -eś, -ś przeźrzåł (7). ◊ 3 sg m przeźrzåł (113). f przejrzała (1). n przeźrzało (2). ◊ 1 pl m pers -smy przeźrzeli (2) KrowObr, SienLek, -chmy przejźrzeli (1) WujJud. ◊ 3 pl m pers przeźrzeli (3). subst przejrzały (3). ◊ plusq 3 sg m był przeźrzåł (18). ◊ 3 pl m pers byli przeźrzeli (3). ◊ imp 2 sg przeźrzy (15). ◊ [3 sg niech przeźrzy.] ◊ con 1 sg m bych przeźrzåł (3). ◊ 2 sg m byś przeźrzåł (4), by ty przeźrzåł (1) ZawJeft. ◊ 3 sg m by przeźrzåł (8). ◊ 2 pl m pers byście przeźrzeli (2). ◊ 3 pl m pers by przejrzeli (3). ◊ impers [praet przejrzało się.] ◊ con by przejźrzåno (1), [by się przeźrzało]. ◊ part praet act przeźrzåwszy (17).

Sł stp: przejrzeć, przejźreć, przejźrzeć, przeźreć, przeźrzeć, Cn: przejrzeć, Linde także XVII – XIX w.

1. Odzyskać wzrok; videre PolAnt, Vulg; respicere Vulg (73): Y ſſedl ij vmyl ſie ij przezrzál doſtatecżnie/ ij przyſſedl zaſię widzątz. OpecŻyw 63, [61]v [2 r.], 153v; PatKaz II 61; Potym zaśię włożył ręce na oczy iego/ i vczynił to że przéirzał (marg) go przeirzéć (–) I ieſt ku zdrowiu przywrócon MurzNT Mar 8/25; Zaśię tedy pytali go i Phariſeuſowie iakoby przéirzáł/ A on im powiedźiáł/ Błota mi włożył na oczy/ i vmyłemśię/ i także widzę MurzNT Ioann 9/15, Mar 8/25, 10/51, 52, Ioann 9/11, 19; Iezus záś rzekł do niego: Przeyźrzy/ Wiárá twoiá ćiebie zdrowym vcżyniłá. Leop Luc 18/42, Luc 9/18, 18/43, Ioann 9/11, 15, Act 22/13; [królowa Kunegundis] po śmierći wielkie cudá cżyniłá/ iáko piſzą/ iż [...] opátrżyłá dobrym mienim vbogie/ ſześćdzieſiąt ſlepych przeyrzáło/ pięćdzieſiąth więźniow wybáwiłá BielKron 367v, 98, 343, 344; RejAp 44, 45; RejPos 66v, 283; BudNT Ioann 9/15, 18; Potym [św. Wilhelm] vprośiwſzy ſobie v Páná Bogá przywrocenie ocżu/ iſz przeyrzał: wracał ſię do Hieruzálem SkarŻyw 167, 16, 82 [2 r.]; Niech bedą záćmione oczy ich áby nie przeyrzeli [ne videant] WujNT Rom 11/10, Matth 20/34, Mar 8/25, 10/51, 52, Luc 18/41 (15); ZYEMOMYSLAW, Syn Mieſzko ślepo ſie mu zrodźił: Ale ná Miánowinách przeyźrzał KlonKr A2v, B4v; [SkarKaz 101 (Linde)].

W przeciwstawieniach: »być ślepym (4), niewidomym ... prze(j)źrzeć« (5): Niewierzątz ieſſcże żydowie temu/ áby on był ſlep a przezrzál/ Wezwali iego rodzitzow/ ij poczęli ijch pytatz OpecŻyw 63v; Nieuwierzyli tedy żydowie o nim/ że by niewidomem był á przeirzáł [quia caecus erat et vidit] MurzNT Ioann 9/18; Leop Ioann 9/18; BudNT Ioann 9/18; WujNT Ioann 9/18.

Fraza: »przejrzały oczy« (1): Ieſus vlitowawſzy ſię ich/ dotknął oczu ich: á nátychmiaſt przeyrzeli (marg) przeyrzáły oczy ich. (–) [Et confestim viderunt] y ſzli zá nim. WujNT Matth 20/34.
Zwrot: »na oko przejrzeć« (1): y żegnáiąc trzy kroć oko/ wnetże ná nie młodzieniec on przeyrzał. SkarŻyw 454.
Szereg: »przeźrzeć i widzieć« (1): anyol dal mu rozumyecz yſz myal przeſrzecz y uydzyecz zbauyczyela ſzwyata y panna matka [lege: pannę matkę] yego PatKaz II 61v.
Przen (16): Rátz Pánie Wſzechmogący z otzu łuſkę zedrzeć ludu temu áby kiedy przeyrzał y ná wieki niezginął KrowObr 199v; Dziękuiemy Pánu Bogu/ iż nam otzy náſze otworzył/ izeſmy przeyrzeli/ wáſze błędy y báłwochwálſtwá obatzyli KrowObr 220, 107v; BielKron 139; BudNT Matth 7/5, Luc 6/42; NiemObr 165; wezwałeś mię do cudowney twoiey świátłośći. y otom iuż przeźrzał. LatHar 568; WujNT Matth 7/5, Luc 6/42; SkarKaz 273.

przejrzeć ku czemu (1): obłudny człowiecze wyimi przedzyi trám zoka ſwégo/ á tedy przeirzyſz ku wyięćiu trzáski zoka brata ſwégo. MurzNT Matth 7/5.

W połączeniu szeregowym (1): gdyż to wieſz iż my bez twoiey ſwięthey pomocy áni przeźrzeć/ áni ſie obacżyć/ áni ſobie nic pomoc nie możemy/ iedno iáko ſlepi záwżdy leść muśimy w thy márne á ſmrodliwe doły ſproſnego ſwiátá RejPos 173.

W przeciwstawieniu: »zabłądzić ... przejrzeć« (1): [donatyści mówią:] W Niemcách Pan Bog náſzych cżáſow prawdę y świátłość Ewángeliey ſwoiey wzniećić y okázáć racżył. Wſzyſey [!] zábłądźili/ mychmy dopiero przeyrzeli. WujJud 117.

Zwrot: »z ślepoty przejrzeć« (1): Bo gdy thy będzieſz racżył [...]/ nápuśćiſz ty tey wodki [tj. nauki świętej] do ocżu do náſzych/ że ſnádnie s ſlepoty tey náſzey przeyrzeć będziemy mogli/ á przypátrzyć ſie tobie Pánu ſwemu RejAp 45.
Szereg: »przeźrzeć a obaczyć« (1): Iż lud ten ktory od wiela cżáſow był w ciemnoſciach/ przeźrzy á obácży ſwiátłość wielką. RejPos 209.
a. [Odzyskać przytomność: Czemvsz tak barzo omglala, bacz posylona a przemow do syostr twoych, A gdy przeyrzala, tedy rzekla opaczycha Panye Iesv Cryste vszdrow dzyewka twoya ŻywEufr 78.]
2. Obserwując, oglądając zapoznać się (37):

przej(ź)rzeć co (4): Poſłał tedy Moiżeſz dwánaſcie kſiążąt Izráelſkich/ s káżdego narodu iednego/ y roſkazał im áby przeyrzeli miaſt położenie/ ludzi/ y pożytki/ á przynieſli owoc z oney zyemie iáki. BielKron 40, 40, 459v; z nienagłá ćicho vff zá vffem wyieżdżał ná mieyſce gorzyſte/ álbo padolne/ álbo w chroſty gęſte/ álbo zá iákie błothá/ przeyźrzawſzy przed tym ono mieyſce dobre BielSpr 26v; [ZapWpolActCon 1536 9/58].

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): rádzili niektorzy/ áby pierwey przechodniowie ſzli w máłym poczćie á przeyrzeli y przewiedzieli/ kthorymby obycżaiem á kędy lud wielki miał ſie położyć/ gdyż thám z wielkim ludem trudny przechod BielKron 246v.

Szereg: »przejrzeć i przewiedzieć« (1): BielKron 246v cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
Przen (5):
Zwroty: »przeźrzeć (aż) do serca« [szyk zmienny] (3): Słuchayże teraz á práwie przeźrzy do ſercá Apoſtołá onego ſwiętego/ gdy oglądał ony rány á ony znáki męki Páná ſwoiego RejPos 120v, 208v [2 r.].

»przeźrzeć serce« (2): Przeźrzyſz też záſię ſerce á myſl Bogá oycá niebieſkiego RejPos 107, 107.

a. O tekście: przestudiować; decurrere, legere, perlegere Mącz [co] (24): Przithym poſlowye naſſy przeyrzą thy articuli, kthore ſzą nam od poſlow zyemye podolſkyey naſſeymye podany LibLeg 7/11v; Posłowie spisek on o egzekucyji odłozeniu ku sobie wzięli, aby ji lepiej przeźrzeć mogli Diar 31, 38, 55; vkazał im Gránwellanus kſięgi [...] á ták powiedział yż to wolá Ceſárſka ieſt/ ábyśćie ie przeyrzeli/ á obácżyli coby ſie w nich komu niepodobáło BielKron 218v; [W księgach Interym] były niektore ártykuły luterſkie/ przeto ie poſłano ná oſtátek Pápieżowi przeyrzeć/ ieſli ſie mu ták podobáć będzie. BielKron 232v, 208v; Cursim legere, Przebieżeć/ Przeyźrzeć. Mącz 74a, 193d; Ty lekárſtwá do pierśi/ iákoſmy przeźrzeli ſą poſpolite y vżytne SienLek 86, a4; BielSpr 26v; Byśmy byli cżuyni/ mogliśmy dawno ſzkoły Ruſkie mieć/ á wſzjtkie piſmá Ruſkie przeyrzeć SkarJedn 381; KołakSzczęśl A4v; SarnStat 316; [OrdunekGórn 24].

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): trzebá ná iutro przeyrzeć co ſię wkośćiele cżytáć y śpiewáć ma. SkarŻyw 507; [Przy kazdym zapiśie żupnik przytomnym być ma, a te stare y nowe gory iako ich dopuśćił podle frystowney ceduły przeizdrzeć, kiedy śie poczęło OrdunekGórn 22].

Zwroty: »z pilnością, pilno przej(ź)rzeć« (3:1): Diar 38; Perlegere oculis Vergilium, Dobrze á s pilnośćią przeyźrzeć. Mącz 188b; BudBib c2; ten ſwoy przekład Theologom do tego náznáczonym/ ku rozſądzeniu y popráwiem podał. Ktorzy gi záſie z pilnośćią przeyrzeli WujNT przedm 3.

»na prędce przejźrzeć« [szyk zmienny] (2): Decursa abs te haec sunt breviter, Ná prętceś to przebieżał/ Przeyźrzał. Mącz 74b, 74a.

Szeregi: »przejźrzeć i obaczyć« (1): áby przeyrzawſzy y obatzywſzy vſtáwy wáſze/ ktore ſie s ſlowem Bożym niezgadzaią/ ná ſthronę pretz odrzućili KrowObr 203v.

»prze(j)źrzeć a przeczcić, [przeczyść i przejrzeć]« (1): z tych cztérzech Artykułów przyśięgi, idą [...] officia królewſkié: [...] czym do kożdégo roſtropnégo czytelniká iudicium, gdy do końca przeźrzy á przeczći, áppeluię. SarnStat 25; [My Rada myaſta Poznanſkyego Przeczethſzi y przeirzawſzy prze y odeprze Zalobey othpowiedz vyrozumyeli y nalyezly ZapWpolActCon 1547 13/176v].

b. O poglądach: zbadać [co] (1): ále áby rádniey Pápież wyſadził ná to kilko ludźi vcżonych prawdźiwych coby nikomu niefolgowáli rzecż wſzytkę przyiaćielſkim obycżáiem przeyrzawſzy/ Luterá przeſtrzegli BielKron 196.
c. Dostrzec, zauważyć [co gdzie] (1): [Anachars] tam w Atenach był przezrzał miedzi greki niektore nie ſprawne rzecży ktorim ſie bardzo dziwował BielŻyw 23.
d. Dopilnować [czego (po przeczeniu) przez kogo] (1):
Zwrot: »oczyma swemi [= osobiście] przejźrzeć« (1): Kto máiętnośći ocżymá ſwemi nie może przeyźrzeć/ iuż muśi przez ſługę GostGosp 1.
3. Ogarnąć wzrokiem; oculis terminare Cn (8): Tanta celeritate ut visum fallant, Tákiey przętkośći że yeden łatwie przeźrzeć, może. Mącz 117a.
Przen (2):
Fraza: »oko nie przejrzy« (2): SkarŻyw 3; Oko nie przeyrzy/ y vcho nigdy nie ſłycháło: iákie nam dobrá zgotował P.Bog SkarKaz 638a.
a. Zwrot: »(oczyma, [okiem]) prze(j)źrzeć nie moc [czego], [czego] nie przeźrzeć« = czegoś jest bardzo dużo, coś jest bardzo wielkie (3:2) (5): XErxes gdy woyſká vźrzał/ dziwnie rozſzyrzony/ Ze ich ocżymá przeźrzeć nie mogł ná wſze ſtrony. RejZwierz 33v; Ogárnęły mię niezliczone nieſzczęſćia/ á poimáły mię złoſći moie ták iżem ich przeyzreć nie mogł [et non potui videre] BibRadz Ps 39/13; Troſki mię/ których nie przeyźrzéć/ zyęły. KochPs 59; A ſzérokośći morzá nie przeźrzémy. GórnTroas 68; ieſt woyſko nieprzyiaćielſkie wielkie/ żeś mj go ocżymá przeyźrzeć nie mogli CzahTr D3v; [Widziałem, alem nie mógł przejrzeć Liczby wielki męczenników wiedzieć. DramStp I 633; Potym też Moſkwá ięłá ſie ukázowáć/ ktorych náſzy okiem przeyrzeć nie mogli. BielKron 1597 615].
4. Spojrzeć, popatrzeć; suspicere PolAnt; respicere Vulg; despicere, videre Cn (3): [Jezus] plunąwſzy na oczy iego [niewidomego] i włożywſzy nań ręce pytał go ieſliby co widźał [!]. A on przeirzáwſzy (marg) weirzáwſzy (–) rzekł/ widzę ludźie/ Bo iakoby drzewa widzę ty ktorzy chodzą MurzNT Mar 8/24.

przejźrzeć na kogo (1): y ſtoiąc rzekł mi: Sáwle brácie/ przejźrzy [cf znacz 1.]. Tedy teyże godziny przeyźrzałem nań. Leop Act 22/13.

Przen: Wziąć w opiekę [na kogo] (1): Alboć pan Bog iuż też przeyrzał na nas w naſzey nędzy RejJóz N6v.
5. Widzieć poprzez coś, na wskroś, to co jest po drugiej stronie, być przejrzystym [inf bezpodmiotowo; kogo, co] (3): (nagł) Alabaſter. (–) KAmień ieſth z rodzaiu marmurow/ [...] Ten kamień kthori bywa w Capadocij nalezion niebiały/ ieſt nagorſzy, Nalepſzy ieſt ktori ma barwę miodową: kthorego nie barzo przezrzeć FalZioł IV 47c; (nagł) Ná lipę. (–) PRzypátrz ſię/ gosćiu/ iáko on liſt móy źielony Prędko vwiądł/ á iuż mię przeyźrzeć z káżdéy ſtrony KochFr 93.
Zwrot: »na obie stronie przeźrzeć« (1): A gdy przyiechał [Aleksander biskup niceński]/ popadłá go tháka niemoc iż wſzytki wnętrznośći z niego wypłynęły/ ták iż go było ná obie ſtronie przeźrzeć. BielKron 155.
6. Przeoczyć, pominąć (4): [I z tego jego listu, i z inych znakow ja sie nadziewam, iż wszytko w Polszcze, da li Bog cedet ex animi nostri sententia, jedno o to Pana Boga prosić i samym sie o to przyczyniać, by sie – co Panie Boże racz strzec – ⟨z⟩ strony naszej nie przeźrzało ListyPol II 1548 23.]

[przejrzeć co: Omylnośći druku/ ná prętkiem przeczytaniu tych kśiąk obáczoné/ A co by śie przeirzało cnotliwego czytelnika rzecz ieſt/ za złé tego niepoczytać. MurzNT A5.]

przeźrzeć czego (2): KromRozm I H4; nápiſał kſyęgi [...] gdźye omyłki ſwoie ták wnáuce/ yáko w wykłádányu piſmá wypiſuye. Y drudzy przedſyę po nim yeſſcze nyeco obaczyli/ czego on przeźrzał. KromRozm II q2.

przeźrzeć co a. czego (po przeczeniu) (2): SarnStat 954; [ále ten drugi záśię/ y we dnie y w nocy prácował/ wſzyſtkich inſzych powinnośći zániechawſzy/ w téy ſie tylko ſáméy poczuł/ czyháiąc ná pogodę/ żeby ſie iáka do oddánia otworzyłá/ á żadnéy żeby nie przeźrzał. SenekaGórn 346]. Cf Ze zdaniem dpoełnieniowym.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Tego okiem nie przeyrzą co po błocie brodzi PaprPan T2.

Zwrot: »okiem nie (moc) przejźrzeć« = nie zlekceważyć (2): PaprPan T2; [przeciwko którym rzeczom tj. kupowaniu prawa] w króleſtwie náſzym wołánié powſtáło/ y tákowa chytrość okazáłá ſie/ czego Máieſtat náſz zá tym wołániem niemógł okiem przeyźrzeć/ y tego ciérpieć SarnStat 954.
7. Wybrać; praeordinare Mącz, Vulg; praedistinare Mącz; praescire Vulg [kogo, co] (55):

przeźrzeć na co (2): á [Jezus] widząc co było w Pietrze y co zniego być miáło/ ſłowem go onym przywitał [...] to ieſt Piotr álbo głowá y opoká: dáiąc znáć iáko go iuſz był ná nawyſzſzy vrząd kośćielny przeyrzał. SkarŻyw 596. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Lech powiedział [...] ia wam dáię zá páná Kroká Hethmaná wáſzego/ ktorego ieſzcże zá żywotá moy miły brát ná to przeyrzał/ áby wáſzym pánem á ſprawcą dobrym był. BielKron 318.

Zwrot: »przeźrzeć sobie« [szyk zmienny] (2): Rzekł Abráám: Pan Bog przeyrzy ofiárę ſobie ſynu moy BielKron 12v; Iam téż rzeczy iego [wydawcy] popráwuiąc/ muśiáłem tego ſtrzédz/ abych mu tám w iego rzecz nie wſtąpił/ á moim rozſzérzánim iego vmyſłu nie záćmił: przetom tu ſobie oſobliwé mieyſce przeźrzał/ gdziebych oſobliwą rzecz o ták rzeczy potrzebnéy vczynił SienLek Vvv2v.
a. O Bogu: przeznaczyć do bycia kimś, wypełnienia jakiejś roli lub do określonego losu wiecznego [kogo, co [= społeczność]] (51): RejPs 72, 154v; Bo iuż pan Bog twe [człowieka] ſprawy kiedy cie tak przeyrzał Zawzdy na wſzytko dobre ſnadz będzie obraczał RejJóz Q; KrowObr 53v; Praedistinare, id est, praeordinare, verbum est, quo soli Ecclesiastici Doctores utuntur, Przeyźrzeć/ Wybrać przed tym. Mącz 83b; RejPos 154, 240v, 280v; Pánie Boże day tym wſzytkim/ ktoreś przeyźrzał/ w cżás vznánie/ y vpámiętánie NiemObr 166; WujNT Rom 11/2, Bbbbbb3, Cccccc3v; [Bog teraz opowieda wſzem ludźiom wſzędy pokáiánie. Ponieważ poſtanowił dźień/ ktorego ma ſędzić świát w ſprawiedliwośći/ przez męża/ ktorego przeyrzał. BudArt V2v].

przeźrzeć do czego (1): widziſz iáko ſie on z niewierniki á s ſprzećiwniki ſwemi obchodzić racży/ kthore przeźrzał do łáſki á do miłoſierdzya ſwoiego RejPos 284v.

przeźrzeć k (u) czemu (3): PatKaz I 11; LubPs Q2v marg; Iż ktore przeyrzał k łáſce ſwey/ tych do niey wezwał/ á wezwawſzy y vbłogoſłáwił y poſwięćił. RejPos 74; [Ktore więc pan Bog ku żywotowi wiecznemu przeirzał/ ty teſz ſpoſobył/ aby wyobrażeniu/ ſyna iego podobni byli UstKościel 75].

przeźrzeć na co (4): Pewienciem ia żeć mie on [Bóg] nigdy nie przebacży/ A nacż mię przeźrzał iſcieć tego nie zinácży. HistLan F5v; RejPos 184; WujJud 217v; Ieſzczeć było dwudźieſte nie nádeſzło láto/ Gdyś wtákowy ſtan przyſzłá Bog cię przeyźrzał ná to ZbylPrzyg B3; [Ale rada boża trwa na wieki/ y myſli ſercza iego trwaią/ z iednego rodzaiu w drugi, Rada Boża iż nas ſtworzył, odkupił, na zbawienie przezrzał WróbŻołt 73 (Linde); A by to co dobre obroć Krolowi náſzemu Boże/ co wſzyſtkim władnieſz [...] y ná coś go ſam przeyrzał dopomoż mu tego. ZbylDroga Bv; SkarŻyw 610 (Linde); W czym ſię zdumiewáć mamy nád táką mądrością y dobroćią iego/ iż o ſwoich ktore ná chwałę ſwoię przeyrzał/ nie tylo wie y one policzył: ále tákie ieſzcze przed ſtworzeniem świátá obmyślánie o nich/ y zgotowánie im tákich dobr czynił. SkarKaz 588].

przeźrzeć za kogo (1): IEzu/ ktoryś naświętſzą P. Máryą przedwiecżnie zá mátkę ſobie przeźrzeć/ y obráć miłośćiwie racżył. LatHar 548.

przeźrzeć kim (1): Pan náſz s tą nowiną napirwey poſłał onę pokorną dzyewecżkę ſwoię/ ktorą był ſobie z dawná mátką przeźrzeć á obrać racżył. RejPos 305.

przejrzeć na czym (1): nie doſyćże tobie ná tim rozeznáć ſobie dobrodzieiſtwo á wolą páná ſwego/ á zoſtáć ná tym z wolną myſlą á s poććiwoſcią// ná cżym cie on z łáſki ſwey przeyrzeć á poſtánowić racżył RejZwierc 190v.

przeźrzeć gdzie, dokąd [= aby ktoś był gdzieś] (2): Gdyż ćie przeźrzał Pan tu ná ſwiát s krześćiáńſkich á s tákich rodzicow/ iż ich cnot [...] wiele ſie ludzi mogło vcżyć RejWiz A3; RejPos 280v.

cum inf „być” jaki, jakim (3): Przy tym też ſpráwi á obiáſni y ony ludzi kthore Pan Bog przeźrzał być ſobie godne przez náukę wáſzę/ iż ſnádniey będą moc zrozumieć ſpráwy ty RejPos 129v; iuż ſie thám wſzytki cnoty/ wſzytki pocżćiwe ſpráwy tey pánienki w tym záwárły/ gdyż ią Pan przeźrzeć racżył doſtoynieyſzą być nád wſzytkimi inemi ſtany niewieſciemi. RejPos 271v, 130.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: aby (5), iż (1)] (6): Leop Act 22/14; Tego to Sálomoná Pan Bog ieſzcże z młodych lat iego przeyrzał/ iż go rozumem tákim obdárzyć racżył/ iż go nikt w nim nie przerownał. BielKron 75v, 188; CzechRozm 38; WujNT 505; duſze ſą obrázem Chryſtuſowym/ iáko mowi Apoſtoł: ktore przeyrzał áby były iednegoż obrázu z Synem Bożym. SkarKaz 349a; [RozmSzat g2v].

W połączeniach szeregowych (6): BielKron 165; iż ſam Pan z iedynośći Troyce ſwiętey thę ſwiętą pánnę z dawná przeźrzeć/ ozdobić/ y vbłogoſłáwić racżył. RejPos 304, 154; Abowiem w obiecánym Meſiaſzu Iezuſie ſynu ſwym/ Bog ſam nas przeyźrzał/ obrał/ y vmiłował CzechRozm 25; ſam w ſobie z nieprzebránych bogactw dobroći/ łáſki y miłoſierdźia ſwoiego/ nas przeyźrzał/ obrał y náznácżył CzechRozm 214v, 174.

Zwroty: »sobie przeźrzeć« (4): PatKaz I 5; RejPs 90v; iż też tego było potrzebá káżdej zmázáney duſzy grzechem pirworodnym/ áby byłá przyiętá do oney ſpołecżnośći kroleſtwá Páńſkiego/ ktorą on ſobie z dawna przeźrzeć racżył. RejPos 153v, 279v.

»od wieku, z dawna prze(j)źrzeć« [szyk zmienny] (6:4): PatKaz I 11, 15; Iż nikt iny iedno ſam pan ieſt nádzyeią wiernych/ kthore on od wiekow przeźrzał ku ſwey chwale. LubPs Q2v marg; RejAp BB5; RejWiz A3; Bo ták Paweł s. nápiſał: Iż ktore z dawná przeźrzał/ tych do ſiebie powołał/ á ktorych powołał tyſz y vbłogoſłáwił. [Vulg Rom 8/30] RejPos 238v, 153v, 304; Bog Adámá ſtworzył nietylko áby záginął/ ále go też od wieku ná zátrácenie przeyźrzał WujJud 217v; LatHar 672.

Szeregi: »przejźrzeć i naznaczyć (a. przenaznaczyć)« = praescire et praedistinare Vulg (3): Iuż ći go [Łokietka] Pan Bog przeyrzał y náznáczył/ y prozne ſwary náſze MycPrz II B[3]; Tákći mowią wſzyścy Kátholiccy káznodzieie Chrześćijáńſkim ludziom: Acz was Pan Bog przeyzrzał y náznáczył ábyśćie byli zbáwieni WujNT 505, Rom 8/29. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»przeźrzeć i (a) obrać« (5): PatKaz I 5; náznácżywſzy niewinną krwią podwoie náſze/ áby nas iuż przeźrzał y obrał lud ſobie wybrány RejPos 141, 184, 305; LatHar 548. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»przejrzeć a postanowić« (1): RejZwierc 190v cf przejrzeć na czym.

»przeźrzeć a powołać« (1): A nic ſie nie dziwuy ſpráwam Páńſkim/ á trway w ſtołośći [!] ſwey w powołániu ſwoim/ iáko cie tu ná ſwiecie przeźrzeć á powołáć racżył. RejPos 280v.

8. O Bogu: Przedwiecznie zrządzić, postanowić; praescire, providere Vulg; velle Mącz [w tym: kogo, co (52)] (57): PatKaz II 66; Iuſch tedy mozymy zrozumyecz yako bog oduekow przeſrzal narodzenye they maryey panny naſzwyath PatKaz III 92; Iuż iedzmy w imię boże gdy tak przeyrzeć raczył RejJóz P6v, I6; MurzHist Ev; iuż Bog przeźrzał śmierć moię y iego żywot/ ktore da kiedy on chce káżdemu/ bo to iego dáry BielKron 148; Mącz 341a; RejPos 11, 34, 42, 136v, 148v (8); MycPrz I A4v, Bv; Anyoł iey odpowiedźiał, iż ták Pan Bog przeyźrzał. ArtKanc A3v; O Pánie IEzu Chryſte/ źwierciadło iáſnośći wiecżney [...] wſpomni ná ono vżalenie twoie/ ktoreś miał w Boſkim ſercu twoim/ gdyś w źwierćiedle naiáſnieyſzego Máieſtatu twego przeyźrzał náznácżenie do żywotá wiecżnego wybránych twoich LatHar 294; [AgrWykład 38/119 ].

przejźrzeć komu cum inf (1): Zeby corká, ieſli iey Bog przeyźrzał iść zá mąſz, Miáłá poſag CiekPotr B2v.

przeźrzeć czym (6): MrowPieś ktv [2 r.]; Y ktemu yeſſcże nye yedne piersi dal [...] aby ſnadź yeſliby bliźnyętá były/ kożde z oſobná ſwe myáło s cżegoby piło [...] Mądrze tedy Pan á ſtworzycyel náſz opátrznoſcią to przeyrzał GliczKsiąż D2v; Ale to Pan Bog przeyrzał łáſką ſwoią/ gdy Fáráoná ſkarał niemocą/ iż ſie iey nie dotykał. BielKron 11; RejPos 133v; ArtKanc N10v.

przejźrzeć o kim (1): Iż Bog o nas coś lepſzego przeyźrzał/ áby bez nas [Gedeon, Bawak i inni] doſkonáłey zapłáty nie wźięli. WujNT Hebr 11/40.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikami: to (10), tak (2), ono (1); iż, że (12), aby (4), zaimek względny (1)] (17): RejPs 166; KromRozm II hv; BielKron 36; przeyrzał tho Bóg/ że moiá chuda itéż nikczemna w Kośćiele iego poſługá/ miáłá być od Kácérzow tą potwarzą háńbióná OrzQuin G4v; Pan wyrzućiwſzy go w gniewie ſwoim od oblicżnośći ſwoiey/ vżalił ſie go potym/ y przeźrzał tho w Boſkich táiemnicach ſwoich/ iż cżyniąc doſyć Dekretom ſwoim/ nielza było ledá iáko onego nędzniká záſię w łáſkę przyiąc. RejAp 1, 128v; RejPos 3, 16, 17v, 53v, 129v (10); Abowiem ták to przeźrzał Pan Bog/ áby przez tákowe niezgody y ſprzećiwieńſtwá/ tym więcey prawdá ſie pokázowáłá WujJudConf 129v; WujNT 464 marg.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu głównym [w tym: zaimek względny (3), iż (1), aby (1)] (5): Bog wieczny á wſſechmocny Pan narodu ludzkiego/ Raczył przeyrzeć mocą Boſtwá naſwiętſſego/ Stan człowieczy Iáko miał żyć ku wieczney tći iego. MrowPieś ktv [idem (2)] ktv, A2v; A ták ten wſzechmogący Pan/ przeźrzawſzy omylność ſwiátá nędznego/ iż ſię záwżdy miał vnośić zá wymyſłem ſwoim [...] nám tę ſwiętą Ewányelią zoſtáwić racżył RejPos 119; Oycże wiekuiſtey cżći godny/ przyſzłá godźiná/ ktorąś od wieku przeyźrzał/ áby ná chwiłkę poległ zwierzchu ſługá twoy/ á przedſię v ćiebie záwżdy żył wewnątrz LatHar 591.

Przysłowie: Co Bóg przeyźrzał/ to ſye iuż nigdy nie odmieni KochPieś 75; KochFrag 52.
Zwroty: »z dawna (a. dawno) przeźrzeć« [szyk zmienny] (8): 139 pſalm Iáko zdawná pan przeyżrzáł przypátki ludzkie á iáko bez woley iego [nic się stać nie może]. RejPs Ff7v; RejJóz O7v; Dawno to ták był bog przeźrzał/ y przez Dawidá znákomićye obyáwił/ iż vſtmye zakon krzeſciyáńſki przez Apoſtoły wſſyſtkyemu świátu myał być podan KromRozm II hv; BielKron 36; RejPos 16, 53v, 154; PowodPr 29.

»przeźrzeć przyszłe rzeczy [czyje]« (1): ALe ná bezbożne aż do końcá bez miłoſierdzia gniew przypadł Bo [Bog] przeźrzał á przewiedział y przyſzłe rzecży ich [Praesciebat enim et futura illorum] Leop Sap 19/1.

»przeźrzeć sobie« (1): iż on [Bóg] nigdy nic dármo vcżynić nie racżył/ á ná żadne mieyſce dármo nie ſzedł áż pirwey przeźrzał á przepátrzyć ſobie racżył/ co tám ſpráwić á vcżynić miáł RejPos 308.

»od wieku prze(j)źrzeć« [szyk zmienny] (4): Abowiem pan bog ieſſcze był odwiekow to przezrzał iż miał zeſláć odkupienie ludowi ſwemu RejPs 166, 164v; Ták to Bóg przeyźrzał od wieku KochPieś 9; LatHar 591.

Szeregi: »przeźrzeć a przepatrzyć« (1): RejPos 308 cf »przeźrzeć sobie«.

»przeźrzeć a przewiedzieć« (1): Leop Sap 19/1 cf »przeźrzeć przyszłe rzeczy«.

»przeźrzeć i zrządzić« (1): gdy ſię przybliżáłá zbáwienná śmierć twoiá/ ktorąś od wiekow w Boſkim ſercu twym przeźrzał y zrządźił. LatHar 289.

9. Przewidzieć; praescire Mącz; cognoscere HistAl; constituere, praesentiscere, praevidere, pervidere, providere Mącz [w tym: kogo, co (21)] (26): drzewiey niż wodá potopu zákryłá ziemię ciebiem prziſzłego przeyrzał HistAl L2; piſzą iż [Jonichus] Aſtronom niepoſpolity/ ktory napirwey biegow niebieſkich ſpráwę obacżył/ przez ktorą przeźrzał y náucżył wſchod y zachod cżterzech przednieyſzych kroleſtw ná ſwiecie [tj. że cztery królestwa powstaną i upadną] BielKron 6; Praecipere cogitatione, Przeźrzeć/ Obaczić przed tym. Mącz 36c, 495a; RejPos 150.

przeźrzeć w kim (1): Pan [...] z dawná w nas przeźrzał ten niedoſtátek wiáry RejPos 131.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: to (3); iż (3), zaimek względny (2)] (5): Mącz 373b, 413b, 495a; Prorocy oni ſwięći to byli z dawná przeźrzeli/ iż áni ony ofiáry zakonu ſtárego/ áni żadna kreẃ/ ktorą rozmáicie wylewáli/ ofiáruiąc á vbłagáiąc gniew Bogá oycá ſwego/ tego przeiednáć nie mogłá nigdy temu nędznemu narodowi ludzkiemu RejPos 89, 128v.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego w zdaniu głównym (1): A [...] więcz prorok tu przezrzawſzi ſtadło wtore iż miało przyſc: mowi tu z radoſcią WróbŻołt aa4.

Przysłowie: Koniec przeźrzy niż co pocznieſz BierEz H3v.
Zwroty: »z daleka przeźrzeć« (1): wielką praczą náſz wſzechmogący Pán podiąć racżył dla zbáwienia náſzego/ niechciał theż tego ni w niczym zániecháć/ áni opuśćić w náukach ſwoich/ áby był thego z dáléká przeźrzeć nie miał/ czoby było przekáźić miáło zbáwieniu cżłowiecżemu RejPos 128v.

»dawno, z dawna, z dawnych czasow przeźrzeć« = dudum praescire Mącz (3:2:1): PatKaz II 87; Iam dudum ego ista praevidi praesensique, Dawnom ya to przeźrzał/ widziałem że ták miáło być. Mącz 383c, 373b; iż ácż było wiele piſmá [...] o wſzytkich ſpráwach iego/ ktore z dawnych cżaſow Prorocy y Pátriárchowie przez Duchá s. byli przeźrzeli RejPos 135, 47v, 89.

»prze(j)źrzeć przez Ducha św, Duchem św. (sprawiony), w Duchu św.« [szyk zmienny] (3:2:1): RejAp 186v; Pátrzayże co tu Prorok przeyrzał Duchem s. ſpráwiony RejPos 15; Bo ſłuchay Ezáiaſzá iáko to przeźrzał przez Duchá ś. RejPos 118v, 47v, 135 [2 r.].

»przejźrzeć przedtym« (2): Aliquid animo videre, Báczić co/ przeyzrzeć przed tym. Mącz 494a, 383c.

»przeźrzeć przyszłe rzeczy itp.« = futura praevidere Mącz [szyk zmienny] (4): Bo to ieſt nie leda czo przeyrzeć przyſzłe rzecży RejJóz K4; BibRadz I 5d marg; Mącz 495a; Abowiem y Dawid on Prorok wielki przeyrzawſzy iuż w Duchu ſwiętym thy przyſzłe roſkoſzy o kthorych tu ſłyſzymy/ woła do Páná RejAp 186v.

Szeregi: »przejźrzeć a domyślać się« (1): Animo providere et praesentiscere aliquid, Przeyźrzeć á domyſláć ſie nieczego przed tym. Mącz 383c.

»przejźrzeć, (prze)obaczyć« (2): Constituere quid accidere posset, przeyźrzeć obaczić co by ſie mogło przigodzić. Mącz 413b; Futura praevidere, Prziſzłe rżeczy przeyzrzeć/ przeobaczić. Mącz 495a.

10. Przebaczyć, puścić w niepamięć; ignoscere Vulg, Mącz; concedere, conivere, indulgere, pati Mącz (23): Pati et concedere, id est, conivere, Przeźrzeć. Mącz 45b.

przeźrzeć co (14): SŁyſząc Luter dobrą powieść/ ſławę y záchowánie o krolu Angielſkim radował ſie ſtego/ przeto kniemu piſał pokornie proſząc/ áby mu zá złe niemiał/ iż go przedtym nieiák [!] popędliwym piſánim ſwym ku gniewu poruſzył znawodu niektorych/ máiąc o nim tę nádzieię/ áby mu to ſwym rozumem przeyrzał pámiętáiąc ná to/ iż ieſt cżłowiek śmiertelny BielKron 204; Accipienda et Mussitanda iniuria adolescentum est, Muśy cierpieć/ Milczeć/ Táić/ Przeyźrzeć Zátrzeć krziwdę młodych ludźi Mącz 239d, 169a; Pánie Przeyźrzy me głupſtwá/ á potwierdz vfánie. GrabowSet Iv, Tv, V; CzahTr F4v; [Stániſław Swięty ono gwałtowne ſwoie y ſług ſwoich ze wśi wygnánię/ y inſze krzywdy łáſkáwie mu nie dádząc ſie wiele prośić/ przeźrzał. DługoszMWilk B3v]. Cf »przejźrzeć występek«.

przeźrzeć czego (4Scilicet equidem istuc factum tibi ignoscam, I wierę prawdá miły duſzko/ wiecći tego mam przeyrzeć/ mam ći to przepuśćić. Mącz 371d; GórnDworz E4; KarnNap C3; [SenatDelib 166; SenekaGórn 129]. Cf »przejźrzeć przestępności«.

przeźrzeć czego (po przeczeniu) (3): [ojcowie popędliwi] nic práwye dziecyam ſwym przeyrzeć á przepusćić niechcą GliczKsiąż G3v; RejPos 200v; [PamJancz 158]. Cf »przejźrzeć występek«.

przeźrzeć komu, czemu (11): GliczKsiąż G3v; A ſędzia gdzieby nieprzeyźrzał tym kthorzy vzdrowieni ſą ſłowem iego/ á nie wygładził mnoſtwá ſporow/ wſſákby ſnadź niezoſtáło z niezlicżney wielkośći/ iedno bárzo máło. Leop 4.Esdr 7/69; BielKron 204; Mącz 320b, 371d; GórnDworz E4; Boże Oycże bądź mi miłośćiwy/ á przeźrzy nędznemu cżłowiecżeńſtwu moiemu RejPos 33, 133v, 200v, 202v; GrabowSet T; [SenatDelib 166; PamJancz 158, 213; SkarŻyw 913 (Linde); Ieſli ia zá onym iego iednym dobrodźieyſtwem powinieném wſzelákich iego krzywd iemu przeźrzeć/ czyli ma to iść zá zapłátę onéy iego vczynności SenekaGórn 129].

przejźrzeć w czym (1): Nullam deprecor poenam, Nie proſzę áby mi w naymnieyſzey rzeczy przeiźrzano/ álbo pofolgowano. Mącz 320b.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Nie pomni proſzę/ owſzem ocży ſwoie Odwroć/ á nie pátrz/ ná wyſtępki moie: A gdy záśiędźieſz ná Sąd oſtátecżny/ Przeyźrzy/ o Iezu/ żem ia ták beśpiecżny GrabowSet O4v; [tak tez ten moy podły dar W.M. moy Mćiwy Pan wdzięcżnie y miłośćiwie przyjąć/ y wcżymby proſtotá ma wykrocżyła przeyźrzeć iáko ſłudze ſwemu rácżył. KołakWiek A2v.]

[Fraza: »niech ci przeźrzy Pan Bóg«: Bo chociaż drudzy odmieniáią ſłowá niektore/ kiedy miáſto tych/ Niech ći przeźrzy Pan Bog/ mowią/ Niechci odpuśći KuczbKat 229.]
Zwroty: »przejźrzeć miłosierdziem, z miłosierdzia« (1:1): Y przeyźrzał ich wjſtempek miłoſierdźiem Páńſkim. Przeyźrzyſz też y moy mnieyſzy z miłoſierdźia ſwego. CzahTr F4v.

»prze(j)źrzeć występek, grzech [w tym: czego (po przeczeniu) (1)], przewinienie, przestępności (G pl), [winę, winy]« [szyk zmienny] (4:2:1:1): RejPs 47; RejPos 200v, 202v; przyśiągł nam [Pan] przez ſámego ſiebie/ że chce przeſtępnośći náſzych przeyźrzeć/ chce náſze cięſzkie grzechy odpuśćić KarnNap C3; PANNO/ [...] mátko wſzechmocnego/ [...] proś záwżdy/ By Syn grzech przeyźrzał káżdy GrabowSet L2v, T; CzahTr F4v [2 r.]; [Naprzod, iż ma za gardło położyć grzywien dziesięć do dwu niedziel, urząd, to jest pana rzącę przejednać, aby mu tę winę przeźrzał KsięgiSądŁąck 1578 nr 255; wſzákże iáko nowiciuſzowi á pogáninowi dopiero wiárę biorącemu dla ſłábości iego wiáry przeyzrzał on grzech mowiąc: idz w pokoiu SkarŻyw 913a (Linde); BielKron 1597 105].

Szeregi: »przeźrzeć, (a) odpuścić« [szyk 1:1] (2): A dawſzy vznánie mnie nędznikowi ſwoiemu/ przeźrzy á odpuść mnie moy miły Pánie nędzny vpadek moy á przewinienie moie. RejPos 202v; CzahTr F4v.

»przejźrzeć albo pofolgować« (1): Mącz 320b cf przejźrzeć w czym.

»przeźrzeć, (a, ani) przepuścić« (3): GliczKsiąż G3v; Mącz 371d; Gdyż wieſz iáko tego grzechu żadnemu ſtworzeniu od wiekow przeźrzeć áni przepuśćić nie racżył RejPos 200v.

[»nie zamilczeć ani przejrzeć«: Bo panowie tureccy tak tego przestrzegają, że żadnemu nie zamilczą, ani przejrzą, ktoby jaką szkodę ubogiemu uczynił PamJancz 213].

11. Nie chcieć widzieć, nie dostrzegać, przymykać oczy na coś (5):

przeźrzeć czego (2): Venia sit, Muśi ſie y tego y owego przeyźrzeć. Mącz 480a; GórnDworz T8v.

przeźrzeć co (1): Kyedi theſz wdom yey przinyeſly dwu wylku acz rozumyala ze ye vkradli theda przed ſzią tho przeyrzala y [...] yakoli ono przeſz palcze patrzacz [lege: patrząc] thego dopuſzczila LibMal 1554/186.

[przejrzeć czego (po przeczeniu): Vzrzyſzli Oſlá ábo Wołu brátá ſwego á on padł ná drodze/ nieprzezrzyſz go/ ále mu go pomożeſz zadzwignąć [non despicies, sed sublevabis]. Leop Deut 22/4 (Linde).]

przeźrzeć komu (1): nielza było inácżey męſzczyznam/ ſzukáć tákowych drog [...] iákoby białegłowy powſcięgliwie żyły: á przeźrzeć im tego/ y nieiáko dozwolić/ żeby ſie iuż do wſzythkich inych rzecży máło/ ábo nicz godziły: y záwdy czyniły opák/ niżli przyſtoi. GórnDworz T8v.

Szereg: »przeźrzeć i dozwolić« (1): GórnDworz T8v cf przeźrzeć komu.
a. Wzgardzić, odrzucić [kogo] (2): TYch ná wſzytkim to mi wierz ſzcżęſcie nie przeyrzáło/ Owſzeki cżego trzebá doſtátek podáło PaprPan N3; wczás mie ratuy/ pánie/ Iuż mi śił ledwé/ y duſze doſtanie: Gdźie mię ty przeyźrzyſz iużem dawno w źiemi KochPs 208.
[Szereg: »przejźrzeć a wzgardzić«: Gotowe ſerce iego duffáć w Pánie: potwierdzone ieſt ſerce iego niebędzie poruſzony: aż przeyzrzy á wzgárdzi nieprzyiaćioły ſwoie [despiciat inimicos suos]. Leop Ps 111/8 (Linde).]
12. Ogarnąć całość myślą, rozumem, pamięcią; perspicere Vulg; recognoscere Mącz [w tym: kogo, co (19)] (27): Tunc non confundar, cum perspexero in omnibus mandatis tuis. Tedy więcz nie będę poſromocżon miły panie kiedy pilnie przezrzę przykazanie twoie. WróbŻołt 118/6; Rozumieyze o ſobie żeś ty práwie táki/ Gdybyś chciał właſnie przeźrzeć ſwego ſtanu znáki. RejWiz 194v; żeć theż był Dawid dobrze przeźrzał Boſtwo Páná tego RejPos 119v; A vyźrzyſz (ieſlić tylko da Bog przeźrzeć) iż [pisarz listu do Hebreow] rzecż zácżętą przerwawſzy [...] do niey ſie [...] wraca CzechRozm 36v.

przeźrzeć do czego (1): Bo nam racżył dáć z łáſki ſwey táki wzrok/ táki ſłuch/ y mowienie ięzyká náſzego/ iż ſie możemy przypátrzyć ſwiętemu Boſtwu iego/ á przeźrzeć go wiele áż do ſwiętych táiemnic iego. RejPos 206.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Placet ne recognoscere peregrinationem nostram, Chcemy przeyźreć á ná pámięć prziwieść gdźiesmy peregrinowáli á wędrowáli/ chodźili Mącz 251a.

Szeregi: »przejźrzeć a na pamięć przywieść« (1): Mącz 251a cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

»przeźrzeć a przypatrzyć się« [szyk 1:1] (2): Ale tho błogoſłáwione ocży ktore ták pátrzáły/ iáko ocży zwolennikow iego/ iż práwie przeyrzáły á przypátrzyły ſie y vwierzyły ſwiętemu Boſtwu iego. RejPos 207v, 206.

»przeźrzeć a wspomnieć« (1): Iáko y on Ieremiaſz Duchem s. zápalony/ gdy był przeźrzał á wſpomniał ſobie on vpadek iego [= miasta Jeruzalem]/ płácząc nad nim iáko wyſławiał ony bogáctwa iego RejPos 195v.

Przen (2):
Zwrot: »przejrzeć okiem (swoim), oczyma« = osobiście się przekonać (1:1): W wyſokim ſtanie wſzytko dobre kłádźie/ Który fundáment ma ſwóy ná upádźie. Co kiedyby ty przéyrzał okiem ſwoim/ Frymárczyłby ſye dźiś ná ſwóy ſtan zmoim. ZawJeft 26; Czuy ſię Ewángeliku iesli nie celuieſz/ W złych ſprawách Rzymiániná ktorego winuieſz.[...] A iesli w tobie ieſt wſtyd/ nie posleſz do Rzymá/ Da Bog iż kiedy przeyzryſz twoimi oczymá. Prot Cv.
a. O wszechogarniającej boskiej naturze i mocy (17): Abowiemeś ty iuż y w napilnieyſſych myſlach mych wielekroć przezrzał ſerce moie RejPs 22, 79v, 86v, 95v; Bo ten acz nawyſokoſczy Przeyrzij każdégo wnętrznoſcży RejKup r7; W iáſnośći twey dziwnieś przeyrzał náſze nędzne ſkrytośći. LubPs T6v; RejAp 31v; RejPos 45v, 46, 68v.

przeźrzeć do czego (4): [Pan] przeźrzy/ ták iáko o ſobie powiádáć racży/ áż do wnętrzności á pomyſlenia káżdego RejAp 42, 29, 49v; iż on [Pan] przeźrzy áż do ſercá twego RejPos 126.

W połączeniach szeregowych (2): [Bóg] Przeyrzy/ przewie y zrozumie każdego wnętrznoſći RejJóz E8v; RejAp 49v.

Fraza: »wzrok przeźrzy (a. przeźrzeć może), oczy przeźrzały« (2:1): A oczy twoie przezrzáły ieſſcze niedoſkonáły początek moy/ á ſnadz ták y káżdego człowieká RejPs 206v; Ale iż ten wzrok ſwięty [...] przeźrzeć może áż do nagłębſzych táiemnic ſercá káżdego RejAp 29, 14.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): rz/ weyźrzy, przeyźrzy, przyyźrzy, doyźrzy. JanNKar G2v.

Synonimy: 2. dostrzec, objąć, ogarnąć; 4. popatrzyć, spojźrzeć; 6. opuścić, pominąć, przebaczyć; 7. mianować, naznaczyć, nominować, obrać, posadzić, powołać, wybrać, wysadzić; 8. postanowić, ukształtować, zrządzić; 9. przebaczyć, przeobaczyć, przewiedzieć; 10. darować, odpuścić, pofolgować, przebaczyć; 11.a. odrzucić, wzgardzić; 12. ogarnąć, pojąć, zrozumieć.

Formacje współrdzenne cf 3. ŹRZEĆ.

Cf PRZEŹRZANY, PRZEŹRZENIE

DDJ