[zaloguj się]
[pdf]

NIEPOTRZEBNY (324) ai

niepotrzebny (322), niepotrzebny a. niepotrzebni (2); niepotrzebny a. niepotrzebni Calep; niepotrzebny : niepotrzebny a. niepotrzebni SeklKat (1:1).

W pisowni łącznej (293), w rozłącznej (31).

Oba e oraz o jasne.

sup nåniepotrzebni(e)jszy (1).

Fleksja
sg
mNniepotrzebny, nåniepotrzebni(e)jszy fNniepotrzebnå, niepotrzebn(a) nNniepotrzebné
Gniepotrzebn(e)go Gniepotrzebnéj Gniepotrzebnégo
Dniepotrzebn(e)mu Dniepotrzebnéj Dniepotrzebn(e)mu
Aniepotrzebny Aniepotrzebną Aniepotrzebn(e)
Iniepotrzebnym Iniepotrzebną Iniepotrzebnym
pl
N m pers niepotrzebni
subst niepotrzebné
G niepotrzebnych
D niepotrzebnym
A subst niepotrzebné
I m niepotrzebn(e)mi, niepotrzebnymi
f niepotrzebnemi, niepotrzebnymi
L niepotrzebnych

sg m N niepotrzebny, nåniepotrzebni(e)jszy (14). ◊ G niepotrzebn(e)go (5). ◊ D niepotrzebn(e)mu (2). ◊ A niepotrzebny (8). ◊ I niepotrzebnym (2). ◊ f N niepotrzebnå (23) niepotrzebn(a) (1). ◊ G niepotrzebnéj (15); -éj (1), -(e)j (14). ◊ D niepotrzebnéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ A niepotrzebną (24). ◊ I niepotrzebną (8). ◊ n N niepotrzebné (16) [może też niepotrzebno cf NIEPOTRZEBNO]; -é (1), -(e) (15). ◊ G niepotrzebnégo (10); -égo (1), -(e)go (9). ◊ D niepotrzebn(e)mu (1). ◊ A niepotrzebn(e) (4). ◊ I niepotrzebnym (2). ◊ pl N m pers niepotrzebni (12). subst niepotrzebné (33); -é (5), -(e) (28). ◊ G niepotrzebnych (52). ◊ D niepotrzebnym (6). ◊ A subst niepotrzebné (61); -é (4), -(e) (57). ◊ I m niepotrzebn(e)mi RejZwierc (3), niepotrzebnymi (2) GroicPorz, SkarŻyw. f niepotrzebnemi (6) MurzNT, BibRadz, BielKron, RejZwierc, ModrzBaz, RejPosWstaw, niepotrzebnymi (4) NiemObr, WujNT (2), VotSzl; ~ -ęmi (1) MurzNT, -(e)mi (5). ◊ L niepotrzebnych (8).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. potrzebny.

Który nie jest powodowany żadną istotną przyczyną i (lub) nie daje pożądanego skutku; supervacuus PolAnt, Mącz, Calep, Vulg; inanis, inutilis Mącz, Modrz, JanStat; non necessarius Modrz, JanStat; superfluus JanStat (324): LibLeg 10/64; RejPs 143v, 178, 187v; Cięſko grzeſzą ktorżi nieſpotrzeby prziymuią [sakrament] [...] dla ſwego niegodnego á niepotrzebnego bes wiari przigimowania tey chwalebney ſwiątoſcy. SeklKat Y2; MurzNT 56 marg; KromRozm II h4v; yſz tho nyepotrzebne pitanye thak długie LibMal 1553/173; Diar 93; BielKom F6v; GroicPorz C3, i3v, i4, bb2v, bb3, dd2v; KrowObr 20v, 139v, 166; Nie dáy iedno z nią ſpołkow niepotrzebnym bábam/ A owym ſzcżebyetliwym wſzetecżnym ſąſiádam, RejWiz 59v; Iáko maſz w ſobie ſkromić niepotrzebne zbytki. RejWiz 190v, 5 marg, 7, 14, 14v, 60 marg (11); iż ſie nic zemnie nie dzyeie z żadnego vgonku/ áni z żądliwośći iákyego o ſobye nyepotrzebnego mnimánia. RejZwierz A2v, 25 marg, 105v; Aby thu niemiáły wymowki pánie/ ktore ſie kwoli ćiáłu w niepotrzebnych tańcách y máſzkárách kocháią. BibRadz I 161a marg, Act 19/19; Achilles/ tym więcey był chutliwy ku pánnie/ pocżął z Greki około niepotrzebnych walek namowy cżynić BielKron 58; ſzli tedy ku Budzyniowi [...] ále bárzo leniwie/ niepotrzebne cżyniąc záſtánawiánia. BielKron 314; Drugie/ áby niepothrzebnych nakłádow nie cżynili/ ná ſwoie dwory s poſpolitego ſkárbu. BielKron 415v, 238v, 327v, 395v; Vestitu nimio indulges, Spráwuyeſz ſobie niepotrzebne álbo koſztowne ſzáty. Mącz [169]a, 69c, 123c, 435c, 473b; Abowiem dobry człowiek/ o zbytki ſye nieprácuie/ áni roſkoſzy niepotrzebnych ſzuka. SienLek 10v; á przydawa ſye im z rzeczy ſłodkich/ gorących/ ſuſzących/ ktoré iedzą álbo piją/ á czáſem z niepotrzebnych lékow SienLek 140v; RejAp 78; A nákoniec/ niechay naniepotrzebnieyſzy ptaſzek przyleći przed ocży iego/ iákie będzye nań pilne dybánie iego RejPos 247; Ewányelia [...] Przećiwko ſtráchowi śmierći/ y niepotrzebnemu ſmutkowi. RejPos 352, 23, 59v, 61, 134, 144 [2 r.] (11); (nagł) Może być krotofilá bez ſzkodliwych żártow. (–) MOgąć być miedzy vććiwemi ludźmi krotofile bez owyh [!] niepotrzebnych żártow RejZwierc 72v; ieſt iáko on piękny bránt v złotniká od kthorego iuż niepotrzebną żużelicę odſádzi RejZwierc 92; Potym kiedy ſie [drzewo] rozroſcie/ niepotrzebne gáłąſki y liſcie gdzie go wiele obrzynay RejZwierc 107v; Y nierownoćby więcey przyſthało káráć á hámowáć ludzi myſli beſpiecżnych á niepotrzebnych/ niżlibyś im to pochwaláć álbo im tego pomagáć miał. RejZwierc 122v; Abowiem ieſli ſie puśćiſz z niewiádomą á z niepotrzebną zgráią/ thoć będą niepotrzebnych ſcieſzek wedle ſwey myſli wiele vkázowáć. RejZwierc 138; Bo ieſli niepotrzebne włoſy z głowy y z brody oſtrzygaſz/ páznogcie obrzezuieſz/ y coć ciáło ſzkárádzi wizytko odmietuieſz od ſiebie RejZwierc 147v; Klaſztory niepotrzebne y ine dármochleby. RejZwierc 186v marg, A2v, 3, 16 [3 r.], 54, 71v (46); BielSpr 76; WujJud 31; WujJudConf 145, 173, 177v; RejPosRozpr b4v; RejPosWstaw 21v, 44v; Bo co niektorzy tę naſzę pracę zá niepotrzebną po Brzeſkiem y Krákowſkiem przekładzie powiedáć śmieią BudBib Bv; Izali przewodzić będzie słowem nie potrzebnym in verbo quod non proderit]/ á (bo) mowami niepożytecżnemi? BudBib Iob 15/3, B, B2v, C3; MycPrz II Bv, Dv; tedy też y Chriſtus vrząd ſwoy krolewſki odda záś/ iáko iuż więcey nie potrzebny/ BOgu Oycu ſwemu CzechRozm 182, 100v, 191, 249; PaprPan K2v, Y3; ModrzBaz 8v, 22, 26v, 31v, 91v (9); SkarJedn 100; KochDryas A2v; Oczko 24; nie ſzukay przyczyny Lez niepotrzebnych KochPs 68; Co nam inſzégo czynić/ iedno płákáć ſmutnie/ Pówieſzawſzy po wiérzbach niepotrzebné lutnie. KochPs 200; y vſzy áby proznośći ſłow nie potrżebnych y gorſzących nie ſłucháiąc ſwobodnymi ná ſłowá Bożego przyięćie zoſtawali [lege: zostawały] SkarŻyw 3, 30, 225, 348, 600; NiemObr 115; BOg żeć zápłáć/ Iendrzeiu/ żeś mię dźiś vpoił: Boś wemnie niepotrzebné troſki vpokoił KochFr 76, 10; ReszPrz 84; To tu iuż ná oko widźićie/ cżego domieſzcżáią niepotrzebne bieśiády/ bezecne ob⟨ż⟩árſtwa/ y wierutne opilſtwá WerGośc 220, 211, 261, 263; KochPieś 37; GórnRozm F marg; ZawJeft 46; ActReg 18, 51; Kmiećie drog niepotrzebnych y ſtegen przez żytá z źimy ſtrzedz máią GostGosp 34; A gdy ſie odpráwi rządnie żywność bydłu/ tedy iuż ſłomę coby niepotrzebną rozumiał po gumnie rośćiełáć/ áby butfiáłá GostGosp 82, 16, 166; GrabowSet Lv; KochAp 8; OrzJan 60; WujNT przedm 12 [2 r.], 13, s. 18 marg, Act 19/19; WysKaz 40, 42, 44; y dla oddalenia ſporów niepotrzebnych/ któré mogą ſie wſczynáć z róznośći zapiſow dóbr náſzych/ vſtáwiamy SarnStat 944; Ale gdy Actá przy ſądźie légáią, tedy tá przewłóká niepotrzebna. SarnStat 1286, 46, 58, 98, 161, 176 (13); GrabPospR N3, N4; PowodPr 19, 35, 46 [2 r.]; SkarKaz 123c, 159a; Abowiem gdyby te pieniądze w Koronie zoſtáły/ ktore [...] wynoſzone bywáią. Tákże do Turek zá niezdrowe máłmázye/ zá niepotrzebne kobierce/ zá chrome konie/ zá niepożyteczne ſzáfiany/ [...] tedy v nas łácnoby było o pieniądze VotSzl D2v, B3v, C3; CzahTr L4; GosłCast 37; PaxLiz B3v; SkarKazSej 662a; KlonFlis E4v; Lecż odpowie goſpodarz bárzo zfráſowány/ Y drogą niepotrzebną wielce ſprácowány KlonWor 20, 48, 73.

niepotrzebny do czego (2): WujNT 563; Aż go [Boga] oglądam/ W źiemi żywiących/ kędy niepotrzebny Ięzyk/ y vſtá do noty chwalebney. SzarzRyt B4.

niepotrzebny komu (6): RejPs 44v; ſtháłá ſie koronácya Krolowey/ máło też nie podobnaá małżonkowey/ oprocż niektorych rzecży pániam niepotrzebnych. BielKron 330; nie wdaway ſie nic w porządki tobye niepotrzebne/ ále bądź pilen ſłow Páńſkich RejPos 156, 152; RejZwierc 127; Oczko 29v.

niepotrzebny ku czemu (3): RejWiz 6; WujJud 109; y ma bydź [drzewo] w ſuſzey ná mieyſcách niepotrzebnych ku ſchowániu y mieſzkániu. GostGosp 82.

niepotrzebny na co (3): Niech złożę niepotrzebne ná tę gorę tłomoki. SkarKaz 123a. Cf »ni nacz niepotrzebny«.

W połączeniach szeregowych (7): KrowObr 188; SarnUzn H6; ModrzBaz 20; ReszPrz 59; Niepotrzebna/ ſkwápliwa/ ábo o rzecż złą vcżyniona przyśięgá. LatHar 114; WujNT 795; Bo gdy ſię y ſami obacżą/ tá konfederacia pokaże ſię bydź bezbożna nieprzyſtoyna: nieſpráwiedliwa: niepotrzebna/ y niebeſpiecżna. PowodPr 39.

W przeciwstawieniach: »niepotrzebny ... potrzebny (a. napotrzebniejszy) (8), lepszy, pożyteczny« (10): abychmy zrozumieli czego nam potrzebnego niedoſtawa: a o nie potrzebne ſie nic nieſtarali RejPs 60, 122, 174; ComCrac 12v; KromRozm II fv; KrowObr 165v; KwiatKsiąż C2v; BielSpr 2v; ModrzBaz 124; Niech pokuśnik nie mowi: duchowny poſt lepſzy á ćieleſny niepotrzebny. SkarKaz 120a.

W porównaniach (11):

Jako comparandum (10): nieodmietuy ze tedy nas miły panie z trzody twoiey iako owieczek niepotrzebnych ku rozdrapaniu wilkowi RejPs 113v; Vpomina prorok ſprzećiwniki wiernego zebránia boſkiego/ áby ſie vználi powiedáiąc iem iż ſie wniwecz obrocą iáko ziele niepotrzebne ktore ieſſcze zá młodu bywa potłoczone RejPs 196, 184, 209, 212; A kto nie będzie według mnie przemieſzkawał [...] muśi być odcięt iáko látoroſl niepotrzebna RejPos 59v, 61v; RejZwierc 28, 74v, 155v.

Jako tertium comparationis (1): Stałem ſie był łáżdemu [!] niepotrzebny iákoby on wzięmię zágrzebiony/ ktorego iuż żadna pámięć nieoſtáłá/ á iákoby gárnek roſpádły/ ktory ſie iuż wniwecz przygodzić niemoże. RejPs 44v.

W charakterystyeznyeh połączeniach: niepotrzebna(-y, -e) alterkacyja, appellacyja, baba, biesiada (2), bojaźń, brzemię, burda, ceremonija (2), chciwość, cudo, dostojeństwo, drzewo, dworność (2), dylacyja, dyskursyja, dysputacyja, dzwonek, ekscepcyja, fabuła (2), frasunek, (po)gadka (4), gałąź (gałązka) (5), gamrat (2), gra, kadzidło, kamień, kieliszek, klasztor, kłopot (3), kobierzec, konfederacyja, kontrowersyja, koszt (3), kropidło, krzyżyczek, kwestyja, latorośl (6), lek, lutnia, łapaczka, łotr, łzy, maszkara, mnimanie, myśl (2), myto, nakład (6), nauka (2), nieużytek, obrazek, obrzędy, pień, pijaństwo, pismo (2), plugastwo, pokarm, postępek, powaśnienie, powłoka (2), praca (2), prozność (2), przewłaczanie, przydatek (2), przypadek, przysada (2), przysięga (3), pycha (4), pytanie, rada, reguła, rozkosz, rozmysły świata tego, rozpusta, słow(k)o (7), smutek, spor (3), sprawa (3), sprawiedliwość, strawa, swary, szata, szemracz, szkoda, ścieżka, ślub, świecznik, świegotanie, tańce, termin, tłomoki, tłuszcza, troska, trud (trudność) (7), trwoga, tumult, ubior (2), utrata (6), walka (4), włoczęga, włosy, wojna (2), wołanie, wskazanie, wymowka, wymysł (3), wynalazki, wyprawa, wystawa (2), wywod (2), zabawienie, zabaw(k)a (2), zabobon, zajście, zaloty (2), zastanawianie, zatrudnienie, zbytek (4), zgraja, ziele (zielsko) (3), zwada, zwłoka, żart, żołtobrzuch, żużelica (2).

Wyrażenia: »chluba niepotrzebna« (2): GrzegRóżn O; też Krol o to śię ma pilnie ſtáráć/ [...] żeby tym wſzytkim ſtanom chłubę niepotrzebną/ nadętość/ pychę [arrogantiam, insolentiam, superbiam]/ y inſze zarázy towárzyſtwo ludzkie przerywáiące/ ábo pſuiące od iął. ModrzBaz 19.

»niepotrzebne chwasty, foszki, śmieci« (1:1:1): A to niepotrzebne foſky A po nich tu niċ nitroſky. RejKup h8; RejZwierz 100v; wypoćże s ſiebie ony pirwſze á zámotáne ſpráwy ſwoie [...] odrzuć ie iáko niepotrzebne ſmiecie od ſiebie. RejZwierc 162.

»ludzie niepotrzebni, człowiek niepotrzebny« = ludzie bez stałego zatrudnienia i miejsca zamieszkania (7:1): UstPraw K3; [Likurgus] Wſzytki rzemieſłá y ludzi niepotrzebne z miáſtá wygnał BielKron 272; RejPos 113; RejZwierc 146v, 187 [2 r.]; Lecż nierządnic/ y tych co do roſkoſzy przycżynę dawáią/ y inſzych ludźi niepotrzebnych [non necessarios homines] z obozu zbyć/ ieſt rzecż bárzo pożytecżna ModrzBaz 116; CYgáni álbo ludźie niepotrzebni/ będą przez nas z źiemie wywołáni SarnStat 523 [idem UstPraw].

»ni nacz niepotrzebny« (2): ſłuchay iáko gwiazdy poleczą ná ziemię iáko z drzewá figowego liſcie/ ktore iuż ni nacż nie potrzebne bywa/ bo iuż ni nacż niepotrzebna będzie ſzcżyra náuká ich [zwierzchników Kościoła] RejAp 64.

»rzecz niepotrzebna« = supervacua res Vulg; res non necessaria Modrz; minus in usu necessarium Cn [w tym: cum inf (3)] [szyk 16:14] (30): GlabGad H4v; drudzy doſtateczni/ na prożné chleby i niepotrzebne rzeczy wolą vtracac MurzHist A4v; GliczKsiąż F, K2v; RejZwierz A2v; BibRadz I 3d marg, 461a marg; BielKron 173, 330, 334, 348v; zda mi ſie że to ieſth rzecż y trudna/ y podobno niepotrzebna GórnDworz I3v; GrzegŚm A3, A4; RejZwierc 20, 74, 147, 177; BudBib Eccli 3/23[25]; PaprPan Cc3v; Widźimy/ że ná káżdy dźień/ bárzo wielki koſzt idźie ná rozmáity ſprzęt/ ná koſztowne budowánie/ ná wydworne potráwy/ y ná inſze rzecży niepotrzebne. ModrzBaz 131, 50v; NiemObr 85; ReszPrz 76; ActReg 155; GostGosp 98; WujNT 26, 1.Tim 5/13; VotSzl D2v. Cf »w niepotrzebnych rzeczach«.

»w niepotrzebnych rzeczach« = gdy nie ma potrzeby (1): Czy grzeſą przeciw bogu/ ktorzi w niepotrzebnich rzeczach wſpominaią y mię boże. SeklKat F.

»sługa niepotrzebny« [szyk 4:3] (7): Iż chociaybyſmy wſzytek zakon wypenili [!]/ tedy powiedaymy iżechmy ſłudzy nie potrzebni Pánu RejPos 152; Iáko nas piſmo niepotrzebnemi ſługámi zowie. RejZwierc B2, 130, 130v; WujJudConf 145v; SkarŻyw 412; Pohámuymy iedno ſámych śiebie/ [...] w chowániu śiłu ſług niepotrzebnych/ koni/ myśliſtwá/ y inſzych rzecz bez miáry. VotSzl C4.

Szeregi: »niepotrzebny a bezrozmyślny« (1): á ſzkodę przedſię ſobie niepotrzebną á bezrozmyſlną vcżyni. RejZwierc [782]v.

»dworny a (i) niepotrzebny« (3): BibRadz I 3d marg; y to oboie/ y inſzych wiele tym podobnych piſm/ ſam x. Arcybiſkup zgánił/ iáko dworne á niepotrzebne wywody y podobieńſtwá CzechEp 228, 227.

»marny a niepotrzebny« [szyk 1:1] (2): nádzyewáli ſie iż [Bóg] wedle godnośći káżdego będzye ie rozſadzał po zamkoch/ po vrzędziech/ po doſtoieńſtwach tych marnych á niepotrzebnych ſwiátá tego. RejPos 316v, 172.

»niepłatny i niepotrzebny« (1): iákoby te [uczynki] tákież iáko y one/ nie płatne y nie potrzebne do zbáwienia były. WujNT 563.

»niepłodny a niepotrzebny« (1): gdyby [...] iemu ſie w niey [winnicy] iáki głog/ ábo iákie płone wino/ ábo iákie niepłodne á niepotrzebne látoroſle/ vmnożyć miáły. RejPos 59v.

»niepotrzebny a niepoćciwy« (1): Tákże obacżyli y łákomſtwo y obżárſtwo y ine niepotrzebne á niepoććiwe przypadki cieleſne ſwoie. RejZwierc 73.

»(jako) niepotrzebny i (abo, tak) niepożyteczny« [szyk 3:1] (4): GrzegŚm A3, A4; RejPosWstaw [413]; tá wypráwá iáko niepotrzebna/ ták niepożytecżna ſię być zdáłá/ ponieważ y ſam Ceſarz Turecki przyſięgę przymierza [...] przedtym [...] przyſłał StryjKron 722.

»niepotrzebny i nieprzystojny« (1): y zda ſzye tho yego Kro. mczi bicz nye potrzebne y nyeprziſtoyne wſzkazanye. LibLeg 11/171.

»niepotrzebny a nieućciwy« (1): A ták poććiwego á ſtałego cżłowieká iuż áni krzywdá/ iuż áni zwádá/ iuż áni gniew/ áni żadna rzecż niepotrzebna á nie vććiwa nigdy go ruſzyć nie może RejZwierc 74.

»niepotrzebny, (a) ni(k)czemny« [szyk 1:1] (2): iż káżdy narod/ ięzyk ſwoy/ y ſpráwy ſwe/ zdobić ſie ſthára/ iáko nalepyey może/ y piſząc cżáſem theż ledá co/ y wyele nikcżemnych á niepotrzebnych rzecży RejZwierz A2v; Mącz 259a.

»płony a niepotrzebny« (1): iáko Ian s. nápiſał/ iż táką káżdą płoną á niepotrzebną látoroſl chcze odciąć á chce ią kázáć wrzucić do ogniá wiecżnego. RejPos 61.

»prożny a niepotrzebny« (1): áby to rzecż prożna á niepotrzebna być miáłá/ iż dzyećińſtwo Páná Kriſtuſowe [...] nam opiſał. RejPosWstaw 41v.

»sprosny i niepotrzebny« (1): V ktorych [katolików] naywięcey ſproſnych/ y niepotrzebnych queſtiy/ y kárcżemnych ſwarow znaydźieſz. NiemObr 175.

»niepotrzebny a (i) szkodliwy« [szyk 2:2] (4): ComCrac 12V; GliczKsiąż F; iáko Auguſtus Ceſarz/ około ſzkodliwych á niepotrzebnych walkách mowił. OrzRozm S4v; RejZwierc 73v.

»niepotrzebny ani użyteczny« (1): tedy też onyż to cudá vſtały/ iáko iuż niepotrzebne áni vżytecżne. CzechRozm 190.

»zbytni (a. zbyteczny), (a, i) niepotrzebny« [szyk 4:3] (7): A yeſli Kryſtus co zbytnyego á nyepotrzebnego vczył/ tedyby nyebył doſkonáłym miſtrzem/ á ták áni Bogyem. KromRozm II f; Supervacuus, Zbytny/ nyepotrzebny. Mącz 434c; RejZwierc 109; RejPosWstaw [212]; BudBib Eccli 3/23[25]; Calep 1033b; ktore [pieniądze] do Włoch zá iedwabne y inne/ nam Polakom (ktorych przodkowie náſzy nie ználi) niepotrzebne y zbyteczne rzeczy/ wynoſzone bywáią. VotSzl D2v.

»zły a (abo) niepotrzebny« (3): RejPos 61, 63; W wtorym przykazániu ſwym chce Bog po nas vſzánowániá imienia ſwego świętego: Naprzod do zadney [!] rzecży złey ábo niepotrzebney onego nie wſpomináiąc PowodPr 47.

[W przen:
Wyrażenie: »niepotrzebny chleb« = darmozjad, próżniak: i miaſto woiſka niepotrzebnych chlebow/ potrzebnych a godnych/ ſłuſzny poczet chowali MurzNT 109v.]
a. W funkcji rzeczownika (5):
»niepotrzebna« = rzecz niepotrzebna (2): CzechEp 199; BO o poſłudze ktora ſię dźieie świętym zda mi ſię zá niepotrzebną piſáć do was [ex abundanti cst mihi scribere vobis]. WujNT 2.Cor 9/1.
»niepotrzebny« = człowiek niepotrzebny (3): Y niepothrzebny cżáſem ſie przygodzi. RejZwierc 146v marg, Bbb3; SkarŻyw 292.

Synonimy: niepłatny, niepożyteczny, nieużyteczny, prożny, zbyteczny, zbytni.

Cf POTRZEBNY

JB