Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODBIEGACZ

Następne hasło: ODBIEGAJĄCY »

ODBIEGAĆ (32) vb impf

o oraz a jasne; é (2) OrzJan, SiebRozmyśl, e (1) Mącz.

Fleksja

indicativus
inf	odbiegać
praes
	sg	pl
1	odbiegåm	odbiegåmy
2	odbiegåsz
3	odbiegå	odbiegają

praet
	sg		pl
3	m	odbiegåł	m pers	odbiegali

fut
	sg		pl
2	m	będziesz odbiegåł	m pers
3	m		m pers	będą odbiegać

imperativus
	sg
2	odbiegåj

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych odbiegåł, bym odbiegåł	m pers	bysmy odbiegali
2	m	byś odbiegåł	m pers

inf odbiegać (1). ◊ praes 1 sg odbiegåm (2). ◊ 2 sg odbiegåsz (1). ◊ 3 sg odbiegå (7). ◊ 1 pl odbiegåmy (3). ◊ 3 pl odbiegają (2). ◊ praet 3 sg m odbiegåł (2). ◊ 3 pl m pers odbiegali (2). ◊ fut 2 sg m będziesz odbiegåł (1). ◊ 3 pl m pers będą odbiegać (1). ◊ imp 2 sg odbiegåj (3). ◊ con 1 sg m bych odbiegåł (1) CzechEpPOrz, bym odbiegåł (1) SzarzRytJSzarz. ◊ 2 sg byś odbiegåł (1). ◊ 1 pl m pers bysmy odbiegali (1). ◊ part praes act odbiegając (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Oddalać się szybko; uciekać (5)
- Przen (2)
2. Porzucać, pozostawiać kogoś lub coś (27)
- Przen (16)
  - a) O Bogu: Przestawać obdarzać łaską (2)
  - b) Zaniedbywać, lekceważyć (9)
  - c) Odstępować, zaprzestawać (4)

1. Oddalać się szybko; uciekać (5): Ze ludzie od biegaią [!], płacej zołnierzom niemasz więcswej wolej dosyc tak ze trudno im integru restituere. ActReg 11; WujNT 347 marg.

odbiegać od kogo (1): Iákoby od iákiego ſtráſliwego dziwu odbiegáli odemnie y przyiaćiele mogi RejPos 103v.

W porównaniu (1): RejPos 103v cf odbiegać od kogo.

Przen (2):

odbiegać czego (1): ſtáłą krwáwemu Pokazał zwyćięſzcy twarz [Struś]: kiedy rączemu Báchmátowi drudzy nie zbroi vfáią/ A prze boiaźń prożną ſławy odbiegáią. SzarzRyt C2.

Zwrot: »odbiegać precz [od kogo]« (1): to ieſt iáwny á iáſny znák ſercá niewdźięcżnego/ zátuláć vſzy ſwe gdy Pan Bog do nas mowi/ y odbiegáć precż od nie^go gdy nas do śiebie wzywa BibRadz *3v.

2. Porzucać, pozostawiać kogoś lub coś; deserere Mącz, Cn; relinquere PolAnt, Cn; dimittere PolAnt; derelinquere, prodere, recedere Cn (27): Desero, Zoſtáwiam/ Odbiegam/ Vciekam od kogo. Mącz 387d.

odbiegać kogo, czego (9): BibRadz Ioann 10/12; zá naymem nędznym ſwiátá tego/ á zá lekkim ſtráchem wilkow iego/ będzieſz vciekał á odbiegał ſtadká onego RejPos 123v; BudBib Eccli 29/21[23]; SkarJedn 380; Mnie Romuáldus do twey opieki dał/ á ty mnie teraz w moich pokuſach ná pocżątku odbiegaſz. SkarŻyw 572, 52, 355; SiebRozmyśl B; ná głos Boży wyſzli z źiemie ſwoiey/ y z narodu ſwego/ y z domow ſwoich odbiegáiąc ſobie miłych domownikow/ y ſpokoynych kroleſtw/ y zwyczáynych wczáſow ſwoich SkarKaz 519a.

odbiegać „co” (1): iego lud poznał wybrány/ Biorąc ſobie/ co cżłek odbiegał wygnány. GrabowSet T4v.

W charakterystycznych połączeniach: odbiegać domownikow, owiec, rannego, stadka, zastępce; odbiegać kilkakroć; odbiegać w frasunku, w pokusach.

Szereg: »odbiegać i uciekać« [szyk 1:1] (2): Lecz naiemnik y kthory páſtyrzem nie ieſt/ ktorego nie ſą owce właſne/ widząc wilká przychodzącego odbiega owiec y vćieka [dimittit oves, et fugit] BibRadz Ioann 10/12; RejPos 123v.

Przen (16):

odbiegać czego (1): izali ręká żyć może/ gdy ſię od ćiáłá oderwie? Tráći duchá ożywiáiącego/ śmierć ſobie y wieczną zgubę przywodźi/ gdy ſię z innemi członki wádźi/ y onych odbiega. SkarKazSej 672b.

a) O Bogu: Przestawać obdarzać łaską [kogo, czego] (2): Vcżyńże nas ſobie náſz wſzechmogący Pánie wdzyęcżnemi á wiernemi owiecżkámi ſobie/ á nie odbiegay nas w tym głuchym leſie márnośći á obłędliwośći tego ſwiátá RejPos 262v, 123.

b) Zaniedbywać, lekceważyć (9):

odbiegać czego (8): RejPos 315; RejZwierc 194v; CzechEpPOrz *2; Cierṕ do cżáſu (ma rádá) gdzie możeſz vlegay/ Tylko wżdy Bożey chwały proſzę nieodbiegay. BielSen 14v; OrzJan 49; Szczeniętá/ mowi oná niewiáſtá/ rády by były odrobinom ktore z ſtołu náſzego ſpadáią. A my y potraw páńſkich y oycowſkich odbiegamy. SkarKaz 517b; SkarKazSej 667b; SzarzRytJSzarz nlb 2.

odbiegać od czego (1): A dla tego márnego mięſá/ á dla they nędzney polewki odſtępuiemy á odbiegamy od tey ſwiętey Mánny zákrytey/ nam hoynie z niebá zeſłáney RejAp 28.

W przeciwstawieniu: »odbiegać ... wdawać się« (1): w ten czás niezgodá powſtáie/ kiedy kto ſwégo odbiégáiąc/ w cudzy ſie vrząd wdáie OrzJan 49.

Zwrot: »odłogiem odbiegać« (1): Abych [...] o ty^m wſzytkim ſerio, iáko o rzecży magni momeⁿti, y pilnie rozmyślał y oney iáko wielkiey y poważney/ płocho imo ſię nie puſzcżał/ áni iey ták odłogiem odbiegał. CzechEpPOrz *2.

Szeregi: »imo się nie puszczać ani odbiegać« (1): CzechEpPOrz *2 cf »odłogiem odbiegać«.

»odstępować a odbiegać« (2): RejAp 28; onego wiecżnego żywotá ſwego/ y onych tákich roſkoſzy/ przećiwko ktorym popioł á błoto ſą roſkoſzy ſwiátá te^go/ odſtępuiemy á odbiegamy dla tego krociuchnego á bárzo omylnego żywotá nędznego náſzego. RejPos 315v.

c) Odstępować, zaprzestawać [czego] (4): Owſzem gdybyś też rzecży ktorey nie mogł záraz poiąc/ ábo mieyſcá ktorego piſmá świętego wyrozumieć/ ábyś nie wnet o wſzyſtkim wątpił/ ábo wſzytkiego odbiegał/ ále ſie Panu Bogu modlił: a on ći y to/ co tobie będzie potrzebnego obiáwi. CzechRozm 2v; Ale tego/ ták nákrotce z przygody dotknąwſzy/ odbiegam teraz/ á kilká ieſzcże/ tákich niewłaſnych mow przypomionę. CzechEp 146, 198; NiemObr 19.

Synonimy: 1. odchadzać, odchodzić, oddalać się, odjeżdżać, odstawać, odstępować, uciekać; 2. odstępować, opuszczać.

Formacje współrdzenne cf BIEŻEĆ.

Cf ODBIEGAJĄCY