[zaloguj się]
[pdf]

NIEPOSŁUSZNY (179) ai

nieposłuszny (147), nieposłuszni (5), nieposłuszny a. nieposłuszni (27); nieposłuszni SeklKat; nieposłuszny : nieposłuszni RejPos (9:1), Calep (1:3).

nieposłuszny (174), nieposłuszen (5).

W pisowni łącznej (167), w rozłącznej (12).

Oba e oraz o jasne.

comp nieposłuszni(e)jszy (1).

Fleksja
sg
mNnieposłuszny, nieposłuszen fNnieposłusznå nNnieposłuszn(e)
Gnieposłusznégo G G
Dnieposłusznemu D D
Anieposłusznégo, nieposłuszny Anieposłuszną Anieposłuszn(e)
Inieposłusznym Inieposłuszną Inieposłusznim
Lnieposłusznym L L
pl
N m pers nieposłuszni
subst nieposłuszné
G nieposłusznych, nieposłuszni(e)jszych
D nieposłusznym
A m pers nieposłuszné, nieposłuszny, nieposłusznych
subst nieposłuszné
I m nieposłuszn(e)mi, nieposłusznymi
f nieposłuszn(e)mi
L nieposłusznych
V m pers nieposłuszni

sg m N nieposłuszny (28), nieposłuszen (4); ~ (attrib) nieposłuszny (6); ~ (praed) nieposłuszny (9) GroicPorz, KrowObr, RejPos, WujJudConf, RejPosWstaw, SkarŻyw, WujNT, SarnStat (2), nieposłuszen (4) OpecŻyw (3), LibLeg. ◊ G nieposłusznégo (5); -égo (1), -(e)go (4). ◊ D nieposłusznemu (9); -ému SarnStat (2), -emu (1) MurzHist, -(e)mu (6). ◊ A nieposłusznégo (8), nieposłuszny (3); ~ -égo (2), -(e)go (6). ◊ I nieposłusznym (6). ◊ L nieposłusznym (1). ◊ f N nieposłusznå (2). ◊ A nieposłuszną (2). ◊ I nieposłuszną (1). ◊ n N nieposłuszn(e) (2). ◊ A nieposłuszn(e) (1). ◊ I nieposłusznim (1). ◊ pl N m pers nieposłuszni (25). subst nieposłuszné (3); -é (1), -(e) (2). ◊ G nieposłusznych, nieposłuszni(e)jszych (17). ◊ D nieposłusznym (13). ◊ A m pers nieposłuszné (34), nieposłuszny (1), nieposłusznych (1) StryjKron; -é : -y MurzNT (1:1); ~ -e (3), -(e) (31). subst nieposłuszné (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I m nieposłuszn(e)mi (3) RejKupSekl, WujJudConf, SkarKaz, nieposłusznymi (2) CzechRozm, WujNT. f nieposłuszn(e)mi (1). ◊ L nieposłusznych (2). ◊ V m pers nieposłuszni (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu.

1. Nie wypełniający rozkazów, nie stosujący się do nakazów praw ludzkich i boskich: nie spełniający obowiązów; inoboediens Mącz, Modrz, Vulg, JanStat; contumax Mącz, Calep, JanStat, Cn; immorigerus PolAnt, Mącz; inobsequens Calep, Cn; non oboediens PolAnt, Vulg; effrenatus, inofficiosus Calep; rebellis JanStat; imparens Cn (175): [Daryjusz do ludu w Tyrze] Słyſzem że ten łotr niepoſłuſzny Alexander z innymi lotri ktoreż zebrać mogł przyſzedł do krain naſzych BielŻyw 150; LibLeg 7/41v; RejPs 117v; MurzHist L3v; KromRozm III M2; Zgrzeſzyłciem ia o moy pánie [...] ⟨Z⟩em ſie wybijał z mocy twey iáko cżłek niepoſłuſzny. LubPs bh6v; Aby pámiętał iako Bog y Aniołom niepoſluſznym nieodpuśćił KrowObr 63; Izaliśćie nietzytáli/ iż ſluga który wie wolą Páná ſwego/ á nietzyni/ będzie bárzo karan. Weśćieſz thy niepoſluſzne ſlugi/ á wrzuććie ie w Ogień wietzny KrowObr 126, A2v; Ale oni byli niepoſluſſni áni ſlucháłi [Illi vero non audierunt]: ále dáli ſie zwieść Mánáſseſsowi/ áby cźynili źle Leop 4.Reg 21/9; Potym [Rzymianie] ciągnęli przećiw Wolſkim/ ich moc potárli/ y ſkaráli niepoſłuſzne ktorzy od nich odſtąpili byli/ y pod Rzymſką moc przymuśili. BielKron 108v, 107v, 443; Mącz 433c; RejPos 39v, 144; GrzegŚm 24; Vmartwiaycieſz tedy cżłonki wáſze ziemſkie/ grzech niecżyſty/ plugáſtwo/ ſproſną roſkoſz/ złą pożądliwość/ łákomſthwo/ kthore ieſt báłwochwálſtwem dla ktorych rzecży przychodzi gniew Boży ná ſyny niepoſłuſzne [filios incredulitatis Vulg Col 3/6; ná ſyny niewiernośći Leop, WujBib]. RejPosWstaw [1102], [1103]; to ná Páná zależy hámowáć y káráć nieposłuſzne sługi/ á Oycowſka rzecż ieſt łáſkáwym być y przebácżáć ſynom. ModrzBaz 20; SkarJedn A3v, 12, 390, d7v; Y podáli ſye w iárzmo Báál Phegorowi [...] Co pan widząc/ gniewowi ſwému wódze puśćił/A ná lud niepoſłuſzny ſrogą kaźń przepuśćił. KochPs 161; KochTr 19; Ieſt záś drugie też mieyſce/ do ktorego mężowie niepoſłuſzne á nie vcżćiwe żony ſwe wpráwuią/ dáie [lege: paję] tylko chlebá/ á wody im dodawáiąc ReszHoz 130; Inofficiosus ‒ Nie posłuſzni, vrzędu nie pilnuiąci. Calep 539b, 352a, 539b; GrabowSet S4v; ábowiem dla tegoć przychodźi gniew Boży ná ſyny niewierne (marg) ábo nieposłuſzne. (–) [in filios diffidentiae]. WujNT Eph 5/6, s. 271, Eph 2/2, s. 700 marg, 717; IZ wiele z Aptékárzów nie máiąc rzeczy potrzebnych ku lékárſtwóm iednę rzecz zá drugą zwykli kłáść/ álbo z ſtárych y zwietrzáłych rzeczy lékárſtwá czynić: [...] Doktorowie tákowé Aptékárze niepoſłuſzné y nie máiącé rzeczy potrzebnych y tákże świéżych/ będą powinni nam y Rádźie mieyſckiéy oſkárżyć SarnStat 273; Których oboygá ten będźie vrząd/ popiſowáć Dworzány/ [...] y wiedźieć którzy ſą pilni/ którzy niedbáli/ y którzy dobrzy którzy źli: niepoſłuſznych nie dopuſczáć ná dworze chowáć SarnStat 310; Téż vſtáwiamy: áby wſzyſcy Trágárze niepoſłuſzni/ gdy co złégo zbroią/ álbo robić niezechcą/ tenże Stygár ma im roboty zábrónić SarnStat 379, 16, 313; SkarKaz 44b; SapEpit A4v.

nieposłuszny kogo, czego (9): Iezuſa gdyżci ieſt niepoſluſſen waſſégo zákonu/ káżę go zbitz v ſlupa miotlami/ bicżmi ij pęgarni OpecŻyw 124v; RejKupSekl a4v; ia z vrzędu ſwego záklinam ćię [arcybiskup króla]/ iáko niepoſłuſznego kośćiołá Krześćiáńſkiego/ zátwárdziáłego w vpominániu iáko ieden Fáráon/ y pomśćie Bożey ćie oddawam BielKron 354v, 223v; Bo [omieszkanie zapłaty] cżyni żołnierzá oćiętnym/ roſkazánia Hetmáńſkiego nieposłuſznym [reddit militem et proteruum et imperia ducis recusantem]/ zá cżem y zámieſzánie cżyni/ y myśli iákoby z oney służby wyſtáć. ModrzBaz 118v, 113v; BudNT 2.Thess 1/8; KołakSzczęśl C3; Poddáni biſkupá Alſperſkiégo mogą iego bydź niepoſłuſzni/ gdźieby krołowi [!] nieprzyśiągł SarnStat 1125 marg.

nieposłuszny komu, czemu (21): LibLeg 10/98; KromRozm I B3v; Iáko [Bóg] lud Izráhelſki karał/ y w niewolą dawał/ kiedy mu był niepoſłuſzny KrowObr 63; BibRadz 2.Tim 3/2; OrzRozm D3v, D4; OrzQuin L4v; HistRzym 101; RejPos 102; KuczbKat 350; WujJud 247; Potępiamy tedy/ gánimy y od nas odpędzamy wſzyſtki te ktorzy zwierzchnością gárdzą/ y vrzędowi nie poſłuſzni ſą. WujJudConf 215; RejPosWstaw [413]v; BudNT 2.Tim 3/2; CzechRozm 213; Lecz ieſli kto ieſt niepoſłuſzny ſłowu náſzemu [Si quis non oboedit verbo nostro]/ tego przez liſt oznaymićie: á niemieſzayćie ſię z nim/ áby ſię záwſtydźił WujNT 2.Thess 3/14; Cyprian S. wykłáda to mieyſce o haeretykách/ hárdych/ pyſznych/ kápłanom y kośćiołowi niepoſłuſznych. WujNT 740, 500 marg, Rom 1/30, 2.Tim 3/2, Xxxxx4.

nieposłuszny w czym (2): BielKron 223v; Item áby Ráycé Miaſt y ini Mieſczánie nie byli niedbáli y niepoſłuſzni w wykonywániu vſtaw álbo ſzácunku rzeczy przedáynych SarnStat 944.

W połączeniach szeregowych (22): iż będą ludźye ktorzy ſámi ſyebye będą miłowáć/ chćiwi/ pyſſni/ hárdźi/ złorzeczliwi/ rodźicom nyepoſluſſni [parentibus non oboedientes Vulg 2.Tim 3/2]/ nyewdźyęczni/ źli álbo nyepobożni/ przezduſſni KromRozm I B3v; LubPs gg4v; BibRadz 2.Tim 3/2; Contumax, Ociętny/ Nieposłuſzny/ Krnąbrny/ Przećiwny. Mącz 64b, 233c, 327d; co ſie wypełnić miáło nád thobą/ iáko nád złośćiwym/ niewiernym/ á nád złim/ á niepoſłuſznim ſtworzenim Páná Bogá ſwego. RejPos 100v, 102 [2 r.]; Ieſli kto będzye miał ſyná krnąbrnego/ vpornego/ á kthoryby oycá y máthki nie ſłuchał [...] przywiodą go do ſtárſzych miáſtá ſwoiego [...] y będą thák mowić [...] Ten náſz ſyn ieſt krnąbrny/ vporny/ á niepoſłuſzny nam/ ożrálec y opilcá RejPosWstaw [413]v; BudNT 2.Tim 3/2; CzechRozm 17v; SkarJedn 352; Wiele ich ieſt y niepoſłuſznych [inoboedientes Vulg Tit 1/10] y prożnomownych/ y od rozumu odwodzących [...] ktorzy vcżą co nie przyſtoi dla zyſku ſzkárádego. CzechEp kt [idem] *3v, [1]; GórnRozm Kv; WujNT Rom 1/30, 2.Tim 3/2, s. 740, Tit 1/10, 16.

W przeciwstawieniach: »nieposłuszny ... posłuszny (3), z posłuszeństwem (2), w posłuszeństwie (2), pokorny« (8): Iám niepoſluſſen byl/ a tys [Jezu] móy grzech s poſluſſeńſtwem noſil. OpecŻyw 23 [idem] 134v; KrowObr 3v; OrzRozm G4; Pátrz iáko złożył pyſzną á niepoſłuſzną krolową onę á podnioſł pokorną śirotkę á vbogą żydowecżkę RejPos 127v; iż káżde dzyeciątko bywa milſze rodzicom ſwoim/ kthore chodzi w poſłuſzeńſtwie ich/ á wedle woley á myſli ich/ niżli złe á niepoſłuſzne. RejPos 256v; WujJud 17; GórnRozm Kv.

W charakterystycznych połączeniach: nieposłuszny(-a, -e) człek, człowiek, dworzanin, dzieciątko, dziecię, grzesznik, heretyk, kacerz, (3), ludzie (10), luteryjanin, narod (2), niewiernik, poddany (3), syn(aczek) (14), żona (2).

Szeregi: »burzliwy a nieposłuszny« (1): vpominał ich/ áby vpor burzliwych á nie poſłuſznych Grekow vznawſzy/ odſzcżepieńſtwá y błędow ich nie náſládowáli SkarJedn A4v.

»hardy i nieposłuszny« (1): ták wiele onych hárdych y nie poſłuſznjch [!] ná tey ſię ſtolicy Biſkupow národziło/ iſz przez kila ſet lath miał znimi záwżdy Kośćioł Rzymſki wielką trudność. SkarJedn 393. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»nieposłuszny i niepowolny« (1): Krolowie niepoſluſznym/ y niepowolnym ludziom pánuią: ále Páſtherze álbo Biſkupi/ poſluſznym y powolnym roſkázuią. KrowObr 3v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niewierny a nieposłuszny« (1): Boć Krol Iego Mił. iáko powinien ieſt wierne á poſłuſzne poddáne miłowáć y bronić: ták też powinien z drugiey ſtrony Kácerze/ niewierne/ á niepoſłnſzne [!] hámowáć y káráć. WujJud 17. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»nieposłuszny i niezgodny« (1): Biſkup Rzymſki [...] táki rząd cżynił po wſzytkim Chrześiáńſtwie [!] do zgody kupiąc/ a nie poſłuſzne y niezgodne [biskupy] karząc. SkarJedn 125.

»odporny i nieposłuszny« [szyk 3:1] (4): Bog doſyć vcżynił obietnicy ſwoiey/ dawſzy źiemię Abráhámowemu potomſtwu/ iáko obiecał/ ktorą oni iáko odporni y niepoſłuſzni prze złośći ſwe vtráćili. CzechRozm 74v, 72v; Calag 526a; CzechEp 30. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»odstępny i nieposłuszny« (1): Tę rozgę chowáć w ſkrzyni kazał P. Bog/ ná pámiątkę odſtępnych y niepoſłuſznych SkarŻyw 493.

»pyszny a nieposłuszny« (2): RejPos 127v; Nędzniku/ cżemuś ták pyſzny á niepoſłuſzny SkarŻyw 566. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»nieposłuszny i swowolny« [szyk 1:1] (2): Abowiem pod ſlońcem/ niemáſz niepoſluſznieyſzych/ y ſwowolnieyſzych ludzi/ iáko ſą Mniſzy. KrowObr 138v, 133v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»uporny, (a) nieposłuszny« (5): ieſly [sługa] vporni a niepoſluzni [!]/ ma iego panu ſwieczkiemu opowiedzieć aby go karał SeklKat Z2; WujJudConf 157; CzechRozm 248; Calep 254b; WujNT 76. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nieposłuszny a występny« (1): Ceſarz thylko ná niepoſłuſzne á wyſtępne ludzi zbiera lud ſłużebny BielKron 225v.

»zły a nieposłuszny« (4): RejKupSekl a4v; [zmarły syn] ábo też miał być ábo głupi ábo zły á niepoſłuſzny/ ku więtſzey żáłośći rodzicom ſwoim/ á ták rádſzey go wzyął Pan w niewinnośći iemu. RejPos Ooo3, 256v; SkarŻyw 558. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

α. W funkcji rzeczownika; rebellator Mącz (56): aby nawrócił ſerca oiców w ſyny i niepoſłuſzne [et incredulos; á niedowiarki WujNT] ku mądrości ſprawiedliwych (marg) Iako i nieposłuſzni [!] obrocił ku mądrości [...] że śię posłuſznęmi s ſtali/ Co śię okázało wnawrocęniu wiela ludu grzéſznego [...] (–) MurzNT Luc 1/17; GroicPorz q, nn4v; że on [cesarz] z vrzędu ſwego muſi káráć niepoſłuſzne y drapieżne/ kthorzy Bogá áni przełożonych nieſłucháią BielKron 226, 107v, 233v, 235; Mącz 24b; ma káráć niepoſłuſznego á ma go odćiąć od kośćiołá áż ſie ſam vzna. HistRzym [89]; RejPos 19, 295v; WujJudConf 156v; RejPosRozpr b3v; BudBib I 386c marg; Pan imię nieśie wielce świętobliwé/ A niepoſłuſznym záraz y ſtráſzliwé. KochPs 171; [Włodzimirz] dzień pewny náznáczył/ ná ktory ktoryby ſie nie ochrzćił/ karánie iáko ná nieposłuſznych vſtáwiono. StryjKron 140; Wytykáiąc z pułłanká/ kopę wypuśćić wſzyſtkim: okrom niepoſłuſznego GostGosp 78; WujNT 189 marg, 626; A Káſztelan w ciągnieniu ſpráwiedliwość z ſzláchty czynić ma/ [...] á niepoſłuſzné nam y potomkóm náſzym będźie odnosić SarnStat 129 [idem 302], 204, 286, 302, 798, 827 (12); SkarKaz 242b.

nieposłuszny czego (1): obietnice poſłuſznych y przeklęctwá niepoſłuſznych zakonu. BibRadz I 73d marg.

nieposłuszny komu, czemu (8): SeklWyzn c2; ſpiſki y káptury czyniąc przećiwko kożdemu Práwu poſpolitemu niepoſłuſznemu/ to ieſt przećiwko temu/ ktoryby ſye Ołtarzowi/ Kápłanowi/ á Krolowi w Polſzce przećiwił. OrzRozm Ev; RejAp 59v, 188v; A tablice ony nie dane były/ áni ſie też śćiągáły do kogo inſzego/ iedno do potomſtwá ćieleſnego Adámá onego pierwſzego źiemſkiego BOgu niepoſłuſznego. CzechRozm 175v, 104v; ták káráć będą Bogow náſzych wzgárdzićiele y Ceſarzowi nie poſłuſzne. SkarŻyw 179; SkarKaz 243a.

W połączeniach szeregowych (6): KromRozm II nv; KrowObr 227v; Ceſarz mieſiącá Lipcá/ dał wywołáć Sáſkie Kſiążę y Lántgráfá iáwnymi liſty/ iáko niepoſłuſzne/ niedowiárki/ roſthyrki ſtroiące/ Ceſárſki máieſtat obrażáiące BielKron 226v; iż ſpráwiedliwemu zakon nie położon/ lecz bezzakonnym/ y niepoſłuſznym/ niezbożnym y grzeſznym/ nienabożnym y ſproſnym/ oycá morderzom/ y mátek morderzom/ mężoboycom BudNT 1.Tim 1/9 [przekład tego samego tekstu: KromRozm II, KrowObr]; WujNT 721 marg; SkarKaz 206b.

W przeciwstawieniach: »cnotliwy, pokutujący, posłuszny ... nieposłuszny« (3): thak yſz dobri a cznotliwy bendzie miłowan. a zły y nieposłuſſny karan. ListRzeź w. 50; BibRadz I 73d marg; SkarKaz 206b.

Szeregi: »nieposłuszny a nieukarany« (1): przyſyęgamy [...] niepoſłuſzne á nieukaráne im [panom rajcom] opowiádáć GroicPorz gv.

»niewierny i nieposłuszny« (1): Ewánielią [...] opowiádáć nic innego nie ieſt/ iedno káiącym ſię grzechow ſwoich [...] oświádcżać z łáſki BOżey odpuſzcżenie grzechow. á záśię niewiernym y niepoſłuſznym/ groźić potępienim NiemObr 38.

»nieposłuszny i swowolny« (1): ábyſmy vſſli pomſty Bożey/ y mąk dotześnych y wietznych/ kthore Bog nágotował wſzyſthkim niepoſłuſznym y ſwowolnym KrowObr 64v.

»występny i nieposłuszny« (1): Duchowna moc Apoſtołow y Biſkupow [...] [zależy] w potępiániu wſzytkich wyſtępnych/ y niepoſłuſznych/ á zwłaſzczá vpornych haeretykow y przećiwnikow kośćiołá Bożego. WujNT 642.

»zły a (i) nieposłuszny« (2): ListRzeź w. 50; áby nie tylko przez klątwę złe á niepoſłuſzne z kośćiołá wyrzucáli WujNT 310. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (3): Y oddziela ie od kozłow parſzywych/ a niepoſłvſznych ſłowv iego/ ktorzy vſtawy y wymyſły ſwoie/ przekładaią nad ſłowo boże SeklWyzn c2; SeklKat Z2; legem ſobie vſtáwia abſtinendi, podbijáiąc przez vymowánie temu ćiáłu oſłowi niepoſłuſznemu obroku/ nieporządne żądliwośći pod moc ducha ReszList 164.
a. praw. Winny niestawienia się w sądzie, tzw. zaoczności; contumax JanStat (4): GroicPorz p3, p4; A Ieſli ná tákowym roku polnym pozwány nie ſtánie/ y będźie niepoſłuſzny/ tedy przedśię Podkomorzy/ álbo iego vrząd będźie powinien powodowéy ſtrony náſzládowáć/ y czynić gránice SarnStat 467.

nieposłuszny czego (1): A gdźieby ná wtórym roku pozwány nie ſtał áboby ziáchał precz/ tedy tákowy iáko niepoſłuſzny práwá poſpolitégo [...] ma bydź wywołan y proſcribowan. SarnStat 1171.

2. Będący nieposłuszeństwem lub objawem nieposłuszeństwa (4): Obacżył [Jonasz] pomſtę od Bogá zá ſwoy wyſtępek niepoſłuſzny/ przeto prośił Páná Bogá áby mu ten grzech odpuśćił BielKron 92; Gniewaſz ſię Paulo/ iſz corká twoiá/ moią ſię corką zſtáłá? Gniewaſz ſię ná ſądy moie/ á niepoſłuſznemi łzámi/ krzywdę cżyniſz dzierżáwie moiey? SkarŻyw 196, 261; zá obádwá rázy niepoſłuſzné winę [pro utraque vice poenam JanStat 1119]/ która ieſt zwyczáyna z ſtárádawná/ niech zápłáći SarnStat 254.

Synonimy: 1. burzliwy, krnąbrny, niekarny, niepowolny, niestworny, nieukarany, nieuzdany, ociętny, odporny, swowolny, uporny.

Cf [NIEPOSŁUSZNIE], POSŁUSZNY

AK