[zaloguj się]
[pdf]

NIEPOWŚCIĄGLIWOŚĆ (28) sb f

niepowściągliwość (21), niepowciągliwość (4), niepowścięgliwość (3); niepowściągliwość MurzNT, Leop, Mącz (2), GrzegŚm, ModrzBaz, SkarJedn, SkarŻyw (3), KochWz, WerKaz, GrabowSet, WujNT (6), SkarKaz, SkarKazSej; niepowciągliwość Calep (4); niepowścięgliwość KrowObr, GórnDworz (2).

W pisowni łącznej (25), w rozłącznej (3).

e oraz oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N niepowściągliwość
G niepowściągliwości
A niepowściągliwość niepowściągliwości
I niepowściągliwościámi
L niepowścięgliwości niepowściągliwościach

sg N niepowściągliwość (15). ◊ G niepowściągliwości (6). ◊ A niepowściągliwość (3). ◊ L niepowścięgliwości (1). ◊ pl A niepowściągliwości (1). ◊ I niepowściągliwościámi (1). ◊ L niepowściągliwościach (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. powściągliwość.

Brak miary i wstydu w postępowaniu, nieopanowanie w zaspakajaniu pożądań; bezwstyd, rozpusta; incontinentia, intemperantia Mącz, Modrz, Calep, Vulg, Cn; asotia Calep; impudicitia, luxuria Vulg; impotentia Cn (28): Mącz 443b, 447a; Asotia, Luxus, luxuria. ‒ Niepowczągliwoſzc, zarłocztwo. Calep 103a; Incontinentia, Intemperantia, immoderatus voluptatum usus. ‒ Nie owcziagliwoſcz [!]. Calep 523a, 548a; GrabowSet Q2; iż to [branie sobie drugiej żony] ieſt wielki znák niepowśćiągliwośći/ ktora Biſkupowi y kápłanowi nie przyſtoi WujNT 725, 526, 2.Petr 2/18.

niepowściągliwość czego (2): A ponieważ poſpolićie żołnierze y wiele koſztuią/ y v ludźi nienawiśni/ dla niepowśćiągliwośći żywotá/ y dla wſzetecżeńſtwá [propter vitae intemperantiam libidinesque] bywáią ModrzBaz 126v; SkarŻyw 346 marg.

niepowściągliwość od czego (1): Lascivia ‒ Nie powcziagliwoſc od miełoſczi, wſzeteczenſtwo. Calep 583b.

niepowściągliwość czyja [w tym: G sb i pron (4), ai poss (1)] (5): KrowObr 232v; ábowiem z roſpuſtnośći białychgłow/ śiłá ſie złego rodzi/ gdzie męſzcżyznſka niepowſcięgliwość/ nigdy thák ſwiátu ſzkodzić nie może. GórnDworz Z7, Cc; Y v Rusi tácy ſię Popi náyduią/ ktorych nie powśćiągliwość małżeńſtwem ſię vhámowáć nie może. SkarJedn 235; SkarKaz 120b.

W połączeniach szeregowych (6): boć ſą iáwne ſpráwy ćiáłá/ cudzołoſtwo/ niecżyſtość/ wſzetecżeńſtwo/ niepowśćiągliwość [luxuria Vulg Gal; 5/19 wſzeteczenſtwo WujNT]/ báłwochwálſtwo/ trućizná/ nieprzyiáźni/ ſwar/ záwiśći/ gniewy/ nieſnaſki/ roſterki GrzegŚm 32 [przekład tego samego tekstu] WerKaz 298; ktorzy przyſzedſzy w roſpácz/ vdáli ſámych śiebie ná niepowśćiągliwość/ ku popełniániu wſzelákiey nieczyſtośći/ ku łákomſtwu WujNT 4/19; Abowiem doſyć wam, iżeśćie przeſzłego czáſu żywotá pełnili wolą Pogáńſką/ chodząc w niepowśćiągliwośćiách [ambulaverunt in luxuriis; chodzili w niecżyſtośćiách Leop]/ pożądliwośćiách/ opilſtwách/ bieśiádách/ piiańſtwách/ y ſproſnych báłwochwálſtwách. WujNT 1.Petr 4/3, 2.Cor 12/21; SkarKazSej 699a.

W przeciwstawieniu: »cnota ... niepowściągliwość« (1): iż cnotámi tákimi káżda Rzeczpoſp: ſtoi/ á przećiwnemi niewſtydy y niepowśćiągliwośćiámi/ y ſwowoleńſtwem wſzelákim vpada. SkarKazSej 699a.

Szeregi: »łakoć a niepowściągliwość« (1): Co zá głod był ſynowi ſtárſzemu/ w oycowſkim y práwie doſtátecżnym domu: iedno iſz go łákoć ſzcżera/ á niepowśćiągliwość vwiodłá: iáko dźiećię iákie głupie/ zá iábłko wieś przedał SkarŻyw 346.

»i niepowściągliwość i łakomstwo« (1): A iż ſye w nim poſpołu było zeſzło/ y niepowśćiągliwość/ y łákomſtwo/ będąc w tym od przyiaćioł onéy niewolnice przénáydowány/ pozwolił ią dáć na okup. KochWz 136. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niepowściągliwość i niepost (a. nieposzczenie)« [szyk 1:1] (2): [Ezau] zá nędzną potráwę z ſzcżerey niepowśćiągliwośći y nie poſtu/ przedáć y vtráćić śmiał [pierworodność]. SkarŻyw 346, 346.

»niesprawiedliwość i niepowściągliwość« (1): rozmnoży ſie nieſpráwiedliwość/ y niepowſciągliwość [iniustitia et incontinentia] ná źiemi. Leop 4.Esdr 5/10.

W przen (1):
Szereg:»drapiestwo i niepowściągliwość« (1): Bieda wám Doctorowie i Phariſeuſzowie obłudni/ że kielich i miſę z wierzchu oczyściácie/ a wewnątrz ſą pełné drápieſtwa i niepowściągliwości [rapina et iniustitia; drapieſthwá y plugáſtwá WujNT] MurzNT Matth 23/25.

Synonimy: łakoć, łakomstwo, niemiara, niemierność, nieskromność, niewstrzymałość, niewstyd, niewstydliwość, pożądliwość, rozpustność.

Cf POWŚCIĄGLIWOŚĆ

AK