[zaloguj się]
[pdf]

NIEDOSTATECZNY (124) ai

niedostateczny (117), niedostateczen (1), niedostateczny a. niedostateczen (6).

W pisowni łącznej (118), w rozłącznej (6).

Oba e, o oraz a jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

comp i sup (1+1) (nå)niedostateczniejszy (2).

Fleksja
sg
mNniedostateczny, nåniedostateczniejszy fNniedostatecznå nNniedostateczn(e), niedostateczno
Gniedostatecznégo Gniedostateczn(e)j Gniedostateczn(e)go
Dniedostateczn(e)mu D D
Aniedostateczn(e)go, niedostateczny Aniedostateczną A
Iniedostatecznym Iniedostateczną I
pl
N m pers niedostateczni
subst niedostateczné
G niedostatecznych, niedostateczniejszych
D niedostatecznym
A m pers niedostateczne
subst niedostateczn(e)
I m niedostatecznymi

sg m N niedostateczny, nåniedostateczniejszy (23). ◊ G niedostatecznégo (7); -égo (2), -(e)go (5). ◊ D niedostateczn(e)mu (5). ◊ A niedostateczn(e)go (14), niedostateczny (2). ◊ I niedostatecznym (3). ◊ f N niedostatecznå (9). ◊ G niedostateczn(e)j (2). ◊ A niedostateczną (1). ◊ I niedostateczną (1). ◊ n N niedostateczn(e) (5), niedostateczno (1); ~ (attrib) -(e) (2); ~ (praed) -(e) (3) FalZioł, BibRadz, CzechRozm, -o (1) PatKaz I. ◊ G niedostateczn(e)go (2). ◊ pl N m pers niedostateczni (6). subst niedostateczné (5); -é (1), -(e) (4). ◊ G niedostatecznych, niedostateczniejszych (15). ◊ D niedostatecznym (9). ◊ A m pers niedostateczne (10); -é (1), -(e) (9). subst niedostateczn(e) (1). ◊ I m niedostatecznymi (3).

Składnia sup: naniedostateczniejszy miedzy kim (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Ubogi, pozbawiony środków do życia; egens BartBydg, Mącz, Modrz, Vulg, Cn; indigens PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; egenus Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; inops Vulg, Mącz; debilis, pauper PolAnt; indigus Cn (74): niebędątz świadom dobrich goſpód/ ſtanąłeś v tak niedoſtátecżnego a niepowolnégo goſpodárza? ForCnR B2v; BartBydg 46b; Pan bog ieſt wzbudzaiąci ż źiemie cżłowieka niedoſtatecżnego/ á z gnoiu podnioſl vbogiego. WróbŻołt 112/7; niechai roby wlaſnimy rękamy abi był pożiteczny [...] bliznemu ſwemu potrzebuiącemu niedoſtatecznemu SeklKat X3v; KromRozm III G7v; Leop Eccle 5/7; BibRadz 2.Mach 8/28, 30, II 39c marg; Mącz 100c; BudBib b; ModrzBaz 40v; Pánie [...]/ niech nas conarychley vprzedźi miłośierdźie rozlicżne twoie/ boſmy ſię niedoſtátecżnymi bárzo sſtáli. LatHar 89; WujNT Act 4/34; SarnStat 907 marg.

W połączeniach szeregowych (3): Mamy wſpomagać/ á zakladać vbogie niedoſtateczne/ albo vlomne/ opcze ludzy SeklKat L4; BiałKat 306; Ktoremiż tedy obietnicámi możemy być pobudzeni ku vcżynieniu miłośierdźia vbogim á nędznym niedoſtátecżnym kmiotkom ModrzBaz 124v.

W charakterystycznych połączeniach: niedostateczny(-a, -i) duchowny, gospodarz, kmiotek, ludzie (człowiek) (7), sąsiad.

Szeregi: »podły i niedostateczny« (1): Miedzy bráćią napodleyſzy Y naniedoſtátecznieyſzy/ Będźie záwżdy żył ná świećie/ Nieznáiómy w ſwym powiećie. KochMRot A4v.

»niedostateczny, (albo) ubogi« [szyk 1:1] (2): wſpomagać niedoſtateczne ſąmſiady/ albo ſwe vbogie poddane SeklKat G2v; Mącz 266c. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.; w połączeniu niewspołrzędnym 1 r.]

Przen: Skąpy wobec kogoś [komu] (1):

W przeciwstawieniu: »hojny ... niedostateczny« (1): belci ſkarb barzo hoini wegrom/ tilko Polakom vbogi y niedoſtatetzni. PaprUp K2v.

Szereg: »ubogi i niedostateczny« (1): PaprUp K2v cf W przeciwstawieniu.
α. W funkcji rzeczownika (45): KłosAlg A4v; RejPs 17; Ná konyec [Pierwszego listu do Koryntian] o zmartwych wſtányu co dźyerżeć/ á przećiw nyedoſtátecznym yáko ſye záchowáć máią. KromRozm II e2; kthorzy zćieraćie vbogiego/ y cżynićie to áby vſtali niedoſthátecżni ná źiemi Leop Am 8/4, Prov 14/31, Eccli 34/25, Ioann 13/29; Wyzwolćie ſtrapionego y niedoſtáthecznogo/ á wyrwićie go z ręki niepobożnym. BibRadz Ps 81/4, Iob 34/28, Ps 40/2; BudBib Eccli 35/14; nic ná [...] zbytki nie obrácał: ále wſzytko ná niedoſtátecżne wydawał. SkarŻyw 292, 458; LatHar 399; ábo żeby oná [Matka Boża] nie dobrym ſercem [...]/ á nie ſzczyrze z miłośierdzia nád niedoſtátecżnymi/ przywodziłá ſyná do cudow czynienia WujNT 310; [ma brać] nic więcéy iedno ſześć groſzy rzeczonych práſkich od niedoſtátecznieyſzych. SarnStat 221, 221; SkarKaz 280b; SkarKazSej 705a.

W połączeniach szeregowych (3): HistRzym 121v; ábyś niedoſtátecżnego/ błędnego/ głodnego/ á nágiego nie opuśćił bez wſpomożenia iego RejPos 193v; vbogie żywić/ niedoſtátecżne podpomagáć/ chore opátrowáć/ pielgrzymy pod dách podeymowáć/ niemocne náwiedzáć ReszList 158.

W przeciwstawieniu: »niedostateczny ... bogaty (a. bogacz)« (2): BielŻyw 41; Niedoſtátecżné chudobá plundruie: Bogacz w doſtátku nędze nie ſkoſztuie. ZawJeft 27.

W charakterystycznych połączeniach: niedostatecznego sprawa; chleb niedostatecznych, narzekanie, nędza, syny, wołanie; niedostatecznego od (z) ziemie podnosić (3), potwarzać, przegarzać, sądzić; na niedostatecznego baczenie mieć, wydawać; niedostatecznym gardzić.

Zwrot: »niedostatecznego wspomagać (a. podpomagać); wspomożenie niedostatecznych« [szyk zmienny] (3;1): WróbŻołtGlab A2v; Sprawiedliwie [...] wſpomagać maiętnoſcią ſwoią niedoſtatecznego SeklKat L2; ku dobremu ye żywotowi/ y wſpomożenyu nyedoſtátecznych nápomina KromRozm II e2; ReszList 158.
Szeregi: »nędzny i niedostateczny« (1): Sądźćie vbogiego/ ſierotkę/ á czyńćie ſpráwiedliwość nędznemu y nie doſtátecznemu [pauperem, et egenum iustificate]. BibRadz Ps 81/3.

»niedostateezny i sierota« (1): Sądźćie niedoſtátecznego y śierotę/ poniżonego y vbogiego vſpráwiedliwiayćie. SkarKaz 2a.

»niedostateczny i (a) ubogi« = egenus et pauper, inops et pauper Vulg [szyk 7:7] (14): WróbŻołt 34/10, 40/2; Ten z zyemye podnośi nyedoſtátecżnego/ A możnye wydźwignye s śmyeći vbogyego LubPs Z6; Leop Ps 73/21, Ier 22/16, Ez 16/49; HistRzym 122v; RejPos 56v; SkarŻyw 98, 135, [223]; day im to [...]/ áby nád nędzą niedoſtátecżnych á wzdychániem vbogich/ litość mieli LatHar 95, 334, 399. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»żebrak a (i) niedostateczny« = mendicus et indigens Modrz (2): áby żebrak á niedoſtátecżny nie był miedzy wámi/ á był opátrzon według ſtanu ſwego. RejPos 68; ModrzBaz 141v.

Przen (5): NAkloń Pánie vcho twe vſłyſz ſługę twego/ Gdyż mię oto znaſz ná wſzem niedoſtátecżnego LubPs T2.
Szereg: »niedostateczny i (a) ubogi (a. ubożuchny)« = inops et pauper Vulg; pauper et egenus PolAnt [szyk 2:2] (4): NAkłoń Pánie vchá twego á wyſluchaymię/ bom niedoſtátecżny á vbożuchny ieſt. Leop Ps 85/1; BibRadz Ps 39/18; WSzechmogący y wiecżny Boże/ oto ia przyſtępuię do Sákrámentu iednorodnego Syná twego [...] iáko vbogi y niedoſtátecżny do Páná niebá y źiemie. LatHar 208, 179.
a. O ziemi (2): Nárzekáiąc náprzełożone ſwoie iż ie wniedoſtáteczne kráyny wywiedli RejPs 157; ty [...] iákoby myſz wyskákuiąc s ſwey iámy/ wyſzedłes z ziemie niedoſtátecżney á po ſzyrokich mieyſcách Perskibh [!] skacżes HistAl C3v.
2. Chory, chorowity, slaby (3): ktorą [naturę] płod bierze iuż nie doſtatecżną z rodziczow takież nie doſtatnych, á zwłaſzcża zmatek GlabGad K3.
Szeregi: »mdły a niedostateczny« (1): Wżdy iednak thrudne miewaią porodzenie/ y płod bywa mdły á niedoſtatecżny FalZioł V 30v.

»niedostateczny albo naruszony« (1): gdy ſie zaiąkaią, nieſlyſzą, mozg niedoſtatecżny maią albo naruſzony FalZioł II 4a.

3. Nie mający czegoś lub mający za mało (4): A poććiwe członki náſze/ niczego nie potrzebuią: ále Bog ſpołu vmiárkował ćiáło/ niedoſtátecznemu [cui deerat] członkowi więtſzą cześć dawſzy [cf temu cżłonkowi ktoremu cżego niedoſtawało/ obfitſſą dawáiąc cżeść Leop] WujNT 1.Cor 12/24; ſam człowiek ieſt z śiebie niedoſtáteczny/ y potrzeb ſwoich bez pomocy innych ludźi odpráwić nie może. SkarKaz 633a.

niedostateczny w czym (1): Wypiſaliſmy tu niektore lekarzſtwa: Mamkam w tym niedoſtatecżnym [tj. mającym za mało mleka] barzo potrzebne/ pożytecżne/ y ku vlecżeniu ſkutecżne. FalZioł V 36v.

a. W funkcji rzeczownika [w czym] (1):

W wyjaśnieniu przenośni (1): ná ktorą [wieczerzą Pana] [...] chromych/ ſlepych/ á niedołężliwych/ tho ieſt w wierze niedoſtátecżnych á niegodnych/ przedſię wſzythkich do ſiebie wabi. RejPos 76.

Szereg:»niedostateczny a niegodny« (1): RejPos 76 cf W wyjaśnieniu przenośni.
4. Nie wystarczający (25):
a. Nie taki, jak trzeba pod względem ilości lub stopnia: za mały, za slaby; egenus PolAnt, Vulg, Cn; strictus HistAl; curtus, eclipticus, mancus Mącz (16): á ſtąd niedoſtatecżne z niey [uryny] bywa poznanie. FalZioł V 2; Mącz 75b, 99b; LeovPrzep av; Zywność niedoſtátecżna ieſt żywot vbogich BudBib Eccli 34/23[25].

niedostateczny ku czemu (1): czokolvye moze bycz vyſlovyono czlouyeczymy ſlouy to yeſt nyedoſtateczno ku chwale tey myley panny PatKaz I 13v.

W przeciwstawieniu: »obfity ... niedostateczny« (1): ábowiem wſzelki mądry/ więcey rzecży obfithych nizli niedoſtátecżnych pożąda. HistAl G7v.

W charakterystycznych połączeniach: niedostateczna(-y, -e) cnota, czyścienie, element, mądrość, początek, poznanie, rzecz, uczynek, znak, żywność.

Szeregi: »mdły, (i) niedostateczny« = infirmus et egenus PolAnt, Vulg (3): BibRadz Gal 4/9; Manca virtus sine accessione, Cnotá króm dobrey fortuny mdła/ niedoſtáteczna yeſt. Mącz 206b; WujNT Gal 4/9.

»niedobry a niedostateczny« (1): A tych niemoczy namienionych żadna inſza nie ieſt przycżyna, Iedno nie dobre á niedaſtatecżne [!] cżyſcienie po zlężeniu niewiáſty oney FalZioł V 26v.

»niedostateczny i niczemny« (1): wiem ze moie vczinky ſą nie doſtateczne y niczemne przed panem bogiem SeklKat V v.

»omylny i niedostateczny« (1): To ſą ieſzcże powiáda/ omylne y niedoſtátecżne znáki Kośćiołá Bożego. SkarJedn 36.

α. O człowieku: niekompetentny, niegodny [ku czemu] (2): wſzakoſch [doktorowie święci] uyznaualy ſyą bycz nyedoſtatecznymy ku uypyſanyu o twym czyſtem począczyu PatKaz II 19, 19v.
β. O głosie: cichy, słaby (1):
Szereg: »lichy a niedostateczny« (1): Gdy na głoſne pytane [!] mało odpowiada albo nicz, y to głoſem lichym á niedoſtatecżnym. FalZioł V 32v.
b. Nie zawierający wszystkiego, co trzeba, lub nie to, co trzeba; inofficiosus Mącz; insufficiens JanStat (9): GroicPorz t2; A iż ta przyſięgá themu Pánu wáſzemu Papieżowi/ zdálá ſię być ieſztze niedoſtatetzna/ przeſto nową [...] wymyſlił y vſthawił KrowObr 127v; Mącz 115d; ieſliby komu tá odpowiedź niedoſtátecżna ſie zdáłá CzechRozm 18, 96v marg; iż ten ich dowod/ ktory bierzą z niektorych mieyſc Páwłowych/ nie doſtátecżny ieſt NiemObr 77; wſzákże iż poſtánowienia praw/ by nalepiéy były vchwaloné/ dla odmiennośći y chytrośći ludzkiéy niedoſtáteczné bywáią SarnStat 915, 570, 768.

W charakterystycznych połączeniach: niedostateczny(-a, -e) dowod, list, odpowiedź, plenipotencyja, postanowienie praw, prokuracyja (2), przysięga.

Szereg:»zły albo niedostateczny« (1): GDy ſie kto vkaże z Prokuráciią v ſądu/ á oná będźie zła álbo niedoſtáteczna SarnStat 570.
5. Mający wady lub błędy; vitiatus, vitiosus Mącz; deficiens PolAnt (16): gdyż tylko [...] iednegoż ſámego ſtárego wykładacżá w tym naſládował/ nie dźiw tedy iż to przełożenie iego ieſt niedoſtatecżne BibRadz *4v; Bog miłoſierny. [...] Niemáſz w niem nic niedoſtátecżnego. BibRadz Sap 11 arg; Vita vitiosa cui opponitur pura. Niedoſtáteczny. Mącz 500a, 500a; Tá ſpráwiedliwość vrzędow ludzkich bárzo ieſt niedoſtáteczna. Bo ludźie y pánowie ná vrzędách śiedząc/ ábo z niedbálſtwá nie ſądzą/ ábo źle nieſłuſznie ſądzą SkarKaz 2a, 3b.
Wyrażenie: »niwczym niedostateczny« (1): Cierpliwosć lepak niech ma vcżynek doſkonáły/ ábyśćie byli doſkonáli y cáli/ niwcżym niedoſtátecżni [in nullo deficientes]. BudNT Iac 1/4.
a. Mający defekt fizyczny, ułomny, kaleki; mancus Murm, Mącz; debilis, defectivus, mutilus, paralyticus Mącz (9): Mutilus, Niedoſtáteczny/ Chromy vłomny proprie Ten którego członká yákiego pozbáwiono. Mącz 239a, 76b, 115b, 239a.

niedostateczny na czym (2): Paralyticus, Ochromiony/ powietrzem zábity/ niedoſtatecżny ná którym członku. Mącz 277a, 206b.

niedostateczny w czym (3): Mancus et mancinus orbatus altero membrorum vel officio eius. [...] Yedno ręky álbo nyędoſtáteczny wczłonkach nyektorych. Murm 66; GlabGad H; A będą vżywáć chwały twoiey y niedoſtáteczni wrozumie y będą náſyceni RejPs 32v.

W połączeniu szeregowym (1): Przeto potim takowe dzieci bywaią chore, blade, j nie doſtatecżne w mowie albo w cżłonku nie ktorim GlabGad H.

6. Mniejszy niż zwykle (1): Tak też kwaſna zgaga [pochodzi] z zapalenia ale nie doſtątecżnego to ieſt nie iako przenagabanego od zimna. GlabGad K5v.

Synonimy: 1. biedny, chudy, nędzny, podły, ubogi; 2. chory, słaby; 4. niedobry; 5. niedokonały, niedokończony, niedoskonały.

Cf DOSTATECZNY, NIEDOSTATNI

AŻ