[zaloguj się]
[pdf]

POTRZEBNY (1211) ai

potrzebny (1157), potrzebien (30) [w tym: N sg n (27)], potrzebny a. potrzebien (24).

o oraz e jasne (w tym w o 1 r. błędne znakowanie); -en prawdopodobnie jasne (tak w -en ai).

comp i sup (121+60) -potrzebniejszy; sup nå- (54), nåj- (6); nåj- ListRzeź, GórnDworz (2), GostGospSieb, KlonKr; nå- : nåj- RejPos (7:1); ~ nå- (48), na- (2) MurzHist, SarnStat, n(a)- (4); nåj- (5) GórnDworz (2), RejPos, GostGospSieb, KlonKr, n(a)j- (1).

Fleksja
sg
mNpotrzebny, potrzebniejszy, nåpotrzebniejszy fNpotrzebnå, potrzebniejszå, nå(j)potrzebniejszå, potrzebn(a), potrzebniejsz(a), n(a)(j)potrzebniejsz(a) nNpotrzebné, potrzebniejszé, nåpotrzebniejszé, potrzebno
Gpotrzebnégo, nåpotrzebniejszégo Gpotrzebnéj, potrzebniejszéj, nåpotrzebniejszéj, potrzebny Gpotrzebnégo, potrzebniejszégo, nåpotrzebniejszégo
Dpotrzebnému Dpotrzebnéj Dpotrzebn(e)mu, potrzebniejsz(e)mu
Apotrzebn(e)go, potrzebniejsz(e)go, potrzebny, potrzebniejszy, nåpotrzebniejszy Apotrzebną, nåpotrzebniejszą Apotrzebné, potrzebniejszé, nåpotrzebniejszé
Ipotrzebnym, nåpotrzebniejszym Ipotrzebną Ipotrzebnym, potrzebniejszym
L Lpotrzebnéj Lpotrzebnym
pl
N m pers potrzebni, potrzebniejszy
subst potrzebné, potrzebniejszé, nåpotrzebniejszé
G potrzebnych, potrzebniejszych
D potrzebnym, potrzebniejszym
A m pers potrzebnych, potrzebné
subst potrzebné, potrzebniejszé, nåpotrzebniejszé
I m potrzebn(e)mi, potrzebnymi
f potrzebnémi, nåjpotrzebniejszémi, potrzebnymi
n potrzebn(e)mi, potrzebnymi
L potrzebnych

sg m N potrzebny, potrzebniejszy, nåpotrzebniejszy (93), potrzebien (3); ~ (attrib) potrzebny (18); ~ (praed) potrzebny (50), potrzebien (3) BierEz, LibMal, Leop. ◊ G potrzebnégo, nåpotrzebniejszégo (20); -égo (3), -(e)go (17). ◊ D potrzebnému (6); -ému (1) JanNKar, -(e)mu (5). ◊ A potrzebn(e)go, potrzebniejsz(e)go (10), potrzebny, potrzebniejszy, nåpotrzebniejszy (24). ◊ I potrzebnym, nåpotrzebniejszym (10). ◊ f N potrzebnå, potrzebniejszå, nå(j)potrzebniejszå (197), potrzebn(a), potrzebniejsz(a), n(a)(j)potrzebniejsz(a) (24). ◊ G potrzebnéj, potrzebniejszéj, nåpotrzebniejszéj (33), potrzebny (1) SzarzRyt; -éj (4), -(e)j (29). ◊ D potrzebnéj (9); -éj (3), -(e)j (6). ◊ A potrzebną, nåpotrzebniejszą (78). ◊ I potrzebną (6). ◊ L potrzebnéj (8); -éj (1), -(e)j (7). ◊ n N potrzebné, potrzebniejszé, nåpotrzebniejszé (78), potrzebno (27); -é (10), -(e) (68); ~ (attrib) -é (6); ~ (praed) -é (53), -o (27); -é ComCrac, ConPiotr, KrowObr (5), RejWiz, Leop, RejAp, GórnDworz, BielSpr, WujJudConf, RejPosWstaw, CzechRozm, SkarŻyw, CzechEp (2), NiemObr, GórnRozm (3), ActReg, WysKaz, JanNKar (2), SkarKaz; -o OpecŻyw (2), PatKaz III, WróbŻołt, SienLek, KuczbKat (4), ModrzBaz, SkarJedn, PaprUp; -é : -o GlabGad (1:2), LibLeg (2:1), KromRozm II (3:1), Diar (1:2), GliczKsiąż (1:1), BiałKat (2:1), LatHar (1:1), WujNT (9:5), SarnStat (5:1). ◊ G potrzebnégo, potrzebniejszégo, nåpotrzebniejszégo (139); -égo (5), -ego (1) WyprPl -(e)go (133). ◊ D potrzebn(e)mu, potrzebniejsz(e)mu (6). ◊ A potrzebné, potrzebniejszé, nåpotrzebniejszé (19); -é (3), -(e) (16). ◊ I potrzebnym, potrzebniejszym (6). ◊ L potrzebnym (2). ◊ pl N m pers potrzebni, potrzebniejszy (10). subst potrzebné, potrzebniejszé, nåpotrzebniejszé (144); -é (13), -(e) (131). ◊ G potrzebnych, potrzebniejszych (102). ◊ D potrzebnym, potrzebniejszym (10). ◊ A m pers potrzebnych (1), potrzebné (4); -é (1), -(e) (3). subst potrzebné, potrzebniejszé, nåpotrzebniejszé (107); -é (18), -(e) (89). ◊ I m potrzebn(e)mi (2) GliczKsiąż, ModrzBaz, potrzebnymi (1) GroicPorz. f potrzebnémi, nåjpotrzebniejszémi (9) Mącz (2), RejZwierc, ModrzBaz, GostGosp, GostGospSieb, SarnStat (3), potrzebnymi (1) BibRadz; -émi (3), -(e)mi (6). n potrzebn(e)mi (2) RejPs, SkarŻyw, potrzebnymi (1) KromRozm III. ◊ L potrzebnych (20).

Składnia comp: potrzebniejszy niż(li) co (14), od czego (2), nad co (2); nie potrzebniejszy (a. nic, a. co potrzebniejszego) jedno co (13), jako co (8), nad co (2), po czym (1). Składnia sup: napotrzebniejszy nad(e) wszytko (2), miedzy czym (wszelkim) (3), ze wszytkich (1).

Sł stp: potrzebny, potrzebni, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Przymiotnik od „potrzeb(a)” (1211):
1. Którego potrzeba, konieczny, wymagany, niezbędny, przydatny; też taki jak potrzeba, właściwy; necessarius BartBydg, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, Calep, JanStat, JanPrzyw, Cn; pernecessarius Modrz, Calep, JanStat (1165): Nikomućiem zdraycá niemił/ Choćby kiedy potrzebien był BierEz L3v; PatKaz III 117v, 137; MetrKor 46/47; Tu maſz naukę barzo potrzebną: wiedzie obyczay puſzczania krwie Czaſu powietrza morowego. FalZioł V 66, +2v, II 2c, V 99v; A także tim wzgłędem picie ieſt potrzebnieyſ[ze] niżli karmia GlabGad F5, B3, Dv, F4v [2 r.], Gv; LibLeg 7/36v, 104v, 11/41, 160v, 175, 182 [2 r.], 186; RejŁas w. 70; a obaczywſſy złaski twey krotkoſc żywota ſwego abychmy zrozumieli czego nam potrzebnego niedoſtawa RejPs 60, 94v; ComCrac 13; MurzHist Qv; wſzakże iſz ieſcze niedokładaią co tu ieſt nápotrzebnieiſzégo/ daleko ſwoię ſtronę od práwdy vwodzą iako wnetże wyrozumiemy MurzNT 56, 21; áni o tym chćyey rozumyeć/ [...] iżeby oni [ewangeliści] lepyey rozumyeli co potrzebno/ co nye/ niżli ſam Syn Boży. KromRozm II fv, g2, g3, v3v [2 r.]; Diar 24 [2 r.], 25 [2 r.], 26, 63, 64, 71; DiarDop 113; Táć pomoc y ćwicżenie ieſt bárzo potrzebne/ ták że potrzebnieyſze być niemoże GliczKsiąż A3; Tey cnoty kthora yeſt myędzy inſſemi cnotámi nawyętſſa y napotrzebnyeyſſa/ naprzod pátrzáć ná byałey głowie GliczKsiąż P6v; Co s tego to Pſalmu poimiemy napotrzebnieyſzego. Iáko pilnie w modlithwach ſwych mamy vśiłowáć/ chczemyli w przygodach być wyſłucháni. LubPs N6v marg, L4v marg, P2 marg, P3 marg, Q4 marg, R4v (17); PRokuratorowie ſą bárzo w rzeczy poſpolitey potrzebni/ y vrząd ich ieſt vtćiwy. GroicPorz e2, h, k, pv, p3v, ſ2v; KrowObr 165v; Piſmo napothrzebnyeyſze/ co cnoty vcży. RejWiz 5 marg, A5, 68, 79v, Cc8; UstPraw K3v; RejZwierz 119; ſpráwilichmy ku końcowi Reieſtr/ ku prędſzemu mieyſc potrzebnych znaleźieniu BibRadz *6; Iż gdy byli vćiśnieni głodem/ obrzydźili theż ſobie przyrodzoną chuć ſwoię y potrzebną/ dla rzecży im od ćiebie danych y okazanych. BibRadz Sap 16/3; Abowiem thák ſię zdáło Duchowi świętemu y nam/ ábyſmy więcey nie kłádli ná was brzemion/ iedno ty potrzebne. BibRadz Act 15/28, Eph 4/29; BielKron 193, 195, 247, 453; KwiatKsiąż N3; Mutare pecuniam, Mińcę odmienić y doſtáć mince potrzebney. Mącz 239a; Tuas literas pro ut res postulat expecto, Twoich liſtów yáko rzecz pożąda/ álbo yakoż to potrzebnych oczekawam. Mącz 328a; Mam zá to żem doſić słów vczinił/ okázuyąc to dla czego álbo z którey przicziny tá wypráwá woyenna ná ten czás yeſt wielmi potrzebna. Mącz 338c; Distinguere graviora opera lusibus locisque, Potrzebne ſpráwy zá ſmieſzki á kunſztowánie zámienić. Mącz 416a; Usualis, Potrzebny/ ku potrzebie á vżywániu ſpráwiony. Mącz 510d, 30b, 243c; Prot D2v; Sąć tedy Báńki potrzebne/ kiedy niemoc nie ieſt wſzyſtkiego ćiáłá: álbo ktora część álbo ieden członek niezdrowy. SienLek 33v; MIedzy wſzelkim czyśćienim ćiáłá/ napotrzebnieyſze ieſt/ Głowne/ ktore ták czynić maſz SienLek 39, 3, 11, 56, 195; y koni/ iáko napotrzebnieyſzégo dobytku niechćiałem opuśćić SienLekAndr a3; Co potrzebne to zá nic nie máią. RejAp 199; będzie tu káżdy wolał ſłucháć páná Koſtki/ niż moiey máło potrzebney roſpráwy. GórnDworz V6, M4, V5v, V6, Ll6; GrzepGeom L; Potrzebnieyſze goſpodárſtwo o zbáwieniu/ niż o tym ſwiecie. RejPos 23 marg, 62 [2 r.], 63, 125, 241v, 251v, 347v [2 r.]; BiałKat 136, 166, 266 marg, 338v; Wzywanie też Swiętych thym więcey śię im zda pothrzebnieyſze być/ iż ſobie myſlą o duſzach w Niebie/ y to zá namocnieyſzą máią: Iż [...] GrzegŚm A4, 54; HistLan F5; A miedzy tymi trzy ſą/ ktore ácż nie iednáko/ przedśię miedzy inſzymi więcey ſą potrzebne. KuczbKat 116, 50, 116 marg, 125, 220; Bo tám znaydzieſz y dworſtwo/ y towárzyſtwo/ y ćwicżenie/ á ſnadź máło nie potrzebnieyſze niżli v dworá. RejZwierc 26; Abowiem y márynarz ſtáry á bywáły/ co v rudlá ábo v kompáſu ſpokoiem ſtoi á rády drugim dodawa/ dáleko ieſth potrzebnieyſzy niżli owi co po powroziech biegáią RejZwierc 163v, A5, B, 15v [2 r.], 16, 17 (33); BielSpr b4, 45v; Dyakonowie tákże/ Subdiakonowie/ Akoluty/ Exorcyſtowie/ Odwierni/ kośćiołowi ſłużą y potrzebni ſą. WujJud 142; Confeſsioniſte ſámi iednego Przełożonego w koſćiele potrzebnego znátą [!]. WujJud 153 marg; Nie noweć to ſą Papieſkie Dekretały/ ále Deklárácya potrzebna/ dla błędu y kácerſtwá tego/ ktore ná on cżás Berengáryus Heretyk oćiec y przodek wáſz pocżął był do kośćiołá wnośić WujJud 170v, 193, 205v marg, 247v, Ll2v, Ll5v, Ll8v; WujJudConf 179v; RejPosRozpr b3; RejPosWstaw [213], 41v, [1103]v; HistHel B2; Strum I4; BiałKaz I3v; StryjWjaz A4v; CzechRozm 2, 68v, 95v [3 r.], 144v; PaprPan B4, L4, Q; Nápominánia Potrzebne y Zbáwienne przy Swiątośći Kośćielnych ſpráwowániu. KarnNap A3v, ktv, B; Bo co ſię dotycże ſpoſobu wiáry ábo nabożeńſtwá/ mam zá to/ że każdy tę queſtiją przy rozmowie o Rzecżypoſpolitey być potrzebną będzie rozumiał [neminem opinor quaestionem hinc esse exclusurum] ModrzBaz 4; muśi [oracz] przedśię onę pracę ſwoię vmieiętnie y z pilnośćią ſpráwowáć/ chceli wźiąć z roley pożytki potrzebne ModrzBaz 8v, 15, 26v, 78v, 110, 111v (11); A Boże day/ áby náſzi (Chrześćiáńſcy) Pánowie ták potrzebne rády opátrowáli/ iáko (więc) lube prziymuią ModrzBazBud π6; SkarJedn 77, 153, 317, 348; Bo gdy im zgadzamy/ á kárność potrzebną opuſzcżamy: onymiſz ſamymi Pan Bog nas karze. SkarŻyw 558, 117, 558 marg, 572, 601 [2 r.]; Calag 368b; CzechEp 71, 91, 103 marg, 134; ábyſmy więcey nie kłádli ná was brzemion/ oprocż tych potrzebnych NiemObr 78, 34, 35, 43, 80; ReszHoz 133; ći poſpolićie pielgrzymow do Rzymu z poſtronnych kráiow przychodzących przez trzy dni podeymuią/ ſtráwą/ łożem/ y inſzym opátrzeniem potrzebnym ich zákładáiąc. ReszList 166; WisznTr 7; BielSjem 9, 15; Wzbudźił k potrzebney pomocy ArtKanc K12v, N11v, M19; Y tá ſubtelność práwna ktorą ty gániſz bywa potrżebna GórnRozm F4, B4v, E3, E3v, F3v, G2 marg (11); KochWr 36; PaprUp A2, Ev; ZawJeft 26; Convocatia przed Seimem bedzie potrzebna na Pany ActReg 71, 70, 135, 150; Pernecessarius – Barzo potrzebni. Calep 786a, 692b; Vrzędnik/ kiedy Pan nie bywa/ ná Páńſki przyiazd ma ſobie wolnić cżás robotámi domowemi potrzebnemi GostGosp 10, 14, 66, 74, 106, 124, 128, 152; GostGospSieb +2 [2 r.]; WyprPl B; LatHar 6, 72, 196; Nád to potępia Lutry y Kálwiniſty/ ktorzy vczą iż ſámá wiárá doſyć ieſt do zbáwienia: gdyż oto y krzeſt nie mniey ieſt potrzebny. WujNT 313; Stądći kośćioł Boży wziął y vſtáwił káżdey ćwierći roku poſty poſpolite/ ktore ſuchedni zowiemy/ kiedy kápłany święcą: máiąc to zá potrzebne przygotowánie ná ták wielki vrząd. WujNT 452, Matth 3 arg, s. 16, 123, 249, 331 (22); JanNKar E3; á potym ná Séym przyſzły rekognicie ſwoie przyſłáć ná tákié cłá/ któréby były potrzebné. SarnStat 234, *4, 6, 117, 178, 283 (20); KmitaSpit C4v; Coż to wżdy zá niepohámowna ná ſtan Duchowny ták záſłużony y potrzebny oſtrość? PowodPr 59, 6 marg, 47, 72; A oſobliwy ieſt żal gdy kto miły y potrzebny vmiera. SkarKaz 381a; z czego ſię oni wielce ráduią/ iákobyſmy im napotrzebnieyſze ſłużby oddawáli. SkarKaz 636b, 1a, 82a, 203b, 421a, 423b (11); máło iednák tákich baczę/ ktorzyby ſerio, odłożywſzy wſzytki inſze prywatne mniey potrzebne zabáwy ná ſtronę/ o cáłośći y zátrzymániu tey miłey oyczyzny náſzey [...] rádźili y ſtáráli ſię. VotSzl A2, A2v, B3v, C2, C2v; Ták potrzebne ſą Státuty w káżdey Rzeczypoſp: iáko potrzebne ſą oczy w ćiele. SkarKazSej 697b; KlonFlis C4; SzarzRyt C3; [Wydał też był mniemaniem ludzkim i rzeczą samą Fraszki, w których niektóre są barzo potrzebne, a drugie podobno barzo bezpieczne. Cochan II 156].

potrzebny dla kogo, dla czego [= komu, czemu] (7): áby tám około iednoſtáyney wiáry co poſtanowili zwłáſzcżá co potrzebnieyſze Artykuły dla ludu poſpolitego BielKron 224; SienLek 87; SienLekAndr a3; BiałKat 103v; gdyż tá rozmowá/ nie dla nas dwu/ ále dla drugich wielu potrzebna być miáłá NiemObr 25; Otoż ieſli Kápłanom ſtárego zakonu byłá potrzebna trzeźwość/ dla záchowánia cżyſtośći/ y inſzych cnot/ ktoremiby ſię do przybytku kośćiołá Salomonowego doſtoynie ſtáwić mogli WerGośc 259; To RZ/ áłbo ŗ/ tákowè, ieſt bárzo potrzebnè dla wielu ſłów. JanNKar F2v.

potrzebny dla czego [= w jakim celu, po co] (8): FalZioł V 1v; Też miedzy inemi zacnemi ſpráwámi ſwemi/ wźiął też y Ioppen potrzebne dla portu/ á otworzył przechod do wyſpow morſkich. BibRadz 1.Mach 14/5; Tákże y inſze vrzędy y przełożeńſtwá w kośćiele/ dla rządu ſą potrzebne. WujJud 142v; WierKróc A4; Iesli ieſzcże potrzebny ieſt zakon dla vkázowánia grzechow? CzechRozm 95v marg, 95v, *3v, **6.

potrzebny do czego (92): GliczKsiąż G6; GrzepGeom C4; BiałKat 10v; Abowiem to ſą przypadki do fortuny potrzebne/ do rozumu máło. RejZwierc 21v, 171; PaprPan M4v, X4; ma też mieć w ſobie pogotowiu wſzeláką oſtrożność do woyny potrzebną [belli gerendi]. ModrzBaz 115v, 13v, 17v [2 r.], 35v, 39v, 49v (13); NiemObr 34; ReszPrz 37; ActReg 55, 137; Powidłá oſobne/ á do kuchniey potrzebne dźiáłáć: peſtki odbieráć ná naśienie/ ále nie wárzone. GostGosp 130, 26, 60, 66, 68, 132, 166; Phil G; LatHar 131; Graecki ięzyk do wykłádánia piſmá S. ieſt bárzo potrzebny. WujNT przedm 18 marg; Záchowánie przykazánia do zbáwienia potrzebne. WujNT 369 marg, przedm 18, 20, 26, Matth 7 arg, s. 31 (26); Karánia docżeſne do cżego ſą potrzebne. WysKaz 27 marg; O woyſku morzkim, iáko ieſt wielce potrzebné do wiela rzeczy SarnStat 134; Do gránic czyniénia potrzebna ieſt Conſtitucia zſtrony vwazenia znáków y świádectw ſtárców. SarnStat 470, 20, 1147; SiebRozmyśl E2v; GrabPospR Kv [2 r.], L, M4, M4v; Cudá do wiáry potrzebne. SkarKaz 417a marg, Oooob; Do ktorey [obrony] iáko nam/ ták y wſzytkiemu Chrześćijáńſtwu byłáby potrzebna Ligá VotSzl B2; Hiſtorya do rządow potrzebna. SkarKazSej 662b marg, 686a, 707b. Cf »rzecz potrzebna«.

potrzebny (potrzebien) komu, czemu (277): BierEz M4v; OpecŻyw 173v; PatKaz III 140v; FalZioł +2, V 1v, 36v; Bowiem widzenie potrzebnieyſze ieſt cżłowiekowi niżli powonianie. GlabGad B4v, C, C4; KłosAlg A3v; tedj tam krol yego m. posła swego poſlye ſktorim to pan voyewoda bedzie mogl mowycz czo bedzie yemv potrzebno LibLeg 11/72v; RejPs 54v, 107v, 160, 179v, 192; RejRozpr F4; ZapWar 1545 nr 2646; SeklKat V; HistAl A2; KromRozm II f; KromRozm III O7; Mili brachu yeſtheſ my potrzebyen bo my puſzdra robiſz. LibMal 1554/188v; Diar 26; DiarDop 112; BielKom E2v; GliczKsiąż I5, N4; LubPs A3v, N3v, P marg, Q marg, Q2v marg (9); A tyć więc nas pſtroćiny odwodzą od tego/ Ze nie możem rozeznáć co nam potrzebnego. RejWiz 53v, 8; Leop Eccli 13/7, Gal 2 arg; RejZwierz 54v; S tey náuki Alchimiey iednák wiele rzemioſł inſzych powſtáło ſwiátu potrzebnych BielKron 26v; Vſtáwił wiele praw potrzebnych kościołowi Rzymſkiemu/ vſtáwił theż áby klęty nie miał mocy drugiego kląć. BielKron 177; vrádźili/ áby Krol w małżeńſthwo Swięte wſtąpił/ dla potomká Rzecżypoſpolitey potrzebnego. BielKron 406v, 160, 166v, 215, 221, 412v; GrzegRóżn K3v; KwiatKsiąż E4; Mącz 160b; OrzQuin T3; Acz gdźie dobry ſzaffunek/ tám ſpore Dochody/ Rycerſtwu potrzebnieyſze niż Miáſtá y Grody. Prot B4; SienLek 32v, Xxx4v; SienLekAndr a3; RejAp AA6; bo ia to wiem pewnie/ iż ći pánowie/ czo iedno wiedzieli być/ Dworzáninowi ku ozdobie potrzebnego/ wſzytko wypowiedzieli GórnDworz Dd5v, E3v, H3, T8v, X7v, Ll6; HistRzym 24; RejPos 2, 23, 191v, 269, 304v, 322v, 336v; BiałKat 40v, 71; BielSat L4v, N4; Tu dźiwne rzecży vſłyſzyſz y wiele śię náucżyſz gdy ſobie będźieſz znácżył/ y wyimował co obacżyſz ſobie być potrzebnego. GrzegŚm 17; HistLan A3 żp; O Swiątośćiách náuká Plebanom potrzebna. KuczbKat 105 marg, kt, 45, 65, 115 [3 r.], 330, 410; ABowiem to ieſt y natáńſzy y ſobie napotrzebnieyſzy lekarz/ kto obacżywſzy w ſobie chorobę iż ią ſam ſobie vlecży. RejZwierc 74, 22, 22v, 43v, 73, 91v (10); NAuká Rycerſka ieſt potrzebna káżdemu Kroleſtwu y Rzecży poſpolitey BielSpr b3; Ci to nie dawnego cżáſu wielgą poſługę vcżynili/ y cżynić nie przeſtáią/ potrzebną wſzemu Krześćijáńſtwu ná Wyſpie Mellićie BielSpr c, b4v, 71v; WujJud 26, 29, 145, 187v; A ták gánimy wſzyſtki ktorzy zárzucáią dobre vcżynki/ á wſzetecżną mową ſwoią powinną Krześćiáńſką pobożność znieważáią/ iákoby máło potrzebną ludźiom wiernym. WujJudConf 109v, 47, 74v, 84, 202v; Wſzy[tki] tedy thy ſłowá Apoſtolſkie pilnie ſobie vważáć będzyemy/ gdyż oſobne pożytki á nam bárzo potrzebne w ſobie zámykáią. RejPosWstaw 21v, [412]v, [1432]v; BudBib Is 44/15; Kśiążki wſzyſtkim goſpodarzóm potrzebné. Strum kt; WierKróc A4, Bv; BiałKaz I3, I4; BudNT przedm a2v [2 r.], c4v marg; CzechRozm A3, 1v, 2v, 164, 222v, 224v, 249; PaprPan M; Lecż tenże Chryzoſtom święty/ nie ty Kupce gáni/ ktorzi z inąd towáry/ żywnośći ludzkiey y Rzecżypoſpolitey potrzebne przywożą: [...] ále ony gáni/ ktorzi kupuią rzecży/ á też rzecży/ záśię drożey przedawáią/ nicżem ich niepopráwiwſzy/ áni prace około nich podiąwſzy. ModrzBaz 34v, 17v [2 r.], 21, 22, 25v, 31v (16); SkarJedn 79; Piotr pocżątęk [!] wiáry práwowierney/ wielki tłumácż táiemnic kośćielnych/ Chrześćiánom radzcá potrzebny/ ſkarb niebieſki/ vcżcżony Apoſtolſtwem od Páná. SkarŻyw 595, 52, 440, 581; CzechEp 266; WerGośc 259 [2 r.]; Potrzebnieyſzeć żelázo/ niżli śrebrne ſtátki. BielSjem 28; Day nam dźiś chlebá náſzego/ y wſzego nam potrzebnego ArtKanc M15v; GórnRozm E4v, M2v [2 r.]; KochWr 28; PaprUp E, L4; Bo iż powinność iest nasza będąc iakoby nawyzszey ztrazy wRptey postanowiemi vpatrowac wsytko coby iey było potrzebnego y coby ią zkąd dolec mogło. ActReg 137, 40, 111; iáko ſzyk do bitwy żołnierzom/ ták wieść do ogniá mieſzcżánom potrzebna GostGosp 142, 30, 68; GostGospGroch kt [2 r.]; GostGospSieb +3v; Phil B, I3, L3, M2, S4; LatHar +5v, 21; KołakSzczęśl A3, B5, C2; Iż pokutá [...] y przede krztem/ ludziom doroſłym ieſt potrzebna: ták Ianowe/ iáko y Zbáwićielá náſzego/ tákże y Piotrá ś. kazánie pokázuie. WujNT 16, przedm 3, s. 26, 43, 76, 81 (19); JanNKar A3v, Bv; że mieli niektóré ſwoie zwyczáie źiemiam Mázoweckim potrzebné/ á dla záchowánia vbogiéy Szláchty pożyteczné SarnStat 1155, 59, 1052, 1105, 1146, 1147, 1307; SiebRozmyśl E2v; KlonKr wstęp A4v marg; Ktore tráktaty kiedy/ pacta, foedera, z poſtronnymi temu Kroleſtwu potrzebne ſtánowione bywáły PowodPr 20; SkarKaz 119a, 517a; VotSzl A3, B2, C4v, D2, D2v, E3; SkarKazSej 696a; Iż rozum człowiekowi potrzebnieyſzy niż ſkárby. SzarzRyt C3. Cf potrzebny komu czym; »rzecz potrzebna«.

potrzebny czemu [= do czego] (19): OpecŻywPrzedm C3; GlabGad F4v; Iż nam ſie nie godzi áni ieſt potrzebá zábawiáć ſie tymi rzecżámi ſwieckiemi/ iedno więcey tym co ieſt potrzebnego zbáwieniu wáſzemu. RejPos 124, 141v; że z nimi trudno było záraz co pocżynáć gruntownego y budowániu przyſtoynemu potrzebnego. CzechRozm 235; Stąd idzie iż lud Boży/ káznodziei y obrokow duchownych zbáwieniu potrzebnych mieć nie może. SkarJedn 359, A7; Kmiećiá nie oſadzáć ná roley ktory rolnych robot nie vmie: iáko koſą/ y innych potrzebnych goſpodárſtwu. GostGosp 30, 10; GostGospSieb +3v; Day mi ſzcżodrobliwie Ducha twego/ y łáſkę zbawieniu memu potrzebną. LatHar 44. Cf »rzecz potrzebna«.

potrzebny komu czym (1): Mowił tedy Ionátás oycu/ cżemu grzeſzyſz chcąc rozláć kreẃ niewinną tego ktory wyſwobodził lud Izráelſki/ á tobie bárzo potrzebny poſługámi ſwemi BielKron 66.

potrzebny ku komu [= komu] (1): Przedmowá potrzebná ku gorſzącym śię ſprawdy Pánſkiey. GrzegŚm [A2]v.

potrzebny (potrzebien) ku czemu (143): OpecŻyw 84v, 173v; Drugi vrząd ich [nerek] ieſt zachowawać w ſobie ſpermę to ieſt, naſienie albo plemię mężſkie ku rodzeniu cżłowieka potrzebne GlabGad Fv; gdyż picie nie inacey potrzebne ieſt ku zdzowiu [!] iedno iako oley ku ſwieczeniu GlabGad G8, C, D5v, F3, F4v; KłosAlg A3v; WróbŻołt qq2; NYerozvmyal yeho Kro.M. abi czo bilo potrzebnyeyſchego kv prziyazny y przimyerzv zachowanyv yako seymi pogranyczne LibLeg 11/139v; Theraſch then oſtatni poſſel ſtharoſthi Kamyenyeczkyego [...] nycz nyeprzinyoſl pewnego y potrzebnego. Kv poſtanowyenyv rzeczi ſpolnich. LibLeg 11/151v, 11/42; ConPiotr 34v; SeklWyzn g4v; SeklKat kt, A3; MurzNT 76; KromRozm II f, fv, h4v, t4v; DiarDop 112; O toż iż náuki ſą potrzebne ku tey rzecży/ rodzicy nye ſkokow/ á vkłonow zbytnich/ nye ſpyewánya dworſkyego máyą vcżyć ſynow ſwych/ ále náuki GliczKsiąż Kv; Czo s thego pſalmu nam ku náuce ieſt potrzebnego. LubPs Q2v marg, Q2 marg; GroicPorz A4, C2; Odpowiedz mi nátho/ iż álbo wzywánie Pánny Máryey/ ieſt potrzebne ku zbáwieniu álbo nie ieſt potrzebne? KrowObr 165v, 70, 71v; RejZwierz 71v; LEo wtory Papieżem był ſwiętego żywotá/ ktory ſpiſał wiele kſiąg potrzebnych kościołowi ku nabożeńſtwu. BielKron 166v, 443v; áni temu wierził/ yzeby ſię ſtarczowy tego vczyć ſromotna rzecż była/ coby było pieknego a potrzebnego cżłowiekowi ku wiedzeniu. KwiatKsiąż E4, G4v; Hydrargyrium pigmenti [...], Nieyáka fárbá álbo máść która bywa winem roſtworzona ku pozłacániu złotnikóm potrzebna. Mącz 160b, 243d, 500c, 510d; MączLub nlb 13; OrzQuin T3; SienLek 5, 107, 112v; RejAp AA2, AA6; GórnDworz G3v, X7v, Aa2, Dd5v; Naprzod tedy wiedzieć mamy/ iż cudá ktore cżynić racżył/ potrzebne były ku vtwirdzeniu wiáry w ludzioch wiernych. RejPos 41, 63, 170, 183v, [203] marg, 205, 289, 304v; RejPosWiecz3 99v; BiałKat 293v; Zmartwychwſtánie P. Chriſtuſowe ku wierzeniu bárzo potrzebne. KuczbKat 50 marg, 1 [2 r.], 75, 205 [2 r.], 285, 330, 415 [2 r.]; RejZwierc 13v, 264v; TOĆ ieſt náde wſzyſtko ku walce potrzebnieyſze/ y ná tym wſzyſtka obroná rzecży záwiſłá/ iż [...] BielSpr 3; Stąd ſie znácży/ iż lud pieſzy ieſth potrzebnieyſzy zbroyny s ſtrelbą ku wálney bitwie niż iezdni BielSpr 10v, 2v, 71v, 75; WujJud 26, 29, 145 [2 r.]; RejPosWstaw [412], [412]v; CzechRozm 1v, 210, 222v; ModrzBaz 14v, 34v, 127; SkarŻyw 440; Vważenie ku poznániu Antychristá potrzebne. CzechEp 367 marg, 266; ReszPrz 74; WerGośc 259; podobno do tych [ksiąg] nachętniey y cżęśćiey obroćić ſie będźie powinien/ ktore mu naſnádniey dobrodźieyſtw Bożych ku żyćiu iego potrzebnych/ przez vkrzywdzenia drugiego/ drogę podáć mogą. GostGospSieb +2; LatHar 593; y nie mniemiał żeby to zachowanie ceremoniy Zydowſkich w brákowániu potraw/ y w świąt obchodzeniu/ miáło być ku zbáwieniu potrzebne. WujNT 570, 26, 43, 248, 517, 784; że winien będźie woyſko morzkié potrzebné/ doſtátecznie/ ku obronie portów morzkich/ y zádźierżeniu Dominium maris, Páńſtwá Koronnégo/ [...] ſwym koſztem chowáć. SarnStat 134, 56, 125, 471, 602, 668, 1013. Cf »rzecz potrzebna«.

potrzebny naprzeciw(ko) (a. przeciw) komu, czemu (4): Vſtáwicżnye tedy Koſcioł Páńſki tych Iudaſzow muśi doſyć mieć/ náprzećiw ktorym ieſt tá modlitwá iſcye potrzebna. LubPs N6v, T3; Acż przeto ſtáre kśięgi przećiw świeżem omyłkam bárzo ſą potrzebne BudNT przedm c7; Abowiém przećiw mocy potrzebna ieſt śiłá KochProp 15.

potrzebny na co (11): FalZioł +7d, IV 46c; Rożmyſl [!] na każdą rżecż potrzebny RejJóz I2 marg; RejZwierc 120; BudBib Is 44/15; O doſtawániu pieniędzy ná woynę potrzebnych. ModrzBaz 119, 127; Y przybrał grubą ziemię/ trawą y zioły/ ná vżytki y lekárſtwá ludzkie potrzebnemi SkarŻyw 259, 527; záiąc też nie zły y potrzebny ná miſę GostGosp 152; SarnStat 171.

potrzebny w co (2): Intestinum opus, Nieyákie naczynie Teſzárskie w dóm potrzebne/ yáko yeſt ſtół/ łoże/ skrziniá/ ſzafá. Mącz 173b; tám ná kóń włożémy Stráwné/ któré potrzebné w drógę rozumiémy. WyprPl Cv.

potrzebny miedzy kim (1): To miłoſierdzie bárzo miedzy ludzmi potrzebne/ wielki potym pochop wzięło/ ták iſz zniego o ſześćſet domow goſpodárſkich pomoc miewa. SkarŻyw 413.

potrzebny w czym (14): BierEz M4v; FalZioł V 1v; Bo nic w roſkoſſach po złoćie Potrzebnieyſſe nam w kłopoćie Námći ſnádniey od ſwey trochy RejRozpr F4; GliczKsiąż A2; GroicPorz v; KwiatKsiąż G; SienLek 191, 193; ábowiem w świątośćiách przyymowániu potrzebna ieſt wiárá ónego/ który świątość przyymuie BiałKat 248v; ModrzBaz 126v; Phil M2; SarnStat 152, 613; GosłCast 39; [[Św. Małgorzata] byłá w wierze mocną/ w rádzie potrzebną/ w przygodách ćierpliwą/ w ſądzie ſprawiedliwą/ w poyrzeniu ſtátecżną/ w mowie wdzięcżną. SkarŻyw 529 (Linde)].

cum inf (80): nie inſſego ſobie potrzebnieyſſego nienayduię iedno obroćić nogi ſwoie ná drogę ſluſſnoſći RejPs 179v, 107v, 180; EY nuż wſſelki chćiey obáczyć coć potrzebnieyſſego/ Ieſli thák żyć Swiátu kwoli pełniąc wiele złego/ Czyli wſtąpić wzakon Boży co poſſedł od niego. MrowPieś A4; RejPos 62, 281v marg; Ták mniemam/ iż to ieſt iáko potrzebno/ ták pożyteczno tobie wiedźiéć BiałKat 40v; StryjWjaz A3. Cf sg f w funkcji orzecznika, Fraza, »rzecz potrzebna«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: aby (41), żeby (5), by (3)] (49): Zaczym gdy wkupie iescze niewszyscysmy byli, iedno częsc iakaś zda się bydz potrzebna abysmy się iako wiedno ciało zgromadzili ActReg 94. Cf sg f w funkcji orzecznika; Fraza, »rzecz potrzebna«.

sg f – bez wyrazu określanego – w funkcji orzecznika: »potrzebna« (8), »za potrzebną« (10) [w tym: cum inf (10), aby (5)]: Snadźby to potrzebnieyſza co rozumu vcży RejWiz 79v; tákież y pływánie/ zda ſie iákoby máło vżythecżne było/ áno ieſt bárzo potrzebna cżłowiekowi Ricerſkiemu. GórnDworz E3v; Ale to naypotrzebnieyſza w vbierze/ áby dworzanin był ochędożny/ á ſnázny GórnDworz L7v; Abowiem nam to ieſt potrzebnieyſza/ ábychmy wam ſpráwowáli ſkárby á potrzeby zbawienia wáſzego. RejPos 23, 45; Ale potrzebnieyſza ieſt ludu Chrześćijańſkiemu/ poznáć zacne triumphy kthore otrzymał zwałcżywſzy Szátáná KuczbKat 45; RejZwierc 73; CzechEp 90; Wſzákżem rozumiał zá potrzebną/ poſłáć do was Epáphrodytá brátá y pomocniká WujNT Philipp 2/25, Iudae 3. Cf Fraza.

W połączeniach szeregowych [w tym: potrzebna rzecz (12)] (23): ijż miedzy wſſytkiémi prátzami duchownymi/ żádná nadtę nie ieſt vżytecżnieyſſá/ ij zbawieniu ludſkiému potrzebnieſſá/ ij ku doſtąpieniu tznot ſwiętych godnieyſſá/ iako cżęſté obiéranié w żywocie Iezuſa milégo. OpecŻywPrzedm C3; Wypiſaliſmy tu niektore lekarzſtwa: Mamkam w tym niedoſtatecżnym barzo potrzebne/ pożytecżne/ y ku vlecżeniu ſkutecżne. FalZioł V 36v; y Decrety/ ieſli ſą od boga/ albo od lvdzi vſtawione/ (ieſli prawdziwe/ potrebne/ albo nie) maią być doznane/ doſwiadcżone/ y potwirdzone SeklWyzn Cv; KromRozm II f3; Yáko tedy poſtánowyenye yeſt rzecż káżdemu bárzo dobra/ potrzebna/ y pożytecżna/ nyechay ocyec káżdy ſynowi ſwoyemu ſtára ſie o nye. GliczKsiąż O3v, kt, N3v; GórnDworz Gg3; RejZwierc 198; WujJud 239v; nie iedno W.Mći. ále y káżdemv zbożnemu nie może być po Pánu Bogu nic lepſzego/ potrzebnieyſzego y pożytecżnieyſzego BudNT przedm a2v; SkarŻyw 290; Zacna tedy y we wſzech ſpráwach pożytecżna ieſt ſkromność/ y każdemu ſtanowi potrzebna. Phil M2; OrzJan 118; LatHar 126; SarnStat 4, 198, 1001, 1025, 1085; Przyſtoyna/ pożytecżna/ y potrzebna rzecż/ Wypráwę poſtánowić. GrabPospR Kv, N2v [2 r.].

W przeciwstawieniach: »potrzebny ... niepotrzebny (10), szkodliwy (a. szkodny, a. szkodzący) (6), zbytni (2), niepodobny, płonny« [w tym: potrzebna rzecz (7)] (18): Bowiem y on kámień ktory byli zárzućili buduiąci koſcioł páńſki iáko niepotrzebny ſtał ſie był potem napotrzebnieyſſy náwierzchu á ná złączenie wſſytkiego kątá koſćielnego. RejPs 174; ComCrac 12v; KrowObr 165v, Qq4; Ná Przełozone zależy rzecży ſzkodliwe obćináć/ potrzebne ſiać/ w práwdzie y miłoſierdziu. Leop 1.Tim 1 arg; SienLek 32; KwiatKsiąż C2v; RejZwierc 91v; BielSpr 2v; WujJud 239v; Ieſlibyś to cżynił dla Rzecżypoſpolitey/ to ieſt/ dla tego/ áby żaden ná rzecż niepotrzebną nakłádu niecżynił/ ktoryby ná rzecż potrzebną [in res non necessarias ... ad necessarias] chowan być miał/ tedybyś [...] ModrzBaz 50v, 24, 119v, 124; y iáko ſię nie tylko od zbytnich/ ále y od potrzebnych ſzat y pokármow wſtrzymał WujNT 129; Iż nie ieſt rzecz niepodobna/ ále owſzem potrzebna záchowáć Boże przykazánie/ y być bez grzechu śmiertelnego. WujNT 783; á wiedząc intentią moię/ bydź rzecz oyczyznie potrzebną y ozdobną/ gdyby ſie przynamniéy té dwá káráktery wydáły: ſzkodną záś gdyby ſie zániecháły JanNKar A4v; VotSzl B3v.

W charakterystycznych połączeniach: potrzebny barzo (81), daleko (4), dziwnie, jako (17), jednako (3), mało (mniej) (11), niemniej (5), wielce (wielmi) (11), więcej (najwięcej) (3), tak (24).

Fraza: »zda się (być) (a. widzi się) rzecz potrzebna, za rzecz potrzebną, za potrzebną, co potrzebnego ((na)potrzebniejszego), potrzebno, za potrzebne, potrzebna, nic potrzebniejszego, potrzebną rzecz« [w tym: cum inf (22), aby, żeby (18)] = necessarium habere Vulg, PolAnt; necessarium videtur (necessaria videbuntur) Modrz, JanStat; necessarium existimare Vulg; visum est necessarium JanPrzyw [szyk zmienny] (16:10:7:6:5:2:1:1:1): A przetho sią rzecz potrzebna zda aby panovie stharoſthovie pogranyczny s obvdwv stron myely xyangy y Cataſtiky LibLeg 6/156, 157v, 11/29, 164, 171; Y przeto mi ſie zda nie potrzebnieyſſego iedno vprzeymie ſie wdáć wypoſluſſeńſtwo twoye á nad wſſytko złoto vmiłowáć przykazánie twoie RejPs 184v; zdáło mi ſye zá potrzebną/ nyeco o tákich rzeczach náſſym yęzykyem nápiſáć KromRozm I Av; zdało się nam za barzo potrzebne przed WKM w tej rzeczy słusznie, jaśnie a prawdziwie się obmowić. Diar 65, 43, 61; DiarDop 116; GliczKsiąż Mv; ábym ia thymże Polſkim Ięzykiem przydał ku tym tho Artykułom/ co by ſye zdáło być napotrzebnieyſzego. GroicPorz A3; zdáło ſye zá rzecz potrzebną/ ábym tu przed Poſtępkiem Sądownym o pozwie nieco ſzerzey przypiſał GroicPorz p, hhv; zdałá ſie nam rzecż być potrzebna [necessarium duximus]/ ábyſmy wam to oznáymili Leop 2.Mach 1/8; zda ſie być zá rzecż potrzebną/ grunthy/ ná kthorych Rzecżpoſpolita Polſka záwiſłá á zbudowána ieſt/ krotkimi ſłowy ná thym mieyſcu przypomnieć. LeszczRzecz A2v; Mnie ſie to widzi máło potrzebna/ mieć ná tho oko GórnDworz L7v, B2v, D3, F4v, M3v; BiałKat a2; WujJud a6v, 3; Zdáło mi ſię przeto zá rzecż potrzebną [necessarium duxi curam habere]/ ábych o poſpolitey wſzech ſwobodźie rádził BudBib 2.Mach 9/21; zdáło mi ſie zá rzecż potrzebną/ teraz z tobą o tym mowić CzechRozm 41, 164v; przeto áby tá ſpolnego walcżenia ſkwápliwość byłá wygłádzoná/ zda ſię być potrzebna rzecż/ zákázáć [prohibendum videtur]/ áby żaden w mieśćie y w ſchadzkach nieśmiał nośić broni ModrzBaz 63v; DO tąd przekłádáliſmy wſzytko/ co ſię zda być ku cżynieniu potrzebnego [gerenda videantur] y przed woyną/ y cżáſu woyny/ y po woynie. ModrzBaz 127, 14v, 15, 133; SkarJedn 314; StryjKron 86; CzechEp 111, 252; NiemObr 124, 143, 174; KochWr 25; ActReg 96; A ieſliż ſię okrom tych/ nieco inſzych nowo złożonych modlitw do rozmáitych náuk tu przyczyniło (iákoż przyczynić nieco/ teráznieyſzym czáſom potrzebno mi ſię zdáło) LatHar +7v; Zdáło mi ſię tedy zá rzecz potrzebną prośić bráćiey/ áby do was w przod poſzli WujNT 2.Cor 9/5, s. 509; zá prośbámi Poſłów od Rycérſtwá y rádámi Rad náſzych koronnych zdáło ſie nam bydź potrzebno/ ábyſmy to wedle powinowáctwá y opiſánia náſzégo tu ná tym ſéymie nápráwili SarnStat 13; PIlna á pótrzebna nam ſie rzecz zdáłá/ áby Skarb Koronny był rządnie oddawan Podſkárbiému. SarnStat 334, 56; KmitaSpit Bv.
Wyrażenia: »czasu potrzebnego, za czasów potrzebnych, na czas potrzebny, [pod potrzebnymi czasy]« = we właściwym czasie [szyk 10:1] (9:1:1): Oto ty im daſz pokarm á obfitość chlebá/ A cżáſu potrzebnego ſpráwiſz im co trzebá. LubPs ff; SienLekAndr a3; A ták pięć ſmyſłow maiąc od Bogá nádánych/ Vżywaymy ich teras żá [!] czáſow potrzebnych. MycPrz I C3v; PaprPan N3v, P4, R3v, Y2; chceli mieć ryby ná cżás káżdy potrzebny. GostGosp 84; KołakSzczęśl B; ábyſmy otrzymáli miłośierdźie/ y łáſkę náleźli ku pomocy czáſu pogodnego [in auxilio opportuno] (marg) ábo potrzebnego. (–) WujNT Hebr 4/16; CzahTr B4; [lecz iż my sami pod tak potrzebnymi czasy pieniędzy barzo potrzebujemy, a tak tego długu książęciu cieszyńskiemu dłużej żadną miarą czekać nie możemy ListyZygmAug 1556/323].

»(do)statki (domowe), naczynie, narząd potrzebny(-e)« = utensile Mącz; instrumentum necessarium Modrz [szyk 13:2] (10:4:1): GlabGad N8; Leop Act 27/19; Utensile, Wſzelakie naczynie ku vżywániu potrzebne. Mącz 510d; Y w tym tá iey rozność zależy/ iż Przyśięgá przeto ieſt tylko vſtáwiona/ áby byłá iákoby nieiákim lekárſtwem ludzkiey krewkośći/ y potrzebnym narzędem ku dowiedźieniu tego co powiedamy. KuczbKat 285; W poſtronnych źiemiách ſrodze to karzą/ gdyby kto cżáſu zápalenia domu nátychmiaſt nieprzyſzedł z wiádrámi/ y z inſzem nacżyniem do gáſzenia ogniá potrzebnym. ModrzBaz 35v, 84; nábrał z ſobą y oleykow drogich y prześćieradł y innych ku cżći y pogrzebu świętym potrzebnych doſtátkow. SkarŻyw 440; á ma mieć [urzędnik] ſtátkow potrzebnych w domu doſtátek/ y to opátrzyć cżego dom doſtáſecżny potrzebuie GostGosp 10, 10, 30, 36, 60, 132, 164, 166.

»koniecznie potrzebny« (4): Ale y tá wtora cżąſtká modlitwy tey/ ieſt nam koniecżnie w thych dziſieyſzych cżáſiech náſzych niebeſpiecżnych bárzo potrzebna y pożytecżna. LubPs A3v; Swięcenie záśię ná vrząd Kośćielny/ ácż nie káżdemu Chrześcijaninowi z oſobná/ iednák wſzyſtkiemu Kośćiołowi koniecżnie ieſt potrzebne. KuczbKat 115, 125; WysKaz 31.

»nakład(y), koszt(y), potrzebny(-e)« [w tym: koszt i nakład (1)] = sumptus necessarius Vulg, Mącz, Modrz; impensa necessaria Modrz [szyk 6:2] (6:3): Leop Luc 14/28; KochSat A2v; Non solum necessarii, sed etiam liberales sumptus, Nie tylko potrzebne/ ále dobrze ſzczodre nákłády. Mącz 191a; A Boże day/ áby tácy przedſięwźięli czáſu pokoiu pohámowáć ſię od niepotrzebnych nakłádow/ áby iym cżáſu woyny potrzebnych doſtawáło. ModrzBaz 119v; Cżemuż tedy nie może być náleźion iáki ſpoſob potrzebnych koſztow [cur igitur ratio aliqua iniri non potest sumptuum legitimorum]/ ktore niemogą być nigdźie indźie potrzebniey obrocone/ iáko ná podpomagánie ſzkoł? ModrzBaz 131, 22, 124; VotSzl E4.

»potrzeby (są) potrzebne« (3): Diar 29; aby KJM miał z czego opatrować potrzeby tak stanu swego ku dostojeństwu majestatu RP, tak też ku opatrowaniu potrzeb inych, potrzebnych RP. DiarDop 112; áżby pierwey potrzeby do poſpolitego ruſzenia potrzebne pokupił/ y gotowe miał GrabPospR K3.

»potrzebna przyczyna« = necessaria causa a. ratio Modrz [szyk 2:2] (4): PatKaz I 6v; Prot C4v; Lecż mamy pogotowiu przykłády/ wiele Pánow y Hetmánow zacnych y świętych/ ktorzi dla ſpráwiedliwych y potrzebnych przycżyn/ wiele woien wiedli. ModrzBaz 108, 70.

»rzecz (jest) potrzebna« [w tym: komu, czemu (53), cum inf (40), aby, żeby (39), k(u) czemu (33), do czego (16), czemu ‘do czego’ (8)] [szyk 221:54] (275): ListRzeź w. 27; Są theż inſze rzecży mnieyſze á nie tak barzo potrzebne ku bacżeniu Lekarzowi wpoznawaniu niemocy przez vriny. FalZioł V [1]v; NApierwey Barwierz wſzelki: Ma poznać przyrodzenia zioł, Y wſzytki rzecży ktore ſą potrzebne k tey navcze FalZioł V 96, +2v, V [1]v, 83v, 96, 100v, 103; GlabGad F4v, F5; Potrzebna rzetz ieſt komu piwá dobrego podle prágnącego. March3 V8v; LibLeg 7/37 [2 r.], 41v, 11/49, 70v, 165v; RejPs 56; Drvga rzecż kaſzdemv cżłowiekowi potrzebna ieſt/ ſława dobra/ miedzy dobremi lvdzmi SeklWyzn 3v, ktv; SeklKat F4v, S3v; HistAl A2; KromRozm II d4, g2, t4; ukazują też uciski wielkie od stanu miejsckiego w przedawaniu wszytkich rzeczy nam potrzebnych DiarDop 106; BielKom nlb 4; rzecży potrzebne pánom roſkoſſnym á ludzyom rzetelnym/ nie ſą przedſię wtey myerze/ w yákyey położone ſą náuki GliczKsiąż H3; Dla cżego y Krol Iágyelo Polſki/ widząc rzecż być potrzebną aby ſzkoły były/ vcżynił to z łáſki ſwey á dobrego bacżenya/ że też Kolegium Krákowſkye doſić zacne y známyenite założył GliczKsiąż Lv, E8, G, K4v, L2v, Nv [2 r.]; GroicPorz B4, p4; UstPraw G2v; OrzRozm Dv, T4; BielKron 4, 99v, 195, 333, 413; acżkolwiek to napominanie ſam ſſiebie rad czynię/ a wſzakoſz widzę niebyć rzecz potrzebną. KwiatKsiąż A4; Mącz 16b, 192a [3 r.], 237b, 245a, 257c, 495b; OrzQuin L3v; áczeſmy to y pierwey mowili: ale niewádźi rzeczy potrzebney powtorzyć. SienLek 18v, 193 [2 r.], 195, 197, Vuu2v; náyduię tho być bárzo rzecż potrzebną GórnDworz D4, K7v, T7v, V7, Bb8, Kk8; Iáko Duch ſwięty ma ſpráwowáć wſzytki potrzebne rzecży nam ku zbawyenyu náſzemu RejPos 128v, 23, 32, 69v, 129v, 242, 337; RejPosWiecz2 90v; BiałKat 103v, 193v, 221; HistLan A2v; Co też ma mieyſce w tych wſzyſtkich rzecżách/ ktore żywnośći y żywotowi ludzkiemu ſą potrzebne. KuczbKat 330, 45, 205, 220, 295, 405, 410; RejZwierc Bv [2 r.], 22, 83, 112 [2 r.], 113, 210, 264v; BielSpr 16v, 75; WujJudConf 187v; RejPosRozpr b3v; Záprawdę rzecż potrzebna ieſt/ ábyſmy ſie przygotowáli ná ono przyſcie [Chrystusa] wſzeláką pobożnoſcią/ ſpráwiedliwoſcią y miernoſcią. RejPosWstaw [213], [413], [413]v; BudBib 2.Mach 4/23; Zá rzecz potrzebną przeto miałem vprośić bráćiey/ żeby wprzod ſzli do was BudNT 2.Cor 9/5, przedm c4v; CzechRozm 3, 205v, 224, 228; Przeto my [...] chcąc też was poćwicżyć w rzecżach Vrzędowi wáſzemu potrzebnych/ [...] tedyſmy roſkazáli/ kroćiuchno nápominánia ſpiſáć KarnNap A2v, A3; Toby też rzecż potrzebną [Operae precium] vcżynili rodźicy/ gdyby wysławiániem cnoty/ á przypominániem przykłádow dawáli pobudkę młodem dźiatkam ModrzBaz 10v, 2v, 3v, 18v, 20, 21 (30); SkarJedn 245, 382; Oczko A4, 38v; á niedopuſzcżał [św. Leon] ná niegodnego potomká ſwego żadney omylnośći/ w ták rzecży trudney á ſkrytey á kośćiołowi Bożemu do vſpokoienia potrzebney. SkarŻyw 318, 252, 394; StryjKron 145, 215; CzechEp 70 [2 r.], 71; NiemObr 77, 85, 160; ReszList 156; GórnRozm L3, N; ActReg 29, 98, 133; GostGosp 1, 124; GostGospSieb +2, +3; Bo iż Pan Bog wſzechmogący/ będąc nawyſzſzą mądroſcią/ zwykł rzadko mowić/ y tylko rzecży ſwiętobliwe y potrzebne Phil G, F2, F3, K4; OrzJan 72, 137; LatHar +5, 114, 566; Tym nas vcząc/ ábyſmy wiáry/ y táięmnic wiáry/ y rzeczy potrzebnych do zbáwienia pytali ſię y vczyli od duchownych przełożonych náſzych. WujNT 441, 30, 391, 783, Iac 2/16; nie ieſt rzecż potrzebna ábym ſię iuż dłużey tym zábáwiáć miał. WysKaz 42, 14; JanNKar A3v, A4v; KVpcy/ rzemieſłnicy/ y inni tákowi niech kupczą rzeczámi potrzebnémi ku potrzebam ludzkim. SarnStat 276; tedy rozumieliſmy zá potrzebną rzecz/ áby [statuty] tu były wpiſáné SarnStat 369, *5, *5v, 4, 79, 159 (17); GrabPospR K2; PowodPr 22, 53, 72; SkarKaz 42b; Kot mniemáiąc to ſobie być zá rzecż potrzebną/ vſłuchał ſkowronká/ położywſzy go przed ſobą CzahTr K4, F3v; Są lékárſtwá w miłośći/ ſą potrzebné rzeczy GosłCast 39; SkarKazSej 695b; KlonFlis C3v. Cf W połączeniach szeregowych, W przeciwstawieniach, Połączenia, Fraza.

»potrzebna żywność« [szyk 2:1] (3): SkarŻyw 100; ReszHoz 129; Oracza naprzód ták poſtánowili/ áby przy nich ſámych było wſzyſtko ſtáránié/ zſtrony obmyślawánia potrzebnéy żywnośći. OrzJan 49.

Szeregi: »(ani, tak) dobry a (ani, i) potrzebny« [szyk 10:2] (12): BierEz Dv; FalZioł IV 38a; to yeſcze livdzie naſche livdziem Thureczkym powiedą czo sye ym bedzie wydzialo na ten czas lepszego y potrzebnieyſzego bo mi to ych roſtropnoſczy y rozvmowy poruczami. LibLeg 11/29; KuczbKat 300; BielSpr 69v; Acżkolwiek lepak ták dobry á potrzebny ieſt/ wſzákże nádeń daleko prawdziwſzy ieſt Laćinſki przekład. BudNT przedm c5; Cżemuż tedy rácżey niezábiegamy/ ile możemy/ złemu vżywániu: á rzecży ſię dobrey y potrzebney niechwyćimy [rem autem necessariam et salutarem amplectamur]? ModrzBaz 92; SkarJedn 236, 245; Phil B; KołakSzczęśl A3; SkarKazSej 695b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»potrzebny a dołożny« (1): niemáſz záiſte potrzebnieyſzego á dołożnieyſzego zábáwienia ná to wſzytko GliczKsiąż A2.

»godny, (a, albo, i) potrzebny« (5): Tuś iuż dobrze obacżył ktora z nas godnieyſza/ Ieſli ſtárość álbo ia tobye potrzebnieyſza. BielKom E2v; Rozezna go [kasztelana] Koronie/ być ná wſzem godnego/ Rozezna go y Pánu/ ſługę potrzebnego. RejZwierz 54v; RejZwierc 22; GórnRozm E4v; atego ktory moze bydz godnym y potrzebnym sługą KrIM znizycie ActReg 118.

»najwyszy i najpotrzebniejszy« (1): Miſtrz niema go prziiącz aſz liſt ſwego poczcżiwego zachowania w Cechu Starſſich Miſtrzow okaże, [...] czo ieſt naiwiſſa y naipotrzebnieiſſa rzecż ListRzeź w. 27.

»mniej potrzebny i nieprzystojny« (1): ani ſię gadkámi mniey potrzebnymi y nieprzyſtoynymi parali BibRadz *4.

»pi(e)rwszy a (i) potrzebny« [szyk 5:1] (6): SienLek 186; A pirwſza ieſth/ y naypothrzebnieyſza [regułka dla dworzanina]/ áby ſie ſtrzegł nád wſzythko [...] wydwarzániá. GórnDworz I6; RejPos 250; Pánu wielkiemu/ to goſpodárſtwo napotrzebnieyſze y pierwſze/ rozchod áby nie vprzedzał dochodu GostGosp 1, 160; Pátrzćie áby was kto nie zwiodł. [Matth 24/4]) Pierwſza y napotrzebnieyſza przeſtrogá ieſt wiernym WujNT 102.

»i pilny i (a) potrzebny« (2): A ták ty ſłowá á tho kochánie náſze miáłoby też záwſze być w ſercoch náſzych y napilnieyſze y napotrzebnieyſze/ iżechmy ználeźli á poználi Páná ſwego. RejPos 273v; SarnStat 334.

»(i) poćciwy (a. ućciwy) i (a) potrzebny« [szyk 9:1] (10): GliczKsiąż A2; Prokuratorſki vrząd potćiwy y potrzebny. GroicPorz e2, nn2; Ale rádzę idź zá dobrym/ pewnie ſie nie omyliſz/ á nie vnieſieſz ſie s poććiwey á s potrzebney drogi ſwoiey. RejZwierc 142, Bv, 91v, 95v, 138, 255, 264v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»potrzebny i powinny« (1): Acz i obrona jest potrzebna, o ktorej radzi mowić będziemy, ale pierwej o tej, ktora nam jest potrzebniejsza i powinniejsza, domowa obrona, porządek, sprawiedliwość i utciwa wolność. Diar 26.

»(i (też), nie tyl(k)o, jako, nie) potrzebny, (i, a, a(l)bo, ale (też), ani, tak) pożyteczny (a. użyteczny, a. pożytkow pełny)« = utilis, necessarius Mącz; proficuus et utilis JanStat [szyk 41:17] (58): Opportunus (oportunus), utilis, conveniens, necessarius, potrzebny, poziteczny BartBydg 102b; FalZioł +2v; MurzNT 76; Diar 71; GliczKsiąż A2, L8v, Mv, Nv, N4, N5; LubPs A3v; GroicPorz A3; nieſromotá ieſt rzeczy potrzebney y też pożyteczney/ ktorey domá nie máſz od ſąśiádá prośić. OrzRozm T4; Partim utilia esse, partim necessaria, Częścią ſą pożiteczne/ częścią potrzebne. Mącz 282a; SienLek 195; SienLekAndr a3; GórnDworz G3v, Hh2, Hh2v, Kk8; RejPos 62, 141v; BiałKat 40v, 196; Przyſzły mi ku ręku Kxiążecżki o Lifflándckiey źiemi/ nieták wielkie/ iáko moim málutzkim zdánim potrzebne/ y wielom náſzym pożytecżne KwiatOpis A2v; GrzegŚm A3 [2 r.]; HistLan A3 żp; KuczbKat kt, 45, 105; Piſał też kſiąſzki nadobne o potopie Noego dziſieyſzym cżáſom bárzo potrzebne á pożytecżne. RejZwierc Aaav, 113; WujJud 187v; WujJudConf 84, 187v, 202v; RejPosWstaw 42; iż one ſwe pinia tákowym ludźiom zá potrzebne y pożytecżne być rozumieią. BudNT przedm a2v, k. rv marg; CzechRozm 1v; ModrzBaz 51, 90v, 134; ReszPrz 40; GostGospSieb +3v; Phil S4; LatHar 21; KołakSzczęśl B3; WujNT przedm 3, 18, s. 267, 787; ná którym [sejmie] wedle Receſsu Wiślickiégo/ coby R.P. potrzebnégo y vżytecznégo było/ co ſtánowić dozwolono/ poſtánawiamy/ áby [...] SarnStat 1052, 1105; SkarKaz 313b; VotSzl D2, E3; SkarKazSej 696a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 13 r.]

»przedni i (a) potrzebny« = summus et necessarius Modrz (3): CATECHISMVS to ieſt/ nauka naprzednieiſza/ y potrzebnieiſza/ ku zbawyęnyu/ o wierze krzeſciańſkiey. SeklKat kt; RejPos 289v; ModrzBaz 129.

»przynależący i potrzebny« (1): áżby pierwey rzeczy przynależące/ y potrzebne ná ták wielką woynę zgotowáli. StryjKron 215.

»(nie tylko) potrzebny, ((ale) i) przystojny« [szyk 4:4] (8): LibLeg 7/11v; GliczKsiąż K4v; LatHar 131; WysKaz 14; SarnStat 79; Iáko Rycerſtwo do tego przywieść áby ármatę mieli do boiu potrzebną y cżáſom náſzym przyſtoyną GrabPospR K4, Kv, K2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»(i) słuszny i (a) potrzebny« = et aequus et necessarius Modrz [szyk 4:2] (6): A gdy zbroię ich pilnie zebráli/ wſſyſthko rozłożyli po mieſcách potrzebnych á ſluſznych [in locis opportunis] Leop 2.Mach 8/31; SLuſzna rzecż ieſt y potrzebna [...] káżdemu cżłowiekowi ktory ſie rozumem ludzkim ſpráwuie/ wiedźieć o pocżątku á wywodzie y przygodách ſwoich przodkow BielKron 333; áby ćiáłu potrzebne á ſłuſzne rzeczy były dawány: á zbytnie záſye/ y ſzkodzące/ były wypądzány á czyśćiony. SienLek 32; CzechRozm 164v; ModrzBaz 3v; A Ten Zołnierz Qwárćiány lećie ma ſtać obozem polem/ zá włośćiámi w grunćiech náſzych/ ná tákim mieyſcu/ iákié náſłuſznieyſzé y nápotrzebnieyſzé Hetmánowi náſzému będźie ſie zdáło. SarnStat 435.

»i walny i potrzebny« (1): byłoby co innego czynic y walnieyszego y potrzebnieyszego ActReg 165.

»ważny (a. poważny) i (a) potrzebny« [szyk 4:1] (5): GórnDworz K7v; ktora [myśl] záwżdy może być pocieſzona/ y ná czo potrzebnieyſzego á poważnieyſzego może być obrocona. RejZwierc 155; CzechEp 219, 224; Vſkarża ſie Pan Bog przez Izáiaſzá/ iż [...] niemoże rády ſwey dodawáć do rzecży ważnych y potrzebnych. PowodPr 72. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»potrzebny i własny« (1): Bo nie nic ieſt właſnieyſzego y potrzebnieyſzego temu co drugie rządźi/ y ná wyſokim mieyſcu śiedźi: iáko mądrość. SkarKaz 517a.

»zacny i (a) potrzebny« (5): Widźiałem to ſam/ gdy wiele rzecży zacnych á potrzebnych poſtánowiono [multa praeclara esse constituta] v nas/ zá vchwaleniem Slacheckiego ſtanu: wiele rzecży ſzkodliwych odrzucono/ zá nieprzyzwoleniem iego. ModrzBaz 24; ReszList 165; Phil L3; JanNKar Cv; VotSzl C2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»potrzebny i zdrowy« [szyk 1:1] (2): OrzQuin E; á ieſli co zdrowego y potrzebnego Oyczyznie w nim ieſt/ pámiętáne było. VotSzl A3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu dwu- lub wieloczłonowym: »i (...) in(n)e (a. insze, a. wszystkie, a. wsze) rzeczy (a. sprawy) potrzebne; (a)ni żadnej rzeczy potrzebnej« [szyk 15:5] (18;2): Leop Esth 2/3; RejZwierz 102; WyprKr 118; A wſzákoż co nam było potrzebá ku náuce náſzey/ iáko gadánie z Doktormi/ álbo y inych ſpraw potrzebnych/ y tego Duch ſwięty nigdziey nie opuśćił. RejAp 33; GórnDworz Z8v; náucżyſz ſie około koni/ około ſług/ y około inych potrzebnych rzecży ſpráwy á opátrznośći RejZwierc 26; Bo ni do męſtwá/ ni do żadney pothrzebney rzecży/ chybá vciekáć á przed guzem vſkákowáć toby ſie wżdy ná to zeſzły. RejZwierc 164, 28; BielSpr 15, 36; á to ieſt kápłan: ktory gdy to przedśię weźmie/ áby ſpráwował ktory Sákráment/ y ſłowá wymowi/ y inſze rzecży do tego potrzebne przyda/ tedy tám iuż wątpić niepotrzebá WujJud 166v; y o inſzych rzecżách do woyny potrzebnych/ piſáć ábo náukę dáwáć nie ieſt moiá rzecż. ModrzBaz 113; Cyrus Perſki Krol/ gdy poráźił Aſsyryany/ doſtawſzy łupu y wſzytkich rzecży do żywnośći potrzebnych/ nie dopuśćił żołnierzom ſwoim roſkoſznych ſtołow ModrzBaz 113v; ktorzi áni koniá/ áni żadney rzecży ná woynę potrzebney niemiewáią ModrzBaz 116v; Niech cżuią ćiebie być oycem ſwoim y Páſtyrzem: ták w ſądźiech/ iáko w karániu krzywd/ y we wſzech ſpráwách Rzecżypoſpolitey potrzebnych. ModrzBaz 126v, 53; SkarJedn 106; Więc y przywileiów potrzebnych ktemu przyłożyłem/ y Arborem Conſanguinitatis y Affinitatum, y innych wiele rzeczy potrzebnych przydałem. SarnStat *4, 1174, 1315.

a. W funkcji czasownika niewłaściwego: trzeba (to) [cum inf] [w tym: jest potrzebna (3)] (5): Nie toć Exekucia práwá ſobie káźić/ Toć byłá potrzebnieyſza wſzytko w rezę wpráwić. RejZwierc 248v.
Fraza: »potrzebna, [co] jest potrzebne, nic potrzebniejszego wiedzieć« (2:1:1): Ieſt téż y tho oſobliwa náuká/ gdy ſobie porádźić daſz/ Iáko koniá dobrégo kupić maſz/ y ktemu zdrowégo. MIedzy inémi zawádámi/ ktoré obáczáć ma/ ten co koniá kupuie/ ieſt to táiemna j bárzo potrzebna wiedźieć SienLek 186; RejPos [308]v; gdyż wedle náuki thegóż S. Auguſtyná/ duſze vmárłych ludźi rzeczy thy wiedźieć mogą: kthóre im ſą potrzebné wiedźieć nietyle ninieyſzé/ ále y przeſzłé/ y przyſzłé BiałKat 156; GrzegŚm 66.
2. Potrzebujący; egens Vulg, Modrz, Calep, Cn; indigens Calep, Cn; pernecessarius Cn (38): Indigeo – Potrzebuię. Indigens – Potrzebni. Calep 527a.

potrzebny [kogo], czego (1): [brodá v niego práwie máſzkárna/ to ieſt Kozłowá/ y okrutnie bárwierzá potrzebna. LucSamosKur B2]; Cf Wyrażenie.

[potrzebny w co [= czego]: Com czynił/ czyniłem prostym ſercem/ iáko więcéy dla podpory oyczyzny wſzytkiéy/ którąmem baczył w to bydź bárzo potrzebną JanStat ***3.]

Wyrażenie: »pieniędzy potrzebny« (1): Cżym znáć dawamy/ iżeſmy pieniędzy Są potrzebnieyſzy/ niż ći chlebá w nędzy. KlonFlis D4.
W przen (1): Iáko tedy Pan Chriſtus ćierpiąc zá kośćioł záſłużył kośćiołowi: ták też y káżdy wierny/ w ſwoich vtrápieniach dla ſpráwiedliwośći/ záſługuie y ſobie y bráćiey ſwey. A toć ieſt on ſkarb nieprzebrány zaſług Páná Chriſtuſowych y świętych członkow iego: ktore drugim członkom potrzebnieyſzym przez odpuſty bywáią vżyczáne. WujNT 697.
α. W funkcji rzeczownika (1): Kto ieſt rozumem y mądrośćią obdárzon/ niech náuki ſwey y rády vżycża potrzebnym ModrzBaz 68v.
a. Pozbawiony środków do życia, ubogi, głodny; nieszczęśliwy; egenus Vulg, Mącz, Modrz, Calep, Cn; indigus Calep, Cn; paupertinus Calep (33): Rátuycye w vpádku cżłeká potrzebnego/ Wybaẃcye ſtrapyone z ręki złośćiwego. LubPs S5; Prot D3; RejPos 335; Bo wiele tu dochodow tákich w Polſzcże mamy/ Co ie tám gdzie nie trzebá ſproſnie obrácamy. Coby ná to poććiwiey obrácáć ſie mogły/ A potrzebney Koronie wżdyby też pomogły. RejZwierc 251; A maſz też ſam z śiebie ile być może/ cżynić inne owoce świętey pokuty/ ćwicżąc ſie w ſłużbie Bożey/ modląc ſie nabożnie/ dawáiąc Iáłmużnę ludziom potrzebnym KarnNap Dv; Drudzy ſąſiádow potrzebnych domy obchodzą/ á tych zwłaſzcżá ktorzy zubożawſzy żebráć ſie wſtydzą. ReszHoz 119, 133; Do Szpytalá Polſkiégo árkábus oddawam/ Bo tám náſzé pielgrzymy potrzebné widawam. PudłFr 78; Egeo – Potrzebni ieſtem, niedoſtatek czierpię. Calep 352b; Paupertinus – Potrzebni. Calep 764b, 527a; zkądby ſzláchtá Koronna będąc nalepſzą częśćią króleſtwá tego/ y których [plerunque extenuari solent JanStat 203] domy y fámiliȩ/ częśćią zá rozmnożeniém potomſtwá/ częśćią téż zá innémi przygodámi częſtokroć bywáią potrzebnémi SarnStat 192; [jako [uczeń Jezusa] nie ma dać ubogiemu bratu, gdy będzie potrzebny TraktKom 325].

W połączeniach szeregowych (2): Egenus, Potrzebny/ Ubogi/ Nędzny. Mącz 100c; Calep 352b; [Potrzebny/ co nie ma ábo pożycżyć chce/ y głodny/ y więźień/ y gość/ y chory/ y inni ſtrapieni/ w ktorych Chryſtus mieſzka: poćiechy z pracey y kłopotow náſzych nie máią. SkarKaz 603a (Linde)].

Szeregi: [»ubogi i potrzebny«: Górá miłośierdźia/ (to ieſt/ kupá pieniędzy ná pożyczánie ludźiom vbogim y potrzebnym zgromádzona [...]) ŚmiglLichwa 10.]

»potrzebny a upadły« [szyk 1:1] (2): RejPos 130v; Tákże theż potrzebnemu á vpádłemu cżłowiekowi/ kędy go może rádą y pomocą ſwą iáką rátuie á podpomoże RejZwierc 140v.

»potrzebny i utrapiony« (1): A co ſie tknie tego/ [...] żeby to nie krzecży było/ obiecowáć co zá znák ieden ludziom potrzebnym y vtrapionym/ á tego przedſię nieſpełnić áż w kilká ſet lat CzechRozm 132.

Przen (1):

W połączeniu szeregowym (1): Idę/ do dawce żywotá/ ſchorzáły/ Niecżyſty do wod/ łáſki záwżdy trwáły/ Slepy/ do świátłá wiecżyſtey iáſnośći/ Nági/ potrzebny/ do Páná wſzech włośći. GrabowSet 2v.

α. W funkcji rzeczownika (15): Iáko Pan potrzebnym łácniuchno ſpráwić racży pożywienie. LubPs ff marg; Wſpomagay kogo możeſz zwłaſzcżá potrzebnego/ A pomiernie nie żáłuy nigdy chlebá ſwego. RejWiz 18v; BibRadz Eph 4/28; RejPos A2v; KuczbKat 410; niegodźien ieſt pomocy ludzkiey/ kto w niebezpiecżeńſtwie będącym rátunku niedawa: kto zámyka vſzy przed proſzącym: á drzwi przed potrzebnemi. ModrzBaz 68v; KochFrag 48; Skąd widzimy/ iż zaſługi/ poſty/ y dobre vczynki pobożnych ludzi mogą drugim pomoc/ y mogą innym być vżyczone/ y vdzielone: ták iáko dobrá docześne przez iáłmużnę potrzebnieyſzym bywáią vżyczone. WujNT 639; SkarKazSej 704b.

W połączeniu szeregowym (1): Tákże też ty cżyń nád podrożnym/ nád potrzebnym/ nád vpádłym/ á pewnie w thym obiáwi ſie tobie Pan twoy/ y podeſzy cie we wſzytkich ſmętkach twoich. RejPos 113v.

[Zestawienie: »komora potrzebnych«: Górá miłośierdźia/ (to ieſt/ kupá pieniędzy ná pożycżánie ludźiom vbogim y potrzebnym zgromádzona/ nigdy nie ginąca/ ktorą teraz komorą potrzebnych zową) ŚmiglLichwa 10.]
Szeregi: »chory i potrzebny« (1): Iedni chore y potrzebne po vlicách/ y domiech zbieráią ReszHoz 119.

»nędzny a potrzebny« (1): zá vtrátę ſobie pocżytáłá/ ieſli nędzny á potrzebny od kogo inſzego okrom niey pomoc miał. SkarŻyw 139.

»potrzebny a (i) ubogi« = egenus et pauper Vulg, Modrz [szyk 2:1] (3): Potrzebni/ y vbodzy ſſukáią wod/ á nie maſz ich/ ięzik ich od prágnienia vſechł. Leop Is 41/17, Am 8/6; ModrzBaz 124v.

b. Który chce coś osiągnąć dla siebie (1): Azaſz nie ſrogie práwo ná obleśniká/ ná pochlebniká/ iż go ludzie miedzy ſobą podawáią/ iáwnie z niego ſzydzą/ á poćichu go potrzebnym łgarzem zową? RejZwierc 96.
3. Wyjątkowy, niezwyczajny (o instytucji sądowej: odbywający się doraźnie) (4):
[Wyrażenia: praw. »prawo potrzebne«: Prawo potrzebne we wtorek przed s. Marczinem rokv bozego 1589 przez mie Adama [...] ÿ 7 przisieznikow [...]. Item stanawsi oblicznÿe Adam Michalowicz przed prawo dobrowolnÿe/ wiznal, iż [...] KsięgaSądTrześ 1589 nr 1442, 1590 nr 1447, 1591 nr 1459.

praw. »schadzka (a. schodka) potrzebna« = posiedzenie sądowe: Anno domini 1597 w nÿedzelę Byalą (13 kwietnia) stała sÿe ÿest schodka potrzebna, na ktoreÿ schodcze bel Adąm, woÿth trzesnÿowsky, z lawÿcznemÿ [...]. Do ktorego prawa przystąpyl oblycznÿe Yędrzey Węgrzyn KsięgaSądTrześ 1597 nr 1501, 1597 nr 1502.]

Zestawienie: praw. »sąd potrzebny« [szyk 3:1] (4): POtoczny Sąd/ álbo iáko zową Potrzebny/ ieſt then/ kthory okrom vłożonych pewnych dni/ ná żądánie czyie o Imienie ruchome bywa GroicPorz m, i, i3, l2.
Szereg: »potoczny albo potrzebny« (3): A ieſliby Sąd był nie w then dźień/ ktory ieſt Wyłożonemu Sądowi náznáczony/ ále s potrzeby/ (kthory Sąd poſpolićie zową potocznym álbo potrzebnym) tedy Sędźia inny poſtępek będźie chował. GroicPorz l2, i, m.
4. [Zdarzający się, zwyczajny, pospolity:
Wyrażenie: »potrzebny grzech«: iuſz to nie grzechami dziś zową ale dworſtwęm dobrim zachowanim/ słotkim grzechęm bieśiadą/ albo potrzebnym przigodnym grzechęm ErazmNow 81.
Szereg: »potrzebny, przygodny«: ErazmNow 81 cf Wyrażenie.]
5. [Od znacz. ‘potrzeba fizjologiczna’: ustępowy:
Wyrażenia: »potrzebna komorka« [szyk zmienny]: LustrWpol I 27; Z tej izdby jest kownata, a z niej potrzebna komórka LustrMalb I 168; LustrPom 196, 200.

»miejsce potrzebne«: vmiátáłá [św. Radegunda] wſzytki kąty klaſztorne/ y naniżſze poſługi/ y około mieyſc potrzebnych vmywáiąc y wynoſząc cżyniłá. SkarŻyw 737 (Linde).

»najpotrzebniejszy pokoj«: żadnego domu niemasz, w którymby co najpotrzebniejszy pokój był, stolców tylko (uczciwszy uszy) w komorach i gmachach zażywają, a skoro noc, to na ulicę każdy z swym garcem albo z okna. DiarPeregr 86.]

6. Od znacz. ‘walka’: związany z działaniami zbrojnymi; necessarius Modrz, JanStat (4): [Metelius Hetman] wźiął [...] żołnierze niećwicżone/ ſwowolne y roſpuſtne/ w niebezpiecżeńſtwie y w pracy niećierpliwe [...]. Ktorych iż niemogł przećiw nieprzyiaćielowi ſnádnie vżywáć/ nie drzewiey ſię zwieść bitwy ważył/ áż ie zbytku oducżył/ á do potrzebney prace [laborique necessario] zwycżáił. ModrzBaz 112; A zwłaſcza ieſliby ſie zdáło kiedy Nowogrodá/ Pſkowá/ álbo Smoleńſká dobywáć/ wſzyſtkié ku téy rzeczy ták dźiáłá/ iákó y prochy/ y kule potrzebné [atque globus necessarios JanPrzyw 131] z Króleſtwá Szwedckiégo/ będźiemy koſztem ſwym dodawáć. SarnStat 125.
Wyrażenia: »potrzebne miejsce« = pole bitwy (1): [Orchowscy] Száble ſwey ná potrzebnym mieyſcu dobywáią/ Prze co ich ludzye ważą y w wielkiey cżći máią. PaprPan T3v.

»przyprawy potrzebne« (1): á tám z mieſzkał cáły mieſiąc áż zebrał wſzytki przypráwy potrzebne do woyſká ſwego [omnem sarcinam exercitus sui]. BibRadz Iudith 3/13[15].

Synonimy: 1. powinny, przynależący; a. godzi się, należy, potrzeba, przystoi, przysłusza, trzeba; 2. potrzebujący; a. biedny, chudy, mizerny, nędzny, niedostateczny, potrzebujący, ubogi; 3. potoczny; 4. pospolity, potoczny, trafiający się, zwyczajny, zwykły.

Cf NIEPOTRZEBNY

RS, MP, SBu